شالعايداعى اۋىلدا وسى عيماراتتىڭ توبەسىندە عانا كوك تۋ جەلبىرەپ تۇرادى. بوياۋى كۇن كوزىنەن ءوڭىپ، اقشىلتىم رەڭگە اينالا باستاسا دا ونى اۋىستىراتىن ءتىرى پەندەنىڭ تابىلماعانى وكىنىشتى. جەل كوتەرىلسە تەربەلىپ، تىمىقتا الدەنەدەن زارەزاپ بولعان بالاداي سالبىراي بۇيىعىپ قالادى. قىستا دا، جازدا دا وسىلاي. كەڭسە الدىنداعى تالدار كوكتەمدە جاپىراق جايىپ، كۇزدە جالاڭاشتانىپ جاتقاندا بىرقالىپتى ىرعاعىن وزگەرتپەيتىن ءبىر عاجاپ دۇنيە.

بۇل – اۋىل اكىمشىلىگىنىڭ كەڭسەسى. كەزىندە سوۆحوزدىڭ ەڭ كورىكتى عيماراتى ەدى. ارشىلعان جۇمىرتقاداي اپپاق ءۇي كەلىمدى-كەتىمدىلەردىڭ اياق بوساتپايتىن ورنى بولاتىن. بۇل كۇندە ەلەۋسىزدەۋ. سىلاعى جاڭارتىلماعاندىقتان سىرتقى كورىنىسى تىم قوراش. اگى قاشقان تۇستار ايعىزدانىپ، كوڭىلىڭە جاعىمسىز ءبىر اسەر قالدىرادى. وتكەن مەن بۇگىنگىنىڭ ايىرماسىن ساناعا توقپاقتاپ جەتكىزىپ تۇرعانداي. اندا-ساندا الدەقانداي شارۋامەن بارا قالساڭ قاڭىراعان عيماراتتىڭ شەتكەرگى اياداي ءبىر بولمەسىندە اكىمنىڭ حاتشىسى وتىرادى ستول ۇستىندەگى شاشىلىپ جاتقان قاعازدارىن قىزىقتاعانداي بەي-جاي قالىپتا، ال اكىم جوق. ءجون سۇراساڭ ەستيتىن جاۋابىڭ: «اۋدانعا جينالىسقا كەتتى»، «شارۋا قامىمەن ءجۇر». قانداي شارۋا؟ ەشكىم تاپ باسىپ ايتا المايدى. ايتەۋىر، تاۋسىلمايتىن ىرعاڭ، بىتپەيتىن شاپقىلاس.

قانداي كۇشتىڭ تۇرتەتىنى بەلگىسىز، كەيىنگى كەزدە ارشاباي وسى عيماراتقا ءجيى سوعۋدى ادەتىنە اينالدىرىپ الدى. الىپ بارا جاتقان شارۋاسى بولماسا دا ەرتەڭگىلىك قوراداعى مالىن جايلاعاننان كەيىن ەسكى تونىن جامىلىپ، تاباندالعان پيماسىن سۇيرەتە وسىلاي قاراي تارتادى دەرسىڭ. جو-جوق، كەڭسەگە كىرىپ، ونى-مۇنىنى تىقاقتاي سۇراپ ەشكىمدى مازالامايدى، اعاشتارى ءار-ءار تۇستان جۇلىنعان ەسكى شارباقتىڭ ءدال كىرەر اۋىزىنا توقتايدى دا، تۋ ىلىنگەن ماڭدايشاعا ۇزاق قاراپ تۇرادى. سودان ارىدە كەۋدەسىن كەرە، باسىن كەكجيتە:

«كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى -

قازاقتىڭ اسقاق بەدەلى.

ماحاببات، قايرات ەكەۋلەپ،

شىمىرلاتقانى دەنەنى» – دەپ اندەتىپ الا جونەلەدى. مۇندايدا قويۋ، زور داۋىسى ودان ارمەن اشىلا تۇسكەندەي سەزىنەدى. سەزىنەدى دە قاناتتانىپ سالا بەرەدى:

«كوكتۋدىڭ جەلبىرەگەنى -

جانىما قۋات بەرەدى.

تالاسقا تۇسسە جان مەن تۋ

جان ەمەس،

ماعان كەرەگى -

كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى».

