قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت ءمينيسترى ا.مۇحامەديۇلىنىڭ  نازارىنا!

تاياۋدا قولىما قالامگەر ورىنباي جانايداروۆتىڭ 2013 جىلى الماتى قالاسىندا «سورابا» قورى شىعارعان «قازاق جەرىنىڭ ءجۇز اڭىزى» اتتى قوس كىتابى ءتۇستى. كىتاپ ءۇش تىلدە: قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىندە جارىق كورىپتى. كولەمى ۇلكەن، كوركەمسۋرەتتى، مۇقاباسىنىڭ ءوزى دە ەرەكشە بەدەرلەنگەن. قوس تومدىق قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى (بۇرىنعى اتاۋى – اۆتور.) ءتىل كوميتەتىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى» اياسىندا شىعارىلعان.

كىتاپتى قولعا الىپ، پاراقتاپ، قازاق جەرىنىڭ نەبىر تاريحقا تولى، اڭىزعا تولى كوز تويمايتىن  سۋرەتتەرىنە قىزىعا قاراپ، تامسانا وتىرىپ، جازۋشىنىڭ ەڭبەگىنە ريزالىعىمدى ءبىلدىردىم. ءۇش تىلدەگى ءماتىندى دە ءبىر ءوزى جيناستىرىپ، ءوزى جازعان بولۋى كەرەك، قوسىمشا اۆتورلار كورسەتىلمەپتى، ال ءفوتوتۇسىرىلىم اۆتورلارى ءبىرشاما ەكەن. كوررەكتورى دا، تەحنيكالىق رەداكتورى دا بار. پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى تۇتاس ەكى بەتتى الىپ جاتىر. «ەرىڭ ەڭبەكتەنگەن-اق ەكەن» دەپ ويلادىم. بۇل ءبىر جالپى جۇرتشىلىق ءۇشىن، ونىڭ ىشىندە، اسىرەسە ۇستازدار مەن وقۋشىلار ءۇشىن تاپتىرماس قۇندى البوم-كىتاپ بولدى-اۋ دەدىم. قازاق جەرىنە كەلگەن شەتەلدىك قوناقتارعا، ەلدەن جىراقتا تۇرىپ جاتقان قانداستارىمىزعا سىي-كادە رەتىندە ۇسىنۋعا، ەڭ باستىسى، مەن سياقتى اجەلەر، انالار ءوسىپ كەلە جاتقان قاراكوز بالالارىنا، نەمەرەلەرىنە وقىپ، ايتىپ بەرەتىندەي جەر-سۋ اتاۋلارىن قامتىعان اڭىزدار جيناقتالعان ساليقالى ەڭبەك دۇنيەگە كەلىپتى-اۋ دەپ ءسۇيسىندىم. ونىڭ ۇستىنە كىتاپتىڭ اننوتاتسياسىنداعى ءتۇيىندى پىكىرلەر دە ەلەڭ ەتكىزدى. «توپونيميكالىق اڭىزدار – ءاۋ باستا دالدىككە نەگىزدەلگەن، ەلدى مەكەندەردىڭ نەمەسە باسقا دا گەوگرافيالىق اتاۋلاردىڭ شىعۋ تەگىن سيپاتتايتىن حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جانرى. بۇل اڭىز-اڭگىمەلەردە حالىقتىڭ تۇرمىسى مەن مەنتاليتەتى كورىنىس تاپقان» دەلىنىپتى.

وسىنداي ىرگەلى ەڭبەك جازعان، ءۇش تىلدە بىردەي قالام كوسىلتكەن كىتاپ اۆتورى كىم ەكەن دەگەن قىزىعۋشىلىق تا پايدا بولىپ، ينتەرنەت بەتىن شارلادىم. كوكشەتاۋدىڭ تۋماسى، پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتىڭ تۇلەگى، ماماندىعى بويىنشا ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتىنىڭ مۇعالىمى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، بىرنەشە كىتاپتاردىڭ اۆتورى ەكەن.

