قازاقتىڭ تەاتر جانە كينو ونەرىنىڭ مايتالمانى، اتاقتى اكتەر، رەجيسسەر، كسرو جانە قازاقستان حالىق ءارتيسى، اڭىز ادام ءاسانالى ءاشىمۇلى دۇنيەدەن وزدى.

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ حالىق ءارتىسى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى ءاسانالى ءاشىموۆتىڭ دۇنيەدەن وتۋىنە بايلانىستى ونىڭ وتباسى مەن جاقىندارىنا كوڭىل ايتتى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ:

– ءاسانالى ءاشىموۆ بۇكىل سانالى عۇمىرىن تەاتر جانە كينو سالاسىنا ارناپ، ءتول مادەنيەتىمىزدىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتۋگە ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. ول كوپتەگەن وبرازداردى شەبەر سومداپ، كورەرمەن قاۋىمنىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەندى. Cاحنا ساڭلاعى ءارى كاسىبي كينوگەر رەتىندە سوڭىنا وشپەس ءىز قالدىردى. جاس ونەرپازدارعا باعىت-باعدار بەرىپ، رۋحاني ساباقتاستىقتىڭ ساقتالۋىنا زور ەڭبەك ءسىڭىردى. ورەلى ونەردىڭ تۋىن بيىك ۇستاپ، ونەگەلى عۇمىر كەشكەن ءاسانالى ءاشىموۆتىڭ جارقىن بەينەسى حالقىمىزدىڭ جۇرەگىندە ساقتالادى، – دەپ جازعان.

ايدا بالاەۆا:

– ۇلت رۋحانياتىنىڭ ابىز اقساقالى، قازاق مادەنيەتىنىڭ الىپ تۇلعاسى ءاسانالى ءاشىموۆ اعامىز كەلمەستىڭ كەمەسىنە ءمىنىپ، باقيعا اتتاندى. بارشا الاش جۇرتىنا، اعامىزدىڭ اۋلەتى مەن اعايىن-باۋىرلارىنا، شاكىرتتەرىنە قايعىرا كوڭىل ايتامىن.

كوزى تىرىسىندە-اق اڭىزعا اينالعان ءاسانالى اعامىزبەن بىرگە تۇتاس ءبىر ءداۋىر وتكەندەي. ەرەك تالانتىمەن، كاسىبي شەبەرلىگىمەن قازاق ونەرىن ءبىر بيىككە كوتەرىپ، قالىڭ قازاقتىڭ قادىرلىسىنە اينالدى. كوپجىلدىق ەسەلى ەڭبەگى ءۇشىن پرەزيدەنتىمىزدىڭ قولداۋىمەن «قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى» اتاندى.

مەن دە اعامىزبەن ەتەنە جاقىن ارالاسىپ، سىيلاس-سىرلاس بولدىم. اكەمنىڭ كوزىن كورىپ، دامدەس بولعانىن ءجيى ايتىپ وتىراتىن. اينالاسىنا قامقور، كىسىلىگى مەن كىشىلىگىن ساقتاعان، جۇرەگى كەڭ جان ەدى.

بار عۇمىرىن قازاق تەاترى مەن كينو ونەرىنىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە ارناپ، سوڭىندا سونى سوقپاق، وشپەس ءىز قالدىردى. كوپتەگەن تالانتتى جاسقا قولداۋ كورسەتىپ، ۇلگى-ونەگە بولدى. اسىلداردىڭ كوزىندەي، الىپتاردىڭ سوزىندەي بولعان ونەر قايراتكەرىنىڭ جارقىن بەينەسى ماڭگى جادىمىزدا ساقتالارى ءسوزسىز. اعامىزدىڭ جاتقان جەرى جارىق، توپىراعى تورقا بولسىن! رۋحى پەيىشتە شالقىسىن!

مارات بايدىلداۇلى:

– ۇلتتىق كينو جانە تەاتر ونەرىنىڭ ايتۋلى ابىزى اسەكەڭ ء(اسانالى ءاشىموۆ) دۇنيەدەن وتكەنى جايلى حابار قابىرعامىزدى قايىستىرىپ جىبەردى. جىميا كۇلىپ قۇشاقتاپ: «ءاي، توقاشباەۆ، امانسىڭ با؟» دەگەن قوڭىر ءۇنى قۇلاعىمدا قالىپتى. ورتامىزدا جۇرگەندە الاتاۋداي اسقاق كورىنەتىن. قيمايتىن عاجاپ جان ەدى. قيماساق تا تاپ وسى جەردە ءىنىسى وسپان قازا بولعاندا حاكىم اباي ايتاتىن: «جايناعان تۋىڭ جىعىلماي... جاقسى ءولىپسىڭ ياپىرم-اي» دەيتىنى كوكەيگە ورالا بەرەدى.

