تاياۋدا پارلامەنت ماجىلىسىندە مادەنيەت سالاسىنا قاتىستى زاڭناماعا ەنگىزىلەتىن وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار تالقىلاندى. وعان بەلگىلى ساياساتكەر ءامىرجان قوسانوۆ تا قاتىسقان ەدى. ازاماتتىق قوعام وكىلدەرىن پارلامەنتتىك جۇمىسشى توپتارعا تارتۋ ۇردىسىنە بايلانىستى ءمان-جايدى ءبىلۋ ءۇشىن ءامىرجان مىرزامەن سۇحباتتاسقان ەدىك.

–قوعامدىق ماڭىزى بار ادەبيەت دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟ ءوزىڭىز بىلەتىندەي، بۇدان بۇرىن ادەبي كىتاپتار «الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ادەبيەتتەر» دەگەن اتاۋمەن شىعىپ كەلدى. قوعامدىق، الەۋمەتتىك دەگەنىڭىز جاتىرلاس سوزدەر. سوندا بۇل زاڭعا وزگەرتۋلەردىڭ قانداي جاڭالىعى يا جاقسىلىعى بولادى دەپ ويلايسىز؟

– وتە قىزىق سۇراق ەكەن بۇنىڭىز. ارينە، ەكى ءسوزدىڭ ءتۇبىرى ءبىر. بىراق تالقىلاۋعا قاتىسقانىمىز دا سول – شىنىمەن دە، قوعامعا، الەۋمەتكە ماڭىزدى ادەبيەتكە، سونىڭ ىشىندە جۇرتقا قاجەت كىتاپتاردى، ونەر تۋىندىلارىن قولداۋ تۋرالى ءسوز ايتۋعا تىرىستىق.

– تالقىلاۋعا جازۋشىلار وداعىن ۇزاق جىل باسقارعان نۇرلان ورازالين، ماڭگىلىك دەپۋتات قۋانىش سۇلتانوۆ، اقىن مۇحتار شاحانوۆ، جۋرناليست ساۋىتبەك ءابدىراحمانوۆ قاتارلى ءبىراز اقساقالدار قاتىستى. جيىننان بىردە-ءبىر ورتا جاستاعى يا جاس قالامگەردى، ءانشى، كۇيشى، سۋرەتشى، ءمۇسىنشى، مۋزىكانتتى كورمەدىك. وسىعان قاراپ، زاڭعا وزگەرتۋلەر ساقالدى ادەبيەت پەن ساقالدى مادەنيەت، ساقالدى ونەر قايراتكەرلەرى ءۇشىن جاسالىپ جاتقانداي كورىنبەي مە سىزگە؟

– «ساقال» دەگەن ءوزى سىيلاۋعا تۇراتىن نارسە عوي. بىراق تۇرمىستا، داستارحان باسىندا ساقال قادىرلى بولعانىمەن، ساياساتتا، قوعامدىق ومىردە بۇل ۇعىمنىڭ ورنى بولەك: دەر كەزىندە ورىندى اۋىستىرىپ تۇرۋ كەرەك! بۇل شارۋا بارىنە قاتىستى – اۋىل اكىمىنەن باستاپ، ەلباسىنا دەيىن!

«شاقىرعان جەردەن قالما، شاقىرماعان جەرگە بارما!» دەيدى اتام قازاق. مەنى دە كوپتىڭ ءبىرى رەتىندە ماجىلىسكە شاقىردى. باردىم. كوردىم. ايتتىم ويىمداعىنى. الەۋمەتتىك جەلىدە ەلگە ساۋال قويدىم، جۇزگە تارتا ۇسىنىس الدىم، سولاردى جۇيەلەپ، ءماجىلىس مىنبەسىنەن ايتۋعا تىرىستىم. ماسەلەن، مەتسەناتتىق، ياعني «قايىرىمدىلىق تۋرالى» زاڭدى جەتىلدىرۋ، اسىرەسە جەكە تۇلعالارعا سالىقتىق جانە باسقا جەڭىلدىكتەر بەرۋ تۋرالى كوپ ايتىپ جاتىر. بيشىلەر مەن تسيرك ارتىستەرىنىڭ زەينەتكە شىعۋ جاسىن تومەندەتۋ جايلى تالاپ كوپ. «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىنىڭ ارقاسىندا ەلگە كەلگەن، جاريالانعان تاريحي ماڭىزى بار قۇجاتتاردى عىلىمي تۇرعىدا جۇيەلەۋ، زەرتتەۋ تۋرالى دا اڭگىمە بار. مينيسترلىك ايتقان «شەتەلدەن باسشى ماماندار اكەلۋ» يدەياسى قانشالىقتى ورىندى؟

