باسىندا يراقتا سىرتقى باسقىنشىلارعا قارسى ءابۋ مۇسا زاركاۋي باستاعان «جامااعات ال تاۋحيد ۋا ال جيھاد» توبى قۇرىلادى. بۇلاردىڭ ماقساتى يراكتى ەزىپ وتىرعان سىرتقى باتىستىق ورتالىقتار مەن اسكەري كۇشتەردى ەلدەن الاستاماق بولاتىن. سوسىن سول باتىستىق كۇشتەرمەن وداقتاسىپ قۇرال بولىپ وتىرعان يراك مۇسىلماندارىن «تازالاۋدى» ماقسات ەتتى. سوسىن بەلگىلى يراكتاعى شيزم يدەولوگياسى مەن ولاردىڭ اسكەري پوتەنتسيالىن قۇرتۋدى كوزدەگەن، تولىعىمەن تەك شاريعات زاڭىمەن باسقارىلاتىن يسلام مەملەكەتىن قۇرۋ بولاتىن. يدەولوگياسى — سالافيزم.

بۇل باتىس پەن شىعىس اراسىنداعى ديلەممانى كورىكتەگەن جاھاندىق قۇبىلىسقا اينالدى. سەبەبى سالافيزم گلوباليزمنىڭ قۇرالى بولىپ كەلەدى. وعان قوسا مۇسىلمانداردىڭ ارتتا قالۋشىلىعى مەن ەزىلۋىنىڭ ارتىنداعى سەبەپ وسى باتىس دەپ تانىلدى. سودان باتىسقا جيھاد جاريالاۋدى كوكسەگەن ءدىني سانا مەن پسيحولوگياداعى مۇسىلماندار وسى يشيمگە اعىلىپ جاتىر.

سوندا بۇل قۇبىلىستىڭ مازمۇنىندا قانداي سىر بار؟

ءۋاحابيزمنىڭ ءدىني تانىمى حاديسكە نەگىزدەلگەن فورماليزم مەن ماتىنگە بەرىكتىك، سوسىن «تازا يسلام، ياعني وزدەرىن حيدايات ورتالىعى» رەتىندە تانىتىپ، باسقالاردى بولەكتەۋگە نەگىزدەلگەن. بۇلاردىڭ حاديسشىلىگى مەن ماتىنشىلىگى نەگىزىنەن گرەك فيلوسوفياسىنان ەنگەن «بولمىس پەن سانانىڭ قاتىناسىنان» تۇراتىن ويلاۋ شابلونىنا بارىپ تىرەلەدى. تازا يسلام تۇسىنىگى دە «پايعامبار ايتتى دەپ تانىلاتىن جەتپىس ءۇش جاماعاتقا بولىنگەن ۇممەتىمنىڭ تەك ءبىرى عانا حيداياتكە جەتەدى» دەگەن حاديسكە نەگىزدەلەدى. ال وزدەرىنەن باسقالاردى بولەكتەۋى دە «شيرك، كۋفر، بيدعات» انىقتامالارىمەن سيپاتتالادى. بۇل — تولىعىمەن يسلام الەمىن بولشەكتەۋگە اپاراتىن تەتىك.

يسلام تاريحىندا قانداي ورنى بار؟..

بۇل ءدىني تانىمنىڭ تاريحى بار. توعىزىنشى عاسىردا احمەد بين حانبال «اسحاب ال حاديس» جاماعاتىمەن بەلگىلى بولسا، ون ءتورتىنشى عاسىردا يبن تايميا، ون سەگىزىنشى عاسىردا دا مۇحاممەد يبن ابدۋلۋاححاب ارقىلى وسى تانىمدى جالعاستىرىپ كەلەدى. بۇل اراب مۇسىلماندىعى رەتىندە قازىر الەمدە، اراب يسلام فۋندامەنتاليزمى، اراب مۇسىلمان مەتاتراديتسيوناليزمى دەپ تانىلادى. سەبەبى بۇل تانىم تولىعىمەن تەك قانا ارابتار تاراپىنان يسلامدى وزدەرىنىڭ عانا باستى قۇندىلىعى رەتىندە تانىتادى. ءدىن مەن مادەنيەت، ءداستۇر اراسىنداعى ۇندەستىك پەن ۇيلەسىمدىلىك دەگەن تانىدى، ويلاۋدى تولىعىمەن جوققا شىعارادى. كەزىندە ءابۋ حانيفانىڭ ۇستانىمىن «احل ال راي» رەتىندە بيدعات دەپ ۇكىم بەرگەن ەدى. كەزىندە ۋاحابيزم يدەولوگياسىنىڭ جالاۋىن كوتەرگەن ابدۋلازيز مادينە حالقىنا «سەندەر كاپىر بولدىڭدار، ەندى يسلامعا قايتىڭدار» دەپ حات جازعانى بەلگىلى. بۇعان مۇقيات قاراۋ كەرەك. كىم كىمدى يسلامعا شاقىرىپ وتىر؟ مادينە تاريحي تۇرعىدان يسلام ءدىنىنىڭ ورتالىعى، وتانى. وزدەرى ناجديدە وتىرىپ الىپ، بۇلىك شىعارىپ وتىر. مىنە سول تاريحتى تولىعىمەن جوققا شىعارىپ وتىر. بۇل رەۆوليۋتسيا بولاتىن. بۇل حريستياندىق تاريحىنداعى ليۋتەراندىق تەندەنتسيا بولاتىن. مىنە سول كەزدەگى تانىمنىڭ بۇگىن ۋاحابيزم رەتىندە جالعاسىپ وتىرعاندىعىن كورۋگە بولادى. وسىنداي تانىمى ءۇشىن دە ۋاحابيزم قازىر يسلاموفوبيانىڭ قۇرالىنا اينالىپ ۇلگەردى. بۇل تانىم قازىر قازاقتار اراسىندا دا بار. ولار كەشەگى قازاقتىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولى مەن ءدىني تاجىريبەسىن جوققا شىعارۋ ارقىلى، وسى يدەولوگيانىڭ، سانانىڭ وكىلى ەكەندىگىن دالەلدەپ وتىر.
ەندى يشيم قۇبىلىسى دا وسى ۋاحابيزم يدەولوگياسىنا نەگىزدەلىپ وتىر. سەبەبى بۇل يدەولوگيادا ەكسترەميزم مەن تەرروريزم بار، قورقىتۋ، ۇركىتۋ بار. ءۋاحابيزمنىڭ ەڭ باستى دۇشپانى شيزم، سۋفيزم.

تاياۋ شىعىستا «جيحاد» بار ما؟..

سيرياداعى سوعىس ەشقانداي دا جيھاد شەڭبەرىنە سىيمايدى. ءبىز مۇسىلماندار سيريادا جيھاد جوق دەيمىز. سوعىس بار، بىراق بۇل جيھاد ەمەس. سيريادا باتىس پەن رەسەيدىڭ ءوزارا الىنباعان ۇلەستەرى بار. ديماشق سول كەڭەستىك كەزەڭنەن بەرى ستراتەگيالىق وداق بولىپ تابىلادى. بۇل توپىراق ءۇش وركەنيەتتىڭ توعىسقان جەرى، كوپىر. وسى قۇبىلىستى ساراپتاۋشىلار، تاياۋ شىعىستان باتىسقا قاشقان بوسقىندار دا كەلەسى جاحاندىق ساياسي ويىننىڭ باستاماسى دەپ باعالايدى. ول قانداي ويىن ەكەنىن كورە جاتارمىز…بىراق قازىرگى تاياۋ شىعىس شىرعالاڭى قازاقستانعا دا قاتىستى بولىپ وتىر. سەبەبى بىزدە دە «ۋاحابيزم» يدەولوگياسىنىڭ اسكەرلەرى ساپ تۇزەپ كەلەدى.

تاياۋ شىعىس پەن بۇگىنگى قازاقستان جاستارى تۋرالى….