«توزبايتىن تەمىر جوق، وزبايتىن ءومىر جوق» دەمەكشى، اللانىڭ ەركىنە كىم قارسى تۇرار. اسەكەڭنىڭ شىعارماشىلىق ءومىرى ءبىر باسقا، ادامي ءومىرى ءبىر باسقا. 88 جاس جاساپ، ءومىردىڭ اششى-تۇششىسىن تۇگەل كورگەن ادام ءۇشىن بۇل باقىتتى عۇمىر دەپ ويلايمىن. ايتسە دە ەلىمىزدەگى اتاق-ابىرويدىڭ بارىنە دەرلىك يە بولعان ادامنىڭ تاعدىر جولى وڭاي بولعان جوق.

اسەكەڭ شىن مانىندە ميف-اڭىزدارداعى بىرنەشە رەت ورتەنىپ، بىرنەشە رەت كۇلدەن قايتا تىرىلگەن فەنيكس قۇسى ءتارىزدى تاعدىرى كۇردەلى تۇلعا ەدى. ايگىلى اكتەر 56 جاسىندا (1993 ج) جۇبايى مايرادان، 62 جاسىندا (1999 ج) بىرىنەن كەيىن ءبىرى ازامات بولعان قوس ۇلانى ءمادي مەن ساعيدان ماڭگىلىككە كوز جازىپ قالدى. تاعدىردىڭ مۇنداي سوققىسىنان مايىسسا دا سىنباۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. قايعىدان قان جىلاعان، وڭاشا بولمەدە بورىدەي ۇلىعان كەزدەرى بولدى. اسەكەڭ سونىڭ بارىنە كوندى، شىدادى. ءبىر جاراتۋشىسى بار ەكەنىنە كوڭىلى سەندى. اللانىڭ بەرگەنىنە دە، العانىنا دا رازى بولدى.

ءسويتىپ وتىز ۇلىنان ءبىر كۇندە ايىرىلعان ءداۋىت پايعامبارداي سابىر ەتە ءجۇرىپ ءومىردى قايتادان باستادى. ونىڭ باعىنا سۋاننىڭ باعدات سياقتى ونەگەلى قىزى جولىقتى. ەكەۋىنىڭ اتىن ادەيى ءاسانالى ءاشىموۆ دەپ قويعان پەرزەنتىنىڭ (سۋرەتتە) ءوزى قازىر 18-دە. ەندى اللا وسى اسانالىمىزگە ۇزاااق ءومىر بەرسىن! قوساعىنا قالتقىسىز قىزمەت ەتكەن، سۇيىكتى جار، سۇيكىمدى انا بولعان باعدات جەڭگەمىزگە شىن كوڭىلدەن العىسىمىز شەكسىز. ءارى وزىنە دە، ونەر سۇيگەن قالىڭ قاۋىمعا دا، ارىپتەستەرى مەن شاكىرتتەرىنە دە قايعىلارىنا ورتاقتاسىپ كوڭىل ايتامىز. مارقۇم اسەكەڭنىڭ يمانى سالامات بولسىن!

قازاق حالقى امان بولسا ءالى دە تالاي ونەر تۇلعالارى ومىرگە كەلىپ، ۇلتىنا اسەكەڭدەي قىزمەت ەتەرى انىق.

قازىبەك يسا:

– قايسار چەكيست قاسىمحان بەينەسى كوزدەن كەتپەيدى…

اتى اڭىزعا اينالعان الىپ ونەر تارلانى ءاسانالى ءاشىموۆ اعامىز دا ومىردەن ءوتىپتى… اللا الدىنان جارىلقاسىن! كۇردەلى تۇلعا ەدى… تاعدىردىڭ تارتۋىن، سالعانىن دا، سالماعىن دا كوتەردى. اسىل جاردان، قوس ۇلدان ايرىلۋ جاۋىڭا تىلەمەيتىن اۋىر قايعى ەدى... ءومىردىڭ سىن ساعاتتارىندا سىر ءبىلدىرىپ العانى دا راس… ەكى داۋىردە دە ايتقانى بولدى-ايداعانى ءجۇردى. ونەردىڭ التىن ءداۋىرىنىڭ اياعى، الىپتاردىڭ سوڭعى تۇياعى ەدى…

ەلدىڭ كوز الدىندا ەر بەكەجان بولىپ قالدى. قايسار چەكيست قاسىمحان شادياروۆ بەينەسى كوزدەن كەتپەيدى…

ءيا، «قىز-جىبەك» كينوسى ءسان-سالتاناتىمەن، داڭقىمەن قازاق دالاسىن دۇبىرلەتىپ جىبەرگەندە كوشەدە كەزدەسىپ قالعان كەمپىرلەر كينوداعىداي بەكەجاننىڭ بەتىنە تۇكىرگەنى تالاي جازىلدى. بۇل ناعىز وبرازدى ويىپ تۇرىپ كۇشتى سومداي بىلگەننىڭ ومىردەگى كوركەم كورىنىسى ەدى… ءوز ءرولىن كەرەمەت شىنايى ورىنداعانى سونشا، كەيدە ماعان اسەكەڭ بەكەجان ءرولىن ەمەس، ءوزىن ويناعانداي كورىنەدى…

كەشە عانا اسەكەڭنىڭ ءبىر سۇقباتىن كوزىم شالىپ قالىپ ەدى – «قىز جىبەك» كينوسىنا تۇسكەندەردەن مەرۋەرت ەكەۋمىز عانا قالدىق. ءماديىم مەن ساعيىمدى ساعىندىم» دەگەن. ەندى مىنە اسەكەڭنىڭ ءوزى دە باقي دۇنيەگە باعىت الدى…

2011 جىلى بولۋ كەرەك، ۇلى اقىنىمىز مۇقاعاليدىڭ 80 جىلدىعىنا قاراسازعا باردىق. سوندا ءاسانالى ءاشىم اعامىزدى وتباسىمەن جانە بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، قالامگەر مارات توقاشباي ۇشەۋمىزدى قونۋعا ءبىر ۇيگە ءتۇسىردى.

