«بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ جۇرەتىن» جيرينوۆسكي وتكەندە قازاقستاننان «رۋسوفوبيالىق» احۋالدى بايقاپ، بىزگە دوق كورسەتىپ مالىمدەمە جاساعان ەدى. شىنى كەرەك، ونىڭ بۇل ءسوزى، تىپتەن نەگىزسىز. سوزىندە ءپاتۋاسى جوق سىڭارجاق ورىس ساياساتكەرىنىڭ بۇل ايتقانىنا قولدى ءبىر سىلتەپ، قويا سالۋعا دا بولار ەدى. الايدا ونىڭ ايتىپ وتىرعاندارى بۇگىنگى گەوساياساتتا قارۋ بوپ كەزەلىپ جاتقانىن ەسكەرسەك، بۇل رەتتە بىزگە اباي بولعان ءجون. سوندىقتان «الاش ايناسى» باسىلىمى ەلىمىزدەگى ورىستىلدىلەر قۇقىعىن سارالاپ، «رۋسوفوبيا» تەرمينىنە ساراپشىلار پىكىرىمەن تەرەڭىرەك ءۇڭىلۋدى ءجون ساناپ وتىر...

تەرميندەردىڭ تۇسىنىكتەمە سوزدىگىنە ۇڭىلسەك، «رۋسوفوبيا» رەسەيگە قارسى ۇگىت-ناسيحات نەمەسە ورىستاردىڭ قۇقىعىن تاپتاۋشى ءىس-قيمىل دەپ سانالادى ەكەن. ال ءبىزدىڭ قوعامدا مۇنداي قۇبىلىس بار ما؟.. ونى زەردەلەۋ ءۇشىن كەشە عانا كسرو قۇرامىنان شىققان مەملەكەتتەردەگى جاعدايدى وزىمىزبەن سالىستىرا كەتەلىك. مىسالى، تۇرىكمەنيادا، ءازىربايجاندا، وزبەكستاندا شەتەلدىك تەلەارنالار قىزمەتىنە جول جوق، سونىڭ ىشىندە رەسەيدىڭ دە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ تارالۋىنا شەكتەۋ قويىلعان. بۇل مەملەكەتتەردەگى بارلىق اقپارات تەك مەملەكەتتىك تىلدە تارايدى. ال قازاقستاندا بولسا، رەسەيدىڭ ۇگىت-ناسيحاتىنا ەسىكتى ايقارا اشىلعان، ءتىپتى رەسەيلىك ارنالاردىڭ ترانسلياتسياسى ءۇشىن بيۋدجەتتەن قىرۋار اقشا جۇمساپ، ونى ساتىپ تا الامىز. سول سەكىلدى، مىسالى تۇرىكمەنيا كسرو قۇرامىنان شىعا سالىسىمەن ءوز ەلى ازاماتتارىن رەسەي ازاماتتىعىنان كۇشتەپ باس تارتقىزدى. بىزدە مۇندايعا جول بەرىلگەن جوق، كەڭەستىك كەزەڭدەگى تولقۇجاتى بارلار بۇل قۇقىعىن ساقتاپ قالدى. ءتىپتى، كەدەن وداعىنا ەنگەلى جاتقان قىرعىز رەسپۋبليكاسى بىلتىر كوكتەمدە بارلىق قۇزىرلى مەكەمە قۇجاتتارىن مەملەكەتتىك تىلگە كوشىرگەن، ياعني ىسقاعازدار تەك قىرعىز تىلىندە جازىلاتىن بولعان. باستاپقىدا «ۇلتشىل ساياساتكەرلەر ءوز جارناماسى ءۇشىن ءجاي ىستەپ ءجۇر» دەپ وعان ءمان بەرىلمەگەن، بىراق ىسقاعازداردى تەك مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋدى مىندەتتەيتىن قۇقىقتىق قۇجاتقا قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى دە، پرەزيدەنتى دە قول قويىپ، ول شىندىققا اينالعان. بۇل رەتتە بىزدە جاعداي كەرىسىنشە. شەتەلدەن وتانىنا ورالعان تالاي قانداسىمىز قۇزىرلى مەكەمەلەردەن، وكىنىشكە قاراي، مەملەكەتتىك تىلدە جاۋاپ الا الماي، سەڭدەي سوعىلىپ، كوڭىلدەرى ءتۇسىپ ءجۇر. ونى ايتاسىز، حالىق اتىنان ءسوز الاتىن ەلىمىزدەگى باستى جاۋاپتى زاڭ شىعارۋشى ورگان – پارلامەنتىمىزدە ءالى كۇنگە دەيىن ءبىر دە ءبىر رەت قازاق تىلىندە دايارلانعان قۇقىقتىق قۇجات قابىلدانباعان. ال مەملەكەتارالىق قۇجاتتاردا ورىسشا جانە اعىلشىنشامەن قاتار قولدانىلاتىن قازاقشامىز قاتە-قاتە بوپ، ابىرويىمىزدى توگىپ ءجۇر. كوشەدەگى جارنامانى الساڭىز دا ورىسشاسى قاتەسىز، ال مەملەكەتتىك تىلدەگىسى قالاي بولسا، سولاي جازىلا سالادى. ءتىپتى، قازاقتىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتى-ءجونى دە جەكە باس كۋالىكتەرىندە ورىس قارپىنە ىڭعايلانىپ «قيسايىپ» ءالى ءجۇر. بۇل ماسەلەنى بالتىق جاعالاۋى ەلدەرىمەن قاتار ءازىربايجان، وزبەكستان جانە تۇرىكمەنيا لاتىن قارپىنە كوشۋ ارقىلى الدەقاشان وڭالتىپ العان.

