اتاجۇرتتا كورگەن از عانا قيىندىق تۇكتە ەمەس
اتاجۇرتتا كورگەن از عانا قيىندىق تۇكتە ەمەس
عالامتوردى اشىپ قاراساڭىز دا، گازەتتەرگە جاريالانىپ جاتقان ماتەريالداردى زەردەلەپ قاراساڭىز دا قازىر كوشى-قونعا بايلانىستى وي-پىكىرلەر مەن ۇسىنىستاردى وقۋعا بولادى.
جالپى، سىرتتاعى جاۋتاڭكوز قازاقتىڭ اتاجۇرتىنا دەگەن اڭسارى بۇرىنعىسىنان دا كۇشەيە تۇسكەنىن مىنا سوڭعى ءۇش جىلدا كەلگەن حالىق سانى (ورالمان مارتەبەسىن يەلەنگەن اعايىندارىمىزدى ايتامىن) ايقىنداپ تۇرعانداي. قاراڭىز:
وكىنىشكە وراي، سوڭعى جىلدارى ورالمانداردىڭ اتاماكەنىنە كەلىپ وڭتايلى ورنالاسىپ بەيىمدەلۋىنە جاردەمىن تيگىزىپ كەلە جاتقان كوشى-قون ماسەلەسىمەن اينالىساتىن مەملەكەتتىك مەكەمەنىڭ ءوزى كوشىپ قونىپ كەتتى. فيلوسوفيا عىلىمىنىڭ دوكتورى پروفەسسور، سەرىك نۇرماتوۆ اعامىز «الاش ايناسى» (24.04.2013 ج) گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا: «بىزدە ورالماندار ماسەلەسىمەن اينالىساتىن مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار 20 جىل بويى ۇنەمى اۋىسۋمەن كەلەدى. وسىنىڭ سالدارىنان قاعازباستىلىق پەن جاۋاپسىزدىق پايدا بولدى. بىزگە كەلىپ جاتقان قازاقتار جۇمىس ىستەپ، كۇن كورۋ ءۇشىن ەمەس، وسى جەردە تۇرامىن دەپ كەلەتىندەر. سوندىقتان ولاردىڭ قونىستانۋىنا، بەيىمدەلۋىنە قولداۋ كورسەتە الماساق، ول – بىزگە ۇلكەن سىن. ءبىراز ۋاقىت وتكەننەن كەيىن تاريح ءبىزدىڭ بۇل قاتەلىگىمىزدى قاتتى سىنعا الۋى مۇمكىن، بۇل كەشىرىلمەيدى. ماسەلەنىڭ ەكىنشى جاعى بار: ول – ورالماندار ماسەلەسىنە ۇنەمى بيلىك قانا جاۋاپتى بولۋى كەرەك دەپ قاراماعان دۇرىس. مۇنداي پاتەرناليستىك كوزقاراستان ارىلعان ءجون. ارقاشان قانداي دا ءبىر قامقورلىق كۇتىپ وتىرۋ-ونشا جاقسى نارسە ەمەس. «وي، وزىمىزگە جەتپەي جاتقاندا بۇلار قاي جاقتان كەلە قالدى؟» دەگەن پىكىر ناعىز رۋحاني كەمباعالدىق. ءبىزدىڭ جەرىمىزگە ءبارى سيادى. قازاقستانعا كەزىندە تالاي ادام كەلگەن، تالاي ۇلتتىڭ وكىلى كەلگەن. ەندى ءوز قازاعىمىز كەلگەندە، تارشىلىققا بارۋعا بولمايدى. «اناۋ جەردە ورىن بار، سەندەر سوعان بارىڭدار» دەپ جىبەرە سالۋعا تاعى بولمايدى. رەپاتريانتتىڭ ونداي جەرلەرگە ۇيلەسىمدى الەۋمەتتەنۋى، ياعني ورتاعا ءسىڭىسۋى، جەرسىنۋى قيىن بولسا، ونداي كومەكتىڭ نە قاجەتى بار؟! سول سياقتى ەلگە ءبىر اۋلەت بولىپ كەلگەندەردى ءار جاققا بىتىراتىپ جىبەرسە، ول دا قيىن. قانشا دەگەنمەن قارعا تامىرلى قازاق قوي، تۋىستارىمەن ارالاس-قۇرالاس تۇرماسا، بۇل جايت تا ونىڭ جەرگىلىكتى حالىقپەن سىڭىسۋىنە، وسى جەردەگى قوعام ومىرىنە ەتەنە ارالاسىپ كەتۋىنە كەرى اسەر ەتەدى. بۇل قازاقتىڭ ءبىر ەرەكشەلىگىن جوققا شىعارۋمەن بىردەي. مىنە، ورالمانداردى ورنالاستىرۋدا وسىنداي فاكتورلاردى مىندەتتى تۇردە ەسكەرۋ قاجەت. بۇرىن باسقا ەلدە جاپ-جاقسى مامان، وقىتۋشى، دارىگەر بولعان ادامدار مىنا جاققا كەلىپ الىپ، ءوز ماماندىعى بويىنشا جۇمىس ىستەي الماي، دالادا قالماۋى كەرەك».- دەيدى.