ءدال وسى كەيپىن سىرتتاي باقىلاعان بىرەۋ-مىرەۋ جىگىت اعاسىن شالىقتاعان بايعۇس دەپ ويلاۋى ابدەن مۇمكىن. بىراق، ونى ەلەپ جاتقان ارشاباي جوق، ايتاتىنىن ايتادى، ارتىنان ءىشىن قىج-قىج قايناتقان الدەنەندەي جالىن باسىلعانداي كەرىگە بۇرىلادى دا، سولبىرايعان قالپىندا كەلگەن ىزىمەن كەرى قايتىپ كەتە بارادى. ەندىگى كەزەكتە پەش جاعۋ كەرەك. قارا بالانىڭ قارىن قامىن ويلاعاندىقتان، قازان-وشاق تۇيتكىلى توسىپ تۇرعانىن جادىنان شىعارماعانىنان سويتەدى. قالعانىن مەكتەپتەگى جۇمىسىنان ورالعاننان كەيىن ايەلى ءوزى اتقارادى. مۇنىكى سوعان دايىندىق جاساۋ جاعىن قامتۋ.

بۇگىن دە نەگىزگى مىندەتىن ءتامامداپ، ەندى ۇيىنە قاراي جورتاقتاي باستاعانىندا ويدا-جوقتا كەمەلبەك ۇشىراسسىن. بۇل كادىمگى بويى ءبىر تۇتام، بىلايعى جۇرت مىلجىڭدىعىنان كەر اۋىز دەپ ايدارلاپ كەتكەن كەمەلبەك. ارشابايدان ءتورت-بەس جاس ۇلكەندىگى بولعانىمەن تۇستاستاي قاۋقىلداسار ەل ادامى. ۋاقىتىندا شارۋاشىلىقتا قويماشى مىندەتىن اتقارعان، قازىر جۇمىسسىز بەيباق. قىزىلشىرايلى، تولىقتاۋ جۇزىنەن جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىندە تەر ۇزىلمەيتىن، تىلدەسكەندە اراجىگى ات شاپتىرىم تىستەرىنىڭ اراسىنان تۇكىرىگى شاشىراپ، بەرەكەڭدى قاشىراتىن جان.

- ءاي، ەستىدىڭ بە؟ دوللار تاعى قىمباتتاپ ءۇش ءجۇز الپىس تەڭگەگە جەتىپتى، - دەدى ول اماندىق-ساۋلىقتان بۇرىن سىقسيما كوزدەرىن ودان ارمەن سىعىرايتا، قولعاپسىز قولدارىن ىسقىلاي ىسىلداپ.

ارشاباي يىعىن قۋشيتتى.

- ونىڭ ماعان نە قاتىسى بار...

اناۋ شارت كەتتى:

- سەن نەگە ولاي دەيسىڭ؟ ەلگە قاتىسى بولعاننان كەيىن ساعان دا، ماعان دا قاتىسى بولۋعا ءتيىستى. ءتۇسىندىڭ بە؟! ويتكەنى ءبىز ءبىر رەسپۋبليكانىڭ ازاماتتارىمىز. ەندەشە يلەيتىنىمىز ءبىر تەرىنىڭ پۇشپاعى، جىرتاتىنىمىز ءبىر جۇرتتىڭ نامىسى! سولاي عوي، ءا؟

مۇنىڭ ءۋاجىن كۇتپەدى، ءوز سۇراعىنا ءوزى جاۋاپ قاتتى:

- البەتتە سولاي! مىسالعا سەن كۇندە تۋىمىزعا تاعزىم ەتىپ كەتەسىڭ. مەن ونى ءبىرتالاي ۋاقىتتان بەرى بايقاپ ءجۇرمىن. بۇل دەگەنىڭ ناعىز ەلجاندىلىق! قازاقستاننىڭ بارلىق ازاماتتارى ءدال سەندەي بولسا ءبىزدىڭ ەكونوميكامىز تەڭسەلىپ، تەڭگەمىز ءدال بۇلاي قۇلدىراماس ەدى. سوندىقتان مەن ساعان ريزالىعىمدى ەرتەڭگىلىك ءشاي ۇستىندە قاتىنىما ىلعىي ايتىپ وتىرامىن. مۇنى ءبىلىپ جۇرگەيسىڭ.

ارشاباي وعان اجىرايا قارادى.

- بۇل جەرگە سەنىڭ قاتىنىڭنىڭ قاتىسى قانشا، جارقىنىم-اۋ؟..

