ءبىلىم كەز كەلگەن مەملەكەت ءۇشىن ساپالى ادام كاپيتالىن دامىتۋدىڭ نەگىزگى تىرەگى. ءبىلىمدى ادامداردىڭ سانى، ولاردىڭ  ءبىلىمىنىڭ ساپاسى جانە وسى بىلىمدەرىن قولدانۋى - ەلدىڭ وركەندەۋ قابىلەتىنىڭ ەڭ ماڭىزدى كورسەتكىشى. امەريكاندىق عالىم، پەداگوگ پيتەر درۋكەر: «ءبىلىم بەرۋ – بۇگىنگى كۇنگى  جالعىز شىنايى كاپيتال. حالىققا ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ – كاپيتال قۇرۋدىڭ ەڭ ماڭىزدى قۇرالى» دەپ كورسەتكەن.  

بىلىمدىلىك – 15 جانە ودان جوعارى جاستاعى ساۋاتتى تۇرعىندار ۇلەسىمەن جانە حالىقتى وقۋمەن قامتۋ كورسەتكىشتەرىمەن باعالانادى. ال وقۋمەن قامتۋ – وقۋدىڭ بارلىق ساتىلارىندا، جاسقا قاتىسسىز بارلىق ساتىلارىن (باستاۋىش، ورتا، كاسىپتىك، جوعارى) قامتيدى. ول وقۋشىلاردىڭ جالپى سانىنىڭ 5-24 جاستاعى تۇرعىن حالىقتىڭ جالپى سانىنا قاتىستى دەسەك، ءبىلىم – جالپى كەز كەلگەن ەل ءۇشىن ادام كاپيتالىن دامىتۋدىڭ ماڭىزدى بولىگى ەكەنىن كورەمىز.

ادام دامۋى يندەكسىنە ساي بۇگىنگى جاھاندانۋ مەن تەحنوكراتتىق دامۋ جاعدايىندا مىناداي ادامي كورسەتكىشتەر العا شىقتى:

• ورتا جانە جوعارى ءبىلىم بەرۋ;
• ازاماتتىق قوعامنىڭ تىرەگى بولۋعا دايىنداۋ;
• ءتيىمدى جۇمىس ىستەي الاتىن ۇكىمەتتى باسقارۋعا قابىلەتتىلىك;
• قوعام ءومىرىنىڭ بار سالاسىنا اسەر ەتەتىن ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلداۋعا جانە سوعان ساي اناليتيكالىق ويلاۋ قابىلەتى قالىپتاسقان، ءتيىستى دايىندىعى بار، ساپالى ءبىلىم العان ازاماتتاردى دايىنداۋ.

جاھاندانۋ جاعدايىنداعى مەملەكەت دامۋىندا  باستى ءرولدى ءبىلىم مەن عىلىم اتقارادى.

بۇل  سالا نەگىزگى رۋحاني كۇش رەتىندە تانىلادى. شەشىم قابىلداۋلار دا وسى ەكى فاكتورعا سۇيەنىپ جاسالىنادى.

ءبىلىم جۇيەسىن جەتىلدىرۋ جانە عىلىمدى دامىتۋ  پروبلەماسى – ەلدىڭ ىشكى ساياساتىنىڭ ماسەلەسى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ول مەملەكەتتىڭ جاھاندىق ورنىن انىقتاۋ مەن الەۋەتىن ساقتاۋ ماسەلەسى دەۋگە بولادى. سونىمەن قاتار، ول ‑ ەلدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنىڭ دە ماسەلەسى!

قازىر شارىقتاپ دامىعان اقش مەملەكەتى بۇل ماسەلەنى 1983 جىلى-اق قولعا الىپ، اقش اكىمشىلىگى «ۇلتقا قاۋىپ ءتوندى!» قۇجاتىن ازىرلەگەن. قۇجاتتا اقش–تا ءبىلىم جۇيەسىن جەتىلدىرۋدىڭ قاجەتتىلىگى تۋرالى وتكىر ماسەلە قويىلدى. 1996 جىلى اقش ءبىلىم ءمينيسترى ريچارد رايلي ءبىلىم بەرۋ تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋدىڭ ءبىرىنشى مەملەكەتتىك جوسپارىن دايىندادى.

وعان مىناداي تاقىرىپ قويىلدى: «امەريكاندىق وقۋشىلاردىڭ ءححى عاسىرعا دايىندىعى: تەحنولوگيالىق ساۋاتتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ». سودان بەرى ءبىلىمنىڭ جان‑جاقتى قىزمەتتەرىن ءبىلۋ جانە وعان قوعامنىڭ ىرگەلى ماسەلەلەرىن شەشۋدە باستى ءرولدى بەرۋ بىرتىندەپ جۇزەگە اسا باستادى. ناتيجەسىن بۇگىنگى اقش مەملەكەتى جاعدايىنان كورۋدەمىز. وسىنداي ماسەلەلەر بۇگىنگى قازاقستان ءۇشىن دە ماڭىزدى بولىپ وتىر.