ۇلتتىق تەلەارنالاردا مادەنيەتتى ناسيحاتتاۋ جايى تۋرالى بولەك اڭگىمە كەرەك! بۇل ماسەلەدە تۇرپايىلىق، داراقىلىق، تايىزدىق باسىم! تەرەڭ ماعىنالى، ەلدىڭ مادەني جانە ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيىن تانىمال تۇردە كوتەرەتىن ارنايى حابارلار جەتىسپەيدى، سانانى سەريالداندىرۋ پروتسەسى ءجۇرىپ جاتىر!

ءسىزدىڭ سۇراعىڭىزدىڭ جانى بار: كەلەسى تالقىلاۋلارعا مىندەتتى تۇردە جاستاردى شاقىرۋ كەرەك. ول تۋرالى مەن شاقىرۋشىلارعا ايتامىن! شىنىمەن دە، ءبىز ەسكى ستاندارتتارمەن جۇرگەن سياقتىمىز.

– زاڭعا ەنگىزىلەتىن وزگەرتۋلەر شىعارماشىلىق وداقتار مەن بىرلەستىكتەردە شىعارماشىلىق ادامداردىڭ تولىق قاتىسۋىمەن تالقىلانىپ، ويلارىن ورتاعا سالىپ، سوسىن سونىڭ نەگىزىندەگى ناقتى ۇسىنىستاردى عانا شىعارماشىلىق بىرلەستىكتەر باسشىلارى جيىنعا اپارعانى دۇرىس بولار ەدى دەگەن ويعا نە ايتار ەدىڭىز؟

– وتە دۇرىس وي! جالپى بىزگە شىعارماشىلىق ۇيىمداردىڭ قوعامداعى ورنى مەن ءرولىن قايتا قاراۋ كەرەك! ولاردا جان جوق! قوعامدا بولىپ جاتقان وقيعالارعا، الەۋمەتتىك ماڭىزدى ماسەلەلەرگە ولار ءۇن قاتپايدى. جۇرت «جەر» دەپ، ء«تىل» دەپ شىرىلداپ جاتىر. ال جازۋشىلار مەن باسقا ونەر قايراتكەرلەرى جۇمعان اۋزىن اشپايدى! سوندىقتان دا ولاردىڭ قوعامدا بەدەلى جوق!

– سىزگە 1,5 ميلليارد تەڭگەنىڭ توڭىرەگىندەگى اڭگىمەدەن ادەبيەتتەگى اقساقالدار باياعى سوۆەت زامانىنداعى قالاماقىنى قايتا الاتىنداي كورىنىپ، سول ءۇشىن قالاي دا وسى قاراجاتتى ءبولۋدى زاڭعا ەنگىزۋگە ۇمتىلعانداي اسەر قالدىرمادى ما؟

– قالاماقى تۋرالى ماسەلەنىڭ ءوزى قىزىق. ءسوز جوق، قالاماقى كەرەك. ونسىز جازۋشى ءومىر سۇرە المايدى عوي. بىراق مەن ماجىلىستە مىنانى ايتتىم: قالاماقى ەڭ الدىمەن جاستارعا كەرەك! سول قالاماقى ارقاسىندا جاس تالانت اياققا تۇرىپ السىن. ءوسسىن!

– قازاقستاندا مادەنيەت، ادەبيەت، ونەر ماسەلەسى تالقىلانعان جيىنداردا اقساقال اقىن-جازۋشى، ءانشى-كۇيشى، اكتەر، سۋرەتشى-مۇسىنشىلەر نەگە ءوز جەكە شىعارماشىلىقتارىنىڭ، جەكە باستارىنىڭ ماسەلەسىن شەشىپ الۋدى عانا ويلايدى؟

– ول سۇراقتى سول اقساقالداردىڭ وزىنە قويىڭىز! ءبىر باستىققا كىرسە، ەلدىڭ ەمەس، ءوزىنىڭ قارا باسىنىڭ شارۋاسىن ايتىپ، وكىمەت باسىنداعىلاردى الدىمەن بۇزىپ جۇرگەن سولار عوي!

