ءاربىر ۇلتتىڭ ءومىر ءسۇرۋىنىڭ، تاريحتا ساقتالۋىنىڭ ەڭ باستى العى شارتى – ونىڭ ءتىلى مەن ءداستۇرى. حالىقتىڭ رۋحاني بولمىسى، دۇنيە تانىمى، ءومىر ءسۇرۋ سالتى ءدال وسى ەكى ىرگە تاسقا سۇيەنەدى. ءتىلى مەن داستۇرىنەن ايىرىلعان حالىق ءوزىنىڭ تاريحي جادىنان، وزىندىك قالپىنان اجىراپ، باسقا ۇلتتىڭ مادەنيەتىنە جۇتىلىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. بۇل تۇرعىدا قازىرگى كۇندەرى قىتاي ەلىندەگى سانى كەم ۇلتتارعا ۇلكەن قاۋىپ تۋدا.

حالىقارالىق ۇيىمدار مەن قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارى بۇل پروتسەستى «مادەني گەنوتسيد» دەپ باعالاپ وتىر. ال ءبىز، تاريحتان ساباق الا بىلسەك، مۇنداي اسسيميلياتسيالىق ساياساتتىڭ سالدارى بۇرىن-سوڭدى كوپتەگەن حالىقتاردىڭ  جويىلۋىنا اكەلگەنىڭ بىلەمىز.

مانچجۋر حالقىنىڭ جويىلۋى

مۇنداي جاعدايدىڭ الدىن-الا بولجاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن تاريحي مىسال – قىتايدى بيلەگەن مانچجۋر ۇلتىنىڭ تاعدىرى. XVII عاسىردا تسين اۋلەتىن قۇرعان مانچجۋرلار بىرنەشە عاسىر بويى قىتايدى بيلەدى. ولار ءوز ءتىلى مەن مادەنيەتىن مەملەكەت دەڭگەيىندە ەنگىزگەنىمەن، ۋاقىت وتە كەلە قىتاي مادەنيەتىنە جۇتىلىپ كەتتى.

XX عاسىردىڭ ورتاسىنا قاراي مانچجۋر تىلىندە سويلەيتىن ادام سانى كۇرت كەمىدى. قازىرگى كەزدە قىتايدا 10 ميلليوننان استام مانچجۋر ۇرپاعى بار دەپ ەسەپتەلەدى، بىراق ولاردىڭ 99 پايىزى ءوز ءتىلىن بىلمەيدى، ءداستۇرىن ۇستانبايدى. ولار قىتاي مادەنيەتىنىڭ تۇتاس بولشەگىنە اينالعان.

سول سەكىلدى، وسى ەلدەگى تيبەتتىكتەر مەن ۇيعىرلار دا وسىنداي قاۋىپتىڭ  الدىندا تۇر. ەگەر مەملەكەتتىك ساياسات ءدال وسى باعىتتا جالعاسا بەرسە، تيبەت جانە  ۇيعىر حالقى دا ون-ون بەس جىلدان كەيىن تەك ستاتيستيكادا عانا قالعان، ال ءىس جۇزىندە تىلىنەن، دىنىنەن، داستۇرىنەن ايىرىلعان ەتنيكالىق توپ رەتىندە  تىركەلۋى مۇمكىن.

اتاپ  ايتقاندا:

تىلدىك قىسىم: وسى ەلدەگى ۇلت تىلىندەگى ءبىلىم مەكەمەلەرى جابىلىپ، مەكتەپتەردە وقىتۋ تەك قىتاي تىلىندە عانا جۇرگىزىلۋدە. بالالار ءوز ۇلتى تىلىندە سويلەۋدەن تىيىلىپ، اتا-انالارىنا قىتاي تىلىندە جاۋاپ بەرۋگە ۇيرەتىلۋدە.

مادەنيەت پەن دىنگە شەكتەۋ: يسلام ءدىنىن ۇستانۋعا كەدەرگى كەلتىرىلۋدە – مەشىتتەر جابىلىپ، ءدىني مەيرامداردى اتاپ وتۋگە تىيىم سالىنۋدا. بالالارعا ءدىني تاربيە بەرۋگە رۇقسات جوق، ال قاجىلىققا بارۋ دا اسا كۇردەلى ءارى شەكتەۋلى شاراعا اينالعان.

بۇل جاعدايلار تيبەت، ۇيعىر، دۇڭعان وزگە دە حالىقتاردىڭ، تابيعي جولمەن دامۋىنا، ۇرپاق ساباقتاستىعى ارقىلى ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىن ساقتاۋىنا ۇلكەن قاۋىپ ءتوندىرىپ وتىر. ەڭ قورقىنىشتىسى – قازىرگى ۇرپاق انا تىلىندە سويلەمەي، ءوز ءداستۇرىن ۇمىتىپ وسسە، كەلەر ۇرپاق بۇل قۇندىلىقتاردى مۇلدە  تانىماۋى مۇمكىن.

جويىلۋ قاۋپى: قىتايلاندىرۋ ساياساتى تولىق جۇزەگە اسسا، تيبەت، ۇيعىر  سەكىلدى حالىقتار، الدىڭعى مانچجۋرلار سياقتى تاريح قويناۋىنا ءسىڭىپ كەتۋى ىقتيمال. بۇل – تىلدەن، داستۇردەن، ءدىني سەنىمنەن تولىق ايىرىلعان ۇلتتىڭ بولاشاعى.

ءار ۇلتتى ساقتاۋدىڭ جالعىز جولى – ءتىل مەن رۋحاني مۇرانى ساقتاۋ. مانچجۋر حالقىنىڭ تاعدىرى – ءاربىر حالىققا ساباق بولۋى كەرەك. ۇلت رەتىندە  جوعالماۋ ءۇشىن كۇرەسۋ – تەك قارۋمەن عانا ەمەس، ەڭ  الدىمەن مادەني، تىلدىك، رۋحاني كۇرەس ەكەنىن ءتۇسىنۋىمىز قاجەت. بۇل تەك ۇلى ەلدەگى ۇساق ۇلتتاردىڭ  عانا دەمەيىك، كەز كەلگەن حالىقتىڭ الدىندا تۇرعان ورتاق مىندەت.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك، 

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz