ابايدى وقۋ ءبىر باسقا دا تانۋ ءبىر باسقا... تابىنۋ تاعى بولەك اڭگىمە. ويتكەنى يبراھيم ءبىز ءالىتۇسىنبەگەن, ءتىلىن بىلمەگەن, ەسكەرمەگەن, ەلەمەگەن, ۇقپاعان, ۇعا الماي جۇرگەن دۇنيەلەردى باياعىداقاعازعا  تۇسىرگەن ەكەن.  سوناۋ 19 عاسىردا دۇنيەگە كەلىپ، شىڭعىستاۋدىڭ ەتەگىندە جاتقانىمەن, كوڭىلى ەۋروپا مەن پەتەربوردا بولعان سياقتى.. جايجاتپاي زامانا اقىندارىمەن ۇندەس بولعانىنا ريزا بولاسىڭ. اسىرەسە, تانىمى مەن تولعاعى ۇقساس, ءتاڭىرقوسقان, تاتياناسى ورتاق, پۋشكينمەن رۋحانيجاقىن بولعانىنا تاڭ قالاسىڭ. تاڭداناسىڭ.

مەنىڭ جازبام تاريحي زەرتتەۋ, بولماسا, ادەبي تالداۋ ەمەس. ول – ادەبي سىنشىلاردىڭ الاڭى. مەنىڭ تۇيگەندەرىم تەك رەجيسسەرلىق كوزقاراس.سوندىقتان دا ادەبيەت الەمىندەگى اكىمدەردەن ارتىق كەتسەم, ەشكىم سوگە جامانداماس دەيمىن.

جاقىندا ويلاماعان جەردەن ا. پۋشكيننىڭ «ەلەگياسىن» قايتا قاراۋعا تۋرا كەلدى. الەكساندر سەرگەەۆيءچتىڭ ۇلى اقىن ەكەنىنە داۋ جوق. ونىڭ ۇلىلىعى –فيلوسوفياسىندا, دالىرەك ايتسام – ليريكالىق ءپالساپاسىندا...

...بەزۋمنىح لەت ۋگاسشەە ۆەسەلە،
منە تياجەلو، كاك سمۋتنوە پوحمەلە.
نو كاك ۆينو — پەچال مينۋۆشيح دنەي
ۆ موەي دۋشە چەم ستارە، تەم سيلنەي.
يا پۋت ۋنىل. سۋليت منە ترۋد ي گورە
گريادۋششەگو ۆولنۋەموە مورە...

ال ەندى ابايعا كەلەيىك.

ەسىڭدە بار ما جاس كۇنىڭ،
كىمدى كورسەڭ – ءبارى دوس.
ماحاببات، قىزىق، مال مەن باق،
كورىنۋشى ەدى دوسقا ورتاق.
ءۇمىت جاقىن، كوڭىل اق،
بولار ما سونداي قىزىق شاق؟

ەلەگيا... ليريكاداعى بۇل جانر پوەزيادا, مۋزىكادابارشىلىق. بايانسىز ماحابباتتىڭ مۇڭى بىرتە-بىرتەاقىندى سارا الا ساعىنىش پەن  وزەكتى ورتەگەنشەرگە بولەيدءى..ءوزىنىڭ جاستىق اتتى بەكەتتەنبايقاماي ءتۇسىپ قالعانى قىنجىلتادى. قينايدى. سوندىقتان دا تەرىسىنە سيماي بارادى.

ەلەگيا كوپ اقىنداردا كەزدەسە بەرمەيتىنى راس. اسىرەسە كوممۋنيستىك كەزەڭدە سوۆەت ەلىندە ەلەگياعاورىن جوق دەگەن قاعيدا بولعان. ەكى اقىندا دا ءوتكەنگە دەگەن سارا الا ساعىنىش، قايناعان سارى ساماۋرىننىڭ قاقپاعىنان توگىلگەن ىستىق سۋداي كەمەرىنە سيمايدى. قيماستىق. ەكەۋىندە دە پوەزدىڭ تەرەزەسىنەن قول بۇلعاپ قالا بەرگەن باعانالار ءتارىزدى... تەك ساناداعى جالت-جۇلت ەتكەن جارىقتاي...ولار وتكەن جاستىقتى، كىمدى كورسەڭ ءبارى دوس بالاڭ شاقتى... ماحاببات قىزىق... مال مەن باق – ماستىقتى، ۇيقىسىز تۇندەر مەن الاڭسىز تاڭداردى اڭسايدى. يا، ءدال سولاي. قازىرگىدەي اق تاڭعا اسىققان البىرت جۇرەكتەردىڭ اقشاعا ءمان بەرمەيتىن ءمارت كەزى...