جالپى تاياۋ شىعىس شىرعالاڭى — قازاق جاستارىنا دەگەن تۇزاق…

بىرىنشىدەن: قازاقستاندى «تاعۋت» مەملەكەتى رەجيمى رەتىندە كورسەتەدى. دار ال حارب ياعني كاپىرلەردىڭ مەكەنى;
ەكىنشىدەن،جيحاد اللا ءدىن جولىنا شاقىرىپ جاتىر;
ۇشىنشىدەن، ول جەردە كۇرەسە المايسىڭدار سوندىقتان، «حيجرا» جاساڭدار شامعا، سيرياعا، اۋعانستانعا دەپ باعىت بەرەدى;
قۇراندى ەرەجەلەر مەن زاڭدار جيناعى رەتىندە كودەكس دەپ تانىتادى;
«دارەجەلەرىڭدى كوتەرىڭدەر» دەپ ۇران تاستايدى. ول دا قارۋ الىپ جيحاد، حيجرا جاساۋ ەكەن;
اللانىڭ جانناتى سول جەردە جيحاد پەن حيجرادا دەپ تۇسىندىرەدى;
قمدب عالىمدارى «تاعۋتقا» قىزمەت ەتەدى، ولاردى تىڭداماڭدار دەپ وتىر;
«تاعۋت» دەپ وتىرعانى — ءبىزدىڭ اتا بابالارىمىز عاسىرلار بويى ارمانداپ كەتكەن ەگەمەن قازاقستان بابالار اماناتى!!!
قازىر ەتىمىز ءولىپ، كوزىمىز ۇيرەنە باستادى…..ول جەر سوعىسقا دايىندايتىن جاقسى پراكتيكالىق ورتالىق دەگەندى ايتا باستادىق..شاحيدتىك دەگەندى ءمانىن تۇسىنبەسەك تە «موداعا» اينالدىردىق…

سوندا كىممەن قالاي سوعىسپاقپىز؟ قاي سوعىسقا دايىندالىپ جاتىرمىز؟

فسب تىڭشىلارى دەپ قازاقتى قازاققا قىرقىستىرىپ قويدى. ساعان شابلون دايىنداپ جاتىر..قازاقتىڭ جاۋى قازاق دەگەن. ول ەرتەڭ ۇلعايا بەرەدى… «سوپى قازاق — سالاف قازاقتىڭ جاۋى، سارى قازاق — قارا قازاقتىڭ جاۋى» بولىپ تەرەڭدەي بەرەدى… ولار يسلامدى ءدىن ەمەس قاعيداعا، ماقساتقا ەمەس قۇرالعا، ارعا ەمەس جارعا، ويشىلدىققا ەمەس ناداندىققا، بەيبىتشىلىككە ەمەس فاناتيزمگە، اعىزىپ بارا جاتقان اقپاننىڭ سەلى سياقتى…

باتىس پەن شىعىس ءوزارا ىقپالدى الەم…ۋاحابيزم مەن باتىستىق ويلاۋ اراسىندا ورتاق تۇستارى بار ما؟!