- قاتىسى بار، - كەمەلبەك قوقيلانىپ قويدى، - بولعاندا دا كەرەمەت! قاتىن قۇلاعى قاعىس ەستيتىن شىعار، بىراق ەستىگەنىن ەشقاشاندا ىشىندە سارى مايداي ساقتامايدى، جۇرتقا جايىپ سالادى. ياعني، سەنىڭ ەلجاندىلىعىڭ قازىر بۇكىل اۋىلعا ءمالىم. بۇعان كەيبىر قىرتتار... اناۋ الگى، كىم دەۋشى ەدى؟.. ءا-ءا، وپپوزيتسياداعىلار ەكەن عوي، مۇرىنىن شۇيىرەر، ايتكەنمەن، ءبارىنىڭ ءبىلىپ جۇرگەنى ابزال. قانداي جاعدايدا دا ءبىز، ناعىز پاتريوتتار، ءجۇنىمىزدى جىقپاۋعا ءتيىستىمىز! سولاي، شىراق!

ول ۇرتىنا تولىپ قالعان سىلەكەيىن جۇتىنا ءسال ىركىلىس جاسادى.

- وي، ءبىردى ايتىپ، بىرگە كەتە بەرەتىن دالاقبايلىعىمىزدان ارىلا الماي-اق قويدىق-اۋ، وسى ءبىز. مەن ءسوزىمدى دوللاردىڭ وسۋىنەن باستاپ ەدىم عوي، سودان اجەپتاۋىر پايدا تاۋىپ وتىرمىن، - دەدى ول سونسىن قاباعىن ءسال كەرە، - ەسىڭدە مە، بىلتىر جازدا قىزىمدى ۇزاتىپ ەدىم عوي. قۇدالار كيىتتىڭ ۇستىنە قالىڭمالى دەپ ءبىر مىڭ امىريكا اقشاسىن سىيلاعان. ايەل ەكەۋىمىز، جارىقتىق قۇنىنىڭ شارىقتايتىنىن قايدان بىلەيىك، الگىنىڭ جارتىسىن ۇستاپ قويعانبىز. ەندى كەلىپ سول جارتىمىز قايتادان بۇتىندەلىپ وتىر. ءوزىڭ ەسەپتەپ كورشى، ءدال سول كەزدە دوللارىڭ ءجۇز سەكسەن تەڭگە بولاتىن. قازىر ءۇش ءجۇز الپىس. ياعني، تەڭگەگە شاققاندا ەشتەڭە جوعالتپاعانىمىز ايان. كەرەمەت ەمەس پە، ءا!

«جەتىسكەن ەكەنسىڭ!»

ءىشى تىز ەتكەنىمەن ارشاباي ونىسىن سىرتقا شىعارا المادى. اۋىلداسىنىڭ ورەكپىگەن كوڭىلىن باسقىسى كەلمەگەندىكتەن ءتىلىن تىستەپ قالدى. تەك، بار بولعانى، ءبىر ورىندا تىپىرشىعان كەمەلبەكتىڭ ءوز كىندىگىنە جەتەر-جەتپەس  يىعىنان كۇرەكتەي الاقانىمەن قاعىپ، ونى قولداعانداي ىرجيعان كەيىپ تانىتتى.

كەمەلبەك ءماز.

- نارىق زامانى ەسەپتى تالاپ ەتەدى، - دەدى سول قالپىندا ماردىمسىي سويلەپ، - باياعىدا قويمادا جۇرگەندە داعدى العان ادەت قوي. تاۋبە، قازىردە دە جاراپ تۇرعانى...

ەكەۋارا اڭگىمە وسىمەن تامامدالعانداي. ارشاباي كەتۋگە ىڭعاي تانىتقاندا اۋىلداسىنىڭ وقىس شىققان داۋىسى كىدىرتتى.

- ايتپاقشىداي... – ءتوزىمدى سىناعانداي ءبىراز كىدىرىس جاسادى، - ايتپاقشىداي، سەنىڭ ەسىركەپتەن الار الاشاعىڭ بار ەمەس پە ەدى؟ قاعىس ەستىمەسەم قۇلاققا وسىلاي جەتكەن سياقتى-تىن...

اڭىردى. «اۋىلدا اۋىزىڭنان شىققان ءسوز جاتپاس» دەپ ويلايتىن، سويتسە شىقپاعاننىڭ ءوزى بىردەن-بىرگە تاراپ كەتەدى ەكەن عوي. بۇعان نە داۋا!

