عاجايىپ اقىن عافۋ قايىربەكوۆتىڭ شىعارماشىلىق كەلبەتىن قانداي ەمبلەمامەن بەينەلەۋگە بولادى؟ ءوز باسىم ونداي قاجەتتىلىك تۋعان جاعدايدا كوپ ويلانباي-اق، پارلاپ سامعاپ بارا جاتقان قاناتتى تۇلپاردىڭ كەسكىنىن تاڭدايتىن شىعارمىن. ءيا، پەگاس بەينەسىنە پوەزياداعى عانا ەمەس، بۇكىل ونەردەگى، جالپى ومىردەگى دارالىق سيپاتتارىنىڭ ءبارى سىيىپ كەتپەي مە؟..

عافەكەڭ ارىندى ارعىماقتار تاقىرىبىن ءوزى دە تالاي قۋزاعان. كوز ۇشىندا سالقار ساقارانىڭ اق ساعىمىنان ءۇزىلىپ شىققان ءبىر شۋماقتاي بۇلدىراپ، اعىنداپ، زۋلاپ كەلە جاتاتىن جۇيرىكتەر جايىندا قانشاما جازعان.

ءبىزدىڭ بۋىننىڭ ءبىر باقىتى – ارا-تۇرا سول عافۋ اقىنداي الىپتاردىڭ قولىن الىپ، القالى جيىنداردا قاسىنا وتىرىپ، كەيدە، ءتىپتى، ەركەلەپ، ازىلدەسكىمىز كەلىپ جۇرگەندىگىمىزدە مە ەكەن...

سوناۋ توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا رەسپۋبليكالىق «جاس الاش» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى رەتىندە بەلگىلى قايراتكەرلەرگە، تانىمال ساياساتشىلارعا، ونەر ادامدارىنا، اقىن-جازۋشىلارعا تاپسىرىس بەرەتىنىمىز ەسكە تۇسەدى. بىردە وسى عافۋ قايىربەكوۆتىڭ ۇيىنە تەلەفون شالىپ، «زاكاز» ۇسىندىق.

– عافۋ اعا، ءبىزدىڭ گازەتكە شاعىن ماقالا جازىپ بەرسەڭىز دەگەن ءوتىنىشىمىز بار.

– تاقىرىبىڭ نە؟

– بۇگىنگى ءداۋىر. فورماتسيالار اۋىسقان تۇستاعى ءتۇرلى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق، پسيحولوگيالىق حال-احۋال. مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن قايران قازاقتىڭ كۇردەلى كەزەڭ اۋىرتپالىعىن قابىلداۋى. بولاشاققا دايارلىعى. ەندى نە ىستەپ، نە قويامىز؟ ەلدىكتى قالاي ساقتايمىز؟ بۇل باعىتتا ۇلتتىڭ سەزىمتال بارومەترى ىسپەتتەس اقىن-جازۋشىلاردىڭ ءرولى دەگەندەي...

– ە-ە، ءجون، ءجون.

– اراسىندا قوعامنىڭ ءبىر مۇشەسى رەتىندە ءوز جۇرەك سىرىڭىزدى قوسىپ وتىرساڭىز دا ارتىق بولماس.

– ءجون. ءتۇسىندىم. ايتپاقشى، نەشە جولعا جوسپارلايسىڭ و ماقالانى؟

– ءۇش ءجۇز، ءتورت ءجۇز جولعا سىيسا كەرەمەت بولار ەدى.

– جاقسى. سوڭعى سروگىڭ قانداي، قاشان ءبىتىرۋىم كەرەك ونى؟ – دەپ سۇرايدى.

سونداعى ءبىزدىڭ دە «ارسىزدىعىمىزدا» شەك جوق، قازىر ويلاسام، ءتىپتى، ىڭعايسىز، اتاقتى شايىردىڭ ءبىزسىز دە كۇندەلىكتى باسىنان اسىپ جاتاتىن ماڭىزدى شارۋالارىمەن ەسەپتەسىپ جاتپاستان:

– ەندى... بەس-التى كۇن جەتىپ قالار، – دەيمىن بەتىم بۇلك ەتپەي.

عافەكەڭ كەڭكىلدەپ كۇلەدى.

– ءوي، ۋاقىتتى ءساپسىم قىسىپ جىبەردىڭ عوي! («ءساپسىم» – ورىسشا «سوۆسەم» دەگەنى). قوسسايشى تاعى ءبىر-ەكى كۇن!

– جارايدى، سەگىز كۇن-اق بولسىن.

ترۋبكادان اقىننىڭ ءماز بولعان داۋسى ەستىلەدى.

– مەيلى. كورەيىك جاعدايعا قاراپ...

«ۇلىق بولساڭ، كىشىك بول!» دەگەن وسى ما ەكەن دەيمىن عوي... بۇگىندەرى... و كەزدە كوپ نارسەنى اڭعارماپپىز.

«اسقار تاۋدىڭ بيىكتىگىن بايقاۋ ءۇشىن الىستان قاراۋ كەرەك» دەمەكشى، ۋاقىت وزعان سايىن باجايلاساق، عافەكەڭدەر ناعىز ۇلى تۇلعالار ەكەن!

قازىر جاس جۋرناليستەر بىزگە دە ءدال سولاي تاپسىرىس بەرسە، ءىستىڭ ءبارىن ءبىر، قىرىپ، جاپىرىپ تىندىرىپ جۇرگەندەي، «شىبىق تيمەس، شىڭق ەتەر» دەمەكشى: «ويباي، اينالايىن، مازالاي كورمە! ءوزىمنىڭ دە مۇرنىما سۋ جەتپەي ءجۇر!» – دەپ باج ەتە ءتۇسۋىمىز مۇمكىن. مۇندايدا عافۋ اعالاردىڭ الگىندەي كەڭدىگىنە، كەمەلدىگىنە تامسانباعاندا قايتەسىڭ.

سوناۋ تۇستاردا و كىسىنىڭ «قازاق ادەبيەتى»، «جۇلدىز»، «ەگەمەن قازاقستان» باسىلىمدارىندا ولەڭىنەن، پروزاسىنان بولەك قانشاما ماقالالارى، وي-تولعاۋلارى بۇرقىراپ شىعىپ جاتاتىنىن كورىپ جۇرەمىز.

بۇگىن كوزگە ىلىككەن كەيبىر عانا ماقالالارىن اتاساق: «الماتىدا كوشەسى بار گوگولدىڭ» (الماتى قالاسىنىڭ بۇگىنى مەن بولاشاعى تۋرالى). – «قازاق ادەبيەتى»، 04.03.1988. «يسا تۋرالى اڭىز». – «قازاق ادەبيەتى»، 03.08.1990. «ماعجان تۋرالى وي». – «قازاق ادەبيەتى»، 13.08.1993. «سابىر ءتۇبى سارى التىن» ء(بىر كىتاپقا رەتسەنزيا). – «قازاق ادەبيەتى»، 24.12.1993...

ال اناۋ ماعجان، يسا سىندى تۇلعالاردىڭ پورترەتتەرى بىرىنەن كەيىن ءبىرى ۇزدىكسىز جاسالىپ جاتادى. قاراپ وتىرساق، عافۋ قالامىنان ءار كەزدەرى ماحامبەت، ىبىراي التىنسارين، اقان سەرى، اباي، ساكەن سەيفۋللين، ءىلياس جانسۇگىروۆتەن باستاپ، ءسابيت مۇقانوۆ، جاقان سىزدىقوۆ، عابيت مۇسىرەپوۆ، عابيدەن مۇستافين، نۇرحان احمەتبەكوۆ، بەيسەنباي كەنجەباەۆ، حاسەن وزدەنباەۆ، ءابۋ سارسەنباەۆ، مۇسا ءجاليل، ساتتار ەرۋباەۆ، عالي ورمانوۆ، حامزا ەسەنجانوۆ، مۇحامەدجان قاراتاەۆ، قاسىم توعىزاقوۆ، قاسىم امانجولوۆ، عابدول سلانوۆ، ءىلياس وماروۆ، مۇقان تولەباەۆ، قاليجان بەكحوجين، ديحان ابىلەۆ، حاميت ەرعاليەۆ، قاينەكەي جارماعامبەتوۆ، قاسىم قايسەنوۆ، جۇبان مولداعاليەۆ، جاپپار ومىربەكوۆ، ءماريام حاكىمجانوۆا، سىرباي ماۋلەنوۆ، بەرقايىر امانشين، ءىزتاي مامبەتوۆ، بالەمەر ساحاريەۆ، ءشامىل مۇحامەدجانوۆ، تولەۋجان يسمايىلوۆ، شەرحان مۇرتازا، ساعي جيەنباەۆ، بەكەجان تىلەگەنوۆ، جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ، ورازبەك سارسەنباەۆ، ءابىش كەكىلباەۆ، سەيىت كەنجەاحمەتوۆ، قوعاباي سارسەكەەۆ، دۇيسەنبەك قاناتباەۆ، ت.ب. تۋرالى شىعارماشىلىق بەينەلەر تۋىنداپتى. جانە بۇلار جاي عانا «دەجۋرنىي» دۇنيەلەر ەمەس، اۆتوردىڭ ءاربىر كەيىپكەرىن تۇبەگەيلى زەرتتەپ، ابدەن بىلگەن، تەرەڭ دە، تارتىمدى، وسىناۋ ادامدارعا قويىلعان ءبىر-ءبىر ەسكەرتكىش دەرلىكتەي، ارقايسى كەسەك ەڭبەك ەكەنىن بايقايسىز.

