ءبىزدىڭ اق جاعالى ۇلىقتار 2022 جىلى الماتى قالاسىندا قىسقى وليميپيادانى وتكىزۋدىڭ قامىمەن كۋالا لۋمپۋردە ءجۇر. بيىل 2015, ەندى ەكى جىلدان سوڭ استانادا ەكسپو-2017-ءنىڭ حالىققارالىق كورمەسى وتەدى.  تەڭگەنىڭ دەۆالۆاتسياعا ۇشىراعانىن بىلمەي قالعان باس بانكيرىمىز قايرات كەلىمبەتوۆ وتكەندە قازاقستاندى ورتالىق ازياداعى سينگاپۋرگە تەڭەپ جىبەردى. قالا بەردى، ەكپىندى ەلۋ ەلدىڭ قاتارىنان وزىپ، وزىق وتىز ەلدىڭ ورتاسىنان ورىن الىپ جاتىرمىز. ايتا بەرسەك، وشۋنداي-وشۋنداي اڭگىمەلەر كوپ بىزدە. بىراق، «ۇيدەگى كوڭىلدى بازارداعى نارىق بۇزادى» دەمەكشى، جولعا شىقساڭ ءبىتتى، كوڭىل كۇيىڭ بۇزىلادى، جۇيكەڭ جۇقارادى، جىنىڭ ۇستايدى. ء«بۇيتىپ ارتىنىپ-تارتىنىپ اۆتوكولىككە اياق ارتقانشا، ۇيدە «حابار» مەن «قازاقستاندى» قارااااپ جاتا بەرەسەمشى» دەپ كۇيىنەسىڭ. ايتكەنمەن دە، جاز مەزگىلى بولعان سوڭ،  جامباسىڭدى اعاش ورىندىققا قاجاپ وتىرا المايسىڭ، تىنىس تاپقىڭ كەلەدى، جان شاقىرىپ، دەمالعىڭ كەلەدى. سونداي تىلەكپەن ءبىز دە انەبىركۇندەرى ءار تاراپتى ويلاپ، قابىرعامىزبەن كەڭەستىك. «الاكول بارايىق پا؟» - «شىرىكىن، الاكولگە نە جەتسىن؟» - «اي، بىراق جول ناشار عوي». – ء«يا، جول ناشار». الماتىدان الاكولگە اپارتىن جولمەن الدىڭعى جىلدارى ءجۇرىپ وتكەنبىز. اۆتوكولىكتىڭ ەمەس، ازاپتىڭ جولى. از كۇنگى دەمالىسىمىزدى سول ازاپ جولى اياماي تارتىپ العان. ءسويتىپ قۇجىرامىزعا شارشىپ-شالدىعىپ ارەڭ جەتكەنبىز. سونداعى جولدىڭ قيىندىعىن ويلاپ اقىرى ىستىقكولدى كورەيىك دەپ شەشتىك.

الاكولدىڭ الاجازدايعى قوناعى ءبىزدىڭ ەسەبىمىزدەن كەمىپ قالماعان شىعار، الايدا، قورداي مەن شولپان اتانىڭ اراسىنداعى داڭعىلدى باسىپ وتكەن ادامنىڭ اڭسارى جىلدا ىستىقكولگە اۋىپ، الاكولدىڭ ايدىنى (اتاق-داڭقى) تارىلا بەرۋى مۇمكىن. نەگە دەيسىز عوي؟ ءبىز مىنا جاقتا ماقتانىپ، جەر كوككە سىيماي جۇرگەندە قىرعىز اعايىندار بىشكەكتەن ىستىقكولگە دەيىنگى 263 شاقىرىم جولدى جاڭادان جاساپ، ىستىقكولدەن كەگەنگە تارتاتىن 110 شاقىرىم جولدى ءبىتىرىپ قويىپتى. جول دەگەنىڭىز، نەسىن ايتاسىز، سايراپ جاتىر. وسى جولدى قىرعىزدار ەكى رەۆوليۋتسيانى باستان وتكەرىپ، باكيەۆ دەگەن ۋلى جىلان، ءتىستى باقانى باتكانىڭ ەلىنە (بەلارۋسسياعا) قۋىپ جىبەرگەن سوڭ قولعا العان كورىنەدى. 2010 جىلى باستالعان جول قۇرىلىسى ەكى-ءۇش جىلدا اياقتالعان. دالادا باۋىرىن جازىپ، تاۋلى قىراتتاردان اسىپ، كوكجيەككە ءسىڭىپ بۇلاڭىتىپ كەتە بەرەتىن داڭعىل جول ىستىقكولگە عانا بارىپ قويمايدى، قىتايمەن اراداعى شەكارا بەكەتتەرىنە دەيىن سوزىلادى.