ءىشىن جيىپ ۇلگەرمەدى، اناۋ باستىرمالاتا جونەلدى:

- الاشاعىڭ بولسا ول پالەنى تاپ قازىر ۇيىنەن باس. ايتپەسە، ەسىركەپ جىلىستاپ كەتەدى. ءبىر جىلىستاسا كوپكە شەيىن جانە ۇستاتپاي دىڭكەلەتەدى. سونداي ادام! ول كەشە عانا اۋدانداعى بانكتەن كوپ اقشا الىپتى. سەنىمدى ادامنان ەستىدىم. ونداي اقشانى ءوڭى تۇگىلى تۇسىندە كورمەگەنىن ايتىپ سىلەكەيى شۇبىرىپ وتىردى. شىتىرلاعان ىلعىي بەس مىڭ، ون مىڭ تەڭگەلىكتەر دەيدى. ءتىپتى، قالتاسىنا سىيمايدى دەگەن بە، ديپلوماتىنا قاتتاپتى. ال، ساعان كەرەك بولسا! جۇرت كۇندەلىكتىسىنە زار بولىپ جۇرگەندە اۋىزىنىڭ سالىمى بارلار وستەدى...

ارشابايدىڭ كوزى باعجاڭ ەتتى.

- بۇل راس حابار ما؟!

- وتىرىك ايتىپ جىن ۇرىپ پا! مەن ءوز قۇلاعىممەن ەستىگەنىمدى ايتتىم. قالعانىن ءوزىڭ ءبىل...

ارعى جاعىن تىڭداۋعا قۇلقى سوقپادى. ەندىگى كەزەكتە ءۇي شارۋاسى، بالا-شاعا قامى جايىنا قالىپ، اۋىلدىڭ كۇنگەي تۇسىنا جازدا عانا بوي كوتەرگەن ءزاۋلىم باسپاناعا قاراي تەكە بۇرقىلدان تاۋداي بولىپ ۇيىلگەن قاردى كەشە تارتىپ بارا جاتتى.

 

***

 

ەسىركەپ – ەلدەگى فەرمەر. كوپتىڭ ءبىرى ەمەس – بىرەگەيى. تەحنيكا دا سوندا، مال دا، جەر دە سونىڭ مەنشىگىندە. كەزىندە، سوۆحوزدىڭ باس ينجەنەرى بولىپ تۇرعانىندا، قامتىپ قالعانى بار، بۇل كۇندە ءوسىپ كەتكەن بالالارىنىڭ سەپتىگى تيگەن، ايتەۋىر، تۇكىرىگى جەرگە تۇسپەيدى دەسە اسىرا ايتقاندىققا جاتپايدى. اۋدانداعىلارعا ءسوزى وتپەگەن كەزى جوق. اۋدانى نەسى، وبلىستا شالقاق. تەلەديداردان كورگەن، ۇلكەن ءبىر جينالىستا وبلىس اكىمىمەن پرەزيديۋمدا قاتار وتىرعان ەدى. جاي وتىرماعان. مەنى كورىڭدەر دەگەندەي اكىممەن كادىمگىدەي شۇيىركەلەسىپ وتىرعان. ال كەرەك بولسا!

ارشاباي وسى ەسىركەپكە جاز بويى جۇمىس ىستەدى: ءۇي بەتىن كورمەي ءشوپ شاپتى، بالا-شاعادان جىراق ەگىنىن وردى. جاسىنان ۇيرەنشىكتى شارۋاسى بولعاننان كەيىن ەشتەڭەنى جاتىرقامادى، نە تاپسىرسا سونى جاپىرا اتقاردى. باسقاسى باسقا، قار ءبىر قىلاڭ بەرگەندە كومباينىن توقتاتپاي، اقىرى ىسىراپقا جول بەرمەدى.

ءبارى ءتامامدالىپ، ەسەپ ايىرىسۋعا كەلگەندە فەرمەر رازىلىعىن جاسىرمادى: «بيىلعى ىرىسىم سەنىڭ قاجىر-قايراتىڭمەن مولىققانىن مويىندايمىن. سول ءۇشىن رەنجىتپەيمىن، ەڭبەكاقىڭدى ەسەلەپ تولەيتىن بولامىن. تەك، ءسال شىداي تۇر. ءونىم ءوتسىن، ەسەپشوتقا اقشا ءتۇسسىن. كەلىسەمىز بە؟» - دەدى سەنىمدى تۇردە.