نەگە ەكەنىن قايدام، كىتاپتىڭ اڭداتپاسىن وقىعان ساتتەن باستاپ ءبىرتۇرلى الاڭداۋشىلىق پايدا بولدى. ەڭ العاشقى جولى بىلاي باستالىپتى:  «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، جازۋشى، «الاش» حالىقارالىق ادەبي سىياقىسىنىڭ (بۇدان ءارى - كۋرسيۆ بىزدىكى) جانە ماعجان جۇماباەۆ اتىنداعى سىياقى لاۋرەاتى، كوكشەتاۋ گۋمانيتارلىق ەكونوميكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى ورىنباي جانايداروۆتىڭ «قازاق جەرىنىڭ ءجۇز اڭىزى» كىتابى ۇلى دالا حالقىنىڭ باي اۋىز ادەبيەتىنىڭ اڭىزدارىنىڭ وزىندىك ءبىر جيناعى بولىپ تابىلادى». وسى ءبىر اۋىز سويلەمدە قانشاما سولەكەتتىلىك جاتىر دەسەڭىزشى. «سىيلىعى» «سىياقىسى» بولىپ، باس ءارىپتى قاجەتسىنبەيتىن سوزدەر باس ارىپپەن جازىلىپ كەتكەن. اڭداتپاداعى باسقا دا سوزدەردىڭ ءوز مانىندە قولدانىلماۋىن، جىبەرىلگەن ەملە قاتەلەرىن تىلگە تيەك ەتپەدىك. ەڭ باستىسى اۆتور اڭداتپا سوڭىندا  اڭىزداردىڭ قازاق تىلىندە ازىرلەنىپ، ورىس تىلىنە، سونان سوڭ اعىلشىن تىلىنە (ورىس تىلىندەگى ماتىنىندە) اۋدارىلعانىن (اۋدارعان دا اۆتوردىڭ ءوزى بولۋى كەرەك) قاداپ ايتقان ەكەن.

ەندەشە، ءتول تىلىمىزدە جازىلعان اڭىزدارعا كوشەلىك. العاشقى اڭگىمە «توپان سۋ جونىندەگى اڭىز جانە قازىقۇرت تاۋى» دەپ اتالىپتى. 12-بەتتەگى مىنا ءبىر سويلەمگە نازار اۋدارايىقشى. «ونىڭ دالەلى بولىپ ەلىمىزدىڭ تۇپكىر-تۇپكىرىندە: قىزىلتاۋدا، بورىكقازعاندا، شاقپاق-اتادا، سەمىزبۇعىدا، بوتايدا جانە ت.ب. تابىلعان كونە ادام قونىستارى تابىلادى». وسى كۋرسيۆپەن بەلگىلەنگەن ەكى ءسوزدىڭ بىرەۋىنە سينونيم قولدانعان دۇرىس بولماس پا؟ 15-بەتتەگى «بويىنشگا», 19-بەتتەگى «قازىقۇرت» سوزدەرىندەگى قاتەلەردى ايتپاعاندا، «... تۇيە، جىلقى، ىرىقارا مەن قويلار امان قالعان.» دەگەن سويلەمدەگى «ىرىقارانىڭ» ءوزى جالعىز سيىر ەمەس، تۇيە مەن جىلقىنى دا قامتىپ كەتپەي مە؟ (15-ب.)

ساۋاتسىزدىڭ كوكەسى ءۇشىنشى اڭىزدان اتويلادى. «حۋندار (عۇندار) سالعان تالاس (تاراز) قالاسى تۋرالى اڭىز» كىتاپتىڭ 22-37 بەتتەرىندە بەرىلگەن. وسى اڭىزدا ستيلدىك، ورفوگرافيالىق، پۋنكتۋاتسيالىق قاتەلەردى قوسا العاندا 53 قاتە «مەن مۇندالاپ» تۇر. سونىڭ نەگىزگىلەرىن تىزبەكتەپ وتەيىن:

1)  «بۇل جايلى قىتايلىق تاريحشى بان-گۋ ۆ «حان پاتشالىعىنىڭ كىتابى» ەڭبەگىندە...». (وسىندا «ۆ» ءارپى نە ءۇشىن كەرەك بولدى ەكەن؟) (22-ب.)