سونىمەن، ۋاحابيزم — باتىس جاۋلاۋشىلارىنىڭ ويلاپ تاپقان يسلامداعى «ليۋتەراندىق جىكتەرى». مەن بۇل جەردە تەرەڭ تەولوگيالىق ويلار ەمەس، ءۋاحابيزمنىڭ قالاي يسلام الەمىنە «شاينالىپ جۇتتىرىلعاندىعىن» قىسقاشا ايتپاقشىمىن. سەبەبى باتىس بۇل توردى سوناۋ ون التىنشى عاسىرلاردان باستاپ، جۇيەلى تۇردە زەرتتەپ، دامىتا باستادى. 1517 جىلى مارتين ليۋتەردىڭ ۆيتتەنبەرگ شىركەۋىنىڭ ماڭدايشاسىنا توقسان بەس باپتان تۇراتىن ءوزىنىڭ تەزيستەرىن اسىپ كەتكەنى تۋرالى بىلەسىزدەر. ليۋتەردىڭ كۇرەسى پاپا مەن تۇرىكتەرگە قارسى باعىتتالدى. ليۋتەر پاپا مەن تۇرىك ەكەۋىن «تاجالدىڭ» رۋحى مەن ءتانى رەتىندە تانىتتى. پاپا قۇدايدىڭ قاھارىن حريستاين ءدىنىن بۇرمالاۋ ارقىلى، ال تۇرىكتەر قۇدايدىڭ جازاسى رەتىندە باعالاعان «تۇرىكتەردىڭ سوعىسى تۋرالى» ەڭبەگىن جازدى. وسى ارەكەتى ارقىلى يسلام حاليفاتىنا باتىس بولىپ تۇرەگەلىپ، بىرىگۋگە ىقپال ەتتى. العاشقىدا ۆاتيكان ليۋتەردى جازعىرعانىمەن، ونىڭ وسى ەرەن ەڭبەگىنە باس ءيىپ، كەيىننەن يسلام الەمىن بولشەكتەۋدىڭ وزىق ۇلگىسى رەتىندە قابىلدادى. ونىڭ ليۋتەراندىقتىڭ رەۆوليۋتسيالىق رۋحىن الىپ، يسلام حاليفاتىنىنڭ تىزگىنىن ۇستاعان وسمانلىعا قاراي ويىستى. سول ماقساتتا سىرتتان باتىس، ىشتەن،»يسلام ليۋرەراندىعىنىڭ» ۋاحابيزم توپىراعى سۋارىلا باستادى. ارادان ءۇش عاسىر وتكەندە بۇل ماقسات جۇزەگە استى. ءالى كۇنگە جالعاسىپ كەلەدى. بۇل ويىندى ءارى قاراي باتىس پەن شىعىس سۇحباتىندا يسلامدى ەپيستەميولوگيالىق مەشەۋلىكتە قالدىرۋدىڭ تاپتىرىلماس تۇعىرى رەتىندە دامىتىپ كەلەدى. بۇعان يسلام الەمىندە قانشاما رەۆوليۋتسيالىق رۋحتاعى ماۋديديلەر دايىندالدى. ماقسات يسلام تۇتاستىعىن ىشتەن سىرتتان قاتار السىرەتۋ. بۇل ويىندى رەسەي دە قولداندى. كەشەگى كەڭەستىك رەجيم دە قولداندى. سەبەبى وريەنتاليستيكا شىعىسقا باعىتتالعان تەك قۇرال بولىپ قالا بەرەدى. ال بىزدە ءالى سانا جوق. ۋنيۆەرسيتەتتەرىمىزدە ءالى كۇنگە «شىعىستانۋشىلار» ماماندىق رەتىندە دايىندالىپ كەلەدى. كەشەگى سانا بۇگىنگە جاۋاپ بەرمەسە دە ونىڭ اتى مەن زاتى سىرەسىپ تۇر، مىزعىماي.
سونىمەن، ۋاحابيزم، ياعني يسلامداعى ليۋتەراندىق تۇعىردىڭ سويىلىن سوعىپ جۇرگەندەر كىمدەرگە قۇرال بولىپ كەلە جاتقاندىعىن سەزىنەتىن كەز كەلە جاتىر. ساۋديا ونىڭ ىشىندە «مەككە مۋكارراما» بۇكىل يسلام الەمىنىڭ رۋحاني ورتالىعى. سول ورتالىقتى ۋاحابيزم ارقىلى يسلام الەمىنەن يزولياتسيالاپ، كەرىسىنشە سول ورتالىققا قۇندىلىق رەتىندە ەمەس، تەك قاجىلىق پارىز ورىنداۋ جەرىنە اينالدىردى….