قازاقتا «ارمانى زور ادامنىڭ ازابى كوپ بولادى» دەگەن ۇلى ءسوز بار.
«وتانىم»، «اتامەكەنىم» دەپ الىپ ۇشىپ كەلگەن اعايىنداردىڭ ارمانىن ازاپقا سالمايىق، اعايىن! ۇلى كوشكە ۇلىلىق تانىتايىق! ءسوز سوڭىندا «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنا ەنگىزىلۋگە دايىندالىپ جاتقان وزگەرىستەرگە وراي بۇرىندارى ايتقان، بەرگەن ۇسىنىستارىمدى قايتالاماي ءبىر-اق ۇسىنىس ايتقىم كەلەدى:
- ءبىز ەلەكتروندى ۇكىمەت قۇرىپ، سوڭعى تەحنيكا قۇرالدارىمەن قىزمەت
اتقارىپ جاتقان ەلمىز. سوندىقتان دا، تۇراقتى قونىستانۋ ماقساتىمەن كەلگەن ورالمان قانداستارىمىزدى اۋىل اكىمدەرى وزدەرىنىڭ شارۋاشىلىق جۋرنالدارىنا تىركەپ، اۋىلىنا ەسەپكە العانى تۋرالى جازباشا بەرگەن كەلىسىمدەرى نەگىزىندە ولاردىڭ تۇراقتى تىركەلىپ، ورالمان مارتەبەسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن يەلەنىپ، ىقتيار حات الۋىنا جانە كوشىپ كەلۋ كۆوتاسىنا ەنگىزىلۋى ءۇشىن تاپسىراتىن قۇجاتتار توپتاماسى ولاردىڭ كەلگەن اۋداندارىنداعى «حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارىندا» قابىلدانعانى ءجون. اۋداندارداعى قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارىنا «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭى بويىنشا ارنايى دايىندىق كۋرستان وتكەن جاس ماماندار وتىرسا، قۇپ بولار ەدى. اۋداندا قابىلدانعان قۇجاتتار توپتاماسى وبلىستىق كوشى-قون پوليتسياسى، وبلىستىق كوشى-قون باسقارمالارىنا كەلىپ ساراپتالىپ، زەردەلەنگەننەن كەيىن ارنايى باعدارلامالارعا ەنگىزىلىپ جۇزەگە اساتىن بولسا، ورالماندار زاڭدا كورسەتىلگەن مەرزىمدەردە تۇراقتى تىركەلگەندەرى، ورالمان مارتەبەسىن العاندارى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىنا قابىلدانعاندارى، ىقتيارحات پەن كۆوتا ماسەلەسى بار، ءبارىن دە قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارىنان ۋاقىتى جازىلىپ بەرىلگەن تالونداعى مەرزىمدەرى بويىنشا ءبىلىپ تۇرادى جانە ولارعا ۇلكەن قامقورلىق جەڭىلدىك بولادى. بۇل مەملەكەتتىڭ مۇددەسى ءۇشىن دە وڭتايلى شەشىم بولىپ، كوشى-قون سالاسىندا ايتىلا بەرەتىن سىبايلاس-جەمقورلىققا نۇكتە قويار ەدى.