«بولار ما سونداي قىزىق شاق؟..».

بۇل سۇراق ەمەس.. بۇل – وكىنىش. ادامنىڭ بالالىعىن، بالعىن كەزىن ساعىنعانداي... بولماسا,كورشى ۇيگە قوناق بوپ كەلگەن بالاۋسا قىزدىڭ ساعان ۇرلانا قاراپ جىميعانىنداي... نەمەسە الگى ارۋدىڭ الىسقا, تىم جىراققا ءبىر جولا كەتىپ بارا جاتىپ سوڭعى رەت ساعان بۇرىلعانىنداي كورىنىس.

پوەزيانىڭ قۇدىرەتى كەز كەلگەن وقىرماندى باۋلاپ الۋىندا. اقىننىڭ ولەڭى  ەرتەڭگى تاڭعى شىقتاي ءمولدىر بولسا, ءار ءۇيدىڭ تەرەزەسىنەن ساۋلە بوپ كىرەدى. نۇرىن شاشادى. سوندىقتان دا شىن اقىن – دوسىڭ، سىرلاسىڭ، سەرىگىڭ... لۇپىلدەگەن جۇرەگىڭنىڭ سوعىسى ىسپەتتى.

قۇداي-اۋ، قايدا سول جىلدار،
ماحاببات، قىزىق مول جىلدار؟!
اقىرىن، اقىرىن شەگىنىپ،
الىستاپ كەتتى-اۋ قۇرعىرلار.

اباي وتكەن جىلداردى ەمەس, ماحابباتىن ىزدەيدى,قىمباتىنا اح ۇرادى... جانىنا جاقىن, جۇرەگىنەجىلى «قۇرعىر» سەزىمدەرىن ساعىنادى. ءبىر اۋىزسوزدە قانشاما  سىيلاستىق, ساعىنىش جاتىر.

ءيا, اباي – سۋرەتكەر. تەك بوياۋدىڭ ورنىندا ءسوز بەن سۋرەت سالادى. قيىننان قيىستىرعان ەر داناسى. قاراڭىزشى:

اقىرىن, اقىرىن شەگىنىپ...

وسى سويلەمدە «اقىرىن» ءسوزى ەكى رەت قايتالانىنىپتۇر... بۇل اقىن ءسوزىنىڭ ازدىعى ەمەس – مولدىعى. تەڭىزدەگى تولقىننىڭ قايتقانىنداي  قايتالانادى.ءوزى ايتقان: الدىڭعى تولقىن اعالار, كەيىنگى تولقىن ىنىلەر...

العا قاراي جىلجيىق.

پۋشكين:

نو نە حوچۋ، و درۋگي، ۋميرات;
يا جيت حوچۋ، چتوب مىسليت ي سترادات;
ي ۆەدايۋ، منە بۋدۋت ناسلاجدەنيا
مەج گورەستەي، زابوت ي ترەۆولنەنيا:
پوروي وپيات گارمونيەي ۋپيۋس،
ناد ۆىمىسلوم سلەزامي وبوليۋس...

بۇل جەردەگى «ۆىمىسەل» ءسوزىنىڭ ماعىناسىن ونەرمەن ولەڭنەن ىزدەگەن ءجون. پۋشكين ءولىمنىڭزاڭدىلىعىن بىلە تۇرا ولگىم كەلمەيدى, «يا جيت حوچۋ, مىسليت ي سترادات» دەيدى.