مىسالى، جازۋشى تاكەن الىمقۇلوۆ جايىنداعى سونداي ءبىر ەسسەدەن قىسقاشا ءۇزىندى كەلتىرەيىك: «مەن تاكەندى سول كۇندەردە تانىدىم. جينالىپ، كۇندىز بە، تۇندە مە – ءبارى ماعان ولەڭ ايتتىراتىن، دومبىرا تارتقىزاتىن. كەيدە ايتىسىپ تا قالاتىنبىز. بۇلار مەنەن كوپ ۇلكەن، كەيبىرى مايداننان كەلگەندەر عوي. وسىلاردىڭ ىشىندە ماعان تاكەڭ ءبىرتۇرلى سۋىقتاۋ، تاكاببارلاۋ، وزگەلەردەن وقشاۋلاۋ كورىنەتىن. وقىعان-توقىعانى دا مولداۋ، ەرەسەكتەۋ سەكىلدى ەدى. كەيىن ءبىلدىم، راسىندا دا، سولاي ەكەن. قاسىمنان سوڭعى مەنىڭ اۋليە تۇتاتىندارىم وسىلار ەدى. ءالى كۇنگە ولاردى قاتتى سىيلايمىن، ەشبىرىنە قاتتى ايتىپ، نە الدىن كەسىپ كورگەنىم جوق. بۇل تىم ەرتە، جاستاي سىيلاسىپ، جاقسى كورىپ كەتكەندىكتەن بولادى ەكەن. (قازىر تاپتىرمايتىن، وتە سيرەك قۇبىلىس. ق.م.). قاسىم ۇيىندە ءبىز ۇزاق وتىرىپ، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا ورالىپ كەلە جاتامىز. وسىنداي ءتۇننىڭ بىرىندە، ساعات ەكى-ۇشتەر شاماسى بولار، تاكەڭ ەكەۋمىز پۋگاسوۆ كوپىرىنىڭ ۇستىمەن كەلە جاتقانبىز. مەنەن ون جاستاي ۇلكەن تاكەڭ: – «ءاي، بالا، – دەدى ماعان، – ارتىڭا جالتاقتاماي ءجۇر، مىنا كوپىردىڭ استى – ىلعي ۇرى-قارى، بۇزىقتار جۇرەتىن جەر، قورقىپ كەلە جاتقانىڭدى ءبىلىپ قويسا وڭدىرمايدى». ءبىراز ۇنسىزدىكتەن كەيىن:

– قاسىم عاجاپ اقىن عوي، ءا؟ قۇداي كەۋدەسىن نۇرعا تولتىرعان ادام. اۋليە، – دەپ توقتادى. مەن باسىمدى يزەيمىن، قاراڭعىدا ول ونى قايدان كورسىن.

– ال ەندى ءبىر نارسە ايتايىن، ءتىرى بولساڭ كورەرسىڭ، مەن قاسىمنان دا مىقتى بولامىن، – دەپ قاداپ ايتقانداي بولدى. مۇنىسىنا مەن قاتتى تاڭىرقادىم، ءارى ۇناتىڭقىراعان دا جوقپىن.

– ە، سەن بالاسىڭ عوي، قاسىمدى كەمسىتسەڭ، اكەڭدى كەمسىتكەندەي كورەتىنىڭ دۇرىس. مەن سەن قايتەر ەكەن دەپ ەدىم، جاعدايىڭدى ايتپاساڭ دا ءتۇسىندىم. بىراق وسى ءسوزىم ەسىڭدە بولسىن، ارقاشاندا ءوزىڭدى مىقتى بولامىن دەپ قايراۋ كەرەك!

سودان سوڭ مەن ونىڭ ادەبيەتتەگى قادامىن قانشاما جىل باقىلاپ ءجۇردىم. الماتىدا دا، ماسكەۋدە دە ءجيى-ءجيى كەزدەسىپ جۇردىك قوي. بىراق قويان-قولتىق، جەكەلەگەن جاعدايلاردا جاقىن كەلگەن ەمەسپىن. ول وتە ءبىلىمدى ادام ەدى، ورىسشا-قازاقشا ەرسىلى-قارسىلى سويلەي دە، جازا دا بىلەتىن. سول كۇندەردىڭ وزىندە ادەبي ءبىلىم جونىندە مۇحاڭ، عابەڭدەرمەن شەندەسۋگە جارار ەدى. كوپ جاعدايدا ونىڭ سىنداعى ەرەكشە تالانتى، تانىعىشتىعى مەن سەزىمتالدىعى جۇرتتى باس يدىرەتىن. ماعان ونىڭ، اسىرەسە، جانىنىڭ سەرىلىگى، ويىنىڭ ەركىن، باتىلدىعى ۇنايتىن. ونىڭ، بالكىم، ءارى جازۋشى، ءارى ادام ەكەندىگى وزىنە، ءبىرتۇرلى، دۇنيەنى ءوز باسىنان ءاماندا تومەن قوياتىندىعى، تاركى دۇنيەنىڭ ءبارىن ۋاقىتشا كورىپ، بار قىزىعىن كورىپ قالۋ، ەمىن-ەركىندىكتى ارداقتاۋ ءپرينتسيپى قىزىقتىراتىن. ول اباي تۋرالى «جۇمباق جان» دەگەن كىتاپ جازعاندا، مەن ويلادىم: «وسىنىڭ ءوزى دە جۇمباق جان» دەپ»... (قايىربەكوۆ ع. الىس تا جاقىن جاعالاۋ. (ەكىنشى كىتاپ) – الماتى: «ءبىلىم» باسپاسى، 2006. – 218-ب.)