... ال، بىزدە شە؟ «قىرسىق تيگەن ەلدى كورگىلەرىڭ كەلسە، قىرعىزستانعا بارىڭدار» دەپ، اۋەلەپ سويلەيتىن، اۋلەكى، ماقتانشاقتار ەلىن دە شە؟ ءدال وسىنداي جول بار ما؟ بار. استانادان بۋرابايعا دەيىنگى اۆتوبان. ونىڭ ءوزىن ەلباسىمىز «بورەۆويدا استانالىقتار دەمالىسىن» دەگەندى ايتىپ ءجۇرىپ ارەڭ سالدىردى. ايتپەسە، ول دا جوق ەدى.

الماتى مەن قاپاشاعايدىڭ اراسىنداعى قارعا ادىم جەردىڭ جولى مىنە، ءۇش جىلدىڭ ءجۇزى اينالدى، ءالى بىتەر ەمەس. سوندا، بىزدىكى نە ماقتان؟ نە ەسىرىك؟ نەنىڭ جەلىگى؟ وتكەندە جازدىق، قازاقستاندا ءبىر شاقىرىم جول سالۋ ءۇشىن 5 ميلليون دوللار جۇمسالادى ەكەن. سول 5 ميلليوننىڭ ءوزى جىرمىشتالىپ، ۇرلانىپ-جىرلانىپ قۇرىلىس نىسانىنا ارەڭ جەتەدى. كەيدە جەتپەي دە قالادى. كوررۋپتسيامەن كۇرەسكىشتەر باسقانى قويا تۇرىپ جولعا شىقسا بار عوي، تۇيەنى تۇگىمەن، بيەنى بۇگىمەن جۇتقانداردى كوزىنەن ءتىزىپ تۇرىپ ۇستار ەدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، كوررۋپتسيا مايدانىنداعى كۇرەسكەرلەر ازىرگە جول شارۋاشىلىعىنا جولاي الماي ءجۇر.

... وسىلاردى ويلاپ وتىرعانىمىزدا اۆتوكولىك تىزىگىنىندەگى قىرعىز اعايىن باكيەۆتىڭ تۇسىنداعى زار-زاماندى ايتىپ ءبىراز بۇرقىلدادى. اراسىندا «اتاڭ قوقيلاپ» تا كەتەدى. باكيەۆ بيلىگى، راس، قىرعىز جۇرتىن كوپ جۇتاتىپتى. كوپ قيىندىق اكەلىپتى. بيلىككە باسقىنشىلىقپەن قول جەتكىزگەن باكيەۆ سول بيلىكتى ەشكىممەن بولىسپەۋدىڭ جولىندا بارىن سالىپتى. باسكەلەس بولۋى ىقتيمال ازاماتتاردى اسىپ، اتقان، كوزىن قۇرتقان، ەلدەن قۋعان. بالاسى مەن باۋىرلارىن بەتىمەن جىبەرىپ، بىلگەنىن جاساپ، بىلىقتىرعان. باكيەۆتىڭ كەزىندە ساتىلماعان نارسە قالماپتى. «اتاڭ قوقي باكيەۆ قازاقتارعا قىرعىزدىڭ قارقارا جايلاۋىن دا ساتىپ جىبەردى ەمەس پە؟»، - دەپ ىشقىنعان قىرعىز ازاماتى مىنا ءبىر زاماناۋي ىردى قويىپ بەردى:

ىر اياقتالا بەرە تىزگىنشى جىگىت، ەسىمى – يلگيز: «وي، بايكە، سىزدەر باقىتتىسىزدار عوي، باقىتتىسىزدار عوي»، - دەي بەردى.

-          بيلىككە اتامباەۆ كەلگەلى قالاي بولدى؟ – دەپ سۇرادىم يلگيزدان اڭگىمەنى قازاق "باقىتىنان" قىرعىز ماسەلەسىنە قاراي بۇرىپ.

-          جاقشى بولدى، چوڭ جاقشى بولدى، - دەدى يلگيز شىن پەيىلىمەن، - ۇرلىق توقتادى.

-          مىنە، - دەدىم يلگيزدى وسى سوزىنەن ۇستاپ، - مىنە، قازاق-قىرعىز جاعدايىندا ەلدىڭ ەڭ ۇلكەن باقىتى دەگەنىمىز – وسى: ۇرلىقتىڭ توقتاۋى. سەندەر ءبىر باكيەۆتى ايتىپ زارلايسىڭدار، ال، بىزدە باقانداي مىڭ باكيەۆ بار. سوندا قايسىسىمىز باقىتتىمىز؟

يلگيز ۇندەمەي باسىن شايقاي بەردى.