مۇندايعا قالاي كەلىسپەسىن. قول الىسقاندى كوڭىلىنە دەمەۋ ەتىپ، ەكى ەزۋدى ەكى قۇلاقتىڭ تۇبىنە قىستىرا كەتە بارعان. ايەلىنە دە «بيىل مايلىعا قارىق بولامىز!» دەپ كۇمپيگەن. دەگەنمەن، ءسوزبۇيدا اششى ىشەكتەي سوزىلىپ كەتتى. جەرگە قار بەكىدى، اپاي-توپايىن ۇيىتقىتىپ تەكەبۇرقىل دا وتە شىقتى. ءتىپتى ەسكى جىلدى ەسىركەي شىعارىپ سالعاندارى جاقىندا. ءال-ازىرگە قولعا تيگەن «سوقىر تيىن» جوق.

قاراجاتتان تارىقپاي وتىرعاندارى، ايتەۋىر ايەلى جالاقى الادى. باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمى. سول سەپ. ايتپەسە، كورىپ ءجۇر، اۋىلدا تام-تۇمعا زارلار قانشاما. ايتارعا ۇيات، ەلدە سوعىم سويمايتىن شاڭىراقتار دا كەزدەسەدى. وندايلار انانىڭ-مىنانىڭ مالىن سويىسىپ، سودان العان «قولكەسەرلەردى» تالعاجاۋ ەتۋدە.

وسىندايدا تەلەديدارعا كىجىنەتىنى بار. شالعايدا كورەتىن ءبىر-ەكى كانال ەرتەدەن قارا كەشكە شەيىن «جاقسىمىز، كەرەمەتپىز» دەگەننەن اسپايدى. كەرەمەت بولسا ۇكىمەت ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تاۋىپ بەرمەي مە؟! كەيبىرەۋلەر كوكىگەندەي قازاق جالقاۋ حالىق ەمەس، قازاق تاۋ قوپارار رۋح يەسى. تەك بيلىك سول رۋحتى تابانداپ باسا بەرمەي، كەرىسىنشە قاۋىز جارۋىنا ىقپال جاساۋلارى كەرەك. سوندا عانا تەلەجاشىكتەن تۇسپەيتىن ءجۇنىن جۇلعان تاۋىقتاي «سۇلۋلار» ايتقان جاقسىلىق حالىقتى جارىلقايتىن بولادى.

ارشاباي وقىستان سەلك ەتە قالدى.

توقتا! توقتا!! ءبارى وسى تەلەديداردان باستالعان سياقتى ما، قالاي ءوزى؟! كەزەكتى ءبىر حابارعا ابدەن قانى قارايعانى ەسىندە. ازۋىن ايعا بىلەگەندەر جۇمساق ورىندىقتا ىرعالىپ وتىرىپ حالىق تاعدىرىن ءسوز ەتكەندە مايلى بەتتەرى بۇلك ەتپەي بار كەرەمەتتى وزدەرى ەمەس قاراپايىم حالىق كەشىپ جاتقانداي كەرگىگەن. ءتىپتى، اۋىلدا تۇرىپ، اۋىلداعىلارمەن دامدەس-تۇزداس بولعانداي تىلدەرىنەن بال تامعان. ء«وي، اكەلەرىڭنىڭ!.. – دەگەن سوندا بۇل تالاعى تارس ايىرىلا، - كورەر ەدىم سەندەردى وكپەك پەن اپتاپتىڭ ازابىن ءبىر مەزەت تارتساڭدار!»

ەرتەڭىنە جايشىلىقتا مىيعا كىرىپ شىقپايتىن ارەكەتكە باردى. شالىق شالعان ادامداي اكىمشىلىك ماڭدايىنداعى كوك تۋعا تەلمىرىپ تۇرىپ انگە باستى. سول-اق ەكەن جانى جايلانىپ، ءىشىن تىرمالاعان الاي-تۇلەي ساپ باسىلعانداي اسەرگە بولەندى. قولدان كەلەر بار قايرانى وسى ەكەنىن تۇسىنگەندە ول بۇل ادەتىن كۇندەلىكتى ماشىققا اينالدىرىپ الدى. بولعان-بىتكەنى سول عانا.

«جوق! – دەدى وپپى قاردى ومبىلاي ەنتىككەن ارشاباي كىجىنە، - ءولۋىم بار، مەن ەشكىمگە ءوزىمدى باسىندىرمايمىن! ەسەمدى دە جىبەرمەك ەمەسپىن!»

ىڭىلداي باستادى:

«كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى-

ەلدىكتىڭ اسقاق ولەڭى،

ءار جاققا تارتپاي، قازاعىم،

ءبىر سوزگە جينال دەگەنى...»

ءيا-ءيا، تارىداي شاشىلماي جينالۋلارى كەرەك. جالعىز شىبىقتى ەرەسەك تۇگىلى بالا دا شارت ەتكىزىپ سىندىرا سالادى، ال ۇلكەن بۋمانى سىندىرۋ ەكىنىڭ بىرىنە بىتپەگەن كۇش. ەندەشە مىنا ءان دۇرىسىن ايتادى. العاش ەستىگەن ساتتەن باستاپ جانىنا جاققانى سودان شىعار.

ەسىركەپتىڭ ۇيىنە جەتكەندە تەرگە ابدەن مالشىنعان. تونىنىڭ تۇيمەلەرىن اعىتقاندا شىڭىلتىر اۋاعا دەنەسىنەن كادىمگىدەي بۋ كوتەرىلدى. ونى قىزىقتار ۋاقىت جوق، پىس-پىس ەتىپ باسپانانى اينالدىرا قورشاعان بيىك دۋالدىڭ قاقپاسىنان وتكەندە اۋپىلدەپ ءداۋ توبەت قارسىلادى. بىراق قاپپادى. تالاي رەت ءيىسىن العان يت ەكەش يت تە بۇعان جاقىنداي بەرە قاھارىن جيىپ، قۇيرىعىن بۇلعاڭداتا اياعىنا وراتىلدى. ەركەلىككە اۋەس حايۋاننىڭ ەركەلەتەر ادامدى تانىعانىنان دا.

- جات، مايلىاياق، جات! – دەدى مىناعان كادىمگىدەي ءىشى جىلىپ، - سەن تۇگىلى بۇل كۇندە مەن دە جىلۋعا ءزارۋمىن. ولاي بولسا، ۇيشىگىڭە بار. بار دا بەرگەندى قاناعات تۇتىپ جاتا قال.

ادامنىڭ ءتىلىن قايدان ءتۇسىنسىن، توبەت قايتادان جاناسقاندا ارشاباي ونىڭ مويىنىنان كۇرەكتەي الاقانىمەن سيپالادى.

- بۇيتپەسەڭ يت بولارمىسىڭ! بىراق، ءيتتىڭ يتتىگى بولەك تە، ادامنىڭ يتتىگى باسقا-اۋ. ءبىرى ءتانىڭدى عانا جاراقاتتاسا، ەكىنشىسى جانىڭدى پارشا-پارشا ەتۋدەن ءبىر تانبايدى. سوندا قايسىسى قاۋىپتى؟ ارينە، ادامنىڭ الالىعى قاسىرەت. ساقتاسا جاراتقان يە ەكى اياقتىنىڭ سونداي جىمىسقىلىعىنان ساقتاسىن!

سويلەي ءجۇرىپ تابالدىرىقتان اتتاعاندا سەنەكتە الدەنەلەرمەن الدانىپ جۇرگەن ەسىركەپپەن ۇشىراستى. اناۋ جون ارقاسىن بەرە تۇرا، مويىنىن عانا بۇرا، توسىن كەلۋشىنى جاقتىرماعانداي وجىرايا قارادى.

- ءا-ءا، بۇل سەنبىسىڭ؟ – دەدى سونسىن ءتۇسىن جىلىتقانسىپ، - قىستىڭ كوزى قىراۋدا مىناۋىڭ قانداي ساندالىس؟ جايشىلىق پا، ايتەۋىر؟

فەرمەردىڭ ءاي جوق، ءشاي جوق قياستانا سويلەۋى شامىنا ءتيدى.

- اس-سۋ تىنتىنبەگەنىم ايان، - دەدى قىرىستانا، - وندايعا جەتكىزبەگەن قۇدايعا مىڭ شۇكىرشىلىك.

مىنانى ەستىگەندە ەسىركەپ كەڭك-كەڭك كۇلدى.

- سەن دە ايتاسىڭ-اۋ... قازىر كىمگە كىم تىنتىنگەندەي؟ الام دەسەڭ الاتىنىڭ بار، شاشام دەسەڭ شاشاتىنىڭ قونعان زامان. تەك قانا ەبىن تاپ، ەڭسەڭدى جىقپا. سولاي ەمەس پە؟

ول قولىنداعى الدەنەندەي زاتتى بۇرىشتا تۇرعان جاشىكتىڭ ۇستىنە قويا بەرىپ كەرى بۇرىلدى.

- كەلگەنگە كەت دەمەگەن قازاقپىز، قۇلاعىم سەندە. تەكتەن-تەككە جۇرمەگەنىڭ بەلگىلى، ايتا بەر.