2)  «... ورتالىق ازيانىڭ ءۇش ءىرى مەملەكەتتەرىنىڭ ءبىرى...» ء(ۇش دەگەن سان ەسىم كورسەتىلگەن سوڭ كوپتىك جالعاۋى ارتىق). (22-ب.)

3)  «ول ەسكى جاۋىمەن باتىل شايقاستى، بىراق ونىڭ باسى جەڭىس التارىنىڭ ورىنان جەڭىلىستىڭ كەسپەلتەك تاقتاسىندا بولدى...» (مىقتى بولساڭ، ءتۇسىنىپ كور!) (23-ب.)

4) «... بۇل قۇپيا ساياساتى تاڭىرقۇت عۇندارى تىم كەش تۇسىنگەن...» (مۇمكىن «ساياساتتى» شىعار). (23-ب.)

5) «ونىڭ باستاعانىنىڭ بارلىعىن جاڭا قاسىرەتتەرگە جەتەلەدى» (مىقتى بولساڭ، ءتۇسىنىپ كور!)

6)  «...ەشنارسەگە قاراماستان سوڭىنا دەيىن ازاتتىعى ءۇشىن كۇرەسۋ ۇيعاردى...». ( «ەش نارسە» بولەك جازىلادى، «كۇرەسۋدى» دەپ وزىمىزشە وقىدىق!) (24-ب.)

7) «التايدى، تارباعاتايدى قاڭعىعان قاشقىندار ىلە وزەنىنىڭ جاعالاۋىنداعى اناسىنان ايىرىلعان بوتاداي زارلاي كەلگەن جانە وزدەرىنىڭ اراسىنا سىڭىسكەن...». (نە تۇسىنۋگە بولادى؟)

8) «...تاڭىرقۇت حۋحانيە سولتۇستىك حالقىن ارتىنا ءتۇسۋدى مۇلدە ويلاماس ەدى...». 

9) «قاڭلى مەن عۇنداردىڭ ءبىر عانا وداعى يۋان-دي پاتشانىڭ ەلەڭدەۋگە ماجبۇرلەدى...». (27-ب.)

10) «مۇندا جاۋدى الدىن الۋ, قابىرعالارىمەن قورعانۋعا بولادى دەپ ءتۇيدى».

11) «ورتالىق پاتشالىقتىڭ وزىنە قارسى بەكىنىس كوتەرىن سونىڭ ءتاسىلىن وزىنە قولدانۋ دۇرىس بولار ما دەپ شەشكەن.»

12)«قازاق حالقىنىڭ قۇرىلۋ مەن قازاق حالقىنىڭ بىرەگەي وزەگى بولىپ تابىلاتىن ءۇش نەگىزگى جۇزدەردى قۇراۋ تاريحىن وسى جەرلەرمەن اجىراتۋ مۇمكىن ەمەس...». (46-ب.)

13)«...قاڭلى يەلىگىنىڭ شەكاراسىنان ماڭىنان ءوتىپ ىستىق كول وزەنىنىڭ باتىس جاعالاۋلارىنا دەيىن جەتكەن». («وزەنگە» كۇدىكتەنىپ، ورىسشا ءماتىنىن قاراساق، «وزەرا» دەپ بەرىلگەن ەكەن. وسى ىسپەتتەس قاتە الاكولگە دە قاتىستى كەتكەن. تاعى ءبىر اڭىز «الاكول وزەنى تۋرالى اڭىزدار مەن حيكايالار» دەپ اتالادى. ورىس تىلىندەگى ماتىنىندە «وزەرا» ياعني، بىزشە «كول.»).

«تەڭىزدىڭ ءدامىن ءبىلۋ ءۇشىن ونى تۇگەل ءىشۋ شارت ەمەس، تامشىسىنان-اق بىلۋگە بولادى» دەگەن قاناتتى ءسوز بار. «قازاق جەرىنىڭ ءجۇز اڭىزى كىتابىنىڭ» العاشقى تومىنان-اق القىمنان العان اعاتتىقتار الدىمىزدان شىقسا دا، ء        ىى تومنان كۇدەر ۇزبەدىك، وقىپ قارادىق. الايدا ءۇمىتىمىز اقتالمادى. ء                 ىى تومداعى ء«حانتاڭىرى تۋرالى اڭىزداعى» سانسىز سولەكەت سويلەمدەردەن ازداعان مىسال كەلتىرە كەتەيىك:

1) ء «تاڭىرى پەرسونيفيكاتسيالانعان ەر قۇدايدىڭ باستاماسى، ادام، حالىق پەن مەملەكەتتىڭ كورسەتەدى، ەجەلگى تۇرىك ميفولوگياسى شىعادى».        (19-ب.)

2) «پوليارلى جۇلدىزعا ءتاڭىرى اسپان جىلقىسىن جالعاستىرىپ قويدى، جۇلدىزدار مەن شوق جۇلدىزدار، ولار بارلىق اسپانمەن جۇرەدى».

3)  «كۇركىرەۋ مەن نايزاعاي نايزاعاي كەزىندە ءتاڭىرى قۇداي مەن ادامدارعا كەدەرگى جاسايتىن زيان كەلتىردى».

4) ء «تاڭىرى ادام تاعدىرىمەن يەلىك ەتەدى».

5) ء«تاڭىرىنىڭ ۇلكەن ۇلى گەسەر، ونىڭ اكەسى ادامدارعا ءار ءتۇرلى ەرلىك جاساۋ ءۇشىن جىبەردى». (23-ب.)

22-بەتتەگى ءبىر ابزاتستا «بارلىعىن»، «بارلىق»، «بارلىعىندا»، «بارلىعى» سياقتى ءتورت بىردەي جالپىلاۋ ەسىمدىگىن قولدانۋى اۆتوردىڭ ءتىل جۇتاڭدىعىن كورسەتسە كەرەك.

نەگە ەكەنى بەلگىسىز، تارجىمالاۋعا ءتىسى باتپادى ما، وسىلاي بەرۋدى وڭ كوردى مە، «ماڭعىستاۋ اڭىزدارى جانە حيكايالارىندا» يبن نادجيب بەكراننىڭ، ياكۋت ساياحاتشىسىنىڭ، ت.گ.شەۆچەنكونىڭ پىكىرلەرى ورىس تىلىندە بەرىلگەن. وسىنداعى «سەلدجۋك»، «الپ-ارسلان»، «لوندون كورولدىك»، «بابا-تۇكتى-شاشتى-ازيز» سوزدەرىندە قانشاما قاتە بار دەسەڭىزشى. (29-ب.)

قوس تومدىقتىڭ اتاۋى اڭىزدار دەپ اتالعانىمەن، ءبىراز جەرى مەكتەپتەگى گەوگرافيا وقۋلىعى سياقتى سيپاتتاۋ تۇرىندە جازىلعان. «قورعالجىڭ تۋرالى اڭىز» - بۇل اتى عانا، زاتى قانداي؟ ءماتىننىڭ باسىندا قىزىل قوقيقاز تۋرالى اڭىزدان باستايتىنى ايتىلادى، الايدا اياعىنا دەيىن اڭىزدى تابا المايسىز. «ارينە، قىزىل قوقيقاز (نەگە ەكەنى بەلگىسىز، قۇس اتاۋى باس ارىپپەن جازىلعان) تۋرالى اڭىز-اڭگىمەنى ءوزىمىز-اق ويدان قۇراستىرۋعا بولار ەدى»،- دەگەن سويلەم بار. ء«وزىمىز-اق ويدان» دەگەن نە ءسوز؟ سوندا قوس تومدىقتاعى كوپتەگەن اڭىزدار اۆتوردىڭ قيالىنان تۋعان با؟ ۇلتتىق مۇرانىڭ، اڭىزدىڭ دا جەكەشەلەنگەنى مە سوندا؟ وعان وسىنداي سىلدىر سيپاتتاۋدان عانا تۇراتىن ءنارى جوق «جىعىلعان»، «قاراقيا ويپاتى»، «بالقاش كولى تۋرالى اڭىزدار» مىسال بولا الادى. سوڭعىسىندا بالىق اتاۋلارى قاتە بەرىلگەن: بەكىرەك، بوبلا. اق جايىقتىڭ قىزى رەتىندە ءبىزدىڭ ەرتەدەن بىلەتىنىمىز: بەكىرەك – بەكىرە، ۆوبلا – قاراكوز.