بۇگىنگى قازاقستاندا جالپى ورتا ءبىلىم بەرۋدىڭ مازمۇنىن جەتىلدىرۋ، تەحنولوگيالاندىرۋ، گۋمانيتاريالاندىرۋ، الەۋمەتتەندىرۋ، رۋحانياتتاندىرۋ ت.ب. ماسەلەلەرى  تيىستى شارالار قابىلداۋدى قاجەت ەتەتىن وزەكتى ماسەلە رەتىندە قالىپ وتىر.

سونىڭ ىشىندە:

1. ءبىلىم بەرۋدىڭ مازمۇنىن جاڭارتۋ: وقۋلىقتار ماسەلەسىندە تىڭ شەشىمدەرگە كەلۋ; اۆتورلار قۇرامىنا جاڭا لەپ بەرەتىن ءبىلىمدى جاستاردى تارتۋ;
2. قازىرگى زامانداعى تاربيە ماسەلەسىن تار ايادا قالدىرماي ازاماتتىق قۇندىلىقتاردى يگەرتۋ مەن ونىڭ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعى مەن مەحانيزمىن كورسەتۋ.

وسىعان وراي ءبىلىم جۇيەسىن باسقارۋشىلار مەكتەپتەگى ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋدى قامتاماسىز ەتىپ، دامۋ ماقساتىندا عالامدىق سەرىكتەستىكتى قۇرۋعا تالپىنىستى ۇيىمداستىرۋمەن اينالىسۋلارى ءتيىس دەپ ويلايمىز.

قازىرگى باسقارۋ جۇيەسى تەك ۆەرتيكالدىلىقتى تالاپ ەتەدى. گوريزونتالدىق تاڭداۋ جوق. ۆەرتيكالدى باسقارۋ ءتارتىپ پەن جاۋاپكەرشىلىكتى قالىپتاستىرادى. ال گوريزونتالدى باسقارۋ تەڭ قۇقىلىقتى، اشىق قاتىناسقا نەزدەۋدى، جاڭاشا ويلاۋدى، شىعارماشىلىققا بەيىمدەلۋدى قالىپتاستىراتىنىن ايتقان ءجون.  

ولار مىنانداي تالاپتارعا نەگىزدەلۋى ءتيىس دەپ ويلايمىز:  

• ءبىلىم بەرۋدى الەۋمەتتىك ماڭىزدى قۇندىلىقتار مەن قوعامدىق باعىتتار جۇيەسىن قالىپتاستىرۋدىڭ شەشۋشى مەحانيزمى رەتىندە كورسەتۋگە.
• قازىرگى ءبىلىم جۇيەسىندە دامۋ ءۇردىسىن باسشىلاردىڭ، ۇستازداردىڭ ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگى، مادەنيەت دەڭگەيىنە دەگەن تالاپتاردى كوتەرۋگە.
• ينتەللەكتۋال جاساۋشى الەۋەتتى قۇرۋدىڭ مەحانيزمى - تەحنولوگيالار مەن عىلىمي-يننوۆاتسيالىق قىزمەت ەكەندىگىن مويىنداۋ، ونى تەرەڭ يگەرتۋگە.
• وقۋشىنىڭ ساۋاتتىلىق دەڭگەيىنىڭ  ءوسۋىن جەتىلدىرۋگە، تۇراقتاندىرۋعا.
• جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكەمەلەردە ءبىلىم ساپاسىنىڭ جاقسارۋىن ناۋقاندىق كورسەتكىشتەرمەن ايقىنداماۋعا.
• ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ كوتەرىلۋىن تاربيەمەن ۇشتاستىرۋعا، جاسوسپىرىمدەردى ادامگەرشىلىكتەندىرۋگە، تاربيە ماسەلەسى تالاپتارىن ساپالاندىرۋعا.

ءبىلىم الۋشىنىڭ العان ءبىلىمىن ءوزىنىڭ ومىرلىك ماقساتتارىن جۇزەگە اسىرۋ قۇرالى رەتىندە قولدانا الۋىنا مەملەكەت تاراپىنان قولايلى جانە قاجەتتى جاعدايلار جاساۋ دا وزەكتى ماسەلە قاتارىندا تۇر..

سونىمەن، ءبىلىم بەرۋدى جاڭارتۋ ‑ قازىرگى زامانداعى الەۋمەتتىك ماڭىزدى قۇندىلىقتار جۇيەسىن قالىپتاستىرۋدىڭ شەشۋشى رولگە يە بولعانىن مويىنداۋ دەگەندى بىلدىرەدى.

ول – عىلىم مەن ءبىلىم قۇندىلىعى!

ەسىمبەكوۆا باقىت ورازايقىزى،

قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى مۇعالىمى، پ.ع.ك.، «International  Institute  of  Differential  Psychology» ينستيتۋتىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى، بەرلين ق.

Abai.kz