ەسىركەپ تىم ماڭعاز. ءتىپتى، ادام كەلدى-اۋ، يت كەلدى-اۋ دەپ يلىگەتىن ءتۇر بايقاتاتىن ەمەس. ايتەۋىر، سويلەۋ كەرەك بولعان سوڭ سويلەپ تۇرعان بىرەۋ سياقتى.

- مەنىڭ نەگە كەلگەنىمدى شىنىمەن بىلمەي تۇرسىڭ با؟ تابان اقى، ماڭداي تەر دەگەندەي... الاشاق باردا ادام قۇيرىق باسىپ ۇيىندە بەي-جاي وتىرا المايدى ەكەن، - دەدى داۋىسىن سىزدىقتاتا شىعارىپ.

ەسىركەپ ويلانعانداي يەگىن جوعارىعا كوتەرە، كوزىمەن توبەنى تىمىسكىلەي ءبىراز ايالدادى.

- سولاي ەكەن-اۋ... – دەدى ارىدە ىڭىرانا، - بىراق... بىراق ءبىز كەلىسكەندەي ەدىك قوي، سەن توساسىڭ، مەن سوسىن وتەيمىن دەپ. ەندەشە توس.

- سوندا قاشانعا شەيىن كۇتپەكپىن؟

- ول ەندى مەنىڭ قولىمداعى شارۋا ەمەس، ەسەپشوتتىڭ ەسەسىنە بايلانىستى دۇنيە. اقشا ءتۇسىپ جاتسا الاسىڭ. توقەتەرى وسى. ەندى جولىڭنان قالما.

فەرمەر ء«سوز وسىمەن ءتامام» ىڭعايىن بايقاتا جون ارقاسىن بەرگەندە ارشابايدىڭ قانى باسىنا شاپتى.

- ءاي! – دەپ اقىرىپ قالدى، - سەن نە، ەلدىڭ ءبارىن اقىماق كورەمىسىڭ؟! كەشەگى بانكتەن العان قىرۋار قارجىنى قاي كوتىڭە تىقپاقسىڭ، ءا!

ەسىركەپ سەلك ەتە قالدى. سەلك ەتكەنى سول ەمەس پە، وقىستان كىدىرىپ، ارتىنشا قايتادان ءجۇز بەرۋگە ءماجبۇر بولدى.

- ونى قايدان ەستىدىڭ؟

- ەل بار، ەل بولعانسىن كوز بەن قۇلاق جەتكىلىكتى، جەتكىزەدى دە.

ەسىركەپ ەتجەڭدى دەنەسىن ىرعاي بەرى جاقىندادى. كوزى قانتالاپ، ءجۇزى سۇرلانا تۇيىلەدى. ءدال مىنا قالپىندا ءمۇيىزىن ىرعاي، اياعىمەن توپىراق شاشقان سۇزەگەن بۇقادان اۋسا-شى.

- باسقالارى بىلاي قالىپ ەندى مەنىڭ اقشامدى قوريتىن بولعانسىڭدار ما؟! – دەپ ىسىلدادى ول تاقالا بەرە مۇنىڭ جاعاسىنان شاپ ەتىپ ۇستاي الىپ، - قورىڭدار! قورىپ قالىڭدار! ءالى يتشە قىڭسىلاتامىن! ءتۇسىندىڭ بە، ەرتە مە، كەش پە تابانىمدى جالايتىن بولاسىڭدار ءبارىڭ! ال، قازىر ءجونىڭدى تاپ، شىراعىم! ايتپەسە!..

ەندى ارشابايدى اشۋ قىستى.

- تاپپاسام نە، قىرامىسىڭ؟!

- سۇيەگىڭدى جيناي الماي قالاسىڭ!

- وندا كورىپ الدىم!..

قانداي تۇلەننىڭ تۇرتكەنىن بىلمەيدى، كۇرەكتەي الاقانىن القىمعا اپارا بەرە تەمىردەي قىسىپ قالعانى.

ابىروي بولعاندا سەنەكتەگى تارسىل-تۇرسىلعا شىققان ەسىركەپتىڭ بايبىشەسى اراشاعا ءتۇسىپ، ەكى ەركەكتى ايىرىپ العانى. ايتپەسە ارشابايدىڭ فەرمەردى ءولتىرىپ تاستاۋى دا مۇمكىن ەدى...