سوندا باعدات جەڭگەيمەن تانىسىپ، اسەكەڭە «ءبىزدىڭ ۇيدەگى كەلىنىڭىز دە جازيرالى جاركەنت وڭىرىنەن» دەگەنىمدە: «وي، جاقسى بولدى عوي، جۇمسايتىن جاس باجا تابىلدى» دەپ راحاتتانا كۇلگەن ەدى. اسەكەڭ سول كۇنى تۇنىمەن ونەر تۋرالى، ءوزى قولىنا سۋ قۇيعان شاكەن ايمانوۆتاي الىپتار جايلى، تەاتر-كينو سالاسىنداعى ءوز باسىنان وتكەن اڭگىمەلەردى ايتىپ شىققان ەدى...

سوڭعى رەت وسى جازدا ارىندى اقىن باقىت بەدەلحان باۋىرىمنىڭ 50 جاسقا تولعان تويىندا كوردىم. ءبىر ۇستەلدە وتىردىق. «باجالار چاتىن اشايىن دەپ جاتىرمىز، باسىندا ءوزىڭىز تۇراسىز» دەپ ازىلدەگەنىمدە، «جارايدى» دەپ كۇلگەن بولاتىن.

توقسانعا ءبىر-ەكى جاس جەتپەي كەتىپتى…

وتباسىنا، ۇلىنا، باعدات جەڭگەمىزگە، تۋعان-تۋىستارىنا كوڭىل ايتامىز. قازاق ونەرىنە كوڭىل ايتامىز. پەيىشتە رۋحى شالقي بەرگەي. يمانى سالامات بولسىن!

بەكجان تۇرىس:

– قازاق كينوسىنىڭ مەترى، ۇلتتىق مادەنيەت پەن ونەردىڭ اسقار تاۋىنا اينالىپ ءبىر ءداۋىردىڭ رۋحىن ارقالاپ وتكەن الىپ تۇلعا ءاسانالى اعامىز دا پانيدەن باقيعا بەت بۇردى. مىڭداعان ادامنىڭ جۇرەگىندە ءىز قالدىرعان ۇلى اكتەردىڭ كەتۋى ءولىمنىڭ اقيقات ەكەنىن تۇسىنەتىن سانالى جاننىڭ ءبارىن سەڭ سوققانداي ەتتى…

مىناۋ مازاسىز دۇنيەدە بەزگەك تيگەندەي سەلكىلدەپ قالدىق. جۇرەك سىزداعانىمەن، جان مۇزداعانىمەن اجالعا قارسى امالىمىز جوق. قازاق كينوسىنىڭ «التىن قورىنا» ولمەس رولدەر مەن شەبەرلىك ۇلگىسىن قالدىرعان ءاسانالى اعامىز ءوزىنىڭ ونەرى ارقىلى قازاق حالقىن الەمگە تانىتتى. ونىڭ ءاربىر ءرولى – ساحنا مەن ەكرانداعى شىنايى ادام تاعدىرى، قازاق رۋحىنىڭ بيىك بەينەسى ەدى. وزىنە ءتان ونەرى مەن شەبەرلىگى ارقىلى ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ قانداي بولاتىنىن ۇقتىرا الدى. كوزى تىرىسىندە اتى اڭىزعا اينالعان ءاسانالى اعانىڭ ونەرى – ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتەتىن باعا جەتپەس مۇرا. ءوز ءداۋىرىن قاپسىرا «قۇشاقتاعان» كۇيى ءاربىر ويلى كورەرمەننىڭ جۇرەگىنىڭ تورىندە ساقتالادى. قايتالانباس ونەرىمەن، تاعدىرى تارتۋ ەتكەن تەپەرىشىن كوتەرە العانىمەن قازاقتىڭ ەسىندە قالادى. «كورەمىز» باعدارلاماسىنىڭ تۇسىرىلىمىندە ءبىر اپتا بۇرىن عانا بولىپ ەدىك. سوندا: «انا «جارماقتى» بارلىق جەردە قويۋىڭ كەرەك.

سەن ءوزىڭدى دالەلدەپ كەلەسىڭ عوي»، - دەگەن ەدى… ماقتاۋ ءسوزدى ورىنسىز ايتا بەرمەيتىن اعانىڭ ريزاشىلىق بىلدىرگەنى دەپ قابىلداعام. بالكىم، اماناتى… رۋحىڭىز شات بولسىن، اعا!

Abai.kz