وسىندايدا اقىن جاراسقان ءابدىراشتىڭ عافۋ قايىربەكوۆ تۋرالى:

تەلەديداردى اشىپ قالساڭ – عافەكەڭ،

راديونى باسىپ قالساڭ – عافەكەڭ!

جۋرنالداردى پاراقتاساڭ – عافەكەڭ،

گازەتتەردى قاراپ قالساڭ – عافەكەڭ!

دۋناي بويلاپ ارالاساڭ – عافەكەڭ،

دۋمان-تويعا بارا قالساڭ – عافەكەڭ!

«مىنا بىرەۋ وڭاشالاۋ كافە ەكەن»

دەپ كىرىپ ەم...

مۇندا دا وتىر عافەكەڭ!.. –

دەگەن ەپيگرامماسى ويعا ورالادى.

مۇنىڭ ءبارى ءازىل سياقتانعانىمەن، شىندىققا ابدەن ورايلاسادى. اقىندى تەلەراديو قىزمەتكەرلەرىنىڭ دە ءجيى شاقىرۋ سەبەبىن جاقسى تۇسىنەمىز. اراسىندا ءتۇرلى ادەبي كەشتەر، كەزدەسۋلەر ءوتىپ جاتادى. سونداي جيىنداردا قارا سوزدە دە دەس بەرمەيتىن كەرەمەت شەشەن عافەكەڭنىڭ: «و كەزدە مىنا سىراعاڭ بار!» – دەپ قويىپ، قوس قولىن قومداپ، قوڭىر بارقىن داۋىسى ءسال قىرىلداڭقىراپ، شابىتتانا بۋىرقانىپ، اعىل-تەگىل اقتارىلىپ ەستەلىك ايتقاندا، ايىزىڭ قانىپ، قىزىقتى ءبىر زامانالار قويناۋىنا سۇڭگىپ كەتكەندەي كۇي كەشەر ەڭ. وندايدا كومەيىنەن اق ولەڭ توگىلىپ وتىرعانداي، تىڭداۋشىسىن ەرىكسىز ەلىتىپ، باۋراپ الادى. بۇل ءۇشىن مىقتى ەستە ساقتاۋ قابىلەتى مەن ەرەسەن جۇرەك قۋاتى، كول-كوسىر ءبىلىم، مول تاجىريبە قاجەت ەكەنى ءمالىم. (عافاڭنىڭ كەي جينالىستاردا ورىسشا دا كوسىلىپ سويلەگەن كەزدەرىن كوردىك. ال بۇ كىسىنىڭ اسابالىعى، انشىلىگى، ءان تەكستەرىن جازۋداعى ەرەكشەلىگى تۋرالى ءسوز جەكە اڭگىمە تاقىرىبى شىعار. ماسەلەن، ونىڭ ايگىلى كومپوزيتور ءشامشى قالداياقوۆتىڭ مۋزىكاسىنا ارناعان ءبىر عانا «انا تۋرالى جىر» دەگەن ولەڭى قازاق باردا ولمەيتىن دۇنيە ەكەنى انىق. مۇنىڭ، ءتىپتى، بەرتىندە باشقۇرت، تاتار اعايىنداردىڭ دا حالىق انىندەي بولىپ كەتكەنى ءجيى ايتىلىپ ءجۇر)...

قالامى ۇشقىر عافۋدىڭ اۋدارماشىلىق قىرى دا ارنايى تاقىرىپ جۇگى. ول تارجىمالاعان رۋداكيدىڭ، بايروننىڭ، پۋشكيننىڭ، لەرمونتوۆتىڭ، نەكراسوۆتىڭ، شەۆچەنكونىڭ، ماقتىمقۇلىنىڭ، لەۆ تولستويدىڭ، كۋپريننىڭ، كورولەنكونىڭ، بۋنيننىڭ، ەسەنيننىڭ، باسقا دا ءسوز زەرگەرلەرىنىڭ تۋىندىلارى قازاقتىڭ ءتول تۋىندىسىنداي قابىلدانعان بيىك دەڭگەيلى شىعارمالار. بۇلاردىڭ ىشىندە اۆاردىڭ اتاقتى اقىنى راسۋل عامزاتوۆتىڭ كولەمى ون بەس باسپا تاباقتاي «مەنىڭ داعىستانىم» دەپ اتالاتىن ەڭبەگىن عافەكەڭنىڭ ءبىر اپتا اينالاسىندا اۋدارىپ شىققانىن ەستىپ، قايران قالعان ەدىك.

نەگىزىندە، وسى توڭىرەكتە دە ءبىرتالاي ءمان بار. راسۋل كىتابىنىڭ عافۋدىڭ قولىنا ءتۇسۋى كەزدەيسوق ەمەس. ونىڭ ءبىر سەبەبى، عافەكەڭنىڭ دۇنيەنىڭ كەز كەلگەن ماڭدايالدى شايىرىمەن تەرەزەسى تەڭ، ءتىپتى، كەي تۇستا الەمنىڭ ازۋىن ايعا بىلەگەن نەبىر اقىندارىنان ايرىقشا تاعدىرىمەن دە، بولەك جاراتىلىسى ارقىلى دا ءباسىنىڭ باسىم تۇرۋى عاجاپ ەمەس...

اقىننىڭ پروزاداعى ەرەكشە ىرعاعى مەن كەستەلى ءتىلى دە تامسانتادى.

ايتپاقشى، شەبەر قولدان شىققان عابيت مۇسىرەپوۆ پورترەتى سالماقتى رومانعا پارا-پار كىتاپ. (قايىربەكوۆ ع. ەلتىنجال: پوۆەست-ەسسە. الماتى: ونەر، 1990 ج.)

ءبىر عاجابى، عافەكەڭ وسىناۋ اعالارىن ايرىقشا قادىر تۇتىپ، ولاردىڭ الدىندا ءوزىن بالاداي سەزىنگەنىن اڭدايمىز.

وسى رەتتە اتالعان تۋىندىدان جانە ءبىر ءۇزىندى كەلتىرۋدى ورىندى كورەمىز: «...عابيت سول شاقتا مەنى بىلىڭكىرەيدى دەپ ويلايتىن سەبەبىم – ول كىسىمەن بۇرىن جاقسىلاپ ەكى كەزدەسكەنىم بار ەدى. ءبىرى – ەڭ العاش رەت، 1954 جىلى ابايدىڭ قايتىس بولعانىنا ەلۋ جىل تولعان كۇن ەدى. الماتى يپپودرىمىندا قاتار-قاتار كيىز ءۇي تىگىلىپ، ات شابىس، بالۋان كۇرەس، تولىپ جاتقان ۇلت سالتاناتىنىڭ قىزىعىن كەشكەننەن كەيىن، قوناقتار سول ۇيلەرگە جايلاستى.

ءبىز كىلەڭ جاس اقىن ەڭ شەتكى ۇيلەردەن ورىن الىپ، مارە-سارە بولىپ جاتىر ەك، بىرەۋ ەسىكتەن باسىن سۇعىپ:

– وسىندا عافۋ دەگەن بالا بار ما؟ – دەدى. ءوزى ەگدەلەۋ كىسى ەكەن. جاڭا عانا قۇرداستارىما بيلىك قۇرىپ، وزىمشە ۇلكەندىك جاساپ وتىرعان مەن وزىمنەن باسقا تاعى ءبىر عافۋ بارداي-اق جان-جاعىما قارايلاپ قالسام كەرەك. جۇرت كۇلىپ جىبەردى. نامىسى كەلدى مە، تىزەرلەس وتىرعان ءىزتاي:

– بالا عافۋ جوق، اقىن عافۋ بار، – دەپ ءدۇر ەتە قالدى. ول كەزدە ەكەۋمىزدىڭ دە ءبىر-ءبىر كىتابىمىز شىققان. سوندىقتان بالا دەگەننەن گورى اقىن دەگەندى دۇرىس كورەتىنبىز.

– ەندەشە سول اقىنى كەرەك، – دەدى اناۋ دا قايىسپاي.

ۇنەمى ۇلكەندەر جۇمىسىن اتقارىپ جۇرە، ءوزىن دە ۇلكەنمىن دەپ ۇيرەنىپ كەتەتىن ادامدار بولادى.

– سەنى عابەڭ – عابيت شاقىرادى، – دەدى، ەندى تىپتەن ايبارلانىپ كەتىپ.

مەن ءتۇسىنىپ ۇلگەرمەي، ورنىمنان تۇرەگەلدىم.

كەلسەم، بەس قانات شاماسىنداعى ەداۋىر كەڭىرەك ءۇيدىڭ ءتور الدىندا عابەڭ، تاعى ءبىر اقساقالدار وتىر ەكەن. ۇيدە ينە شانشار جەر جوق. ءبىر-بىرىنە ءيتىنىپ، مىنگەسىپ العان جۇرت. ءبارىنىڭ كوزى ەندى عانا ءانىن سوزىپ، اياقتاپ قالعان جىگىتتە ەكەن. دۋىلداسىپ، «بارەكەلدىنى» جاۋدىرىپ كەتتى. سول بارەكەلدىنىڭ اراسىنان: «انە، كەلدى»، – دەگەن گۇج ەتە قالعان داۋىسقا جالت قاراپ ەدىم، سىرباي ەكەن. نەگە كەلگەنىمدى ءالى بىلمەي تۇرعانمىن. ماعان عابەڭ ءسال تاڭىرقاعان كوزبەن، تەز قاراپ ءوتتى دە:

– ءا، كەل، كەل! – دەدى. لەزدە ءان ايتقان جىگىتتىڭ ورنى بوساي قالدى، ونان باسقا ورىن بولماعان سوڭ، سول جەرگە يمەنە كەلىپ جايعاستىم. الگى سىرەكەڭ: «عابە، بۇل جاس اقىن. ءوزى قاسىمنىڭ «داريعا» دەگەن ءانىن ايتادى»، – دەپ جىلدام ايتتى دا، ماعان قاراپ:

– ءاي، سەن، ال ايتىپ جىبەر! – دەدى بۇيىرىپ، بۇيىرعانىنا قوجاناداي بولىپ. عابەڭ «ايتا عويدىڭ» ورنىنا: «وۋ، دەگەن!» – دەپ قويا سالدى. الدىندا جاستار اراسىندا، «الگىدەن» ازداپ قولدانىپ العانىمنىڭ پايداسى ءتيدى مە، دەرەۋ باتىلدانىپ كەتىپ، قوزعاي جونەلدىم:

دەدىم دە تۇردىم،

جۇگىرە بەردىم،

قولىمدا نايزا،

شاعىلىپ ايعا! –

دەگەن جەرگە كەلگەندە عابەڭ تەبىرەنىپ كەتىپ، الدەبىر ساعىنىش سازى كومەيىنە تىرەلگەندەي:

– قايران، قاسىم-اي! – دەدى.

قاسىم امانجولوۆ بۇل كەزدە قاتتى حال ۇستىندە، توسەكتە، اۋىر ناۋقاس تۇتقىنىندا جاتىر ەدى. سوسىن ماعان ءبىر كوز توقتاتىپ قارادى دا: – جارايدى، شىراعىم، – دەپ الىپ، ءسال سايابىرلاپ، – عافۋ، عافۋ، – دەپ قايتالاپ، – «ر» نەگە بولماعان ەكەن، ءا، – دەدى دە، وعان ەشكىم جاۋاپ بەرە المايتىنى ەسىنە ءتۇستى مە، – جارايدى، سونىڭ ءوزى جاقسى، – دەدى. سويدەدى دە، تاعى قايسىڭ بار دەگەندەي، جان-جاعىنا قارادى. مەن ەندى بوساعانىمدى ءبىلىپ، زىتا جونەلدىم...»

دەگەنمەن، شىعارماشىق عۇمىردا ارقا سۇيەيتىن ىقپالدى اعالار، دارىندى ادەبي ورتا كەزدەسسە دە، عافۋدىڭ دا ءوسۋ جولى تاقتايداي تەگىس بولماعانىن اڭدايمىز. «تالانت جولى قاشاندا اۋىر جول» دەپ جاتامىز، وسى ءۋاج نەگىزسىز ەمەس. ونىڭ ۇستىنە، جاستايىنان جەتىم وسكەن، جالعىز-جارىم جىگىت ءتۇرلى كۇيزەلىس كەزەڭدەرىن ءبىر كىسىدەي وتكەرگەن سياقتانادى. اناۋ-مىناۋعا قىڭا قويماعانمەن، جابىرقاعان، جاسىعان كەزدەرى بايقالادى.

ەرتەرەكتە «ازامات اعا» اتالاتىن ماقالاسىندا ادىلەتسىز بىرەۋلەردەن ءزابىر-جاپا شەگىپ، جوعارى جاقتاردان شەتقاقپاي كورىپ، كىتابى شىقپاي، جۇدەپ جۇرگەن كەزىندە جوعارى قىزمەتتەگى ءىلياس وماروۆقا بارىپ شاعىنۋعا بەكىنگەنىن ءوزى دە جازىپتى: «قوي، ءبۇيتىپ بولماس دەپ ادەيى بارىپ سالەمدەسىپ، جايىمدى ايتتىم. ىلەكەڭ ەداۋىر جابىرقاپ، تەلەفوندى الىپ ۇلكەن ءبىر كىسىگە: «پالەنشەجان، مىنا بالاعا قاتتى ايتقان سوزدەرىڭ بار ما ەدى، مۇقاپ قاپتى عوي! جانىم، وسى اقىن اتاۋلىعا بايقاڭدارشى! بۇلار قۇس سەكىلدى عوي، قاناتىنان قاۋىرسىن الساڭ اۋىرسىنىپ قالادى. سوسىن ءوزى دە جوق، ولەڭى دە جوق بوپ قيراپ كەتەدى. وسىنى ەسكەرگەيسىڭدەر» دەپ ءارى ءوتىنىش، ءارى اعالىق امىردەي ءبىر ءسوز ايتتى». (قايىربەكوۆ ع. «ءبىر كەمەنىڭ ۇستىندە». الماتى. جازۋشى. 1981 ج. 265-ب.)