- «ال-كايدا»، «يسلام مەملەكەتى» سياقتى لاڭكەستىك ۇيىمدار الەم ساياساتىنا كۇرت وزگەرىستەر ەنگىزۋگە تىرىسىپ جۇرگەن الەمدىك الپاۋىتتار توبىنىڭ ارنايى جوباسى دەگەن قاۋەسەتكە ءسىز نە دەگەن بولار ەدىڭىز؟ سونداي-اق، «يسلام ەكسترەميزمى» دەگەن تۇسىنىك نەگە تەك قانا يسلامعا تاڭىلادى — وسىنىڭ سىرى نەدە دەپ ويلايسىز؟
— بۇل تىركەستەر عىلىمي تانىمدىق نەگىزگە دە، يسلامنىڭ رۋحىنا دا قايشى كەلەتىن انىقتامالار. باتىستىق جوبالار. مۇسىلمان سول جوبانىڭ قۇرالى عانا. جاحاندىق قىسىمنىڭ، ساياساتتىڭ كورىنىسى. ۇرەي مەن قارالاۋدىڭ ورتالىعى. كەز-كەلگەن ءدىننىڭ مانىندە ەكسترەميزم، تەرروريزم جوق. ول ساياسي ۇستانىم. يسلام قازىر الەمدىك دىندەردىڭ ىشىندەگى ەڭ بەلسەندى ءدىن. ونىڭ جەر شارىنا جايىلىپ كەتۋىنەن باتىس الاڭدايدى. ولار دا يسلامي قۇندىلىقتاردىڭ باسىمدىققا يە بولۋىنان قورقادى دا، الدىمەن ارەكەت ەتىپ، الەمدى ۇرەيلەندىرىپ وتىر. جالپى، ادامدىق رۋحاني قۇندىلىقتار مەن اقىلدىڭ ۇستانىمى يسلامدا تۇنىپ تۇر. ونى راتسيونالدى قولدانۋدى مۇسىلماندار ۇمىتقان. حريستياندار مەڭگەرگەن. سوندىقتان يسلام ءدىن رەتىندە مۇسىلمانداردا، ال وركەنيەت رەتىندە حريستيانداردا تىرشىلىگىن جالعاستىرىپ وتىر. مىنا بۇگىنگى ادامزاتتىڭ دامۋىندا يسلام ۇلكەن ءرول وينايدى. وندا ادام، الەم جانە اللا اراسىنداعى بايلانىس تەتىكتەرى ەڭ كەمەل ماندە قالىپتاسقان. بۇگىنگى باتىس وركەنيەتىنىڭ نەگىزىندە دە وسى يسلام جاتىر. ال ەۆروپاتسەنتريزم پسيحولوگياسى مۇنى مويىنداۋعا جار بەرمەيدى.

- جان-جاعىمىزدان «جيحادشىلار» قاۋمالاعان قازىرگى دۇنيەجۇزىلىك دۇربەلەڭ كەزەڭىندە قازاقتار نە ىستەۋ كەرەك؟
— «جيحاد» دەگەن — يسلامداعى ەڭ كەرەمەت، ەڭ قاسيەتتى ۇعىم. وندا ادامنىڭ وزىمەن-ءوزى كۇرەسى، اقىلدى قولدانۋ ەركى، اللاعا بەت تۇزەۋ تاجىريبەسى، اردى ويلاۋ، نيەت پەن سانانى تازارتۋدىڭ ۇزدىكسىز ۇدەرىسى ورىن العان. بۇل قاسيەتتى ۇعىمنىڭ دا ءىشىن بوساتىپ، ونى «ساقال مەن بالاققا»، «كالاشنيكوۆقا» (اۆتوماتتى ايتادى), سودىرلىققا تولتىردىق. ءوزىمىز بۇعان كىنالىمىز. ءبىز بۇگىن قازاق دەگەن بولمىسقا، ۇلتىمىزدىڭ جانە مەملەكەتىمىزدىڭ دە اتاۋى مەن انىقتاماسىنا يە بولىپ وتىرساق، ونىڭ تۇعىرى وسى — يسلامدا جاتىر. قازاق وزىنە ءوزى ورالۋى ءۇشىن دە، ءوزىن ءوزى تانۋى ءۇشىن دە ءوزىنىڭ يسلاممەن بۇگىنگە دەيىنگى ءجۇرىپ وتكەن تاريحي تاجىريبەسى مەن ساناسىنا قايتا ءۇڭىلۋى شارت. ول دەگەنىمىز قازاقتاردى تاريحقا شەگەرۋ ەمەس، كەرىسىنشە — تاريحىمەن ۇندەسۋگە شاقىرۋ. سوندا عانا قازاق پەن قۇندىلىقتار اراسىندا انىق، ناقتى سۇحباتتار پايدا بولادى. قازاقتى مىنا جاحاندىق دۇربەلەڭنەن الىپ شىعاتىن جول — ونىڭ سول قۇندىلىقتارىمەن شىنايى قاتىناسى، ادالدىعى، ماحابباتى، بەرىكتىگى، سانالىلىعى، وزىمەن-ءوزىنىڭ جيحادى عانا.

دوساي كەنجەتاي

دەرەك كوزى: Ult.kz