ءبىزدىڭ اباي:

جالىناسىڭ، بوقتايسىڭ،
ساعىناسىڭ، جوقتايسىڭ.
ماحاببات كەتتى، دوس كەتتى،
جەتە المايسىڭ، توقتايسىڭ.
كوزىمە جاس بەر، جىلايىن،
شىدام بەر، سابىر قىلايىن.
جارالى بولعان جۇرەككە
داۋا بەر، جاماپ سىنايىن.

جۇرەگى كەۋدەسىنە سيماعان اقىن ءبىر ءسات پەندەشىلىكتىڭ ەمەس,  ادامدىقتىڭ شىڭىناورمەلەپ شىعىپ, قۇدايمەن تىلدەسكەندەي... ءتىلتابىسقانىنداي... سىبىرلاسقانداي...سىرلاسقانداي... بۇل – حاكىم اباي ەمەس, اقىنابايدىڭ بيىكتىگى.

شىڭ باسىندا قوس اقىن تۇر. ولار بەيمالىم تانىسدوستار. ەكەۋى دە رۋحاني ۇزەڭگىلەس. ەكەۋى دە زارزاماندا زاپىران قۇسقان قوس مۇڭلىق. ولارعا ورتاقتابيعات پەن تىلسىم كۇش. پوەزيا ءحام فيلوسوفيا. ويشىل وعلاندار... باياعىدا ءبىر جازعانىم ەسكەءتۇستى. «ۋ گەنيەۆ نە بىۆاەت ناتسيونالنوستي».شىنى سولاي, ادامزاتقا كۇن ورتاق, جەر ورتاق. سۋ ورتاق جانە دانا اقىندارى ورتاق.

الايدا وسى جەردە ەكى اقىن قوس وزەننىڭ بولىنگەنساعاسىنداي, ەءدىل مەن جايىقتاي ەكىگە ايرىلادى.

ەگەر پۋشكين ءومىرىنىڭ سوڭعى ساتىندە بارىنەنقالعان كوڭىلىندە ماحابباتتىڭ ساۋلەسى تاعى ءبىر رەتجارق ەتەتىرىنەن ۇمىتتەنسە, اباي «كوزىمە جاس بەر,جىلايىن, // شىدام بەر سابىر قىلايىن» دەپقۇدايمەن تىلدەسەدى. قۇددى پايعامبار. ابايدىوسى ساتتە جەلماياعا ءمىنىپ جەرۇيىعىن ىزدەگەناسانقايعى دەرسىڭ. بولماسا, قوبىزىن قولىنا الىپ,تىرشىلىكتىڭ تامىزدىعىن قالاي تاۋىسپاۋعا بولادىدەپ اجالمەن ارپالىسقان قورقىت پا دەرسىڭ.

امالسىزدان اسقار توقپانوۆ ايتقان اڭگىمە ەسكەتۇسكەن.

بىردە ءبىر جازۋشى جامبىلدان: تاتە, اباي قانداياقىن?» – دەپ سۇراعاندا, «ءتايت ءارى, قىزىڭدىۇرايىن, اباي اقىن با ەكەن? ول – پايعامبار عوي»دەگەن ەكەن» بۇل اڭگىمەنىڭ بولعانى راس.

الەمدە سوكرات سالعان ءپالساپا سوقپاعىندا تالايلاردىڭ ءىزى جاتىر. ال ماعان جاقىن, بارىمىزگە ەتەنە تانىس فيلوسوفيا، ول – اباي فيلوسوفياسى.

ولسەم ورنىم قارا جەر سىز بولماي ما؟ وتكىر ءتىل ءبىر ۇيالشاق قىز بولماي ما؟ ماحاببات، عاداۋاتپەن مايدانداسقان قايران مەنىڭ جۇرەگىم مۇز بولماي ما؟

اباي فيلوسوفياسى وسىلاي: شىڭعىستاۋدان جوعارىۇشىپ, سوناۋ كوك اسپانعا, عارىشقا بەتتەگەن... قۇددى, قايران ەلى قازاعىنىڭ كوڭىلىندەي تىماسقاق, تىم بيىك...

تالعات تەمەنوۆ

Abai.kz