سويتكەن عافەكەڭنىڭ كوزى دە، جولى دا وسىدان كەيىن عانا بارىپ اشىلا باتاعان سەكىلدى.

ارينە، شىعارماشىلىق ادامىنا ءارتۇرلى كەدەرگىلەردىڭ كەزىگۋى زاڭدىلىق بولار. ءومىر كۇندە توي ەمەس، تارتىسسىز، قايشىلىقسىز دامۋ دا جوق. قيىندىق اتاۋلى قايراتتى، ەڭبەكقور جاستى ىسىلتىپ، ءوز-ءوزىن قايراۋعا باستاپ، ۇنەمى ىزدەنۋ باعىتىنا سالىپ وتىرعانداي.

عافەكەڭنىڭ تاقىرىپ اۋقىمى قاشاندا كەڭ. قالامى سەرپىندى اقىن تابيعاتتىڭ كەز كەلگەن قۇبىلىسىنان سىر اۋلاپ، وقىرمانىن ۇدايى ىزگىلىككە باۋلىپ، سۇلۋلىققا، تازالىققا ۇندەپ وتىرادى. جاراتىلىستىڭ قالت ەتكەن كورىنىسىن مولدىرەتە كەستەلەپ، باياندالىپ وتىرعان جايتپەن ءساتتى ۇندەستىرىپ، اعىل-تەگىل اسەرگە بولەيدى. اقىن مانەرىنە نازىك ليريكامەن بىرگە قىزىنعان سايىن قولتىعى سوگىلىپ، الىسقا شاباتىن قازاناتتاي شيرايتىن كەڭ قۇلاشتى ەپيكالىق سارىن دا ءتان. جانە ەجەلدەن تاۋ بۇلاعىنداي بۇرق-سارق قايناپ، ەشبىر قينالماستان، توگىلتە، ءونىمدى جازاتىن اقىن قولتاڭباسىنداعى قازاقى قۇنار، ۇلتتىق كولوريت مەيىر قاندىرادى.

جالپى، عافەكەڭ قالامىنان قىرىقتان اسا كىتاپ تۋىپتى. ونىڭ ارقايسى وقۋشى جۇرەگىنە جول تاۋىپ جاتقانىن اڭعاراسىز.

تۋعان حالقىمەن بىتە قايناسقان قالامگەر ديحانمەن دە، مالشى، جۇمىسشىمەن دە قويان-قولتىق ارالاسقان ادام ەدى. ونىڭ ۇلىلىعىنىڭ دا باستى سىرى سول ءتۋابىتتى قاراپايىمدىلىعىندا جاتۋى ىقتيمال.

سوناۋ ستۋدەنتتىك شاقتا وندىرىستىك پراكتيكادا ءجۇرىپ، قاراعاندى شاحتەرلەرى تۋرالى «جەر استىنداعى جۇلدىزدار» دەپ ات قويىپ وچەرك جازىپ، ءاي، ءبىر قاتىردىم-اۋ دەپ، بوركىم قازانداي بولعان كەزدەرىم بار.

سويتسەم، مۇندا مەنەن ءبىرتالاي بۇرىن عافەكەڭ دە كەلىپ، زابويلارعا ءتۇسىپ، كەنشىلەرمەن كەزدەسىپ:

– جالعادىم مىڭ وتىڭا ءبىر وتىمدى،

وزىڭمەن بىرگە مازداپ تۇرايىن دەپ! –

دەپ سوناۋ تاقىرىپپەن شاحتا جىرلارى تسيكلىن جازىپ قويىپتى. كەيىنىرەك سونى كورگەندە، الگى ءسوزدى عافۋ اعادان كوشىرىپ العانداي، قاتتى قىسىلعانىم ەسكە تۇسەدى...

ال اناۋ اسەم الماتىنىڭ تۇرمىستىق-الەۋمەتتىك جاعدايىنا الاڭداپ جازىلعان ماقالا تاقىرىبى اۋەلگىدە جاس اقىننىڭ سۇيگەن قىزى بادەشكە ارناعان ولەڭىنىڭ العاشقى جولى ەكەن. ول:

– الماتىدا كوشەسى بار گوگولدىڭ،

استانادا قىزىل گۇلدەي جارىم بار.

سول كوشەمەن مەندىك باقىتتى ءومىردىڭ،

سول جارىممەن قىدىرعان ءبىر شاعىم بار، –

دەپ قۇداي قوسقان سىڭارىن جىرلاۋدى عۇمىر بويى جالعاستىرعان. بۇل دا اقىننىڭ تۇراقتى تاقىرىبى – سۇيگەن جارعا دەگەن ادالدىقتىڭ تاماشا ۇلگىسىندەي كوڭىل سۇيسىنتەدى.

ء(سوز ورايىندا ايتا كەتەيىك، كەيىنگى قىز-جىگىتتەردىڭ، اسىرەسە، كەيبىر اقىن قارىنداستارىمىزدىڭ ءوز قوساعى قاسىندا ءجۇرىپ، الىستاعى قول جەتپەي قالعان بىرەۋلەردى كۇنى-ءتۇنى ءولىپ-ءوشىپ اڭساۋ ءۇردىسى بەلەڭ الىپ بارا جاتقانىن بايقاپ جۇرەمىز. البەتتە، بۇدان، قيماسىڭدى جىرعا قوسپا دەگەن وي تۋمايدى; تەك انانىڭ، مىنانىڭ دا وسىنداي اعىمعا اۋەستەنۋى جاپپاي «موداعا» اينالىپ بارا جاتقان جوق پا دەپ كۇدىكتەنەدى ەكەنسىڭ. ءتۇبى قايىرلى بولسىن، بىراق ونشا جاعىمدى قۇبىلىس ەمەس. شاما كەلسە، قاسىڭداعى باقىتىڭدى باعالاعانعا نە جەتسىن)...

عافۋ جەتىمدىك تاۋقىمەتىن ەرتە تارتقان، قورعانسىزداۋ بالا سانالعانىمەن، اتا-بابالارى بي-بولىس بولعان ادامدار كورىنەدى. كەيىن قۋعىنعا ءتۇسىپ، ءبىراز ۋاقىت تاشكەنت جاققا باس ساۋعالاپتى. كەزىندە عافەكەڭ دە سول جاققا ارنايى بارىپ، تولە بي باسىنا ءتاۋ ەتكەنىن جازعانى بار. اۋلەتتىڭ كۇردەلى تالەيى سەزىمتال، اسەرشىل جاستىڭ جۇرەگىنە وشپەس ءىز قالدىرعان.

اقىن دارىنىنا باس يگەن اعالارىنىڭ ءبىرى – داڭقتى باۋىرجان مومىشۇلى. جازۋشى مامىتبەك قالدىبايدىڭ ايتۋىنشا، باۋكەڭ: «عافۋ – ارىندى، ادۋىندى اقىن. شىعارمالارىن ۇزبەي وقيمىن. تەرەڭدىگىمەن، توسىندىعىمەن ىلعي تاڭ قالدىرىپ وتىرادى. ونىڭ جازۋ تارتپاسىندا ءبىزدىڭ بۇگىنگى قوعام، زامان تۋرالى وتكىر دۇنيەلەر جاتۋى مۇمكىن. كەيىن زەرتتەۋشىلەر تاۋىپ الىپ جاريالار» – دەپتى.

جوعارىدا توقتالعانىمىزداي، عافەكەڭ ايتقىشتىعىمەن دە ەستە قالعان جان ەدى. ماسەلەن، ونىڭ جازۋشى سافۋان شايمەردەنوۆكە «سولتۇستىكتىڭ سورايعان قاراعايى» دەپ ات قويعانى بەلگىلى. سول سەكىلدى ساكەن جۇنىسوۆكە: «مەن سوناۋ سارىارقانى ساعىنعاندا، شاشىڭنان ءبىر يىسكەسەم جەتىپ جاتىر!» دەگەندەي سوزدەرى دە ەل اۋزىندا جاتتالىپ قالدى.

***

ءبىز تاپسىرىس بەرگەن ماقالا كەلىسىلگەن ۋاقىتتا الدىمىزدا جاتادى. اقىننىڭ مورلەپ باسقانداي ايقىن جازۋ تاڭباسىنىڭ ءوزى بيىك مادەنيەتتىڭ، جوعارى ادامگەرشىلىكتىڭ بەلگىسىندەي كورىنەدى...

بۇگىندەرى عافەكەڭدەر ويعا ورالسا، «وسى ءبىز كەيىندە قۋ دۇنيە مەن اتاق-مانساپتىڭ قۇلىنا اينالىپ، اسىل قاسيەتتەن بىرتىندەپ الىستاپ، تىم ۇساقتالىپ، كىسىلىكتەن اجىراپ بارا جاتقان جوقپىز با; تەكتىلىك مىنەز سول ارداقتى اعالارمەن بىرگە كەتىپ قالعان جوق پا» دەپ تولعاناسىڭ.

قۇلتولەۋ مۇقاش

Abai.kz