( ... شاعىن اقپارات كوزدەرىنە جاريالاندى.

وقىرمان پىكىر ايتۋدا ...)

(سانا مەن ەلەس،ۇرەي مەن ءۇمىت... جۇرەك پەن جىر...

جەتى قات جەر، جەتى قات كوك... جەتى ساز... جƏنە جەتى بولىمنەن تۇراتىن ءومىرزايا-تولعاۋ. )

تەلەديداردان حالىقارالىق حابار بەرىپ جاتتى. الىپ ەلدەردىڭ ايعا قالا سالماقشى بولعانى دا ەستىر قۇلاققا ەكىۇشتى əسەر قال- دىردى. Əلەمنىڭ قالتا-ماندارى مەن قالتالىلارى جəنە ساياسات- كەرلەرى مەن ءوندىرىس يەلەرى جۇمىر جەر مەن كوك اسپاندى əلدەدە يگەرە ءتۇسۋ كەرەك ەكەندىگىن ايتىپ، ۇلكەن قۇلشىنىس تانىتىپ جاتىر دەپ حابارلادى. سəلدەن سوڭ، əڭگىمە تابيعات جايىنا ويى- سىپ،قىزىق-قىزىق وقيعالار مەن وقشاۋ كورىنىستەرگە ۇلاستى. جۋر- ناليستەردىڭ جەكە پىكىرىمەن دە əرلەنىپ جاتتى. ءبىر عالىم: قارا- قۇرتتار جايىندا وي تولعادى. ولاردىڭ ۋىن الىپ، پايدالانۋ كە- رەك دەدى. ەندى ءبىرى قاراقۇرتتاردىڭ امال-əرەكەتتەرىن بايان ەتتى.

1 كسەنوفوبيا – بەيتانىس، وزگە زاتتارعا، ادامدارعا قاتىستى قورقىنىش نەمەسە جەك كورۋشىلىك، وزگەنى تۇسىنىكسىز، قاۋىپتى جəنە جاۋ رەتىندە قابىلداۋ (ديپ.تەرم. اۆت. ا.ب. / ر.ج.)

تەلەديداردان حالىقارالىق حابار:

–  اسا ۋلى جəندىكتىڭ ءبىرى – قاراقۇرت. ول ىستىق قۇرلىقتاردا ەجەلدەن بار كورىنەدى. بىراق، بۇگىنگى قاراقۇرتتاردان ايىرماشى- لىعى داندايسىپ، ۇيا-تورلارىنان الىستاپ، وزگەلەرگە ۇرىنىپ، اجال ۋىن شاشىپ ورەسكەلدىككە بارمايتىنعا ۇقسايدى. سەبەبى، ەجەلگى دəۋىردە: سول قاراقۇرتتاردى ىزدەپ ءجۇرىپ، تىرىلەي دەنەسىنە جۇ- مىرتقا سالاتىن قىزىل قوڭىز بولعان كورىنەدى. Əلگى، جۇمىرتقا: قىزىل قوڭىزدىڭ بالاسىنا اينالىپ، قاراقۇرتتى تىرىلەي ىشىنەن جەپ، جەتىلىپ، ونىڭ ۋىنا پىسقىرىپ تا قارامايتىن جاۋ بولىپ شىعادى ەكەن. قاراقۇرت ءولىپ تىنادى. سول قىزىل قوڭىزعا تاپ بولامىن دەپ قورقىپ، قاراقۇرتتار ۇيا-تورىنان اتتاپ شىق- پاي، بۇيىرعان نەسىبەسىن ءىن تۇبىنەن كۇتىپ، ەشكىممەن جاۋلاسپاۋ- دى ويلايتىن دəرەجەگە جەتكەن. ازعا قاناعات شۇكىر ەتكەن. ءبىز- ءدىڭ دəۋىرىمىزدە دە قاراقۇرتتار بار، بىراق، قىزىل قوڭىز جوق. سونى بىلەتىن قاراقۇرتتار اياعىن الشاڭ باسىپ، كورىنگەندى شا- عىپ، بىلگەنىن جاساپ ءجۇر... حالىقتىق قاعيدالار جويىلىپ، ۇلت- تىق ۇردىستەر بۇزىلىپ، زاڭسىزدىق ورناعان جەردىڭ كورىنىسى بۇل. ۇلتتىق سانانىڭ جازىلماسا دا، مۇددەسىنەن جاڭىلمايتىن قا- سيەتتەرى، ءتəلىم-تəرتىپتەرى قايدا!؟.. قىزىل قوڭىزدار جويىل- دى. ادامزاتتىڭ قولىمەن جاسالعان لاس-əرەكەتتەردىڭ سالدارى- نان جوق بولعان. ءتəڭىرىم تەپە-تەڭدىك قالىپتاستىردى. ءبىز، ادام- دار، سونىڭ بارلىعىن دا بۇزىپ-جارىپ «وركەنيەتتىمىز!..» – دەپ بەتپاقتانىپ ءجۇرمىز. مىنە، وسىلاي، ءبىر عالىم كۇيىپ-جانىپ تە- لەديداردان سويلەپ جاتتى. بىراق، ونى تىڭداعان جاس پەن جاسا- مىستار تىم از ەدى.

قاراقۇرت-سانا

قاراقۇرتتاي قارا سەنىڭ قىلىعىڭ، بەتىن باسىپ، بەلدەن قاشتى ۇلى كۇن.

سەن شايقادىڭ تىرشىلىكتىڭ تۇنباسىن، بولماس ەندى قىزعا تىيىم، ۇلعا سىن.

نيەتتەردىڭ قاراقۇرتى تالتاڭداپ،

ءبىر-بىرىڭە ساقتاپ ءجۇرسىڭ بالتاڭدى اپ.

سەنەن ازدى مىناۋ əلەم جىلادى، ءوز ۇلىنان جەر اراشا سۇرادى.

سەنىڭ تورىڭ قارا نيەت، قارا باۋ، سەندىك ماقسات: وبالىنا قاراماۋ.

كوزىڭنەن قۇرت، سوزىڭنەن قۇرت تارباڭداپ، تەك تورلاۋدى ءجۇرسىڭ، əنە، ارمانداپ.

سەن ادامسىڭ، جان بويىڭدا قاراقۇرت، شىڭعىرادى شىرماۋىڭدا بابا جۇرت.

شىرماپ العان مەندىك سانا بايلاۋلى، سەندىك زəردەن ميىم سۋداي قايناۋلى.

اسپان اناۋ قاراقۇرت بوپ تونۋدە، ادالدىقتى جەر تۇبىنە كومۋدە.

سەنىڭ ايار قارا قۇرساۋ شىرعالىڭ، تورعا تۇسكەن شىبىن مەنەن ءبىر جانىم.

قورقىت اتام قىل قوبىزىن سايلادى، تىعىلدى كەپ تۋعان جەر مەن ايلاعى.

جۇلدىزداردىڭ بار جارىعىن سوندىرگەن، قاراقۇرتتاي – قارا نيەت كوردىم مەن.

جۇمىر جەردى وراپ العان، مەنمەندىك، قاشىپ بارا جاتىر، əنە، ەلدەن قۇت.

ماقتانىش پەن كورسەقىزار، پيعىلدار، قالاي عانا سۇلۋلىقتى قيدىڭدار.

قاراقۇرت بوپ ۋ مەن زəردەن جارالعان، عالام قورقىپ كەتپەك الىس ادامنان.

توقتا!..توقتا!.. اي مەن كۇنىم اسىلىم، تاۋ جىلايدى، تاس جىلايدى جاسىرىن.

سۇلۋلىقتىڭ كوزىن ويىپ قاراقۇرت، پايدا بولدى جەر بەتىندە جاڭا جۇت.

جاڭاسىنىڭ ءتۇرى مىناۋ جىن-ويناق، ءبىر جازاسىن تارتتىرادى قۇداي-حاق!

ەي، دۇنيە، ارۋ ەدىڭ اپپاق نۇر،

مىڭ قاراقۇرت ساعان تورىن ساقتاپ تۇر.

مەنىڭ ءمولدىر جانىم قايدا، قازاعىم، قىلدى ونىڭ اق نيەتىن قازا كىم؟!

قاراقۇرتتىڭ شىرماۋىندا ۇلتتىعىم، ۇلتتىڭ جانىن، ۇلتتىڭ قانىن جۇتتى كىم؟!

جىر شىرماۋدا، ساز شىرماۋدا، ەل ەگەس، تاڭ اتپاي ما!؟..نەگە ءتۇن مەن نەگە كەش!؟

ءتۇن-قاراقۇرت، كۇن-قاراقۇرت، كوپ شالىس، قۇتىلام با كەتسەم سوناۋ كوككە الىس!؟..

كىرپىگىنەن جاس سورعالاپ اي تۇردى، سوسىن ونىڭ جانازاسى ايتىلدى.

ون سەگىز مىڭ عالام جاتىر تورىڭدا، ءبىر قاراقۇرت ۇلت ساناسىن سورۋدا.

سەندىك بايلىق – سەندىك ەمەس قۇرتتىكى، دۇنيەنى تəركى قىلعان ۇرتتىكى.

قاراقۇرتتىڭ ارانى بار، قاندى كول، ءوز قولىڭمەن اپارداعى جاندى بەر.

ءوز نيەتىڭ قارايدى دا تور بولدى، ءوز پيعىلىڭ ءوز باسىڭا سور بولدى.

ءوزىن-ءوزى كەمىرەدى ادامزات، قاراقۇرتسىڭ!..قايىر-ساۋاپ ساعان جات.

ىندىندار تۇر الا قورجىن، پايداشىل، اڭعا اينالعان مىناۋ سوندا قاي عاسىر!؟

ءبىزدىڭ قۇرتتار، ءبىزدىڭ «بەكتەر» بۇلىكشىل،

«قوي» – دەيتۇعىن قوجاسى جوق، دۇرىس ءجۇر»

بىلگەندەرىن جاساپ جاتىر جەرىنە، Əي دەيتۇعىن Əجەسىزدىڭ كەرىمە!؟

جاۋدى كورسە جامپاڭداعان جارباقى، كىمگە قانداي بار ءبəسى.

قارتتارىمنىڭ قاعيداسى جاڭىلعان، زامان بولدى قاعىنعان.

وپىرىلدى ويسىز باستان كəرى قۇز، اساۋ بولدىق ەر سالدىرماس ءبəرىمىز.

ءوز حالقىنا قىر كورسەتىپ زىلدەنگەن، بۇل دالادا كىمدەرىڭە كىمدەر جەم.

اڭدىسامىز ءبىر كەمەنىڭ ۇستىندە، ال بۇرقىرا، ءوز دەمىڭە ءپىستىڭ بە!

توگىپ كورشى، توسكە سالىپ قاھاردى، توڭكەر نار مەن اتاندى.

سەنىڭ حالقىڭ كىمگە كەرەك ءوزىڭ ءبىل، ويسىن مەيلى، ەتىن كۇڭ مەن كوزىن قۇل.

اراشالاپ نە جىنى بار باسقانىڭ، جەر سەنىكى، ەل سەنىكى، اسپانىڭ.

شاعىپ ءولتىر، بالتىرىنان جابىس تا، جۇرگەن ەردى قورعان بولىپ نامىسقا.

تەك ءوزىڭ قال، تەكتى بىتكەن جوعالسىن، ادال ءولسىن، ايتسىن ءبəرى سوعان سىن.

ءشوپ باسىندا شىرەنىپ تۇر ءبىر-ءبىر قۇرت، ۇندەمەيدى قۇرعىر جۇرت.

تابان ەتىن شوڭگە جەگەن، ءشوپ جەگەن، كوزىن الماي ەمپەڭدەيدى وزگەدەن.

ەتەگىنە وراتىلىپ، جىعىلماق، ءبىلىپ العان سىرىن جات.

ءمۇنəيىم بوپ، مۇلگىگەندى ءجون كورمەك، قۇرت پەنەن سىرت دəم تاتىپ ءجۇر توردەن كەپ.

ءبىزدىڭ قۇرتتار قالاي-قالاي تالتاڭدار، جۇگىر سەن دە قوسىلىپ ال، قالقام بار!؟

تەلەديداردان حالىقارالىق حابار:

–   ءوڭتۇستىك امەريكاداعى ەلدى مەكەنگە جاقىن ورنالاسقان الىپ جىلانداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ايلاعىنا ادامدار قونىستانىپ، شارۋا- شىلىق كوزدەرىن ۇيىمداستىرعان. كوپ ۇزاماي اتالىق  جىلان- دار جىنىستىق قاتىناستان سوڭ، جۇمىرتقالاۋعا ساپار شەك- كەن انالىقتارىن تاۋىپ الىپ وزدەرى ولتىرە باستاعان. داعدى- لى مەكەنىن، تيەسىلى جەرىن ادامزاتتىڭ بالاسى اسقان قاناعات- سىزدىقپەن جاۋلاپ، تارتىپ العاننان سوڭ، əلگى، كيەلى-كەربەزدەر (جىلاندار) دۇنيەگە ۇرپاق əكەلۋدىڭ مəن-ماعىناسىن جوعالتقان. سولاي، تابيعاتتاعى جاندى-جانسىزدىڭ بارلىعى ادامنىڭ زۇ- لىمدىعىنان جەڭىلىپ، ءوز ومىرلەرىنە قول سالا باستاعانىنىڭ دəلەلى شىعار، وسى شاراسىزدىق؟!.. قوعامدىق قارىم-قاتىناستاعى ءəدى- لەتسىز مايدان – ۇلتتى وسى شاراسىزدىققا əكەلىپ جۇرمەسىن!؟.. جىلاندار ءوزىن-ءوزى جۇتۋدا. جالپى كۇللى Əلەم داعدارىسقا ۇشى- راۋدا. تەپە-تەڭدىك بۇزىلدى دەپ، əلگى، عالىم جىگىت تاعى دا وي- پىكىرلەرىن ايتىپ جاتتى. بىراق، وعان سەلت ەتكەن «وركەنيەت» بول- عان جوق.

جىلاندار پاتشالىعىنىڭ ىدىراۋى

كەستەلەنگەن، ورنەكتەلگەن، ءور كىلەڭ،

ءبىر پاتشالىق جايلاپ جاتقان ءتوردى كەڭ.

سۇلۋسىنعان قارا مونشاق كوزدەرى، وڭكەي اسقاق، وڭكەي اسىل وزدەرى.

مىناۋ مەكەن تەك سولارعا تəن ەدى، قوعالى كول، سارى سامال əن ەدى.

ورداسىمەن كوشىپ قونعان، ەل ءبۇتىن، ادام كەلدى، زاۋال كەلدى، شەرلىسىڭ.

شىعىپ الىپ ءبىر-ءبىر قوعا باسىنا، جەر تۇنشىقتى كوزدەن اققان جاسىنا.

سۇلۋ ەدى، ءبيشى ەدى بۇرالعان، ەندى ونى اجال كۇتىپ تۇر الدان.

سول اجالدىڭ جەندەتتەرى ادام-دى، تۋ دۇنيە تىر جالاڭاش تالاندى.

قارا ورماننىڭ تامىرىنان قان الدى، قارا جەردىڭ جۇرەگىنەن جان الدى.

جان بىتكەننەن جان الاتىن ادام-دى، قاسارىسقان قايتپايتۇعىن نادان-دى.

ءبىرىن-ءبىرى ادام جۇتىپ ولتىرگەن،

جاساپ العان كۇننەن كەبىن، كور تۇننەن.

ەندى، مىنە، پاتشالىعى جىلاننىڭ، قايىرماسىن ايتىپ كورمەك بۇل ءəننىڭ.

ادام ايتتى ءوزىن-ءوزى ۇتۋدى، جىلاندارعا ءبىرىن-ءبىرى جۇتۋدى.

قۋ دۇنيە كىل وڭەشكە اينالدى، كىمدەر كىمدى، جۇتا سالماق، قاي ماڭدى.

ويباي، əنە، وڭەش قاپتاپ كەلەدى، ول تويىمسىز، جۇتۋدىڭ قاس شەبەرى.

باستارى جوق، وڭكەي وڭەش كۇلىستى، جۇتا سالدى ۇلتىڭ مەنەن ۇلىستى.

جەر دىرىلدەپ تابانىمنان ءۇن قاتتى، كوك دىرىلدەپ بىزدەن قاشىپ، زىر قاقتى.

سوعىس تىلەپ، سويقان تىلەپ، تاپسىنعان، كەلە جاتىر قارا نيەت اسقىنعان.

ادامداردى ادام جۇتتى، تالمادى، جىلانداردى جىلان جۇتتى جالمادى.

تاۋ مەن تاستى ءبəرىن جۇتتى ەزگىلەپ، سۇلۋ əلەم قىزىل قان بوپ بەزدى كەپ.

جۇتقان جىلان جۇتىلعانىن تولعادى، ادامنان دا اياۋشىلىق بولمادى.

پاتشالىقتىڭ سۋسا بولدى سۇيەگى، سۇلۋ ەدى، əلەم əن مەن كۇي ەدى.

ءبىرىن-ءبىرى ءبəرى شايناپ تاستادى، تەرى توسەپ، سۇيەكتەرىن جاستادى.

تۋ بايلادى جەڭگەن بولدى، جەڭىلدى، وڭكەي وڭەش ءوز تۋىسىن كەمىردى.

وڭەشتەردىڭ ءىشى ايقاي، زار-مۇڭدى، دəل سول مۇڭنان وڭەش ءشولىن قاندىردى.

ادام جاتتى ادام بولىپ قاس جاۋى، جىلان جاتتى جىلان بولىپ قاس جاۋى.

ءوزىن-ءوزى جەك كورەتىن كىل وڭەش، وڭەشتەرگە جۇتا سالۋ تۇك ەمەس.

ورمان ءولدى، گۇل تاقىرعا اينالدى، ءجۇزى سۇپ-سۇر كورسەڭىزدە قاي جاندى.

كەشتىڭىز بە əدىلەتسىز مايداندى، قاتەر سودان، قاۋىپ بولسا قايدان-دى.

بۇل دۇنيە – ىشەك-قارىن، ءىرىڭ-جىن، ءىبىلىس بوپ كەلىپ سەن دە سىمىرگىن.

ادام بولساڭ سۇلۋلىققا ارا ءتۇس، اق جوعالىپ، باستى جەردى قارا ءتۇس.

كوكىرەگى قارا سوناۋ پەندەنىڭ،

قالدى اپپاق، حالال سويلەر ەر دە كىم!؟

جىلان الداپ جۇبىن جەدى باسسالدى، ادام الداپ جەر مەن جەمەك اسپاندى.

ادام – جىلان، جىلان – ادام بوپ كەتتى، قوس وڭەشكە ءبىر قاناعات جوق دەپتى.

سۇلۋلىقتىڭ قاندى كوزى كوگەرىپ، باسىن شاپپاق قويدى ورتاعا شوگەرىپ.

سۇلۋ əلەم ءولتىر دەدى شىداماي، ءولدى ارۋ، ءولدى اققۋ، قۇرالاي.

كول جىلادى كوزدەرىنە قۇم قۇيدى، ەل جىلادى جانارىنا ۋ قۇيدى.

تاۋ جىلادى، ورماندارىم سىڭسىدى، كوزدەرىنەن قان سيگەكتەپ ىرشىدى.

سۇلۋ əلەم اياق استى تاپتالدى،

ال وڭەشتەر تاعى قايدا اتتاندى!؟

سۋىق جىلان سۇلۋ قىز بوپ كورىنگەن، اق ءسۇت قۇيىپ شىعارىپ ەم تورىمنەن.

كيەسى بوپ كەڭ دالانىڭ ۇسكىردىڭ،

كۇشتى كورسەڭ قاھارلاندىڭ، ىسقىردىڭ.

ايباتىڭمەن الامانعا سۇستاندىڭ، يەسى ەدىڭ، كيەسى ەدىڭ ...ستاننىڭ.

سەن دە ەندى ازايدىڭ با، جەڭىلىپ، ءوزىڭدى-ءوزىڭ كەمىرىپ.

ءبىزدىڭ پيعىل قورقىتتى ما دالانى، ادامزاتتىڭ اشىلىپ تۇر، ارانى.

جەل مەن سارناپ ورداباسى جىلانىم، جەر تۇبىنەن سəلەم ايتىپ جىلادىڭ.

ساعان قولدى سوزا بىلمەس ەلدەنمىن، مەن جەرىمدى باياعىدا بەرگەنمىن.

حان سالتانات قارا جىلان، اق جىلان، نە كوردىڭىز ال بۇدان.

ورنەكتەگەن كەر جىلانىم، كەرىمىم، ورداڭىزدان قۋىپ شىقتى سەنى كىم!؟

بۇيىرىڭە كۇمىس تاعىپ كۇن قۇشىپ، جاۋلارىڭدى جاپىرعانسىڭ ءبىر قىسىپ.

اتا جىلان قالقان قابىق، جەبە ءتىل، ءوز ۇرپاعىن جالماپ الىپ نەگە تۇر!؟

التى قۇلاش قاراعايداي ءدىڭ ەدى، وردا تىكتى... ونى دا جۇرت بىلەدى.

نە بولعانى، كىم بولعانى تۇك تە ەمەس، وسى مەنەن تۋ قۇلادى، ءبىتتى ەگەس.

جىلان جىلاپ، ادام كۇلىپ اقسيدى، اتا جىلان جانارىنان جاس ءسيدى.

ءوزىن-ءوزى تىستەلەدى، شاينادى، عالام جىلاپ، ءبىتتى ەردىڭ سايرانى.

كيىك ءولدى اناۋ جىلى كيەلى، جىلان ءولدى مىناۋ جىلى ۇيالى.

كيەسى جوق قۋ مەديەن جۇمىر جەر، قايعىسىنا قامساۋ بولار ءبىر ۇل بەر!؟

سۇلۋ جىلان، حانشايىممەن، حانزادا، وردالى ەل عۇمىر كەشتى از عانا.

جەر استىنان شىقتى جىلان اناسى، اتالىقپەن ارىزداسپاق شاماسى.

–  قوش مەكەنىم، جارىق كۇنىم، وردالىم، بەرەن قارۋ، بەل شەشپەگەن قامالىم.

ءبىز جۇرگەندە باقا-شايان كۇلمەگەن، اتاباسى ەر مەن ەگىز جۇرگەن ەم.

حان شاتىرىم اناۋ تاستىڭ جاقپارى، قانشا جاۋدان ساردارلارىم ساقتادى.

ەسىل ەرلەر التىن وردا، اق وردا، باياعىدا بولعان بىزگە باق وردا.

اتاباسى ەرىم ەدى سىڭارىم،

قۇداي سالدى، قوشتاسالىق شىراعىم.

دەپ سىڭسىدى انا جىلان ارۋ-دى، ورداسىنا يت پەنەن قۇس سارۋلى.

التىن بالداق حان تۇعىرى قارالى، حانزادا مەن حانشايىم دا جارالى.

ساباۋ قامشى سەكىلدەنىپ ورىلگەن، ءتىرى اداستىم دەپ جىلادى تولىمنەن.

جىلاپ تۇردى جىلانداردىڭ ورداسى، وردا ەدى، ەندى، مىنە، قور باسى.

قورلىق دەگەن شاراسىزدىق، جەڭىلۋ، كوز جاسىڭدى جەڭ مەن ءسۇرتىپ ەگىلۋ.

حان ءتورىنىڭ قاعاناتى ءبۇلىندى، ادام بوپ كەپ اجال پەرى ءۇڭىلدى.

جايراپ جاتتى قۇم استىندا پاتشالىق، قۇرت-قۇمىرسقا مəرە-سəرە باسسالىپ.

ەكى جىلان ەڭكىلدەدى باۋىرلاپ، ەندى قايتسىن كەشەگىدەن ءدəۋىر جات.

جىلاندارىم ەن دالانى جىلاتتى، قىرسىق قۇشىپ قاراپ تۇردى قىراتتى.

انالىقتىڭ اق تاماعى قۇرعادى، اتاباسى بويىن تولعاپ ىرعادى.

تۇسپەي تۇرىپ ولەيىن دەپ قارماققا، ەكى جىلان كەتتى اينالىپ Əرۋاققا.

ەي، ادامزات جىلاندى دا جىلاتتىڭ، Əرەڭ تۇرعان بولار كوكتە شىداپ كۇن.

ورمان ءولدى، دالا ءولدى قاڭىراپ، اتپاي قويدى ەرتەسىنە تاڭ ۇزاق.

سودان سوڭ با؟!.. جىلانداردى كورمەدىم، ولگەنىڭ عوي، كونگەنىڭ.

جىلان ءبىلدى ادامدى دا، زامانىن، ىزدەپ جاتتى كەك الۋدىڭ امالىن.

تەلەديداردان حالىقارالىق حابار:

– ءبىر ورماندا شاعىن مەملەكەتتىك مەكەمە تۇرعىزىلىپ، ءۇي- لەر سالىپ، استا-توك تەگىن تاماقپەن قامتاماسىز ەتىلىپتى. ار- تىق تاماقتىڭ قوقىسى ورمان ءىشىن ءشىرىتىپتى. قاسقىرلاردىڭ مەكەنى بولسا كەرەك. دايىن ازىق، مول قوقىستان تاماقتانىپ وسكەن بولتىرىكتەر وسە كەلە، قاسقىرلاردىڭ اتا سالتىن بۇزىپتى. ۇجىمدىق، قاۋىمدىق عۇمىر-ءتəرتىبىن جوققا شىعارىپ، اتا-ەنە- لەرىن تالاپ، كوسەمدەرىن ءولتىرىپ، باۋىرلارىنان بەزىپ، جەكە-جە- كە وداعايسىپ، بارلىق ءتəرتىپ پەن جۇيەدەن اتتاپتى. ادامدارعا شابۋىل جاساپ، كورىنگەنگە شاۋىپ، اقىر سوڭىندا سۇر مەرگەندەردىڭ قاندى قاقپان، وڭتايلى مىلتىعىنان قىرعىنعا ۇشىراپتى. ءبىز- ءدىڭ رۋحاني ۇلتتىق سانامىزدىڭ كوك جايلاۋىنا دا وزگەلەر ءوز قو- قىستارىن اياۋسىز توكتى. ساياساتتىڭ قوقىسىنان ۇلتتىق رۋحا- نياتتىڭ ورمانى ءشىرىدى. ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا ۇرپاق ەسىنەي قاراپ، تاريحقا ۇستەم پيعىلمەن كوز جۇگىرتەدى. مىنە، وسى ۇزىك-ۇزىك كورىنىستەر ادامزاتتىڭ دا جəنە ءبىزدىڭ قوعامنىڭ دا ءتۇر مەن سىر- سيپاتىن ەلەستەتەدى. تەپە-تەڭدىك بۇزىلعان... Əلەم،  وركەنيەت: ءوزى مەن ءوزى əلەك. ءبىز كىمدى كۇتىپ جاعالاۋدا قالعىپ وتىرمىز؟!.. وعان جاۋاپ بەرەتىن قايسىڭ بار!؟..بىزگە بىتكەن ۇلتتىق سانا- نى قوقىستان ايىراتىن امال بار ما!؟ سانانى دەرتتەن ايىق- تىراتىن حالىق ەمشىلەرى بولادى، – دەيدى. حالىق بولساڭ، ەمشىڭ قايدا!؟...Əلدە، قۇل ءسيىپ كەتكەن قۇرساعىڭدى تازالاۋ ءۇشىن ۋاقىت كەرەك پە!؟...ولەڭىم، اق پەرىشتەم: سەن نە دەيسىڭ!؟... جو-جوق، مۇنىڭ ءبəرى كەيبىر اقپارات كوزدەرىنىڭ كوبىك ءسوز، كوپىرتپەسى بو- لار!؟.. – دەپ، – مەنىڭ ىشكى تۇيسىگىم شىڭعىرادى. عالىم جىگىت بول- سا كۇننەن-كۇنگە سۇمدىق حابارلاردى جەتكىزىپ ءتۇڭىلدىرۋلى... سەن- بەيىن دەسەڭ ءبəرى دە كوز الدىڭدا بولىپ جاتىر – ورەسكەلدىكتەر مەن وزىمشىلدىكتەر.

قاعيدالى سالتىنان اداسقان قاسقىرلار

ءƏدىل زاڭعا عۇمىر بەرگەن ءتəڭىرىم! زاڭ وزگەردى، جاسىڭ قايسى، كəرى كىم!؟

قۇلاق تۇستان بولات تىسپەن شاينادى، پەرزەنت قىلعان، ۇيا ۇستار ايبارى.

ءوز اتاسىن جارىپ سالدى ازعىنىڭ، جالعىز بارىپ قوقىس سايدان قازدى ءىنىن.

ۇلىس كەتتى ىدىراسىپ، ىرىلداپ، قانشىق قاسقىر قانسىرادى شىرىلداپ.

اتا-ءبورى جاتىر əنە ولمەكشى، بولتىرىگى ءوز قانىنا ءشول دەپتى.

قاپتاپ كەلىپ بولتىرىكتەر قاراعان، اتا-ەسكى، اعىپ جاتىر جاڭا قان.

شىن قاسقىردى ەندى قايدان تاباسىڭ، كىل بولتىرىك قوقىس جەگەن ساناسىن.

ۇياسىنان كەتتى سولاي جاراسىم، قانشىق جىلاپ، دەدى، قايدا باراسىڭ!؟

بۋىندىردى اتاسىن دا، اناسىن، قوقىس-سانا ءبىر كورسەتپەك شاماسىن.

ءولدى اتاسى، ىڭىرسىدى انالىق، قىلدىڭدار دەپ بالالىق.

جالعىز-جالعىز ولەسىڭدەر قۇرىپ دەپ، كوپ جىلادى قانعا باسىن ۇرىپ كەپ.

اققان قانىن كەشىپ ويناپ بولتىرىك، اناسىندا جارىپ سالدى ءولتىرىپ.

اتا جاۋ مەن يت-قۇستارعا تاستادى، جالعىز-جالعىز ءومىر سۇرە باستادى.

اتا سالتتان كور-سانالار جاتسىندى، جەپ ۇيرەندى اتتى مەنەن اتسىزدى.

بىلىكسىزدەر بىلگەندەرىن جاسادى، اتا-اناسىن ولتىرگەنگە ماس ءəلى.

تۇلكى-قارساق ايداپ سالىپ اۋىلعا، ءوز ولجاسىن قىستىرعاندى ساۋىرعا.

بىرلىگى جوق، قالاي قاسقىر اتانباق، جالعىز-جالعىز ءولتىردى ونى باقانداپ.

يت ۇيىقتى قانشىعىنا مىنگىلەپ، ەركەگىنىڭ ەنىن الدى تىلگىلەپ.

يت تە ەمەس قاسقىر دا ەمەس ىزديدى، تۇقىمىنا توز-توز قىلىپ تۇز قۇيدى.

اتا سالتىن اياق استى قىلعاسىن،

كىم سىيلايدى ازعىنداردىڭ ءبىر باسىن.

Əركىمدەرگە توسىپ ءولدى جىرماسىن، قارساق الدى، قاسقىر مەكەن، قىر باسىن.

ادام اتتى، ەسەك تەپتى، تۇلكى جەپ، اداسقاندار ءولدى اقىرى كۇلكى بوپ.

شاشاۋ شىقپاس كوكبورىلەر قاتال-دى، ۇلى ارماننىڭ پاتشالىعى اتالدى.

تالاي دəۋرەن ءسۇرىپ ەدى جەلپىنىپ، تəۋباسىنا اتاجاۋدى كەلتىرىپ.

كوكجالداردىڭ بۇل قۇپيا زاڭى ءدۇر، باتسا كۇنى، اتسا، ءسىرə، تاڭى ءبىر.

بولىنبەگەن، بولتىرىگى، ءبورىسى، ۇلگى بولعان، ۇيا باسى ەر ءىسى.

كوپتىڭ كۇشى، كوكتىڭ تۋى – جەڭىسى، Əرىدەن سول بابا-سالتتىڭ كەلىسى.

بابا تەگى، انا كورىك اتانعان،

قاسقىر قىلدى ۇلى ءتəرتىپ، قاتاڭ زاڭ.

كۇللى əلەم مويىنسىنىپ تانىدى، ازۋلارىن نامىسىنا جانىدى.

بىرلىك قانا قاسقىر ەتتى، قاسقىردى، بىرلىك كەتتى ەكى كوزدى جاس قىلدى.

ورمان ءىشى كۋə بولدى سۇمدىققا،

«بىرلىك» اتتى ءبورى سارىپ تۇر قۇتقا.

قارىن قامىن قوقىس شەشتى، جۋىندى، تويعان قارىن ىزدەمەس ار، تۋىڭدى.

نەگە كەرەك ورتاق نامىس، بورىلىك، ءوز كەۋدەسىن ورشەلەندى ءتور ۇعىپ.

قاراپ ءجۇرىپ قانداسىمەن تىرەستى، تابىلمادى «تəك!» – دەيتۇعىن ءبىر ەستى.

قوقىس جەدى، مايدانسىز-اق اس تاپتى، ازدى ۇرپاق، ارازداسا باستاپتى.

اتا قالدى، اناسىن دا تالادى، تۋىستان جات، جالعىزدىقتى قالادى.

جالعىز-جالعىز جاۋ ىزدەدى تويىندى، ادامدارعا سالىپ كوردى ويىندى.

ادام دەگەن: قاسقىرلاردىڭ قاسقىرى، جاھانداعى جاۋىزداردىڭ باستىعى.

بولتىرىك پەن قىرىپ سالدى كوكجالدى، قاسقىر جايلى سوسىن جالعىز ءسوز قالدى.

مىنە، سولاي، وققا ۇشىپ كومىلدى، ءوزى بارىپ تاڭداپ الدى ءولىمدى.

مىڭ اسقانعا، ءبىر توسقاندى تاپ قىلدى، تەرىسىن اپ، ەتىن يتكە لاقتىردى.

اپان قۇلاپ، ارلاندارىم جەڭىلدى، ەت-سۇيەگىن كورىنگەن يت كەمىردى.

تويعان قارىن، سانا مەنەن دۇشپان-دى، جۇرەككە جاۋ قارىن تۇرعان تۇستان-دى.

جۇرەك ءسوزىن ۇلتىم تىڭداپ باعىنسىن، قانداس كورسە، كورىپ تۇرىپ ساعىنسىن.

قاراقۇرتىم... ءوز بالاعىم... ءوز جاۋىم. وي-تاسقىن دا، اشۋ-داۋىل، ءسوز-جاۋىن.

وتان-قازىق əركىم كەلىپ ىرعايدى، Əر كەۋدەدە əلميساقتان ءبىر قايعى.

ءبىرىن-ءبىرى ءىشىپ الماق، ۇرتتاماق، سارساڭ پيعىل، سانا شىرىك قۇرتتاماق.

قۇرت بىلمەيدى تويعانىن ھəم جەگەنىن، نەنىڭ بۇگىن، كىمنىڭ ەرتەڭ كەرەگىن.

قۇرت-سانامەن قايدا كەتىپ باراسىڭ، ازعان əلەم كىمنىڭ جازباق جاراسىن.

اناۋ تۇرعان قازەكەم بە قالعۋلى، بولدى وتكىزىپ ىزى-قيقۋ، بار دۋدى.

ادامزاتتان جىلاندار دا ءتۇڭىلىپ، ءبىرىن-ءبىرى جۇتىپ جاتىر، قۇرىدىق!..

سەن قايداسىڭ الاشىمنىڭ ۇلدارى، مىناۋ دەرتكە نەلەر شيپا، كىم ءدəرى؟!

رۋحىڭدى قوقىس قاپتاپ العاسىن، قولبالاداي ساعان ەندى بار ما سىن.

ارزان ازىق ۇلت رۋحىن ۋلادى، ءبىرىن-ءبىرى يتشە شايناپ تۋلادى.

ۋ قۇتىرتىپ، ۇرانى دا وزگەردى، سونىڭ ءبəرىن مىناۋ قارا كوز كوردى.

ءوز كويلەگىن شەشىپ تاستاپ جالاڭاش، ءوز-وزىنە قاراپ كۇلدى شالا ماس.

ءبəرى قالدى اتا ءدəستۇر، انتىڭنىڭ، كوشەسىندە جىرقىل مەنەن جارقىلدىڭ.

Əكە سۇيەل، انا بەزگەك اتاندى، جانعا بەرمەس اسىلىمدى جات الدى.

يت ارالاپ، دوڭىز بۇزدى نەكەمدى، ادال ۇرپاق قايدان شىقپاق، بەكەر-ءدى.

كوكجالداردىڭ بولتىرىگى ازدى ما، جۇرەگىمە سارسۋ بولعان ساز بۇ دا.

سانامىزدىڭ قۇرساعىنا مولا ساپ، جاۋ قولىندا ىڭگالايدى بولاشاق.

ويات مەنى، ءتۇرتىپ جىبەر سانامدى. سوقىر سانا جولداس قىلار ناداندى.

بار زۇلىمدىق سۇيەنىپ ءجۇر نادانعا، ساقتا قۇداي، سانا بەرشى ماعاندا!؟..

كوگەرەيىن ءوز تامىرىم نəرلەسىن،

ايا مەنى، شىعار-شىقپاس قالدى ەسىم.

ءƏدىلسىڭ سەن، جاراتقانىم ، جان-يەم، سوعان شۇكىر، ءبىر تəۋەلسىز بار يەم!

يەم مەنىڭ – جانىم اللا، جان تۇراق، قاۋىزىما تامسىن نۇرىڭ تامشىلاپ.

ءبۇر جارايىن ساعان سوزىپ مويىندى، كوردىم قانشا كورگە ءتۇسىپ ويىندى.

جارىق سəۋلە – ۇلتىمىزدى باستاسىن، ويان ،سابىر، ۇيقىقۇمار قاسقاسىڭ!؟

ولەڭ ماعان: تۇڭىلمەگىن، تۇر – دەدى، سەنەن نيەت، تəڭىرىمنەن نۇر – دەدى.

ءىV

(جۇرەك پەن جىردىڭ ۋلانعان سانانى، ادامزاتتى ەسىركەۋى)

جۇتىلا باستاعان جۇمىر جەر مەن ءوزىن-ءوزى جۇتا باستاعان ون سەگىز مىڭ عالامدى قۇتقارماق بوپ، سانانى وياتىپ، يمان مەن əدەپكە، əسەم ومىرگە جول باستاعىسى كەلىپ، جۇرەك پەن جىر شىرىلداپ كوردى. بىراق، نəتيجە بەرەر ەمەس!.. ەندى، نە ىستەمەك كە- رەك!؟..

بۇلكىلدەگەن جۇرەك تامىر، جىر تامىر، سەن ۇيقىڭنان ويان، – دەيدى – تۇر، سابىر!

ولەڭ مەنى ايالادى كۇلىمدەپ، جانارىما جان كوزىمەن ۇڭىلمەك.

جان كوزىندە تامشىلاعان جاس بار-دى، ءۇن قاتتى ول əسەم ساز بەن استارلى.

يمان-əدەپ ىڭگالاعان بەسىك-ءتى، جان-بەسىكتەن جانسەبىل ساز ەسىپتى.

ادامزاتقا جالبارىندى جۇرەك-جىر، ۇلعا ۇيات، ەرگە نامىس تىلەپ ءجۇر.

ونى تاپتاپ بارا جاتىر تاباندار، ءوز جولىنا قارامايدى ادامدار.

كىل كوكىرەك استامسىعان، اقىرىپ،

جىر-جۇرەككە تۇكىرەدى قاقىرىپ.

جۇرەك جىلاپ زايىر سۇراپ قول جايدى، وڭكەي ماقتان وندا زايىر بولمايدى.

بار بىلەرى بايلىعى مەن مانسابى، الداپ كەتۋ، جالماپ كەتۋ اڭسارى.

جۇرەك جىلاپ ۇلت ءدəستۇرىن سۇرادى، قالا تۇگەل باسىن شايقاپ تۇر ءəنى.

جۇرەك جىلاپ بەيبىت كۇندى ىزدەدى، قاي عاسىردىڭ قالدىعىسىز ءسىز دەدى.

جۇرەك بايعۇس ماحابباتقا تىعىلماق، قايتەسىڭىز دەدى ۋاقىت شىعىنداپ.

جۇرەك سوسىن كەشپەك ءəدىل ءبىر مايدان، جۇرەك ولسە شىقپاق ەندى جىر قايدان.

جۇرەك پەن جىر اقيقاتتان نۇر ىشپەك، ءبəرى قاشتى: «مىنا جولىڭ بۇرىس» – دەپ.

كەتتى ۋاقىت، كەتتى ءدəۋىر سىرت بەرىپ، ءىشىن ۇستاپ كۇلدى ونى قىرت كورىپ.

ءبəرى كۇلدى، قارا ءتۇن مەن قارا جىم، وزەگىنەن قان قۇستىرىپ سانانىڭ.

جۇرەك پەن جىر قۇشاقتاسىپ جىلاستى، جالبارىندى جاراتقانعا سىر اشتى.

كەتتى ىزدەپ ءبىر اللاسىن، ءتəڭىرىن، حاق قالاسا توگەر يمان جارىعىن.

دۇنيەنىڭ ءبəرى گۇلگە اينالار، جىر-جۇرەگىم سايرا بار.

ەي، ادامزات، جۇرەگىڭدى تىڭداپ كور، بىلگەنىڭدى بىزشە سوسىن جىرلاپ بەر.

جۇرەك پەن جىر، تىلەك پەن نۇر قابىسقان، ءبəرى وزىڭدە، باق ىزدەمە الىستان!

ءوز جۇرەگىڭ – بار باقىتتىڭ پەرنەسى، جۇرەك ايتپاي تۇزەلمەيدى ەر كوشى.

ءوزىڭدى-ءوزىڭ ەندى تاپتاي بەرمەشى، ادامزاتتىڭ اقىل-سانا، زەردەسى!؟..

كوكىرەگىڭ قاراقۇرتقا اينالدى، قالىبىڭنان جىلان ۇركىپ، قايعى الدى.

كوكبورىلەر ۇردىسىنەن جاڭىلدى، ات ەسەككە، ارلان يتكە تاڭىلدى. ء(ولى سانا ولەكسەگە تابىندى)

وڭەشتەردە قۇلاق تا جوق، كوز دە جوق، وعان ايتار ءسوز دە جوق!

ولگەن سانا وڭەش بولىپ قاعىندى، كىم قۋانتار جانىڭدى!؟

ادامزاتتىڭ جۇرەك كوزى – ءبىر داعى، بىرگە اشتىرماي سول ءبىر كوزدى شىرمادى. (عالام ازباق سۇيەكتەردىڭ قىرمانى)

بۇل قارا جەر – كوك زەڭگىردىڭ جۇرەگى، قان-قان بولىپ بۇلكىلدەيدى ءبىر ءوزى.

كەتتى بىلەم ونىڭ كەربەز كورىگى، جەر-جۇرەكتىڭ قالدى قانشا ءومىرى!؟

وڭەش بولدىق، سەزىم ءولدى، بۇل ءبىر دە!.. جۇرەك پەن جىر جىلاپ وتىر ۇڭگىردە.

كۇڭىرەندى جىر جۇرەكتى ازالاپ، قالاڭىزدان سول ۇڭگىرى تازاراق.

سەن قوزعاما!..

جۇرەك پەن جىر جىلاسىن!

كىمدى قايدا جىعار ەكەن، مىنا سىن!؟.

نە ىستەيدى؟!..قانداي امال بار بۇعان!؟.. كىم شىعادى بولاشاقتىڭ الدىنان!؟..

V

تەلەديداردان حالىقارالىق حابار:

(ۇشتىك وداق)

ءبىرىن-ءبىرى جۇتىپ ادامزاتتىڭ ەكپىنى مەن تەپكىنىنەن قورلىق كورگەن تابيعات اتاۋلى، جىلاندار پاتشالىعى ءوز-ءوزىن جۇتىپ جاتتى. وسى كورىنىستەن شوشىنعان ون سەگىز مىڭ عالام جىلان پاتشالىعىنىڭ قول استىنا كوشىپ، ەرىكتى تۇردە بۇل مايدانعا كى- ءرۋدى ءجون كوردى. ادامزاتتان كەك الۋدىڭ امالىن ىزدەۋگە كوشتى. ادامزاتتى تəۋباسىنا تۇسىرمەسە بولمايتىنىن ءبىلدى. بارلىعى بىردەي قۇريتىنىن كوك اسپان، قارا جەر تۇگەل ءتۇسىندى. جىلاندار اسقان اشۋ مەن ىزاعا بەرىلدى.ءƏرى،بولاشاق ۇرپاعىنىڭ قامىن ويلاپ، ادام دەگەن جاۋىزداردان ساقتانباسا بولمايدى دەپ ۇرەيلەندى. ادام دەگەن زيانكەستىڭ قارا جەر-كوك اسپاننىڭ شەڭبەرىندە بىردە- بىرەۋىن قالدىرۋعا بولمايدى – دەپ، جار سالدى. ادامزاتتىڭ بار- لىعىن بىردەي كىنəلاعاندارى دۇرىس ەمەس ەدى. بىراق، ونى قالاي ءتۇ- سىندىرەسىڭ. كسەنوفوبيا دەرتىنە شالدىققاندار ەشتەڭەنى ەستىمەي- ءدى. ۇرەي!.. ۇرەي!..ۇرەي!.. دۇنيەنى كسەنوفوبيا دەرتى جالماي باستا- دى. عالىم جىگىت كەزەكتى حابارىن وسىلاي باستادى. «وركەنيەت» بۇل حاباردى ەسسىز عالىمنىڭ، ەزبە پىكىرى دەپ، مازاق قىلدى. قارقىل- داپ كۇلىپ، جىندىحاناعا قاماپ تاستاۋ كەرەك دەپ شەشتى. عالىم جىگىتتى جىندىحاناعا قاماپ قولىنا جەر شارىنىڭ ويىنشىق-كو- شىرمەسىن بەرىپ قويدى. عالىم جىگىت شىندىعىندا جالعىز ءوزى جەر شارىنىڭ تاعدىرىن ويلاپ، ويىنشىقپەن سويلەسىپ جىندانا باس- تادى. كسەنوفوبيا دەرتى بۇعان دا جەتتى.

كۇللى əلەمدە جىلان قۇرعان پاتشالىق، ادامزاتقا قاستانىپ،

ۇران سالدى اتتانىپ –

دەپ، – ۇرپاقتى ساقتالىق!!!

– ادامداردىڭ بەينەسىنە كوشىڭ – دەپ، ىشكە كىرىپ كەمىرىڭدەر ءتوسىن – دەپ، قاراقۇرت پەن قاسقىردى،

سوزبەن ارباپ تاس قىلدى. وتتەرى ءىسىپ اسقىندى. قاراقۇرت پەن قاسقىرلار، جىلانمەنەن بىرىكتى، دۇنيە تىك تۇرىپتى. اياۋشىلىق دەگەندى شەتتەرىنەن ۇمىتتى.

ادامزاتتى جوق قىلۋعا كەلىستى، اجال قۇشپاق جەر ءۇستى. جازىقسىزدار قاقسادى،

جانىن الا باستادى. قۇتىلمادى قاشقانى. ادامزاتقا بار تابيعات جاۋ بولدى!

بۇۇ-نىڭ دا،

باسى قارا داۋ بولدى!..

قاراقۇرت، جىلان، قاسقىر بىرىگىپ ادام بەينەسىنە كوشىپ الدى. ادامدارمەن ادام سۇلباسىندا سوعىسىپ، ىشىنە ەنىپ الۋ ەڭ ءتيىمدى جول ەدى. كەر جىلان وسىنىڭ بارلىعىن ۇيىمداستىردى. ۇشەۋى ءبى- رىگىپ ادام بەينەسىنە ەنىپ، ادامزاتتىڭ اراسىنا ءسىڭىپ، ارالاسىپ كەتپەكشى. بۇل ءبىر تابىلعان اقىل بولدى. جىلاندار ادام تۇل- عاسىنىڭ ومىرتقا بويى جۇلىن مەن باس قۋىسىنداعى جايلاۋعا ورنالاستى. سەبەبى، ادامزاتتان كەگىن الۋ ءۇشىن ونىڭ اقىل-پارا- ساتىن ۋلاۋ كەرەك بولدى. قاراقۇرتتار ادامدارعا شەكسىز ءəمىر ەتۋدىڭ داڭعىل جولى – جۇرەكتەن باستاۋ الاتىنىن ءتۇسىندى. سون- دىقتان، ولار: تالتاڭداپ، ەمىن-ەركىن كەلىپ، جۇرەك دەگەن مەكەننىڭ جايلاۋىنا ورنالاستى.

ال، قاسقىرلار اتا-ءدəستۇر سالتىنان اداسىپ، ساناسى قوقىسقا

سەمىرگەندىكتەن، قايدا بارارىن بىلمەي ەسىرىكتەنىپ، سەرگەلدەڭگە ءتۇ- ءسىپ تۇردى. ازدان سوڭ كوپتى كورگەن كەر جىلان قاسقىرلاردى ادام- داردىڭ قۇرساق تۇسىنداعى جايلاۋعا ورنالاستىردى. ادامزات- تىڭ قۇرساعىنا ۇرپاق بىتەتىن بولسا، ولاردى جاتىردا جاتقاندا قاسقىرلارعا شايناتىپ ءولتىرۋدى ماقسات تۇتتى. ءسويتىپ، ولار، ءوزارا ۇشتىك وداق قۇرىپ، ادامزاتتان كەك الۋدى باستاپ كەتتى.

بۇل كەكشىل وداقتىڭ كەسىرى Əلەمگە تيە باستاعانىنا دا ءبىراز ۋا- قىت بولدى.ۇدەپ، ۇلكەن كۇشكە اينالىپ بارادى.

كسەنوفوبيا پاتشالىعى قۇرىلدى! ۇرەي قاپتاپ قىرىلدى. جانالعىشتار جانىقتى،

جەر: قاپ-قارا تابىتتى. قارا تابىت كوتەرىپ، كوكساۋ نيەت جوتەلىپ، جۇرەك بىتكەن بىلعاندى. اياق استى جىر قالدى. اقىماقتار سەمىردى، اقىل كۇتتى ءولىمدى. قاراپ تۇرساڭ:

ءبəرى ادام!..

ادامى جوق بىراق تا، ورتەندى ورمان، قۇراق تا. جەر بەتىنە:

توزاق شىقتى شوقتانىپ. ماسايرادى

جىن-پەرىلەر: كوزدەرىنەن وت تامىپ.

«وركەنيەت» ادا بولدى: جالعان كۇلكى،

سىپ-سىپايى تۇرقىنان. قايدان قارعىس،

نەدەن كەلدى، نە ءۇشىن!؟

دەپ جىلادى بوقتانىپ. سوسىن ونىڭ

سۇراماق بوپ، سەبەبىن:

زىندانداعى عالىمدى، ىزدەپ-قايتا سابىلدى، مəن بەرگەن دە جوق حالىق. كسەنوفوبيا – تەڭسەلدىردى حالىقتى،

ورمان ۇقتى، تال ۇقتى. عالىم جىگىت شىنىمەنەن جىندانىپ،

جەر-ويىنشىعىن قۇشاقتاپ،

جىلاپ-جىلاپ كوزدىڭ جاسىن اعىتتى. ادامزاتتىڭ

توبە شاشى تىك تۇردى، ال، كورىنبەيتىن، پاتشالىعى جىلاننىڭ،

ادامداردى ادامدارعا جۇتتىردى. وڭەشىنە،

ءوزى ورتەگەن Əلەمنىڭ،

كۇل-قوقىسىن تىقتىردى. قالا بىتكەن

مولالارعا اينالدى، ويىپ الدى

كوشەدە: قاناعاتسىز، تويىمسىز –

ەكى كوزى شىققىردى. كورىنبەيتىن پاتشالىعى جىلاننىڭ –

كسەنوفوبيا دەرتىمەنەن اۋىردى. كورىنگەندى

سۇيەتۇعىن:

«وركەنيەت-ادامزات» – تاستاپ قاشتى ءدəۋىردى. كسەنوفوبيا – ادامزاتتى

ساناسىنان شەكتەدى. ۇرەي!..ۇرەي!..ۇرەي تورلاپ كەتپەدى. ويدان قۇراپ،

كۇش پەن بۇراپ جاساعان–

ساياساتشىل، ساندىراقتىڭ تالقان بولدى مەكتەبى.

كسەنوفوبيا!.. كسەنوفوبيا!.. كسەنوفوبيا!..

يا، سونىمەن كورىنبەيتىن وداقتىڭ، جىلاندار پاتشالىعى- نىڭ قىرعىنى ادامزاتتىڭ اقىل-ماندارىن زىندانداعى جىندى عالىمنىڭ اۋىزىنا تەلمىرتتى.

بىراق، بۇل وداقتىڭ، جىلاندار پاتشالىعىنىڭ قولىنان كەل- مەيتىن ءبىر ءىس بار ەدى. ولار: ونەر اتاۋلىنى ولتىرە المايتىن. تالبويلارىن ارالاپ كەتەتىن، ءبىر قۇدىرەتتى كۇشتەن ولەردەي قو- رىقتى. ونىڭ اتى – ساز ونەرى بولاتىن! يمان مەن قايىر-قانا- عات، زايىر مەن ءبىلىم، ونەر مەن تالاپ، سۇيىسپەنشىلىك پەن ماحاب- بات، پاراسات پەن سەنىم جəنە ءتəڭىر سىيلاعان شەكسىز تالانتتان جارالعان شىنايى ونەردى جەڭۋ مۇمكىن ەمەس ەكەندىگىن دە ءتۇسىنىپ ۇلگەردى. سەبەبى، ساز ونەرىنە توسقاۋىل قوياتىن، قۇدايدان باسقا كۇش جوق. ساز تولقىنى وداقتاستاردىڭ كەز بويىن ەرىكتەن تىس ارالاپ شىعاتىن قاسيەتكە يە. ال، سىرىڭدى ءبىلىپ، ەركىڭنەن تىس ءىشىڭدى ارالاعان جاۋدان اسقان قاۋىپتى دۇشپان جوق ەكەنىن، ۇشتىك وداق سەزدى، ءبىلدى.سيقىرلى ساز-جىلان پاتشالىعىنىڭ ساردارلا- رىن ءتəتتى سەزىمگە شاقىرىپ، بويلارىنداعى اياۋشىلىق قاسيەتتى وياتا بەرەتىن ەدى.

سوندىقتان،ولار:قورقىتاتانى،قۇرمانعازىنى،ابىل- دى، قازانعاپتى، تƏتتىمبەتتى، موتسارتتى، پاگانينيدى،

بەتحوۆەندى جəنە ءبəرىن-ءبəرىن جەك كورەدى. ءدəستۇرلى ونەردى از- دىرۋمەن اينالىسىپ جاتىرعان دا، سول، ۇشتىك وداق! ادامزاتتى كسەنوفوبيا دەرتىنەن ساقتايتىن ۇلى كۇش – يمان مەن Əدەپكە سۋارىلعان ونەر! Əۋ باسىندا جاراتقان يەم ادامنىڭ كەۋدەسىنە جان سالعاندا جەتى ءتۇرلى سازبەن سالىپتى دەگەن دە ءسوز بار. ساز ونەرىنىڭ قۇپياسى مەن قۋاتى – تىلسىم دۇنيەگە تەڭ. اللا ءوز قالا- ۋىمەن تۋىنداتقان ساز ونەرىندە – بولمىسقا كۇش، ساناعا سۇلۋلىق پەن سەرپىن بەرەتىن نۇر بار. ادامزات  باقىتتى ء وزىنىڭ  جانى- نان ەمەس، وزگەنىڭ قانىنان ىزدەۋدى داعدىعا اينالدىردى. ءوزىمشىل الپاۋىتتاردىڭ ورەسكەل تəكاپپارلىعى – وزدەرىن دە، وزگەنى دە كسە- نوفوبيا دەرتىنە ۇشىراتتى. بارلىق باقىتتىڭ باستاۋ-ساعاسى، ءبىر اللا! اللانى ءسۇيىپ، دوستارىن قادىرلە! ۇلتتىق سالت-دəس- ءتۇرىڭدى، بابالارىڭنان قالعان كيەلى ۇعىم، قاستەرلى قاسيەت، دانا- لىق-داعدىلاردى كوزىڭنىڭ قاراسىنداي ساقتا! توپىراعىنان كوكتە- گەن اعاشتىڭ جەمىسى مەن ساياسى – بارشا جولاۋشىعا ورتاق. ۇلت بەسىگىنەن نəر الىپ، ادامزاتتىڭ اسىل پەرزەنتىنە اينالعان تۇل- عالار قانشاما!.. ۇلى سازگەرلەردىڭ تəڭىرلىك تۋىندىلارىندا سول نۇرلى شۋاقتىڭ يمان-سəۋلەسى بار. كوكىرەگىندە يمان-سəۋلەسى جوق قاراڭعى قوعامدا، كسەنوفوبيا دەرتى بەلەڭ الىپ، ءورشي تۇسەدى.