وسىنداي قاتەلەرگە قاراپ، كىتاپ اۋەلگىدە ورىسشا جازىلىپ، قازاق تىلىنە وراشولاق اۋدارىلدى ما دەپ ويلايسىڭ. مىسالى، «وسى جەردە حان پاتشالىعىنىڭ استانادان كەلگەن بۋنچۋك تابىلعان جانە گۋ-جي سياقتى ادامدار كوپتەگەن جىبەك ماتالاردى تاپقان، وندا ماتىندەر جازىلعان...»       (37-ب.)دەگەن سويلەمنەن ەشتەڭە دە ۇعا المايسىڭ. ال ورىسشا ماتىنىندە ءتۇپ-تۇسىنىكتى بەرىلگەن. «ۆ ەتوم مەستە بىل نايدەن بۋنچۋك تسارستۆا حان، پريبىۆششي يز ستوليتسى، ي تاكيە ليۋدي، كاك گۋ-جي ناشلي منوجەستۆو شەلكوۆىح تكانەي، نا كوتورىح بىلي زاپيسانى تەكستى...». (117-ب.)

بۇل جەردە اۋدارماشىنىڭ كاسىبي دەڭگەيى تومەن ەكەندىگى بايقالادى. اۋدارماداعى قوس ءتىلدىڭ بىرەۋىن عانا جەتە مەڭگەرۋ شەبەرلىككە اپارار جول ەمەس. اسىرەسە، الەمدەگى اسا كوركەم باي تىلدەردىڭ بىرىنەن سانالاتىن قازاق ءتىلىنىڭ قۇنارىن، ءسولىن، شىرايىن تۋرا سول قالپىندا بەرۋ دەگەن قيامەتتىڭ قيامەتى. سوندىقتان «اۋدارماشىنىڭ جۇمىسى كىلەمنىڭ سىرتقى جاعىنداعى ورنەگى سياقتى»-, دەپ ولجاس سۇلەيمەنوۆ تەگىن ايتپاعان بولار.

قوس كىتاپتاعى ستيلدىك قاتەلەردەن كوز سۇرىنەدى. اۆتوردىڭ ءسوز قولدانىسىندا «مەن» دەگەن جالعاۋلىق شىلاۋدان باسقا شىلاۋ جوق سياقتى. كىتاپتىڭ ءون-بويىندا وسى شىلاۋ باسىم قولدانىلادى. مىنا ءبىر سويلەمگە نە دەيسىز. «مىنە، مىنە، ساداقتاردان ولىمگە جەتەلەيتىن اتۋلار باستالۋى كەرەك ەدى، جىلقىلارداعى ادامدار جابايى اڭدارعا جەتىپ قالعان...» (55-ب.) باسقاسىن قويعاندا، وسىنداعى «جىلقىلارداعى ادامدار» دەگەن ءسوز تىركەسى وتە ورەسكەل، «اتتىلى ادامدار» نە «سالت اتتىلار» دەسە، بولماس پا ەدى؟ سونداي-اق «قارقىراپ كۇلگەن»، «ايەلگە وكپەسىن قايتىرىپ»، «اتىن قامشاپ»، «قۇتىلدجى»، «كۇنىنىدە»، «تاسماماقشى»، «ول بار تاۋسىمەن»، «تيەكتەس تۇسىنىن باسىپ ءوتىپ»، «ايقالاي سالادى»، «360 اۋلەنىڭ ءبىرى» دەگەن سياقتى ءسوز قولدانىسىن كىتاپتان وقىعاندا، جانىڭ كۇيزەلەدى. ال گرامماتيكالىق جاعىنان ءتورت اياعىنان بىردەي اقساپ جاتقان كىتاپتا ءۇتىر، سىزىقشا، دەفيس، نۇكتەلى ءۇتىر، تىرناقشا، كوپ نۇكتە، شىلاۋ ەملەسى، رەتتىك سان ەسىمنىڭ جازىلۋى، ءتول ءسوزدىڭ تىنىس بەلگىلەرى سياقتى تىزبەكتەلىپ كەتە بەرەتىن قاتەلەردەن كوزىڭ سۇرىنەدى. ونىڭ ءبارىن تەرىپ كورسەتۋ ءۇشىن تاعى ءبىر تۋىندى جازۋعا تۋرا كەلەدى. بۇل جەردە كوررەكتور ب.بايعۇلعا دەگەن وكپەمىز قارا قازانداي.

