قر پرەزيدەنتىنىڭ ۇكىمەتى مەن پارلامەنتىنىڭ نازارىنا!

 ء«ۇش تۇعىرلى ءتىل» باعدارلاماسىن تالقىلاعان

قوعامدىق تىڭداۋعا قاتىسۋشىلاردىڭ

ۇندەۋى                                                                                      

مەكتەپتەردەگى ءبىلىم بەرۋدى جەتىلدىرۋ، وزگەرىستەر جاساۋ –  زامانا تالابى. بۇل قاجەتتىلىكتى ىسكە اسىرۋعا كىرىسكەن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ باعدارلاماسىندا الاڭداۋشىلىق پەن نارازىلىق تۋعىزعان ماسەلەلەر جەتكىلىكتى.

سالا ءمينيسترى ە.ساعاديەۆتىڭ تۇسىندىرۋىنشە، «باعدارلامانىڭ باستى ماقساتى – قر پرەزيدەنتىنىڭ «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ نەگىزى جانە باستاماسى بولىپ تابىلاتىن تۇعىردى جاساۋ». «ماڭگىلىك ەل» دەگەنى – «الەمدىك وركەنيەتتىڭ، عىلىم مەن تەحنيكانىڭ جاڭالىقتارىن ەركىن تانىپ بىلەتىن، مەڭگەرەتىن جانە پايدالاناتىن قازاقستاندىق قوعامدى قالىپتاستىرۋ». ە.ساعاديەۆتىڭ مۇنداي وزىنە ۇناعان وڭدى ويىن قازاقستاندىق قوعامنىڭ دۇرىس قابىلداماي جاتۋىنىڭ سەبەپتەرى تۋرالى از ايتىلعان جوق. بىراق ولاردى ۇعىپ، تىڭداۋعا ءمينيستردىڭ قۇلقى جوق. شەنەۋنىكتىك بىربەتكەيلىگى، ءوزى قىزمەت ەتۋگە ءتيىستى حالىقتى سىيلاماۋشىلىعى، قالىڭ قاۋىمنىڭ پىكىرىن جەتكىزگەن  ۇرپاق پەن ۇلت جاناشىرلارىمەن ساناسپاۋشىلىعى بايقالادى. اسا ماڭىزدى ماسەلەنى مينيسترمەن بىرلەسە تالقىلاۋعا ارنالعان،  ءبىر جارىم اي بۇرىن ءوزىن شاقىرعان جۇرتشىلىقتىڭ بۇل جيىنىنا قاتىسپاۋى سونى كورسەتەدى. مۇنداي جوعارى لاۋازىمدى مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ استامشىلىعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى اسىرا سىلتەۋشىلىككە جول اشارى ءسوزسىز.

ە.ساعاديەۆتىڭ كۇشتەۋىمەن بيىلعى وقۋ جىلىنان باستاپ مەكتەپتەرگە ەنگىزىلگەن جانە الداعى كەزەڭدەرگە جوسپارلانعان باعدارلامانىڭ قاۋىپتىلىگى مىنادا: ء«ۇش تۇعىرلى ءتىل» – قازاق اتاۋىنداعى ۇلتتىق مەكتەپتەردى تۇبەگەيلى جويىپ تىنادى – اتاۋى عانا ەمەس، زاتى دا وزگەرىسكە ۇشىرايدى; قوعام قابىلداماي تاستاعان «قازاقستاندىق ۇلتتى» قايتا جاڭعىرتۋعا نەگىز قالايدى; ەكى تىلدىك جاعدايىندا ءحالى مۇشكىل بولعان قازاق ءتىلى ودان ءارى سورلايدى; انا ءتىلىنىڭ قۇنارىن بويىنا دارىتپاعان  سوڭ جاس جەتكىنشەك ۇلتتىق بولمىسىن جوعالتادى; ءۇش ءتىلدى قاتار مەڭگەرۋ بالعىنداردىڭ ساناسىنا ارتىق سالماق تۇسىرەدى، شاتاستىرادى، ويلاۋ- ءتۇيسىنۋ قابىلەتىن كەمىتەدى; ءبىلىم الۋ ساپاسىن تومەندەتەدى.

وسى جانە بۇدان بۇرىنعى قوعامدىق جيىنداردا ايتىلعان عىلىمي، تانىمدىق، تاجىريبەلىك، ساراپتامالىق نەگىزدەگى تومەندەگى پىكىرلەر مەن تالاپتاردى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى، قازاق ۇكىمەتى نازارعا الۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىز.

قازاقتىڭ ءتىلى عىلىمنىڭ ءتىلى، بيزنەستىڭ ءتىلى،تەحنولوگيانىڭ، ساياساتتىڭ ءتىلى بولۋى كەرەك. مەكتەپتەردە وقىتىلاتىن عىلىمداردىڭ بارلىعى، ونىڭ ىشىندە مينيسترلىك شەتتەتكەن فيزيكا، حيميا،بيولوگيا، ينفورماتيكا، تاريح پاندەرى قازاق تىلىندە وقىتىلعاندا عانا، كونستيتۋتسيادا جازىلعان: ء«اربىر بالا ورتا ءبىلىمدى انا تىلىندە الۋعا قۇقىلى» دەگەن بابى ورىندالعاندا عانا سوعان قول جەتكىزەمىز.

تاۋەلسىزدىكتى يەلەنگەلى  بەرگى شيرەك عاسىردا قازاق ءتىلىن ورىس جانە ارالاس تىلدەگى مەكتەپتەردە، ءتىپتى قالالارداعى كوپتەگەن قازاق مەكتەپتەرىنىڭ وزىندە دۇرىستاپ وقىتا الماعاندىعىمىزدى مويىنداپ، ەڭ الدىمەن وسى سوراقى قاتەلىكتەردى تۇزەتۋگە مىندەتتىمىز. ونسىز «ساعاديەۆتىڭ رەفورماسى» اتالىپ، تاريحقا جاعىمسىز سيپاتتا ەنەتىن باعدارلامالار ساتسىزدىككە ۇشىرايدى، كادەگە جاراۋى نەعايبىل.

جاڭادان قالىپتاسىپ جاتقان بالانىڭ ميىندا الەمنىڭ ۇلتتىق بەينەسىن  انا ءتىلى ارقىلى قالىپتاستىرۋ ءداستۇرى بۇزىلماسىن. «بالاعا 12 جاسقا دەيىن باسقا تىلدە تاربيە بەرۋگە بولمايدى» دەگەن قاعيدانى ساقتايىق. ءبىلىم بەرۋدەگى قاتەلىكتەردىڭ سالدارىنان ءبىر ۇلتتىڭ «قازاق ءتىلدى» جانە «ورىس ءتىلدى» بولىپ ءبولىنىپ قالعانى – اششى ساباق، سونى ەسكەرەيىك.

ورىسشا سويلەۋ مەن ورىسشا ويلاۋدىڭ اراسىنداعى اراجىك وتە قىسقا. ولار ءبىر- ءبىرىن ايقىنداپ تۇرادى جانە ورىستىق داعدىنى قالىپتاستىرادى. سوندىقتان ورىستانىپ كەتۋدى بولدىرماس ءۇشىن ءبىرىنشى باسىمدىق قازاق تىلىنە بەرىلىپ، قازاق مەكتەپتەرىن ساقتاپ قالۋ كەرەك. ەكىنشى باسىمدىق اعىلشىن تىلىنە بەرىلسە، ول الەمدىك مادەنيەت پەن وركەنيەت ءتىلى بولۋدان قالعان ورىس ءتىلىنىڭ ورنىن باسادى.

ۇشتىلدىلىك جوباسىن ۇسىنعاندار – قازاق ءتىلىنىڭ ەڭسە كوتەرىپ كەلە جاتقانىنان ۇرەيلەنگەن، داۋرەندەرى وتەرىن سەزىنگەن ورىس ءتىلدى بيلىك.ونداعى كوكەيتەستى مۇراتتارى – قازاق ۇلتتىق مەملەكەتىن بولدىرماۋ، قازاق ءتىلىن قوساق اراسىندا قالدىرۋ. مينيسترلىك تىلدىك ورتانى قالىپتاستىرۋدى كوزدەسە، ورىس مەكتەپتەرىنىڭ جوعارعى سىنىپتارىندا جاراتىلىستانۋ پاندەرىن تۇگەل قازاق تىلىندە وقىتىپ، تاجىريبە جيناقتاسىن، بولاشاقتا قاجەت بولسا، كادرلار تولىق دايىندالعان سوڭ سول تاجىريبەنى اعىلشىن تىلىنە قولدانسىن. ەڭ الدىمەن قازاق ءتىلىن وڭداپ، نىق ورنىقتىرىپ السىن.قازىرگى ارەكەتتەرى – انا تىلىمىزگە جاسالعان قاستاندىق. 

بىرنەشە ۇرپاق قولعا ۇستاپ حات تانىعان «الىپپەنى» جوق ەتكەن، ونىڭ ورنىنا ساۋاتتىلىعى شامالى «ساۋات اشۋدى» ۇسىنعان ءبىلىم مينيسترلىگى قاتەلىككە ۇرىندى. ءوزىن ءوزى اقتاماعان، وقۋ جوسپارىنا كەزىندە قيسىنسىز قوسىلعان ء«وزىن تانۋ» ءپانى ءالى كۇنگە دەيىن قالماي كەلەدى. قىرۋار قارجىنى قاجەتسىز پانگە جۇمساۋدى دوعارىپ، وقۋ ساعاتتارىن ءتيىمدى پايدالانعان ابزال.

ءپان مۇعالىمدەرىنە قىسقا مەرزىمدە اعىلشىن ءتىلىن وقىتىپ، كادرلاردى قايتا دايارلاۋ ساسقالاقتاعاننىڭ ءىسى ەكەنى داۋسىز. ءتىل ۇيرەنۋ ادامنىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى، قىرىق پەن ەلۋدەن اسقان جاراتىلىستانۋ پاندەرىنىڭ مۇعالىمدەرىن اعىلشىنشاعا بەيىمدەۋ – بارىپ تۇرعان زورلىق. ولاردان ساپالى ءبىلىم بەرەتىن ۇستاز شىقپايدى. اعىلشىن ءتىلىنىڭ ءوزىن جەتە ۇيرەنبەگەن بالا مەن سونداي دەڭگەيدەگى، ماسەلەن بيولوگيا  مۇعالىمى ساباقتا ءبىر- ءبىرىن  تۇسىنبەي، ماقاۋ مەن كەرەڭنىڭ كەبىن قۇشادى. ونى مۇعالىمدەردىڭ ءوزى دە مويىندايدى، اشىپ ايتۋدان، باس تارتۋدان قورقادى. قىزمەتسىز قالۋ قاۋپى «دۇمبىلەز» وقىتۋشى بولۋعا ماجبۇرلەيدى. وندايلاردىڭ الدىنان وتكەن شاكىرتتەردىڭ  ءبىلىمىن كوزبوياۋشىلىقپەن كوتەرمەلەۋ جارىسى باستالادى. مۇنىڭ ءبارى مەكتەپ جۇيەسىنىڭ، كيەلى ورىننىڭ قيراپ تىنۋىنا سوقتىرادى. شاكىرتتەردىڭ وقۋعا ىنتاسىن جويادى. 

ۇشتىلدىلىكتى ەنگىزگەندە نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ، قازاق- تۇرىك ليتسەيلەرىنىڭ تاجىريبەسىنە سۇيەندى. اۋىلدارداعى قاراپايىم مەكتەپتەردىڭ ماتەريالدىق- تەحنيكالىق بازاسى، دەڭگەي -دارەجەسى ولارمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. سوعان قاراماستان بارلىق جەردە بىردەي، كوڭىل قيالىنداعىداي ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىن كىرگىزبەك. اسپاننان جەرگە ءتۇسىڭىز، مينيستر مىرزا. الدىمەن اپاتتى جاعدايداعى مەكتەپتەردى، ءۇش اۋىسىممەن وقىتاتىن مەكتەپتەردى وڭداڭىز، ينتەرنەت جۇيەسىن تولىققاندى جۇمىس ىستەتىڭىز، ايلىعى از جۇمىسقا قىزىعىپ بارمايتىن جەر- جەردەگى ءبىلىمى شامالى مۇعالىمدەردى جاڭا، باسقا ءپان مۇعالىمدەرىمەن الماستىرىڭىز، ولاردىڭ ايلىعىن ءومىر سۇرۋگە لايىقتى دەڭگەيگە كوتەرىڭىز. شەتەلدىك ۇلگىدەگى وقۋلىقتاردى «جەرسىندىرىپ»، جەتىلدىرىپ، جەتكىلىكتى تۇردە باستىرعان سوڭ، جوعارىدا كورسەتىلگەن تالاپتاردىڭ كۇللىسىن مۇقيات اتقارىپ بارىپ، بيلىكتىڭ بيىگىنەن تۇسكەن تاپسىرمانى ورىنداۋعا تالپىنىڭىز. ال قازىرگى ارەكەتىڭىز قولىندا بيشىگى بار شولاق بەلسەندىنىڭ وڭمەڭدەگەن، بىراق ونبەس تىرلىگى سەكىلدى. كوپتىڭ سوزىنە كونىڭىز.

ءبىز ءوز ۇرپاعىمىزدىڭ، ۇلتىمىزدىڭ تاعدىرىن ويىنشىق ەتكىزە المايمىز! وزگەرىستەر مەن جاڭارتۋلار، رەفورمالار عىلىمي نەگىزدە جاسالسىن، شىن مانىندەگى سىناقتان وتكىزىلسىن، قوعامنىڭ باعاسىن السىن، ونداعان جىلدار بويى  تاجىريبە جيناقتاسىن، كەمشىلىكتەرى تۇزەتىلسىن. لايىقتى كادرلار دايارلانسىن. مىنە سودان كەيىن عانا جاپپاي ىسكە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرىلسىن. مۇنداي سابىرلى، ساليحالى شارۋا قولىڭىزدان كەلمەسە، ءوز ەركىڭىزبەن بوساڭىز، كەسىرىڭىزدى تيگىزبەڭىز! كەلىپ – كەتكەن ون ءتورت ءمينيستردىڭ قاتارىنداسىز. بايانسىز باعدارلاماڭىزدى وزىڭىزبەن بىرگە اكەتىڭىز!   كەلەسىگە تاعىلىم بولسىن.    

الماتى قالاسى 2016 جىل 22 قازان.

Abai.kz