.png)
وزبەك تاريحشىسى: كەنەسارى – تۇركىنىڭ باتىرلىق سيمۆولى!
وزبەك تاريحشىسىنىڭ كوزقاراسى
بۇگىنگى تاڭدا كەنەسارى قاسىمۇلىنىڭ ەسىمى قازاق حالقىنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل تۇركى دۇنيەسىنىڭ تاريحىنداعى ەرلىك پەن تاۋەلسىزدىك ۇرانىنا اينالدى.
وزبەكستاندىق بەلگىلى تاريحشىنىڭ ايتۋىنشا، كەنەسارى – تەك ۇلت بوستاندىعى ءۇشىن كۇرەسكەن باتىر عانا ەمەس، سونىمەن قاتار وتارلىق ەزگىگە قارسى شىققان تۇتاس تۇركى رۋحىنىڭ سيمۆولى.
«كەنەسارى – قازاقتىڭ سوڭعى حانى، ناعىز ەر جۇرەك تۇلعا. ول تەك قازاق حالقىنىڭ ەمەس، كۇللى تۇركى جۇرتىنىڭ باتىرلىق بەينەسى. سوڭعى وتىز جىلدا قازاق حالقى كەنەسارىنى دارىپتەپ، ونىڭ ەرلىكتەرى مەن قايسارلىعىن ۇلىقتاپ كەلەدى. بۇل – تاريحي ادىلەتتىڭ ورناۋى»، – دەيدى تاريحشى.
ونىڭ ايتۋىنشا، كەنەسارى ءوز داۋىرىندە ۇلتتىق كوتەرىلىستەردى ۇيىمداستىرعان، ەلدىڭ بىرلىگىن ساقتاۋعا كۇش سالعان قايراتكەر بولعان. الايدا تاريح بەتتەرىندە كەنەسارىعا قارسى شىققان كەيبىر سۇلتاندار مەن ماناپتار جايلى دەرەكتەر از ايتىلادى.
«ءبىز ارقاشان شىندىقتى ايتۋىمىز كەرەك. ءيا، كەنەسارىعا قارسى بولعان قازاق سۇلتاندارى دا، ماناپتار دا بار ەدى. بىراق ولاردىڭ ارەكەتى ۇلت تاعدىرىنىڭ ەمەس، جەكە مۇددەنىڭ كورىنىسى بولاتىن»، – دەيدى ول.
تاريحشىنىڭ پىكىرىنشە، كەڭەستىك كەزەڭدە كەنەسارىنىڭ بەينەسى ادەيى بۇرمالانىپ كورسەتىلدى.
«سوۆەت كەزىندە كەنەسارىنى فەودالدىق كوزقاراستاعى ادام، حالىققا قارسى كۇرەسۋشى، قاتىگەز تۇلعا رەتىندە تانىتتى. بۇل — وتارلىق ساياساتتىڭ جالعاسى بولاتىن. ويتكەنى كەنەسارى ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن باسقىنشىلارعا قارسى كۇرەستى. ول كۇرەستى توقتاتپاعان جالعىز باتىرلاردىڭ ءبىرى ەدى»، – دەيدى زەرتتەۋشى.
جيۋل ۆەرن مەن كەنەسارى اراسىنداعى تاڭعالارلىق بايلانىس
وزبەك تاريحشىسى قىزىقتى ءبىر تاريحي دەرەك كەلتىرەدى. 1875 جىلى پاريجدە فرانتسۋز جازۋشىسى جيۋل ۆەرننىڭ «پاتشا شابارمانى» اتتى رومانى جارىق كورگەن.
«بۇل روماننىڭ باستى كەيىپكەرى – تاتار حانى فيەفار. ول دا ءوز ەلىن يمپەريالىق ۇستەمدىكتەن قورعاۋعا تىرىسادى. كوپتەگەن زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرىنشە، بۇل كەيىپكەردىڭ ءپروتوتيپى – كەنەسارى قاسىمۇلى. ۆەرن وسى وبراز ارقىلى رەسەي وتارلاۋ ساياساتىنا قارسى شىققان ەرلەردىڭ ءبىرى كەنەسارىنى بەينەلەگەن»، – دەيدى تاريحشى.
ايتا كەتەرلىگى، «پاتشا شابارمانى» رومانى رەسەيدە ۇزاق جىلدار بويى باسىلۋعا تىيىم سالىنعان. بۇل دا كەنەسارى بەينەسىنىڭ ەۋروپا جۇرتىنا دەيىن جەتىپ، وتارلىق ساياساتقا قارسى كۇرەستىڭ نىشانى بولعانىن كورسەتەدى.
ابىلاي حان مەن قاسىم حان – ۇلت رۋحىنىڭ باستاۋى
وزبەك عالىمى كەنەسارى تۇلعاسىن ءسوز ەتكەندە، ونىڭ ارعى اتالارىنا دا ەرەكشە توقتالادى.
«كەنەسارى – ابىلاي حاننىڭ نەمەرەسى، شىڭعىس اۋلەتىنىڭ ۇرپاعى. ءتۇپ اتاسى – كەرەي حان. سوندىقتان ونىڭ بويىنداعى قايسارلىق پەن ەلدىك رۋح تەگىن ەمەس. ابىلاي حاننىڭ جوڭعار شاپقىنشىلىعىنا قارسى كۇرەسى مەن قاسىم حاننىڭ ەل باسقارۋداعى دانالىعى – كەنەسارى بويىندا جالعاسقان رۋحاني ساباقتاستىقتىڭ كورىنىسى»، – دەيدى ول.
كەنەسارى قاسىمۇلى – ۇلت تاۋەلسىزدىگى جولىندا جانىن قيعان تۇلعا. ول ءوز داۋىرىندە ازاتتىق يدەياسىن بيىك كوتەرىپ، ەل بىرلىگى مەن ەركىندىگى ءۇشىن كۇرەستى. وزبەك تاريحشىسىنىڭ پايىمىنشا، كەنەسارى بەينەسى – تەك قازاق حالقىنىڭ ەمەس، كۇللى تۇركى حالىقتارىنىڭ جۇرەگىندە وتارشىلدىققا قارسى كۇرەستىڭ ماڭگىلىك سيمۆولى بولىپ قالا بەرەدى.
Abai.kz