كىتاپتا اتاقتى ادامداردىڭ ەسىمدەرى دە ورىسشالانىپ كەتكەن: ك.ي.ساتپاەۆ، ا.ح.مارگۋلان، باتىي ت.ب. جەر-سۋ، ۇلت اتاۋلارى دا بىرىزدىلىككە تۇسىرىلمەگەن: كوكتۋما، كوكشەتاۋ نەمەسە بىرەسە اريلەر، بىرەسە ارييالىقتار، كەيدە اريالار. «بۋراباي تۋرالى اڭىزدا» كوكشەتاۋ بىرەسە بىرگە، بىرەسە بولەك جازىلادى. ءىى تومداعى ء«حانتاڭىرى تۋرالى اڭىزدا» تاۋ اتاۋى بىرنەشە ءتۇرلى بەرىلەدى: تيان-شان، تيان-شۆان، تيان شان. (19-ب.) «باياناۋىل» دەگەن جالقى ەسىم نەگە ەكەنى بەلگىسىز كىشى ارىپپەن جازىلادى. بىرەسە ماڭعىستاۋ، بىرەسە ماڭعىشلاق; بىرەسە امۋداريا، بىرەسە ءامۋداريا دەپ جازىلاتىن اتاۋلار كوزگە ۇرادى. «سۇلتان-ەپە قورىمى» دەگەن اڭىزدىڭ ءبىر جەرىندە «سۇلتان اپە»، ەكىنشى جەرىندە «سۇلتان-اپە»، ءۇشىنشى جەرىندە «سۇلتان-ەپە» بولىپ جازىلادى. «كەنتى بابا» دا سونىڭ كەبىن كيگەن. «موڭعول» ءسوزى كەي جەردە «مون گول» بولىپ قولدانىلعان.

وسىنىڭ ءبارىن سانا بەزبەنىنە سالساڭ، قازاق ءتىلى  مازاققا اينالىپتى-اۋ دەگەن وي جانىڭدى اۋىرتادى. اڭىز ەمەس – جەلقابىز. بىراق ودان نە پايدا، قوس كىتاپ جارىمجان بولسا دا جارىققا شىقتى، جۇرتشىلىققا تاراپ كەتتى.

جازۋشى  و.جانايداروۆ كىتابىنىڭ 36-بەتىندە جازعانىنداي: «بۇل ولاردا بۇرىننان بار ءداستۇر، اق پاراقتىڭ بەتى ءبارىن كوتەرەدى ەمەس پە؟» اۆتوردىڭ وسى ءسوزى تۋرا مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ قولتىعىنداعى ءتىل كوميتەتىنە ارنالىپ ايتىلعانداي. «ولاردا بۇرىننان بار ءداستۇر» دەپ سولاردى مەڭزەپ تۇرعانداي. ءتىل تۇزگىش مەكەمە قىزمەتكەرلەرىنىڭ وزدەرى تاپسىرىس بەرگەن كىتاپقا سونشاما سەلقوس، سونشاما  ەنجار قاراعانى بۇگىنگى قوعامداعى تۋعان ءتىلىمىزدىڭ نەلىكتەن ءوزىنىڭ  تەكتى تۇعىرىنا قونباي وتىرعانىنا ايعاق بولعانداي.

سونىمەن، «قازاق جەرىنىڭ ءجۇز اڭىزى» قوس تومدىعى قازاق ءتىلىنىڭ ءجۇز قاتەسىن ارقالاعان كىتاپقا اينالعان ەكەن. ءجۇز اڭىز – حالقىمىزدىڭ اڭىزى، ءجۇز قاتە - ءتۇز قاتەسى ەمەس، ءسىز بەن ءبىزدىڭ قاتەمىز.

راۋشان قۇرمانعاليەۆا.

تالدىقورعان قالاسى.

Abai.kz