كسەنوفوبيا جالمادى. بارلىق سانا ۇشىندى، دəل قاراقۇرت ءپىشىندى. ءىشىم-سىرتىم،

تۇگەل جاۋ بوپ وزىمە، قايراپ الدىم ءتىسىمدى. ۇرەي قاپتاپ سۇرلاندى، شاشتى قارعا قىرماندى، شاشتى ادام يماندى، ار-ۇياتتىڭ

تەرىسىنەن،

جاساپ الدى شيلاندى. ون سەگىز مىڭ عالام تۇر، ءبىر-بىرىنەن ءدىر قاعىپ. جۇرەگىندە جىلان تۇر، بويىن تولعاپ ىرعالىپ. قۇرساق تۇستا قورقاۋلار،

بولاشاقتى ءجۇر باعىپ. كسەنوفوبيا دەرتىنە – ساياسات تا شالىقتى. ءبəرىن-ءبəرىن جاۋ كورىپ،

وعان تاعى سەندىرەدى حالىقتى. بەسىك قىلدى دۇنيەگە،

ساناعا:

ۇرەي دەگەن تابىتتى!.. بارلىق جۇرەك – بارلىق جەردە ۇرەيلى،

ءبىر-ءبىرىنىڭ جوق بولعانىن تىلەيدى. وي قانجارىن

وڭاشادا جانىپ اپ،

قيالى مەن قۇرلىقتاردى ىرەيدى. ەندى، مىنە،

ون سەگىز مىڭ عالامعا، جۇقتى دەرتى ادامنىڭ، ءتۇرىن قارا زاماننىڭ!؟ ايىرىپ كور،

ال، قانە،

ارام قايسى، ادال كىم؟! بارلىق تابان استىندا، ءبىر-ءبىر ور بار قازىلعان. قۇتىلمايسىڭ جازىمنان. سەندىك عۇمىر

وزگە جانعا كوپ ارزان، ءبىر شاينايتىن ساعىزدان. كسەنوفوبيا دەرتىنە – سانا قورقىپ بەرىلدى. كىرپىگىنە كەك ءىلدى. كولەڭكەسىن كورىپ قالسا قارۋ الا جۇگىرىپ،

اتىپ، شاۋىپ، ولتىرمەك بوپ تەبىندى. ەسىرىك بوپ ەلىردى. اسپان مەن جەر،

وت پەن سۋ،

كۇللى عالام دەرتتەندى،

بارلىعى دا ءبىرىن-ءبىرى جەپ كوردى. ءسۇيىپ جۇرمە

ادام عوي دەپ قۇر تەرى،

جىلتىراعان بەتتەردى. ءتورت قۇبىلا –

تۇگەل ۇرەي، قورقىنىش،

ءبىرىن-ءبىرى اڭدىماق.

كسەنوفوبيا – بۇگىنگە تəن، جالعىز ات. قۇرلىق بىتكەن،

ەل بىتكەن!

سەنى دە سول ءبىر قورقىنىش وكشەلەر، كۇنگە دەيىن دەم بىتكەن.

ەي، دۇنيە، ۇرەي باققان تاڭعا ۇزاق. كسەنوفوبيا – بۇگىنگە تəن، جالعىز ات. يماندى جان

اماناتىن ايالاپ،

اللاسىنا كۇلىم قاعىپ جولىعار. اش جۇرەكتەر تورىعار.

قاناعات پەن قايىردان، ماحاببات پەن مەيىردەن، الشاقتاعان جانداردىڭ، ماڭدايىنىڭ سورى بار. كسەنوفوبيا

قاقپانىنا ءتۇسىپ اپ،

ءوزىن-ءوزى دارعا اسىپ قورىنار. ادام ازدى اقىلدان،

اقىل ازدى تالاپتان، سانا ءوشىپ، وي كەمىپ، يمان كەتتى تابىستان، ەر ولمەدى نامىستان. قاناعات ءولدى،

مىنەز-وت،

قالعىعان حالىق كوز جۇمدى. ءسوز قىلماستى ءسوز قىلدى. التىننان كەسەك جاسادى، جىبەكتى جىرتىپ ءبوز قىلدى. جەتى ءشəرىپ،

Əۋليەم،

جەتى بىردەي قازىنام، اسىلىمنان اداستىم. قاراقۇرت بوپ تاڭ استىم، كەر جىلان بوپ كەڭەستىم، قاسقىر بولىپ قالجاستىم، اقىل-ەستەن الجاستىم، كولەڭكەممەن ەگەستىم.  ادام بوپ كەلىپ سانامدى، اجداھا جىلان سان الدى. قاراقۇرت نيەت ەلىردى، جۇرەكتىڭ تۇسىن كەمىردى. قۇرساقتان الدى قاسقىرىڭ، سəبي دە – وبال، جاس-مۇڭىم. ءوزىن دە ءوزى جالمادى،

ادام بوپ كەلىپ الدادى. ساناسى بار

ۇل بولسا،

ءبىرىنشى سونى تاڭدادى.

جاعالاپ ءجۇرىپ ازدىردى، وزىنە كورىن قازدىردى. ۇرەيگە بايلاپ

پەندەنى،

ءۇمىتىن جاننىڭ از قىلدى. شىنى قايسى ادامنىڭ، شىرعالى قايسى زاماننىڭ!؟ ءوز قولىممەن

كەۋدەمنەن،

مەن سولاي، مىنە، جان الدىم. ەلەس كەلىپ ەندەدى،

سانانى ۋ مەن جەمدەدى. جۇرەك تۇستا – قاراقۇرت،

قۇرساق تۇستا قاسقىرىڭ، سەن قىلعاندى –

مەن قىلدىم،

ادامنىڭ جاۋى مەن دەدى. كەر جىلان بوپ كەرلەندى،

ادام ەتىن ازىق قىلماق جەر دە ەندى. قاراقۇرت تəكسىز قاشاندا،

سازايىن جاننىڭ بەردى ەندى. قۇرساقتىڭ ءىشىن ويرانداپ، قاندى قاسقىر جەلدەندى. بىتىمگە كەلەر

ءتۇرى جوق،

ايىردى سولاي ەلدى ەندى. قاراقۇرتقا قايىرسىز، قاعانات-سەنىم ارتقان كىم؟! قاسقىرعا بەرىپ قوقىستى،

قارعىسىن سىرتتان تاققان كىم؟! جونىنە جاتقان جىلاننىڭ، قۇيرىعىنان تارتقان كىم؟!

جاۋ جاساعان ءوزىڭسىڭ!.. ادامنىڭ ءىشى الا ءدۇر، وزىڭە-ءوزىڭ قارا ءبىر!؟ يمان-əدەپ، سالت-ءدəستۇر، قۋعىن كورىپ سانا ءجۇر.

توگىلدى ساز كەپ، توگىلدى. قورقىت بوپ سوسىن ەگىلدى. قۇرمانعازى

جان بابام،

سəۋلەلى نۇر بوپ ءورىلدى. موتسارت شىعىپ مۇڭ باستى، ۇرەيدىڭ وتىن كىم باستى!؟ پاتشالىق قۇرىپ شالعايدان،

پاگانيني سىرلاستى. ساز تەربەدى، كولبەدى،

جارىققا جانىم شولدەدى. ءتىرىلتتى قايتا ۇلى ساز، جاتىر ەدى كومگەلى. جۇرەكتىڭ باسى قاراقۇرت، سازدان قورقىپ بۇعىندى. جۇلىننىڭ بويى كەر جىلان، و دا قاشىپ تىعىلدى. قۇرساقتىڭ ءىشى

قورقاۋ-دى،

ەسىنەن تانىپ جىعىلدى. تامىردىڭ بويىن ساز الدى، ايدىندى اققۋ-قاز الدى. ءوزىم بوپ كەلىپ

بۇل عالام،

بەرمەكشى مەنىڭ جازامدى. ساز توقتاسا ولەرمىن، سəۋلەلى ساز بەن كوگەردىم. كەشىر مەنى

تابيعات،

زيانسىز زəرە ولەڭمىن!..

ادامزاتتىڭ جان بويى مەن تəن بويىن، ون سەگىز مىڭ عالامدى سازبەن تەربەپ، جىرمەن الاستاپ، قاناتىمەن قاۋسىرىپ، قارلى- عاش-باۋىرىمەن قۇشقىسى كەلەتىن، الىپ جۇرەكتى اق پەرىشتەنىڭ اتى – ءدƏستۇرلى، ۇلتتىق ونەر! ادامزات، اقىل-ەسىنەن اداستى. ولەردەي  قورقىپ،  ۇرەيدەن  قالتىراپ،  دىرىلدەپ  جىنداندى.  جى-

لاندار پاتشالىعى كۇننەن-كۇنگە جاقىنداي تۇسكەنىن سەزىندى. ال- لاعا جالبارىنىپ جان ساقتاپ، پەندە بايعۇس كۇن كەشىپ جاتتى. اتا-بابالاردىڭ əرۋاقتارىنا دۇعا باعىشتاپ، ساداقا بەردى. تƏۋبƏ!.. تƏۋبƏ!.. شۇكىر!.. شۇكىر!.. – دەپ جالبارىنىپ، زار يلەدى. بىرەۋلەر: ون سەگىز مىڭ عالامدى، جەر مەن كوكتى سازونەرى مەن الاستاپ باقسىعا اينالدى. ەگەر جىلان پاتشالىعىنا ون سە- گىز مىڭ عالام، مۇحيتتار مەن تاۋلار، دۇلەي داۋىلدار مەن تاس- قىندار، ءورت پەن ءزىلزالالار،كوك پەن جەر قوسىلسا ادامزاتتىڭ كۇنى نە بولماق!؟.. وندا، əپ-سəتتە كۇلى كوككە ۇشادى. جاندارىن قويارعا جەر تاپپادى. ازۋىن ايعا بىلەگەن ماقتان-كوكىرەكتەر ءبىر سəتتە-اق مىش بولدى.تۇككە دە تۇرمايتىندىعىن ۇقتى.

مەيىرىم مەن ماحابباتتىڭ شەكسىز يەسى، كەشىرىمشىل ءبىر اللا عانا، قورعاۋشى! Əلدە دە، ادامزاتتى، ءوزىنىڭ ءسۇيىپ جاراتقان قۇل- دارىن اراشالاپ، قورعاپ تۇرعانىنا، اللاعا شۇكىرلىك قىلسىن، پەندەلەر!.. باسقا، نە كەلەدى قولدارىنان، پەندەلەردىڭ!؟.. توزاڭداي دا سالماعى جوق پەندەلەر، əنشەيىندە، مىقتىمسىپ ماقتانۋعا شەبەر. وسىندايدا تىشقاننىڭ ىنىنە تىر جالاڭاش كىرىپ كەتۋگە دايىن تۇرادى! ...اللا ءوزىنىڭ قۇلدارىن توپىراقتان جان سالىپ جاراتقالى كەشىرۋمەن كەلەدى. ...اللا كەڭ جəنە كەشى- ءرىمدى. اللاعا شۇكىرلىك قىلامىز! ساقتا-ساقتا، ساقتاي گور، اللا!.. اللا تاعالا ادامنىڭ كەۋدەسىنە جەتى ساز بەن جان سالعان. ۇلى سازدا – اللانىڭ نۇرى بار. انانىڭ Əلدي-Əۋەزىندە-اللانىڭ ۋىز-ءنƏرى بار. ايات- دۇعالاردى قىراعاتتاپ، Əسەم داۋىسپەن وقىعاندا، جاندى-جانسىزدىڭ بالقيتىنى سوندىقتان. ۇلى ساز

ونەرىنىڭ قۋاتىمەن تاۋلاردى كوتەرىپ، جەردىڭ تارتىلىس كۇشىن ازايتۋعا بولادى. اللا تاعالا ءدəستۇرلى ساز ونەرىنە، مىنە، سونداي قۇدىرەت پەن قۋات بەرگەن. (اللا قالاسا بارلىق كۇش-قۋات ادامزاتتىڭ يگىلىگىنە جۇمىس جاسايدى) ۇلتتاردىڭ ساناسىندا قالىپتاسقان سالت-ءدƏستۇر – حاقتىڭ قا- لاۋىمەن، بابالاردىڭ باتاسى سىڭگەن جƏنە جۇرەك پەن جادىعا ورنىققان، راحماني قاعيدالار!.. ونىڭ وزىعىنا اللا ءومىر بەرەدى، توزىعىن شەكتەيدى. ادام-

زات اللادان كەشىرىم سۇراپ: كەشىر، كەشىرە گور، اللا!؟ ...ءبىز، ءبəرىن- دە وزىمشىلدىكپەن، وركوكىرەكتىكپەن ۇمىتىپپىز، تەرىس جاساپپىز دەپ جىلاپ-ەڭىرەپ جالبارىنىپ جاتتى.

كەشىر اللا!؟...كەشىرە گور، جان اللا!؟ سەنەن باسقا مەن قامقورشى تابام با!؟

كەشىرە گور، جان اللا؟!..

جانىم اللا، جالبارىندىم، جىلادىم، ءبəرى سەندىك: اناۋ اسپان، مىنا كۇن!

سەن بولماساڭ – سوقىر بولىپ قۇلادىم. سەن قالاساڭ – جاندى كوز بوپ شىراعىم! جانىم اللا، كەشىرە گور، ادامدى! قولدى جايىپ دۇعا قىلدىم، تاڭ الدى. كەشىر اللا، كەشىرە گور، قۇلداردى، سەنەن باسقا اراشالار كىم بار-دى!؟ قايتارا گور پاتشالىعىن جىلاننىڭ، قان جىلاتتى، قان جۇرەكتى مۇنار كۇن. ءبىر اشۋىن قيسىن بىزگە تابيعات،

سəجدە قىلىپ جىلاپ وتىر جاميعات. كەشىرە السا، كەشسىن ءبىزدى تابيعات!؟..

ال، جىلان پاتشالىعى ون سەگىز مىڭ عالامنىڭ ءتىلىن ادامدارعا قاراعاندا تۇسىنگىش تە، تاپقىش ەدى. ون سەگىز مىڭ عالامعا جى- لاندار پاتشالىعى ادامدارعا قاراعاندا سىيلى دا، مۇددەلەس ەدى. سەبەبى، ادامزاتتىڭ بالاسى شەكسىز ۇستەمدىككە ۇمتىلىپ، تابي- عات پەن بولمىستىڭ الدىندا بارلىق قادىر-قاسيەتتەن جۇرداي بولعان،قاناعاتسىز، تويىمسىز وڭەش بەينەسىندە ەلەستەيتىن.ءتəڭى- رىمنەن ءتىن تارتقان، اللانىڭ نۇر-تامشىسىنان جارالعان دəس- ءتۇرلى ساز ونەرى عانا جىلان پاتشالىعىنىڭ اشۋىن قايتارىپ، ادامزاتتى اپاتتان قۇتقارۋى مۇمكىن ەدى. سەبەبى، ساز قۇدىرەتى سوندا، ەشبىر كەدەرگىسىز جۇرەك پەن ساناعا ەنە بەرەتىن ەدى.نۇرلى ساز – اللانىڭ رۋحانياتقا سالعان شەكسىز، سان مىڭ سارا جولى مەن كىلتىنىڭ، قۇپيا شيپاسى مەن ءنəرىنىڭ ءبىرى ەدى.

ادامزاتتىڭ بالاسىنىڭ ۇرەيلەنىپ قورىققانى سونشالىقتى، جۇرەك پەن جۇيكەگە كىرىپ الىپ اشۋ مەن ىزانى قوزدىراتىن ءىبىلىس- ءتىڭ ۇرپاقتارىن، جىن-شايتانداردى ساز ونەرىنىڭ قۋاتىمەن الاستاپ، جۇمىر جەردەن قۋ ءۇشىن بارلىعى بىردەي ونەر مەن ونەرپاز اتاۋلىنى ىزدەپ كەتتى. جىلاندار پاتشالىعىنىڭ ءجۇ- رەگىنە دە وسى ساز ونەرى ارقىلى جول تاۋىپ، تۇسىنىستىك پەن سەنىمگە شاقىرۋدىڭ امالىن قاراستىردى، ادامزات!.. بايلىعى مەن مان- سابى بۇل جولى پايداسىنا، قادەگە جارامادى. ءمۇجəلسىز، ءمۇسəپىر كۇي كەشىپ، ادامزاتتىڭ قورقىنىشى مەن ۇرەيى كوزىنەن سورا بو- لىپ اعىپ تۇردى... ۇشتىك وداق ادام بەينەسىنە ەنىپ الىپ دۇنيەنى كەدەرگىسىز ارالاي باستاعان كەز ەدى، بۇل!.. ادامزاتتىڭ بالاسى: ونەر مەن ونەرپازدى ىزدەپ اۋىل مەن قالانى، ساي مەن سالانى كەزىپ

بوسىپ ءجۇردى. جان ءتəتتى، جىلان پاتشالىعىنا جۇتىلىپ كە- ءتۋدىڭ قاۋپى بار بولاتىن. حاقتىڭ نۇرى ءدəستۇرلى ساز بەن جۇرەككە جەتەتىنىن، بəلە-جəلەدەن قورعاپ تۇراتىنىن ەندى مويىندادى. ادامزات اقىلعا كەلە باستادى. ءدəستۇرلى ونەر مەن ونەرپاز تورگە شىعىپ، قۇرمەت كورە باستادى. مىنە، اللانىڭ قۇدىرەتى! اللا ءوزى- ءنىڭ نۇرلى ونەر، ومىرشەڭ جاراتىلىسىن قورلاتپايدى.

الاستاۋ

الاس!..الاس!..

كۇي اعىلسىن جىرمەنەن، الاس!..الاس!..

ساز اعىلسىن سىرمەنەن. الاس!..الاس!..

ۋ ىشەدى بىلمەگەن. كəمىل يمان بولاشاققا جول باستا،

جولداس بولام سەنەن باسقا، كىممەنەن!؟..

Əلدي-əلدي،

Əي، بوبەگىم، جۇمىر جەر،

كوك اسپان مەن جۇمىر جەرگە عۇمىر بەر. الاس!..الاس!..

جان بويىنا مىڭ الاس! الاس!..الاس!..

تəن بويىنا مىڭ الاس! يمان كەلسىن،

يگىلىك پەن ار كەلسىن،

جىن-پەرىلەر جان مەن تəننەن تۇرا قاش. الاس!..الاس!..

ۇيلەسىم بەر، عالامعا!

قاناعات بەر، قايىر مەنەن زامانعا. دوستىق پەنەن تۋىستىق بەر،

اقىل بەر،

دانالىق بەر، ادال ەڭبەك ادامعا! الاس!..الاس!..

بəلە كەتسىن، دەرتپەنەن،

ىندىن كەتسىن نە بەرسەڭدە جەتپەگەن. قۇردىم كەتسىن

قۇل بىتكەندى ازدىرىپ،

مانساپ كورسە، بايلىق كورسە بەتتەگەن. الاس!..الاس!..

ۇلتىن، حالقىن ساتقاندار!

ەلىن ەزىپ، ەرەن بايلىق تاپقاندار. الاس!..الاس!..

ناداندىق پەن سوقىرلىق، ءدىلىن-ءدىنىن،

ءوز سالتى مەن ءدəستۇرىن،

جوققا بالاپ، جاتقا قاراپ جاتقاندار. الاس!..الاس!..

جىن-پەرىلەر، بار ەندى، اداستىرعان، سوعىستارعان Əلەمدى! الاس!..الاس!..

تۇسىنبەستىك، ءتۇڭىلۋ، الاس!..الاس!..

ۇرەي مەنەن قورقىنىش،

كەت ەندەشە، ادامزاتتان، قال ، ەندى!.. جانىم اللا!..

جاراتقانىم، جان-نۇرىم!

قورعا ەندى، قۇلدارىڭنىڭ بارلىعىن. كەشەر ەندى،

قۇلدارىڭدى كەشە گور،

ساعان ايتار ساحار تاڭنان زار-مۇڭىم!؟.. ءوز قۇلىم دەپ،

ءمورىڭدى باس ماڭدايعا!

ساعان ايان، يمان-ءəدىپ جان قايدا. پايعامبارىم،

Əۋليە-ءپىر، ساحابا،

بەكەتىمنىڭ ۋىزى بار تاڭدايدا! تىلسىم سازدى

مەن ەستىدىم وتپاننان،

ەسكەن سامال قوبىز بولىپ سارناي ما!؟ الاس!..الاس!..

قىرسىق كەتسىن!.. قىدىر جەتسىن!.. اتامەكەن، اتاجۇرت،

بوستاندىعىم، تəۋەلسىزدىك تۇعىرىم! بودان قىلماق كىم ۇلىن!؟

كوزى اشىق ەل: تاپتاتپايدى تاريحىن،

تاۋىپ الار كۇزەسىنىڭ سىنىعىن. قاناعات بەر،

كوڭىلىمە جەتەدى، حان تاعىنان قادىرلى،

تۋعان ەلدىڭ، تۋعان جەردىڭ ەتەگى. ءۇش ءجۇز الپىس

Əۋليەلى – ماڭعىستاۋ،

ساعىنىش پەن ۇلى سازدىڭ مەكەنى. ابىل قايدا،

قازانعاپ پەن تəتتىمبەت!؟

بەتحوۆەنگە كورگەنىم جوق جاتسىڭ دەپ. سازبەن بىرگە

سانام مەنىڭ ويانسىن،

ساعىنىش پەن سارى الا تاڭ، اتسىن كوك. اللا بەرگەن

ماحاببات بار جانىمدا!

سەن دە كەلىپ مەنى قۇشقىن، ساعىن دا. ون سەگىز مىڭ عالام بىزبەن ءبىر تۋىس، ايدى ءسۇيىپ، كۇندى قۇش،

يمان ەمگەن جۇرەگىڭە باعىن دا! قازاقستان:

حاقتان ىزدە باق قۇسىن،

بىرلىك، ءبىلىم، ەڭبەگىڭە تابىن دا!

وسى كەزدە: مəڭگى باقي باستارى بىرىكپەگەن، ەكەۋى قاتار ۇشىپ كورمەگەن، ساياق ساۋىسقاندار جينالا قالىپ ادامزاتتى كەلەكە- كۇلكى قىلدى. وزدەرىنىڭ جالعىز-جالعىز سەكەمشىل عۇمىرىن əلەمگە ۇلگى ەتكىسى كەلدى. اششى شىندىق – ادامزاتتىڭ جۇرەگىن ايعىزداپ، قانى مەن ءىرىڭىن اعىزا ءتۇستى.

(ساۋىسقاننىڭ كۇلكىسى)

ساياق ۇشقان ساۋىسقان، كۇلدى، مىنە، ساق-ساق! تاڭدايلارى تاق-تاق. الا قانات

سەكەمشىل،

بىرلىگى جوق قۇس ەدى،

كۇلكى قىلدى اقىرى توبەمىزدەن اتتاپ. ساۋىسقان:

– ەي، ادامدار!..

دەيسىڭىز بە: «بىرلىك قۇت!»، بەرەكەسىز تىرلىك قىپ،

سەن ەمەس پە ەڭ، جۇماقتان دا قۋىلعان، ۇرلىق قىپ!..حا-حا-حا! ەي، ادامدار!..

سەنىڭ قولىڭ بوساعان جوق جاعاڭنان.

...ولەرمەن مەن شابارمان. ءبىر-ءبىرىڭدى

الداپ-ارباپ قان ءىشىپ،

كوزدەرىڭە قارا، əنە، اعارعان. حا-حا-حا. كۇلكىم كەلدى!..

ءجۇرسىڭ جەردى لاستاپ.

جەر بەتىنەن تاستاسام با سىپىرىپ، قاناتىممەن قۇلاشتاپ.

ەي، ادامدار!.. زۇلىمدىققا كەلگەندە، سەنەن، ءسىرə، كىم اسپاق!؟.. ءوزىڭدى-ءوزىڭ

الداۋمەنەن كەلەسىڭ، قاناعاتسىز اتاۋ مەنەن كەرەسىڭ. كوكىرەگىڭ

كۇركە بولىپ شايتانعا،

جىن-پەرىگە ەرەسىڭ. مىناۋ سورلى

ون سەگىز مىڭ عالامنىڭ،

ماڭدايىنا قاعىلعان ءبىر شەگەسىڭ. كوكىرەكسىڭ،

الپاۋىتسىڭ، قۇرلىقتاردى كەمىرگەن.

قۇرساعىڭا التىن، كۇمىس، تەمىر جەم. سەن تاعىدا:

قاتىگەزسىڭ،

سوعىسقۇمار سويقانشىل،

اقشا-قورسىڭ ارىن ساتىپ ەلىرگەن. سەن قۇدايدى ۇمىتىپ:

ءƏمىر ەتىپ،

دۇنيەنى كۇل قىلدىڭ. سەنىڭ ءسوزىڭ قۇبىلدى تەرىسىندەي قۇندىزدىڭ. ءبىر-بىرىڭە

توزاق جاساپ تىرلىكتە،

ءىبىلىستىڭ ساياساتىن جۇرگىزدىڭ. حا-حا-حا!..

ساتىپ كەتۋ، اتىپ كەتۋ،

بۋىندىرۋ جوقتىقپەن،

سەنەن قورقىپ سۋ ۇركەدى، وت بىتكەن. سەرتىڭ دە جوق،

ۋəدەڭ دە جوق، انتىڭ دا،

دۇنيەنى باعالايسىڭ قارىن قامى توقتىقپەن. سەن سەنبەيسىڭ:

جۇماققا دا، توزاققا!

جانىڭ ءۇيىر جانشىپ تاپتاۋ، مازاققا! قۇرىق سالعىڭ

كەلىپ تۇرار قاشاندا، ار-يمانى ازاتقا! سەن تۇلكىگە كۇلەسىڭ:

ال، نيەتىڭ مىڭ تۇلكىدەن الدامشى. باتار كۇندى

وتكىنشى دەپ

قارعايسىڭ،

سەنەن قاشىپ بارا جاتىر جالعانشى. قاناعاتسىز

قالتىراۋىن سەكىلدى، قورقىنىشتى جانىڭىز، ال، وسىعان تاڭدانشى!؟.. تاڭدانبايسىڭ!..

سەبەبى، سەن، سوندايسىڭ. جاساپ الىپ جاۋىزدىقتى، جالبارىنىپ سورلايسىڭ. ىندىنىڭنىڭ

ءبəرى تەسىك جاماۋسىز،

تويمايسىڭ دا، تولمايسىڭ!

...سەن سوندايسىڭ!

جان بەرەردە جاعالاسىپ، ايتپاق بولىپ شىنىڭدى، ءبىر بىلەسىڭ قۇنىڭدى.

قۋ سۇيەككە يتشە ءجۇرىپ تالاسىپ،

ادام بولىپ ءسۇردىم دەيسىڭ عۇمىردى.

حا-حا-حا!

...ۇيرەتەسىڭ تاعى سوعان ۇلىڭدى.

...قىزىڭدى دا بۇرىمدى! مەنسىنبەگىڭ كەلەدى، ءبəرىن-ءبəرىن باسقانىڭ،

تاۋدى تاپتاپ، تاعاسىڭىز تاسقا ءمىن. وي-مەرەزىڭ

قۇتىرتىپ،

مۇحيتتاردى كەشىپ وتكىڭ كەلەدى، ورمان كورسەڭ قىرقىپ الىپ باستارىن. ءبəرىن تاپتاپ،

وتىرعىڭ كەپ تۇرادى، قۇداي بىراق قىراعى. ادام بىتكەن ازدىردى،

ون سەگىز مىڭ عالامدى،

تاس توبەڭنەن ءتəڭىر ءبىر كۇن ۇرادى! (سول ساۋىسقان:

كوپ ۇرىستى، كەك قىلدى.

جۇقا جاننىڭ جۇرەگىنە جەتكىزدى) مەن سوسىن دا،

ساياق ۇشام ءبىلدىڭ بە؟!.. بىلمەسەڭ سول، دەپ كۇلدى!.. حا-حا-حا-لاپ،

كەتتى سوسىن: «ادام دەگەن قۇردىم» – دەپ. ءبىلىپ قويسىن، بۇل ءبىر دەپ.

جينالىپ اپ: «دوستىق»

جايلى حاتتاعان،

قاۋلىڭىز بەن قارارىڭدى ۇردىم دەپ.

...كەشىرىڭىز ساۋىسقان!؟ وكپەڭىز كوپ قۇس ەكەنسىز ادامعا! بىرلىك كەرەك ماعان دا!

حاق نۇرىنان

جاراتىلعان شىن قۇلدار، ويانادى ساناسى،

بىرىگەدى باۋىر بوپ، Əيتەۋىر ءبىر زاماندا!

ءVى

جə، سونىمەن ءبىز ادامدار تابيعاتتى ىزالاندىرىپ وشىكتىرگەن سوڭ، ولار دا قورعانىسقا كوشتى. جىلان، قاراقۇرت، قاسقىرالار ادام بەينەسىنە اينالىپ وزىمىزبەن سوعىسا باستادى. وسى تۇستا ۇلى سازعا تىعىلعان جەر مەن كوك ادامنان كورگەن قورلىعىن اي- تىپ، جاراتقان– يەگە، ءبىر اللاعا جالبارىندى.

جەتى عالام-جەرمىن مەن، كۇندى ءسۇيىپ ەردىم مەن. جۇلدىز كورسەم تەربەتىپ،

ايعا قوناق بەردىم مەن. سۇلۋسىندىم شىعىسپەن،

بالقىپ جاتتىم باتىسپەن، سولتۇستىگىم اق قار-دى، وڭتۇستىگىم باقتان-دى. جەر استىندا ءبىر قالا، زاماننىڭ كۇتپەك اقىرىن، ءجۇر ۇستىندە مىڭ قالا، ۋلاپ تا جاتىر اقىلىن. جوعارىدا كوك زەڭگىر،

جول تارتىپ جولاي كەزگەن جىر. پەرىشتەگە

قول بەرىپ،

پەندەڭىزدەن بەزگەن جىر. اقيقات ءتۇبى

حاقتان-دى،

حاق بۇيرىعىن سەزگەن جىر. مەن – جەر ەدىم، انامىن! سوقپايدى سارى سامالىم. ادامنىڭ ءتىسى – جەگى قۇرت، جان اللا سەمىپ بارامىن! ادامزات قايدا بۇرىنعى!؟ يمانعا بايلا قۇلىڭدى!؟ جاھانعا يە –

جان اللام، ون سەگىز مىڭ بۇل عالام،

قاناعات كەتىپ، ءبۇلىندى. ازۋىن بىلەپ

ايدى جەپ، كوزىمەن ءتۇرتىپ كۇندى جەپ،

كۇندە كەڭەس كۇبىندى. سىڭسىعان اناۋ ورماندى،

سىندىرعان قول كىمدىكى!؟ قوپارىپ اناۋ تاۋلاردى قۇم قىلعان قول كىمدىكى!؟ قوعاسىن ورتەپ

ايدىندى،

كۇل قىلعان قول كىمدىكى؟! كوكتى بىلعاپ شاپشىعان، قۋ تاقىر بوپ قاقسىعان، ءبىر ارامزا بەز شىقتى، ادامعا بىتكەن جۇرەكتىڭ،

ايىقپاس دەرت بوپ، استىنان!.. جان اللا ءوزىڭ ساقتاي كور!؟ نۇرىڭ مەن سىلاپ باپتاي كور. جان اللام ءبىزدى ساقتاي كور!؟

ءVىى

وسىلاي ادامزاتتىڭ بالاسى جانتالاسىپ وزدەرى قولدان قي- راتقان دۇنيەنى قالاي قالپىنا كەلتىرەرىن بىلمەي اقىلدارى ايران- داي توگىلىپ، داڭ بولدى. جىلاندار دا تابيعاتتىڭ كيەلى جارا- تىلىسى. ولار: وزدەرى قۇرعان قاعاناتتىڭ كۇش-قۋاتىن ارتتىرا ءتۇستى. تۇسىنىكسىز جويقىن زاۋالدار مانساپ-ماسى، بايلىق-ماسى ءشىرىندى – نيەت، شىركەۋلى جۇزدەردى قوي توعىتقانداي جۇتىپ جاتتى. استان-كەستەن بولعان اقىل مەن سانانىڭ قۇرباندارىنا قول ۇشىن بەرمەك بولىپ، بابالار رۋحىنىڭ ەلەستەرى ساحارانى كەزىپ ءجۇردى.

بابالار رۋحى جƏنە اق باتا

قان تامىرى حالالدان،

جۇرەكتىڭ باسىن ساز العان. ەت پەن سۇيەك

تال بويىم،

ساز بەنەن جىردان جارالعان. تىلەك اشتى پەردەسىن،

جۇرەك اشتى ىرگەسىن. جۇرەك پەن

سىرلاس قايران جىر، اينىمايتىن دوس بولدى، يماننىڭ ءدəمىن بىلگەسىن.

قۇلىڭ ەدىم جان اللا، قۇلىڭدى ءوزىڭ ساقتاي كور!؟ ۇلىڭ ەدىم جان بابا، باتاڭدى بابام شاپپاي بەر؟! جۇرەك پەن جىر

قوسىلدى،

ەل سەنىمىن اقتاي كور؟!.. اق نۇرىڭنان

جان اللا،

اقىردىڭ تاڭى اتپاي بەر!؟.. ادامزاتتى ازدىرعان شايتانداردى تاپتاي سال! قۇلدارىڭنىڭ جۇرەگىن، يمان-əدەپ،

سالت-ءدəستۇر،

نۇرلى تالاپ، عىلىممەن، قاناعات بەرىپ، قاپتاي سال. داق تۇسىرمەي جۇرەككە، قاراڭعى كورگە اقتاي سال!؟ Əۋليەلى ماڭعىستاۋ،

«Əۋمين!» – دەسىن ءپىر بەكەت.

وتكەندەرگە ورەۋىل،

كەتكەندەرگە سالاۋات، تاپتىرماس ەندى ىزدەسەك. يماننىڭ ءسوزى جۇرەكتە، جۇرەكتىڭ ءسوزى – تىلگە سەپ!.. Əرۋاقتار سوندا سويلەدى:

– قۇلىنىم مەنىڭ، قۇلىنىم! قيرادى ما شىنى-كۇن؟! قيىندىسى قول كەسىپ، قيىردان قاراپ جول كەسىپ، ءدۇبىرلى

جالعان قىم-قيعاش،

جاتىر ما جانىم سور كەشىپ!؟ قوشتاسار تۇسىڭ – قارا جەر!.. وت باسار تۇسىڭ – توزاق-تى!

نۇرلانار تۇسىڭ – جۇماق-تى! ءۇمىتىڭ بولىپ – تاڭ اتتى. ءومىرىڭ بولىپ – كۇن اقتى. كۇن بولىپ كوكتەن كۇلدىردى، ءتۇن بولىپ سوسىن جىلاتتى. ايداماي جەلىپ

ارانعا،

اق كيىك تاعدىر كەلەدى، سولاي دا – سولاي قۇلاتتى. وزىڭنەن كور، كۇنəڭدى،

حاق سۇيگەن قۇل شىدامدى. سەندىك پيعىل

تۋعىزعان،

پاتشالىق قۇرعان جىلاندى. اق باتامدى بەرەيىن: حاقتان بولسىن، كەشىرىم! حالالدان بولسىن، ءوسىمىڭ! يماننىڭ شامى جول باستاپ، جۇماقتان بولسىن، ەسىگىڭ! تابيعات بەرىپ

اشۋىن،

اللا بەرسىن كەشىرىم!

بابام بولىپ كەلىپ ءۇن قاتقان: ەسىمنەن كەتپەس ەسىل ءۇن!..

تەلەديداردان حالىقارالىق حابار:

اقىلىنان اداسقان ادامزاتتىڭ بار بىلەرى – بۇۇ-نىڭ قاۋلى، قارارى ەدى.تاعى دا ۋلاپ، شۋلاپ جينالدى. كورىنبەيتىن جىلان- دار پاتشالىعى ءۇش كۇن بويى ءسوز بولدى. اقىل تاپپا-

دى. ءبىر بىلسە وسى بىلەدى – دەپ، زىنداندا جاتىپ، جەر-ويىنشىقپەن əۋرە بولىپ وتىرعان عالىمدى الىپ كەلىپ ەمدەۋگە، ونىمەن قالاي دا تىلدەسۋگە تالاپ جاسادى. قۇدايدىڭ قۇدىرەتى مەن عالىم جىگىتتىڭ بەتى بەرى قارادى. كەنەت ەسى كىردى. ەسى كىرگەن بويدان، بۇۇ-نىڭ مىنبەرىنە شىعىپ ادامزاتقا امانات ايتقىسى كەلەتىنىن ءبىلدىردى. تىڭداماۋعا بولمايتىن ەدى، باسقا امال تاۋسىلعان. كورىنبەي قيرا- تىپ بارا جاتىرعان جىلاندار پاتشالىعىنىڭ زاۋالى – عالىم جىگىتتءى بۇۇ-نىڭ مىنبەرىنە شىعارۋعا مəجبۇرلەدى. تاعى دا جيىن!.. تاعى دا Əلەم، ءۇمىت پەن كۇدىكتىڭ اراسىندا قۇلاق توسىپ وتىر- دى. عالىم جىگىت: «اللادان كەشىرىم سۇراڭىزدار!؟ ...Əرۋاقتارعا ساداقا بەرىڭىزدەر!؟... ۇلتتىق سالت-ءدəستۇر مەن ءدəستۇرلى ونەردى، يمان مەن əدەپتەن جاڭىلماڭىزدار!؟... جىلان پاتشالىعىنىڭ جۇرەگى مەن ساناسىنا əسەر ەتىپ جəنە رايىنان قايتارىپ اشۋىن باساتىن ءبىر-اق كۇش بار، ونىڭ اتى – اللانىڭ اق نۇرىنان جارا- لىپ، جۇرەكتىڭ قالىبىنا قۇيىلىپ، ومىرگە كەلگەن – ءدəستۇرلى ساز ونەرى!... مۇنى مەنىڭ قۇلاعىما پەرىشتەلەر سىبىرلاپ تۇر!..» – دەپ ايتتى دا، قايتا قۇلاپ، باقيعا اتتاندى. اماناتىنا، عىلىمعا ادال جان ەكەن، əلەمنىڭ كوز الدىندا جان تاپسىردى.

عالىم ءولدى، ويى قالدى، ورنىقتى، اق ءسوز ءۇشىن، كوردى قانشا قورلىقتى. ادامزاتتىڭ بىلەتىنى – زورلىق-تى!.. عالىم ءولدى، امانات جان جونەلدى، جانى نۇر بوپ، ءتəنى ءشوپ بوپ كوگەردى.

عالىم ءولدى – قورعاماق بوپ زاماندى!.. عىلىم-حاقتان، سانا قايتا جاڭاردى.

– بۇۇ-نىڭ كوشباسشىلارى كوپ ويلاندى. عالىم جىگىتتىڭ ءسوز- دەرى كوڭىلدەرىنەن كەتپەدى. مويىندامايىن دەسە باسقا جول جوق، تىعىرىققا تىرەلىپ كەلەدى.سودان ساياق ساۋىسقانداردىڭ سىن-ءسوزى ءوتتى مە، əلەمنىڭ ويشىل تۇلعالارى قايتا-قايتا جينالىپ، اقىل- عا كەلدى. بۇۇ-نىڭ جانىنان ءدəستۇرلى ساز ونەرىنە نەگىزدەلگەن، əلەمدىك ۇلت-اسپاپتار وركەسترى قۇرىلدى. ول: دۇنيەنى ارالاپ، ادامزات- تى بەيبىتشىلىك پەن بىرلىككە، يمان مەن Əدەپكە شاقىرماق. حاقتان كەشىرىم سۇراپ، حالىقتاردى قاناعات پەن سۇيىسپەنشىلىككە ۇندە- مەك. ادال ەڭبەك پەن بىلىمگە، تەڭدىككە سۇيەنبەك. ءƏربىر ۇلت اللانىڭ الدىندا بىردەي دəرەجەگە يە ەكەندىگىن تۇسىندىرمەكشى. سۇلۋ بولا- شاقتىڭ سىرعالى ءۇمىتى ەدى، بۇل.

سۇلۋعا ماداق – جىر

قايران ونەر، ۇلتتىق ونەر، تəڭىرلىك! سەنىمەنەن تىرلىك ءتəتتى، جانىم قۇت. سەن قايداسىڭ؟..

ساعىندىق!

نۇرلى سازعا، ەلجىرەدىك، تابىندىق. ۇلتتىق ونەر – ۇلتتىڭ جانى، ارمانى. ۇلتىڭ ولسە: تىرلىكتىڭ بار نە ءمəنى؟!.. نۇرىما-نۇر قوسىلسىنشى قانداعى. قيا قانات جىر-جۇرەگىم سامعادى. سۇلۋ Əلەم!..

قانداي ارۋ، قارا جەر!

اناۋ قىرات، مىناۋ قولات، اناۋ ءور! سەن سۇلۋسىڭ!..

مەنىڭ اسىل مەكەنىم!

جىرلى جۇماق، گۇلگە تولعان ەتەگىڭ. ادام سۇلۋ، ون سەگىز مىڭ عالام دا، جىلان-پاتشا وكپەمىز جوق ساعاندا! اشۋىڭدى باس تابيعات، كەشىرگىن!؟.. بوسقا ءوتىپتى، حاق سىيلىعى ەسىل كۇن. كەشىر مەنى!؟..

سەن سۇلۋسىڭ دۇنيە!

جىرىم مەنەن سالىپ الدىم كۇيىمە!..

وركەستردىڭ باياندى ورنى، باستاۋ ساعاسى – استانا قالاسى بو- لىپ بەكىدى. استانا جƏنە قازاق حالقى ءوزىنىڭ اق جۇرەك كەڭدى- گىمەن، وسى قۇرمەتكە لايىق دەپ شەشىلدى. بۇۇ-نىڭ əلەمدىك وكىلەتتى جəنە ۇلتتىق وكىلدىكتەر القاسى بۇل ۇسىنىستى ءبىراۋىزدان قول- دادى. Əرينە، اق جۇرەكتىك پەن اق پەيىلدىلىك – ءوزىن-ءوزى قادىرلەي بىلەتىن ۇلتتىڭ سانالى، سۇلۋ، مəدەنيەتتى امال-əرەكەتىنىڭ جەمىسى  بولسىن،  دەپ  تىلەيمىز!  وركەستردىڭ  اتى:   «وت-مان» دەپ اتالاتىن بولدى. سەبەبى، ادامزاتتىڭ بىرلىك پەن مəدەني ومىرگە، سانالى تىرلىككە اياق باسۋى – وسى تاۋدان، وتتى يگەرۋدەن باستالعان ەدى. وت-مان – قازاقتىڭ قاراشاڭىراعى ماڭعىستاۋ ولكەسىندەگى كيەلى ورىن. وت-قۋات پەن كۇشتىڭ كوزى. ونى: يمان مەن قاناعات قانا باسقارۋى ءتيىس. ەجەلگى اڭىزدار وسىلاي سىر شەرتەدى. ءسويتىپ، ۇلى سازگەرلەر قايتا ءتىرىلىپ جۇمىر جەر مەن كوك اسپاندى، ادامزاتتى ۇمىتپەن سەمىرتتى. ادامزاتتىڭ جۇرەگىنە ورنالاسىپ العان جاۋىزدىقتان وزدەرىن اراشالاۋعا كىرىسىپ كەتتى. Əرينە، بارلىق ون سەگىز مىڭ عالامنىڭ جاندى-جان- سىز جاراتىلىسى – ءبىر اللاعا تəۋەلدى. مەيىرىمدى اللا بۇل جولى دا ادامزاتقا كەشىرىممەن قاراپ، ءتəۋبəشىل قۇلدارىنا مەيىرىمىن توگە  باستاعانىن  سەزگەن  سوڭ،  جىلاندار  پاتشالىعىنىڭ  اشۋ-

ىزاسى دا ساباسىنا تۇسە باستادى. ءسويتىپ، استانا قالاسى – سۇلۋلىق پەن مەيىرىمنىڭ جاھاندىق ورتالىعىنا اي- نالدى. ونەر قايراتكەرلەرى بۇل ايتۋلى مƏدەني شارا جونىندە  Əلەمگە  اقپارات  بەرۋگە  بۇۇ-نىڭ  كەزەكتى

جينالىسىنا اتتانىپ كەتتى. ءبىر قىزىعى: وسى ۇلى قادام قازاق ەلىنىڭ تəۋەلسىزدىگىنە جيىرما بەس جىل تولۋىنا سايما-ساي كەلدى. جان شۋاق ارمانىمدى، شىعارماشىلىق ەڭبەگىمدى – تəۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ ۇلى مەرەكەسىنە شاشۋ قىلماقپىن!

(سەرپىن-ساز)

تەلەديداردان حالىقارالىق حابار:

«وت-مان» – بۇكىل əلەمدىك ەتنو-مəدەني فولكلورلىق ۇلت-اس- پاپتار وركەسترىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى ءوتتى. بۇكىل Əلەم: استانا قالاسىنداعى وسى رۋح تازالىعى مەن سۇلۋلىق پاتشالعىنىڭ مەرە- كەسىنە كوز تىكتى. جاراتقان يەمنىڭ ماحابباتى مەن نۇرىنان جارالعان ءۇنىن، ون سەگىز مىڭ عالاممەن ۇيلەسىم تاپقان ۇلى سازىن ءوز قۇلاقتارىمەن ەستىدى. كۇللى Əلەم حالىقتارى باقىتتان باسى اينالىپ جىلاپ وتىرىپ، تەلەديداردان كورىپ، تىڭدادى.Əلەمدىك ۇلت-اسپاپتارىنىڭ اراسىنان دومبىرا مەن قوبىزدىڭ ءۇنى ەرەك- شە ەستىلىپ جاتتى. قايران مەنىڭ دومبىرام مەن قوبىزىم،ءۇنىڭ قانداي، ءۇنىڭ بالداي، شىرىن عوي!.. ەندەشە، ءبىز دە بىرگە تىڭدايىق!.. ۇلى ساز – كۇللى Əلەمدى اللانىڭ قۇدىرەتىمەن ءبىر تال گۇلدىڭ قاۋىزىنا سىيعىزىپ جىبەرگەندەي Əسەردە بولدىق.

قۇلاق ءتۇردى،

سول ءبىر سəتكە ادامزات!

استانا تۇر اق جۇرەگىن كورسەتىپ، سارىارقا دا سامالداپ.

ون سەگىز مىڭ عالام تىلسىم كۇيگە ەندى، جۇرەگىنەن əن ارناپ.

التى قۇرلىق، جەتى قات كوك، جەر-جاھان،

بولماق ەمەس ماعان جات.

گۇل بوپ كەتتى،

ساز توگىلدى، نۇرلاندى،

بۇلبۇل الىپ بارا جاتىر قىرعا ءəندى. يمان-əدەپ،

سەنىم مەنەن سەرت كەلدى،

باتا بەرىپ بارلىق Əرۋاق تۇرعان-دى. جاسىل ورمان،

جاسىل جەلەك سىڭسىدى، قاناعاتتان كۇللى əلەم تىنشىدى. قىران ۇشتى،

اققۋ قوندى ايدىنعا،

سايراپ وتىر سارى تاڭنىڭ شىمشىعى. ادام بىتكەن

دوسقا اينالدى كۇلىمدەپ،

ءبىرىن-ءبىرى ءسۇيىپ جاتىر: «كۇنىم!..» – دەپ. Əر جۇرەكتىڭ

قۇرمەت قىپ ۇلتىنا،

شىراق جاعىپ پەرىشتەلەر ءجۇر ۇرلەپ. جارىق كۇننىڭ

ءتəتتىسىن-اي، ءتəتتىسىن!

كەل، كەلە عوي، سەنشى ماعان اق قۇسىم!؟ كورسەتپەيدى،

جاۋىز دا جوق، جاۋ دا جوق،

تەك بولعانى نيەت قۇبىلا، اقپىسىڭ؟! مىناۋ سازدىڭ əسەمىن-اي،

Əۋەزىن،

جان بويىمدى جاسارتىپ-اق بارادى. بويدان دەرتىم،

ويدان ۇرەي تارادى. مەيىرىممەن، ماحابباتتان نəر بەرىپ،

قۇداي ءوزى قۇلدارىنا قارادى. دۇنيەنى

سۇلۋ ساز بەن ورنەكتەپ،

كەلە جاتىر باقشا گۇلدەپ، جەر كوكتەپ. ءوتىپ جاتىر

بارلىق ۇلت پەن بارلىق جان،

ءبىرىن-ءبىرى ءسۇيىپ، قۇشىپ تورگە ەپتەپ. بارلىق ادام

ساعىنىشتان ءسىمىردى،

بەيبىت اسپان، اپپاق تىلەك ءبىر ۇلگى. ءبىرىن-ءبىرى

ءبىر قۋانتىپ قالسام دەپ،

ادامعا ادام جۇرەگىن اپ جۇگىردى. ويناپ جاتىر

بال بۇلاقتار بالاشا،

ءومىر قانداي تاماشا ەدى، تاماشا! كىپ-كىشكەنتاي نيەت ەدى

جەتپەسى،

ەندى، مىنە، ءبəرى قالدى جاراسا. ادامدارعا –

ادام قوناق، از عانا.

جالعاپ جاتىر جۇرەكتەردى ساز عانا. گۇلگە قونعان

كوبەلەكتەي شالىقتاپ،

ارۋلارعا عاشىق بوپ تۇر، بوز بالا. ءبəرى سۇلۋ،

سۇلۋلىقتان باسقا جوق،

جانارلاردا قايعى دا جوق، جاس تا جوق. ول دا ساعان ءتىل قاتادى:

«جانىم!..» – دەپ،

كۇنى كەشە بەدىرەيگەن تاس تا كوك. دۇنيەنى قۇشقىم كەلىپ بارادى، Əلەم ماعان

Əلدي ايتىپ قارادى. ۇلى ساز بەن ۇرانداسىپ، سەرتتەسىپ،

كۇللى ادامزات باۋىر بولىپ تارادى.

...سارىارقانىڭ ەسىپ تۇردى سامالى. شەكسىز لəززات، جەتى قات جەر، اسپان Əن!.. ۇلتتىق سازدان قاۋىز جاردى – استانام!!!

بۇل ءبىر ەرتەگىگە بەرگىسىز عاجايىپ ءتۇس ەدى. ءتۇس...، كəدىمگى ءتۇس كورىپ وياندىم! Əسەم سازدى تىڭداي بەرگىم كەلىپ قايتا كوز جۇمدىم. الايدا، كۇيبەڭ تىرلىكتىڭ قامى توسەكتەن ەرىكسىز تۇرعىزدى. اينالا سۇپ-سۇر ءومىر، وزگەرگەن ەشتەڭە دە جوق. سۇڭقىلداعان ساۋىسقاندار دا كورىنبەيدى. بىرەۋ-بىرەۋگە ىزالانىپ قارايدى. تىلدەسە قالساڭ تولەي الماي جۇرگەن قارىزىن ايتادى. وركەستردىڭ ءۇنى دەپ جۇرگەنىم – قازاقتىڭ əنۇرانى ەكەن، ءشəمشىنىڭ əندەرى ەكەن. وعان دا شۇكىر! ادامدار شىنايى ومىردەن گورى، ءتۇس كورگەندى ۇناتاتىن بولىپ ءجۇر. دەگەنمەن، سول ءتۇستى جاقىندا قايتا كوردىم، əسەم ساز جانىمدى تەربەدى.

تاعى كوردىم، وسى ءتۇستى ساعىندىم!

«مەن-قازاقپىن!» – ءجۇزى جارقىن، اق ۇلمىن!..

تاعى كوردىم وسى ءتۇستى – ءبىر عاجاپ! كۇللى əلەمگە قۇشاق اشىپ تۇر قازاق!

ءتۇسىم مەنىڭ – مىڭ شىندىققا اينالدى! تۋىس بولىپ: بارلىق جۇرەك جايلاندى.

تəۋەلسىزبىن: جيىرما بەستە جاسىم بار! مəڭگى بىزگە قورعان بولسىن، اسىل، جار!

سارىارقانىڭ سارى سامالى ەسىپ، وركەستردىڭ اسقاق ۇنىنە ۇلا- سىپ، سۇلۋلىق شاھارىنا اينالعان استانانىڭ سالتانات سارايىن- دا: «قازاق حالقىنىڭ تəۋەلسىز ەل بولعانىنا جيىرما بەس جىل بول- دى»، – دەپ، «تəۋەلسىزدىك تولعاۋىن» وقىپ، əلەم حالىقتارىن مەرە- كەلىك شەرۋگە شاقىرىپ جاتىپ وياندىم. ءوڭ مەن ءتۇستىڭ اراسىنداعى وسى ءبىر سالتاناتتى ءسəتتى كىرپىك قاقپاي كورە بەرگىم كەلەدى. قازاق دەگەن حالىقتىڭ ۇلى ەكەندىگىمدى ايتا بەرگىم كەلەدى. بىراق، ءتۇس- ءتىڭ دە يەسى بار. مەن ىنتىعىپ، ىنتىزار بولعان سايىن: ول دا كورىن- بەي سيرەپ، مۇنارلى مۇڭعا ۇلاسىپ بارادى. جيىرما بەستە كوز قۋا- نىشىمىزعا، كوڭىل جۇبانىشىمىزعا اينالماعان تəۋەلسىزدىك، ءبىزدى، قاشان قۋانتادى؟ ۇران سالىپ، ۇلت بولىپ ءبىر قۋانايىقشى، اعا- يىن!.. وسى كۇندى اڭساپ وتكەن بارلىق بابالاردىڭ قۇرمەتى ءۇشىن، قۋانايىق!؟... قۋانا بىلگەن ەلدىڭ باق-بەرەكەسىن، ىرىس-نەسىبەسىن قۇ- داي مولىنان قىلادى. قازاققا اللا جار بولسىن! وركەستردىڭ əسەم سازىنىڭ اياسىندا ەسەلەپ جىر توگىپ، ەلجىرەپ شاتتانىپ تۇر ەكەن- ءمىن. بۇل دا ءتۇسىم بە، بىلمەيمىن!؟ ءوڭىم شىعار!؟... ساز ونەرى – ەش- ءبىر ءتىلماشتى تالاپ ەتپەيتىن ادامزاتقا ورتاق، ون سەگىز مىڭ عالامعا ورتاق، تۇسىنىستىك پەن سىرلاسۋدىڭ قۇرالى.