ارينە، بۇدان كەيىنگى اڭگىمەنى ارىقاراي جالعاستىرا بەرۋگە بولادى. بىراق،  ول: تويىپ قايتقان ءۇيدىڭ بايلىعىن توعىز جىل ايتقان توعىشاردىڭ سوزىندەي بىردەڭە بولىپ شىعۋى مۇمكىن. ءيا، قىسقاسىنان قايىرعاندا، ىستىقكولدەن نە كوردىك؟ ءتاپ-ءتاۋىر قىزمەت تۇرلەرىن كوردىك. گۇلزارلاردى، قولدان ەككەن توعايلاردى، ايىرقالپاقتى اعايىندار سالعان ءسان-سالتاناتتى پانسيوناتتاردى، ىسىق-كولدىڭ ايدىنىندا جۇزگەن اق كەمەلەردى، رۋح ورداسىن، تاڭبالى تاستار مەكەنىن كوردىك. ىستىقكول دەپ اڭقىلداپ جەتكەن الىس-جاقىننىڭ ءبارىن اق جارىلا قارسى الىپ جۇرگەن اق جارقىن ايىر قالپاقتى اعايىندى كوردىك.  «قۇدايدىڭ ساياجايىندا تۇرامىز» دەپ، ازىلدەيتىن قىرعىز تۋعانداردىڭ تۋريزم كلاستەرىن دامىتۋعا بىلەك تۇرە كىرىسكەندەرىن كوردىك. «قۇدايدىڭ ساياجايىنداعى» حالىقتىڭ ەل بيلەگەن ۇلىقتارىنا قۇدايدىڭ بەرە باستاعان ىنسابىن بايقادىق. سونى ويلاپ تۇرىپ، ءوزىمىزدىڭ، قازاق بيلىگىنىڭ تويىمسىزدىعى، جالماۋىزدىعى،  ىنساپسىزدىعى ەسىمىزگە ءتۇسىپ قامىقتىق...

P.S. جاراتۋشى يە ءبىر كۇندەرى ادامزات بالاسىنا جەر ءبولىپتى. كەزەك قازاققا تيگەندە، قازەكەڭ جەل قاناتتى تۇلپارىنا مىنە شاۋىپ، تۇلپارى بولدىرعان سوڭ جاياۋ تۇسە سالا جۇگىرىپ، ءوزى ابدەن شارشاپ، دىڭكەلەپ بارىپ قۇلاعان كەزىندە قامشىسىن لاقتىرىپ جىبەرىپ، «سوناۋ جەردەن باستاپ ءبارى مەنىكى» دەپ، بايتاق دالانى الىپ قالىپتى دەيدى. ال، ۇيقىشىل قىرعىز جەر بولىسىنەن قالىپ قويىپ، ەرتەڭىندە جاراتقاننىڭ الدىنا كەلىپ: «مەنىڭ جەرىم قايدا؟» - دەپ سۇراپتى. سوندا قۇداي: «سەن ۇيىقتاپ جاتقاندا جەردى مىنا جۇرتقا ءبولىپ بەرىپ قويدىم عوي»، - دەيدى قىنجىلىپ. قىرعىز وعان توقتاماي: «قىرعىز دا ادام بالاسى ەمەس پە؟ بۇ قايتكەنىڭىز؟» - دەگەن ەكەن، سوندا قۇداي قىرعىزدىڭ كوڭىلىن قيماي: «جارايدى، وزىمە سايلاپ قويعان ساياجايىم بار ەدى. سەن سول مەنىڭ ساياجايىمدا تۇر» - دەپ، جەردىڭ ەڭ شۇرايلىسىن، كوركەمىن بەرگەن ەكەن، القيسسا.

«قۇدايدىڭ ساياجايى» دەيتىن ءموز وسى ءبىر بەيكۇنا ازىلدەن شىقسا كەرەك. كىم بىلەدى، قىرعىز تۋعان مىنا بەتىنەن تايماي، ىلگەرلەپ ءومىر سۇرسە، "قۇدايدىڭ ساياجايىندا تۇراتىن ەل" اتىمەن الەمگە تانىلۋى ابدەن مۇمكىن.  

داۋرەن قۋات

الماتى-شولپان اتا.

شولپان اتا-الماتى.

Abai.kz