 

***

 

سول اپىر-توپىردىڭ ارتى جاقسىلىققا جەتكىزبەدى. ۇيىنە ورالىپ، ۇزاقتى كۇنگە جاعىلماي جاتقان پەشكە تامىزدىق سالىپ جاتقانىندا ۋشاسكەلىك پوليتسيا وكىلى وزىمەن بىرگە جۇرۋگە ماجبۇرلەدى. ارتىنان اكىم كەڭسەسىندە ءتۇرلى قاعازدار تولتىرىلىپ، ارشاباي سوۆحوز كەزىندە كاسسا قىزمەتىنە ارنالعان تەرەزەسى تەمىرمەن تورلانعان بولمەگە قامالدى.

بىراق مۇندا دا تىنىشتىق بولمادى. القىن-جۇلقىن ايەلى جەتتى بەتىندە قان-ءسول جوق.

- اقشاسىنا قاقالىپ ولگىر سول ەسىركەپتە نەڭ بار ەدى؟ قارىزى دا، باسقاسى دا قۇرىسىن، كەشىرىم سۇرا، - دەدى ول جالىنىپ.

قايتپادى.

ۋشاسكەلىك پوليتسيا وكىلى دە جاناشىرلىعىن تانىتتى.

- ەلدى شۋلاتىپ قايتەسىزدەر. كەشىرىم سۇراي سالىڭىز. سويتسەڭىز كەشەتىن سىڭايى بار.

ءدال سول كەزدە ارشابايدىڭ قۇلاعى شۋلاپ قويا بەردى: ء«الى يتشە قىڭسىلاتامىن! ءتۇسىندىڭ بە، ەرتە مە، كەش پە تابانىمدى جالايتىن بولاسىڭدار ءبارىڭ!»

تاڭىرقادى. مىنالار نە تانتىپ وتىر ءوزى؟ سوندا نە ءۇشىن كەشىرىم سۇراماقشى؟ تابان اقى، ماڭداي تەرىن تالاپ ەتكەنى ءۇشىن بە؟ بۇلاردىڭ ويىنشا الدەبىر قىڭسىلاعان توبەتكە جەم بولعانى ءجون سياقتى. قوي، ولارى بولا قويماس. بۇيتە قالعان كۇندە ۇل تۋدىم دەپ قالجا جەگەن شەشەسى اق ءسۇتىن كەشپەس، دۇنيەگە ات ۇستارىم كەلدى دەپ جار سالعان اكە ارۋاعى اتىپ جىبەرەر.

باسىن شايقاي وتىرىپ ايەلىنە دە، پوليتسەيگە دە ويتە المايتىنىن ەسكەرتتى.

ءتۇس اۋا اۋدان ورتالىعىنا اپارماققا سىرتقا شىعارعاندا كوك تۋعا كوزى تۇسكەن ارشاباي ءدۇر سىلكىندى. بۇل قاشىپ كەتەردەي جەڭىنەن ۇستاعان پوليتسەيدىڭ قولىن قاعىپ تاستاپ انگە باستى:

«كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى -

باقىتتىڭ ەلجىرەگەنى،

قيىردا قالعان قازاقتىڭ

ازات وتانعا جەتە الماي

كوزىنىڭ مولدىرەگەنى».

ءان اياقتالعاندا الدەقايدان ەبىل-دەبىل جەتكەن اكىمگە بۇرىلدى:

- اكەڭنىڭ كوزىن كوردىك – ەلگەزەك ەدى. كورشىسىنىڭ باسى اۋىرسا بالتىرى سىزداپ قويا بەرەتىن. تۇقىمىڭا تارتىپ سەن دە ەلگەزەك بوپ تۋعان ەكەنسىڭ – وزىڭنەن ۇلكەننىڭ قولىنا سۋ قۇيۋعا كەلگەندە الدىڭا جان سالمايسىڭ. بىراق... بىراق، ەلگەزەك بولۋ ءبىر باسقا دا، ەلگە قىزمەت ەتۋ ەكىنشى باسقا، شىراعىم! قۇلىڭ بولايىن، انا تۋدى ءبىر جاڭالاشى! كورگەن كوزدەن ۇيات-تى!

باسقاداي ءلام-ميمگە كەلمەستەن دايىن تۇرعان كولىككە ءوز اياعىمەن بارىپ ءمىندى.

از وتكەندە جەڭىل ماشينا تىپ-تىنىش قارلى دالانى موتور ۇنىنە بولەي اۋدان ورتالىعىنا قاراي تارتىپ بارا جاتتى.

 

Abai.kz