ال ەندى اتاجۇرتىنا كوشىپ كەلگىسى كەلەتىن قانداستارىما ايتقىم كەلەتىنى، قايدا جۇرسەڭدە قازاقتىڭ ءبىر عانا وتانى بار. ول – قازاق ەلى. قازاق ەلىنىڭ ۇكىمەتى قازاقستاننىڭ قاي ەلدى مەكەنىنە ورنالاستىرامىن دەسە، كوشتەن قالماي سوندا بارۋعا ۇمتىلىڭىزدار. شاقىرىلعان قوناق جايلى ورىندا وتىراتىن قاراپايىم قاعيدانى ەستەن شىعارماۋ قاجەت. ال، ءوز قاراجاتىڭىزبەن قالاعان ەلدى مەكەنىڭىزگە كەلگىڭىز كەلسە، ءوز شەشىمىڭىز بويىنشا جەدەلدەتىپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى بولىپ ەڭبەكتەنە بەرىڭىز. شەتەلدە مينيستر بولساڭىز دا، ءوز وتانىڭىزدا بار مۇمكىندىگىڭىزبەن ءومىر ءسۇرىڭىز. بۇگىنگى قوعام، وسكەن ورتا مەنتاليتەنتى، ءسىزدىڭ شەتەلدەگى ەڭبەك تاجىريبەڭىز، اتاجۇرتتىڭ بولمىسىنا ۇيلەسۋى ءۇشىن ء بىر مۇشەل جاس ۋاقىت كەتەتىنى جاراتىلىستىڭ زاڭى ەكەن. ال، ۇرپاعىڭىزدى بۇگىننەن قالدىرماي وتانىنا جەتكىزۋ – ول سىزدەردىڭ اتا-انالىق مىندەت، بورىشتارىڭىز. ودان شەگىنۋگە جول جوق. بىزدەردىڭ اتا-بابالارىمىز دا ۇرپاق ءۇشىن وزدەرىن قۇرباندىققا شالىپ كەتكەندەرى تاريحي شىندىق! «شەت ەلدە زەينەتاقىم بار» دەپ ىقتيارحاتپەن ەكى ەلدىڭ ورتاسىندا شاپقىلاي بەرۋ دە ۇرپاق الدىندا ۇلاعاتتى ءىس ەمەس ەكەنىن جاقسى بىلەسىزدەر. ءسىزدىڭ بوگدە ەلدە شالقىپ جۇرگەنىڭىزدەن، بالاڭىزدىڭ ءوز وتانىندا انا تىلىمەن سۋسىنداپ، ءوز دوستارىمەن بىرگە العان ءبىلىمى – اتاجۇرتقا كەلگەندە كەزدەسەتىن ازدى-كوپتى قيىندىقتان اناعۇرلىم ءماندى دە ماقساتتى بولارىن بۇرىندار قونىس اۋدارىپ، قۇتتى مەكەننەن ورىن تاپقان مىنا بىزدەر ەت جۇرەگىمىزبەن سەزىنەمىز. بۇل – ءومىر شىندىعى. بىزدەر ماماندىعىمىز بويىنشا، سىزدەردىڭ زاڭدى قۇقىقتارىڭىزدىڭ بۇزىلماۋىنا ات سالىسامىز. قالاۋ دا، قاداعالاۋ دا، ءوز قۇزىرىڭىزدا، الىستاعى اعايىن! اعايىننىڭ اراسى اجىراماسىن، قانداستارىمىز قامىقپاسىن!
قۇرمەتبەك سانسىزبايۇلى،
ساياساتتانۋشى، قازاق كوشىن زەردەلەۋشى
Abai.kz