جالپى رەسپۋبليكا بويىنشا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن، سول سەكىلدى مەكتەپتەر سانىن الىپ قاراساڭىز دا قازاقشاسىنان ورىسشاسى باسىم. ال ورىسشاعا قاراعاندا قازاقشاسىندا سۇرانىس جوعارى. مىسالى، بىزدە ءۇش اۋىسىمدا ءبىلىم بەرەتىن قازاق مەكتەپتەرىن كەزدەستىرۋگە بولادى. وسى جاعىنان العاندا، ءوز ەلىندە ماڭدايى بەس ەلى قازاقشانىڭ جانىندا ورىسشانىڭ باعى جانىپ-اق تۇر. سىرتقى ساياساتتا دا ۇنەمى ورىسقا وڭ ءبۇيىرىمىز بۇرىپ تۇرادى. بۇل ارادا ءبىز اقتالايىق دەپ جاتقانىمىز جوق. تەك جيرينوۆسكيدىڭ «قازاقستاندا «رۋسوفوبيالىق» احۋال بار» دەپ جۇرگەنى بوس ءسوز ەكەنىن، وسىلايشا ماسكەۋدىڭ قازاقستانعا ادىلەتسىزدىك تانىتىپ وتىرعانىن دەر ۋاقىتىندا دالەلدەگىمىز كەلەدى. بۇل ارادا دەر ۋاقىتتا دەپ بەكەرگە ايتىپ وتىرعانىمىز جوق...

العاش رەت ۋكرايناداعى شيەلەنىس كۇردەلەنە تۇسكەن كەزدە ەلىمىزدىڭ ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ بلوگىنا ءبىر توپ ۋكراينالىقتاردان ەسكەرتۋ حات كەلىپ تۇسكەن ەدى. وندا حات يەلەرى: «ۋكراينادا ورىس ءتىلىنىڭ اياققا تاپتالىپ جاتپاعانىن، قانداي دا ءبىر ورىستاردى قىستاۋ دەگەننىڭ بولماعانىن، بىراق، كەرىسىنشە «ورىس تىلىنە سەلكەۋ تۇسىردىڭدەر»، «ورىستىلدىلەر مۇددەسىن بۇزدىڭدار» دەگەن سىرتتان اقىلعا قونىمسىز ايىپتاۋلار ورىن الىپ، ارتى جامان بوپ كەتكەنىن» جازادى. ءسويتىپ ەدىل جاعاسىنداعى باۋىرلار قازاقستاندىقتاردى وسىنداي سىرت جاقتان باعىتتالعان ايىپتاۋلارعا ءجۇردىم-باردىم قاراۋعا بولمايتىنىن ەسكەرتكەن. تاعى ءبىر جاعىنان، بۇل ءسوزدىڭ جانى بار ەكەنىن ۋاقىت تا كورسەتىپ بەرىپ وتىر.

ساياساتتانۋشى كەڭەس سمانوۆ ورتالىق ازيادا گەوساياسي ۇلكەن ويىن باستالىپ كەتكەندە ءارى وندا ورىستىلدىلەر مۇددەسى قاۋىپتى قۇرال رەتىندە قولدانىلىپ جاتقاندا بىزگە وتە ساق بولۋ كەرەك دەگەن پىكىر ايتادى.

