كەڭەستىك-توتاليتارلىق جۇيە كەزىندە سوتسياليستىك جارىس جەڭىمپازدارىن ءارتۇرلى اتاق-داڭقپەن، وردەن-مەدالدارمەن ماراپاتتاپ جاتاتىنىنىڭ تالاي رەت كۋاسى بولعانىمىز بار. ەڭبەكتەگى ەرەن ەرلىكتەرى ءۇشىن ەڭبەك ادامدارىنا — سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى، لەنين وردەنى، ت.ب. وردەن-اتاقتارىنان باستاپ شۇلەن تاراتقانداي ۇلەستىرىلىپ جاتسا، نەشە ءتۇرلى مەملەكەتتىك سىيلىقتار، حالىق ءارتيسى، حالىق جازۋشىسى، ونەر قايراتكەرى سياقتى تولىپ جاتقان ۇلكەندى-كىشىلى اتقتاردان اياق الىپ جۇرە المايتىنبىز. بۇل — سوتسياليستىك قوعامنىڭ قالىڭ ەڭبەكشى بۇقارانى "جارىلقاعانىنىڭ" جارقىن بەلگىسى بولاتىن. سول قاپتاعان اتاق-داڭقتار شىنايى يەلەرىنە بەرىلىپ جاتتى ما، جوق، بولماسا، سۇيەۋشىسى، جارىلقاۋشىسى بارلارعا عانا بۇيىرىپ جاتتى ما، بۇل ءوز الدىنا اڭگىمە. كەلمەسكە كەتكەن ەسكى جۇيەنىڭ ەسكى-قۇسقىسىن ەندى بۇگىن قايتادان قوقسىتقىمىز كەلمەيدى.
اڭگىمە باسقادا. ء بىر قاراعاندا قازاقستان تاۋەلسىزدىگىمەن قوسا – الەمدىك وركەنيەتتىڭ جولىن تاڭداپ العانعا ۇقسايدى. بۇل – سىرتتاي عانا كورىنىس. ال، ىشىنە ءۇڭىلىپ قاراساڭ، سول — باياعى "تاز قالپىنان" كوپ وزگەرە قويماعان ءبىزدىڭ تاۋەلسىز مەملەكەتىمىز. دالەل كەرەك پە؟ ول — تابىلادى. كۇندەلىكتى ومىردەگى قازاقستان "كەرەمەتتەرىنىڭ" بارلىعىن ءتىزىپ جاتپاي-اق، ءبىر عانا اتاق-داڭق ماسەلەسىن الىپ قارايىقشى.
كەڭەس وداعى كەزىندەگى وردەن-مەدالدار، تولىپ جاتقان اتاق-داڭقتار سىرتتاي اتى وزگەرتىلگەن كۇيىندە تۋعان قازاقستانىمىزدا قايتادان مەملەكەتتىك "قامقورلىققا" الىنعان.
سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى مەن كەڭەس وداعىنىڭ باتىرىنىڭ ورنىنا — حالىق قاھارمانى، مەملەكەتتىك سىيلىقتار، حالىق ءارتيسى، مادەنيەتكە ونەرى سىڭگەن… ت.ب. دەگەن سياقتى اتاقتار سول كۇيىندە قابىلدانعان. ءدال سوناۋ ەسكى جۇيە كەزىندەگى سياقتى ايتۋلى داتالار قارساڭىندا جىپىرلاتىپ تۇرىپ، ۇلەستىرىلىپ جاتقانى سولاردىڭ.
كىمنىڭ جوعارى جاقتا مىقتى سۇيەۋشىسى بار، بۇل اتاقتار سولارعا عانا بۇيىرادى. قالعان "سورلىلار" سول كەڭەستىك كەزەڭدەگىدەي مىڭ جەردەن باتىر، مىڭ جەردەن دارىندى بولسا دا بۇل اتاقتاردان سىرت قالىپ جاتقانى.
ەڭ الدىمەن وسى اتاقتار كەرەك پە ءوزى دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى؟ بىزدىڭشە، تۇككە دە قاجەتى جوق. ەستۋىمىزشە وركەنيەتتى مەملەكەتتەردە حالىق اتىنان بەرىلەتىن سىيلىقتاردى مەملەكەت تاعايىندامايدى، ول — قوعامدىق قورلار مەن ۇيىمداردىڭ قۇزىرىندا كورىنەدى. بىزدە، ءبارى كەرىسىنشە. سول باياعى سوۆەتتىك زامانداعىداي بارلىعى دا مەملەكەتتىڭ ەسەبىنەن. بۇل نەعىلعان بايلىق دالادا شاشىلىپ جاتقان؟!
ەگەر مەملەكەتىمىز سونشالىقتى "باي بولسا" — اناۋ كۇنىن كورە الماي جۇرگەن ميلليونداعان جۇمىسسىزدار مەن زەينەتكەرلەردى، كوپ بالالى وتباسىلارىن، مۇگەدەكتەر مەن قارىپ-قاسەرلەردى نەگە الدىمەن جارىلقاپ المايدى؟
ءتىپتى وسى اتاق-داڭقتار سونشالىق قاجەت بولىپ بارا جاتسا، ناعىز دارىندىلارعا، ۇلتى ءۇشىن ەڭبەك ەتكەندەرگە عانا نەگە تاڭداپ، تالعاپ بەرىلمەيدى؟ "كىمنىڭ كوزى جاقسى، كىمنىڭ ءسوزى جاقسى"دەگەندەردى عانا جارىلقاۋمەن وتىرعان قازىرگى سىيلىقتاردىڭ قۇنى جۇرتتىڭ كوز الدىندا ءتۇسىپ بارا جاتىر.