– مەملەكەت باسشىسى «قازىر قازاق ءتىلىن مونوپوليزاتسيالاساق، وندا ۋكراينانىڭ جايى بىزگە دە تۋادى» دەپ قاتتى ايتتى، بىراق اقيقاتى وسى. ورىس ءتىلى، ورىستار رەسەيدىڭ ساياسي كاپيتالى ەكەنىن الەم ۋكراينادان ءوز كوزىمەن كورىپ وتىر. بۇل اششى دا بولسا، شىندىق. مۇندايدا رەسەيدىڭ ىرگەسىندە وتىرعان قازاقستان وتە ساق بولۋى ءتيىس. الاساپىران زاماندا جالعىز قالۋعا بولمايدى. ەلباسىمىزدىڭ كوپۆەكتورلىق ساياساتى بۇل رەتتە ۇلكەن ءرول اتقارادى دەپ ويلايمىن. مۇندايدا ايتاق سوزدەر، ارانداتۋشىلىق مالىمدەمەلەر بولۋى مۇمكىن. قازاقتار وعان ەرمەۋى ءتيىس، – دەيدى ساياساتتانۋشى.

«رۋسوفوبيا» دەمەكشى، كسرو ىدىراعاندا مۇنداي پروتسەسس بالتىق جاعالاۋى ەلدەرىندە اشىقتان-اشىق جۇرگىزىلدى. ورىس ءتىلى قولدانىسىنا تىيىم سالىندى، تاعىسىن تاعى دەگەندەي. ال قازاقستاندا، كەرىسىنشە، بۇگىنگە دەيىن ورىستىڭ قاباعىنا قاراۋ ءالى بار. ەندى، مىنا قىزىق فاكتىگە قاراڭىز: تاۋەلسىزدىك العالى بەرى قارايعى ۋاقىتتا رەسەي فەدەراتسياسىنا كوشكەندەردىڭ جالپى كورسەتكىشىنىڭ «رۋسوفوبيا» اشىق بوي كورسەتكەن بالتىق جاعالاۋىنان بارعاندارى نەبارى 10 پايىزدى قۇراعان، ال ەشقانداي قىساستىق جاسالماعان قازاقستاننان بارعاندارى 40 (!) پايىزدى قامتىعان. دەمەك، «جەر شارىنداعى حالقىم ءۇشىن جان پيدا» دەپ جاتقان رەسەي ساياساتى ورىستاردى ونشا قىزىقتىرمايدى، كەرىسىنشە ولار تۇرعىلىقتى بيلىگى جايلى دا باقۋاتتى ءومىر سىيلاسا دەپ بارشا ادامزات بالاسى سەكىلدى قاراپايىم تىلەك تىلەيدى.

جالپى، حالىقارالىق ساياساتتا «رۋسوفوبيا» تەرمينىنىڭ قولدانىلۋىنا ورىستىڭ زيالى قاۋىمىنىڭ باسىم بولىگى قارسى. وسىنداي پىكىرلەردىڭ بىرەۋىن كەلتىرە كەتەلىك: «حالىققا قاراما-قايشى باي-ماناپتاردان، قىلمىسكەرلەردەن تۇراتىن رەجيمدى ول (ۆ.پۋتين) ۇلتتىق بولمىستىڭ شىرقاۋ شەگىنەن ءبىر-اق شىعارىپ، تاڭعاجايىپ نارسە جاسادى. ال وسى جۇيەنى سىناعانداردىڭ بارلىعىن «رۋسوفوبياشىلدار» دەپ ايىپتاپ، اقشاسىن ۇنەمدەپ قانا قويماي، كەزىندەگى وتانداستارىن رەنجىتتى. مەملەكەت اتىنان جاسالىپ جاتقان ىستەرى ءۇشىن بارلىعىنا جاۋاپتى ۇلت – ورىس حالقىن دا رەنجىتتى. بارلىعى دەرلىك قۇرباندار، بىراق تەك ورىستار عانا وعان جاۋاپتى. بارىپ تۇرعان ناعىز انتۇرعانعا دا ءبىر كۇنى توقتاۋ بولادى، ەرتە مە، كەش پە، بارلىعى دا بىتەدى، ولىممەن نەمەسە ەسىن جيناۋ ارقىلى. ءبىر كۇنى كوزى قانتالاعان رەسەيلىكتەر دە ەسىن جينايدى، سوندا ولار اينالاسىنداعى ماسقارانىڭ كۋاسى بولادى. مىنە، سول كەزدە ولاردىڭ ءوزى كىنالىنى، رەسەيدىڭ جاۋىن شىرىلداپ ىزدەي باستايدى. ال ول، مىنە كوز الدىمىزدا بارلىعىنىڭ سۇيىكتىسى بوپ قاسقايىپ تۇر» دەپ جازادى ءوز بلوگىندا ورىس ءجۋرناليسى ەفيم فيشتەين.

اۆتور: مارال سۇلتانقىزى

دەرەككوزى: http://alashainasy.kz