حالىق جازۋشىسى، حالىق ءارتيسى، حالىق قاوھارمانى دەگەن اتاقتاردى ات توبەلىندەي عانا بيلىك باسىندا وتىرعاندار انىقتايتىن بولسا، بىلايعى حالىقتىڭ قانداي قادىر-قاسيەتى بولماق. بۇل – بىرىنشىدەن.
ەكىنشىدەن — وسى اتاق-داڭق، سىي-قۇرمەت ەلدىڭ اراسىن الاتايداي بۇزىپ ءبىتتى. بۇنى — ەڭ الدىمەن جۇرتتىڭ اراسىنا ىرىتكى سالۋ دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك. تۇككە تۇرمايتىن شىعارمالارى ءۇشىن جۇرتتىڭ ءبارى دارىنسىز سانايتىن اقىن-جازۋشىنىڭ "مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى", "حالىق جازۋشىسى" بولىپ جاتۋى، قولىنان تۇك كەلمەيتىن، بىراق جوعارىداعى ءبىر دوكەيدىڭ تۋىسى بولعانى ءۇشىن "قاھارمان" اتاعىن الىپ جاتقان ءبىر عالىمسىماقتى كورگەن قاراپايىم حالىق  مەملەكەتتىك "قۇرمەتتەرگە" سەنىمسىزدىكپەن قارايتىن بولدى. شىن دارىن مەن جالعان دارىننىڭ، شىن عالىم مەن قولدان جاسالعان عالىمنىڭ، شىن ارتيس پەن وتىرىك ءارتيستىڭ كىم ەكەنىن بىلايعى جۇرت ونسىز دا جاقسى ايىرادى.
جۇرتتى الداعاننىڭ ءجونى وسى ەكەن دەپ، لاعا بەرسە، ونداي مەملەكەتتە، ۇكىمەتتە، بيلىكتە قانداي قۇن، قادىر-قاسيەت بولماق؟
مەملەكەت تاراپىنان جاسالاتىن اتاق-داڭقتى، قۇرمەت- سىيلىقتى حالىق اتىنان ۇلەستىرۋ، تاعايىنداۋ مۇلدەم قاتە قادام. ەگەر ءبىز شىن مانىندەگى وركەنيەتتى مەملەكەت بولاتىن بولساق، قازىردەن باستاپ، ەلدى بىرىكتىرۋدىڭ ورنىنا ولاردى بولشەكتەيتىن، الالايتىن، قاجەت بولسا ىرىتكى سالاتىن قادامداردىڭ قاندايىنان بولسا دا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە باس تارتۋىمىز قاجەت.
سودان كەيىن تاپ ءبىر جەتپىس جەتى اتامىزدان بەرى بولىنبەگەن ەنشىمىز بارداي كەشەگى كەڭەستىك داستۇردەن، سونىڭ تىكەلەي مۇراگەرى بۇگىنگى رەسەيلىك سالت پەن ساياساتتان تولىعىمەن ارىلاتىن، جاڭاشا، مۇلدەم باسقاشا، قاجەت بولسا وزىمىزگە عانا ءتان قازاقستاندىق جولمەن جۇرۋگە نەگە تىرىسپايمىز؟ جۇزدەگەن، مىڭداعان جىلدىق تاريحى بار، ءۇردىسى، جولى بار اتا-بابامىزدىڭ جولىن نەگە تاڭدامايمىز؟ ء  بىز نەگە ءبارىن تەك قانا ورىستان، رەسەيدەن ۇيرەنۋىمىز كەرەك؟ قۇلدىق پسيحولوگيادان بيلىك باسىنداعىلاردىڭ وزدەرى تولىق ارىلمايتىن بولسا، بىلايعى جۇرتتىڭ ماڭدايىنىڭ سورى بەس ەلى بولعاندىعى دەپ ءتۇسىنۋ لازىم.
اتاق بار جەردە — شاتاق بار. بۇل ەشقانداي دالەلدەپ جاتۋدى قاجەت ەتپەيتىن اقيقات. "بولىنگەندى – ءبورى جەيدى" دەپ دانا حالقىمىز ايتىپ كەتكەن. ءوزىمىز بىردەڭەنى ويلاپ تاپقانسي بەرگەنشە، حالقىمىزدا، ۇلتىمىزدا بار اسىل قاسيەتتەردى، سالت-ءداستۇردى، ادەت-عۇرىپتى وسى زامانعا لايىقتاپ، قايتا جاڭعىرتۋىمىز كەرەك. سوندا عانا ۇلت بولىپ، مەملەكەت بولىپ، ەشكىمنەن ۇيالمايتىنداي كۇي كەشەمىز، اعايىن!

جۇماش كوكبورى

Abai.kz