– جيىندا قىزىلسوز كوپ، ناقتى ۇسىنىس از بولعان سياقتى. سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟

– جالپى تالقىلاۋ جامان بولعان جوق. ويتكەنى زاڭعا ەنگىزىلىپ جاتقان وزگەرىستەردىڭ اسا ءبىر ساياسي استارى جوق، جۇرت ەركىن سويلەدى.

– مادەنيەت تۋرالى زاڭدى ءىشىنارا وزگەرتكەنمەن، ول ادەبيەتكە، ونەرگە ناقتى پايداسى ءتيىپ، مادەنيەتتىڭ تىنىسىن اشۋعا سەپ بولادى دەگەنگە سەنەسىز بە؟

– وتىرىسقا بارار الدىندا مادەنيەت تۋرالى زاڭنامانى زەرتتەپ الدىم. زاڭعا كونتسەپتۋالدىق بازا جەتىسپەيدى. ەڭ باستى ماسەلە مىنادا (ول تۋرالى مەن سول جەردە ايتتىم): 25 جىل ىشىندە ءبىز ەرتەڭگى ۇرپاققا قانداي مادەني مۇرا قالدىرامىز؟ پافوس، ساياسي كونيۋنكتۋراعا نەگىزدەلگەن شىعارمالاردى ما؟ مىنە، گاپ قايدا!

زاڭنىڭ 8-بابىنىڭ 7-تارماعىندا تومەنگى دەڭگەيدەگى اتقارۋشى ورگانداردىڭ وكىلەتتىگى جايلى باپتا ءتيىستى مونيتورينگ تۋرالى ايتىلعان. سوعان قوسارىم – مادەنيەت (قازىر سپورتپەن دە اينالىساتىن) مينيسترلىگى مەن ونىڭ مەكەمەلەرىنىڭ جۇمىسىنا ءتيىستى، وبەكتيۆتى مونيتورينگ جاساۋ مەحانيزمى تۋرالى ارنايى باپ ەنگىزۋ كەرەك. ول فۋنكتسيانى دەپۋتاتتار ءوز موينىنا الۋى كەرەك! سونىڭ ىشىندە باق پەن شىعارماشىلىق وداقتار، تاۋەلسىز ۇيىمدار مەن بىرلەستىكتەر بەرگەن باعا بولۋى شارت!

«مادەنيەت تۋرالى زاڭدا» ءىس-شارالىق اسپەكت كوپ تە، تەرەڭ، ىشكى ءيىرىمى بار، كوزگە كورىنە بەرمەيتىن پروتسەستەر مەن ماقساتتار تۋرالى جوق دەۋگە بولادى. مادەنيەتتى دامىتۋ تەك قانا شەنەۋنىكتىك ديرەكتيۆا كۇشىمەن جۇزەگە اسپايدى. مادەنيەت پەن ونەردىڭ دامۋى ءۇشىن ءۇش شارت ورىندالۋى كەرەك!

الدىمەن شىعارماشىلىق بوستاندىق بولۋى شارت، سىرتقى جانە ىشكى تسەنزۋرانى جويۋ كەرەك! كونستيتۋتسيادا جازىلعان تىيىمدار جەتكىلىكتى. مادەني سالاعا ەكونوميكالىق ستيمۋلدار كەرەك! ول ءوز الدىنا بولەك ءبىر اڭگىمە. سونىڭ ىشىندە جەكە مەنشىك ءتۇرىن مەيلىنشە قولداۋ قاجەت، ايتپەسە بىزدە ءبارى تىم مەملەكەتتەندىرىلىپ (ياعني، شەنەۋنىكتەلىپ!) كەتكەن!

وركەنيەتتىك ستاندارتتاردى ەنگىزۋ كەرەك، ماسەلەن، دامىعان ەلدەردە مادەنيتەت سالاسىن قارجىلاندىرۋعا جالپى ىشكى ءونىمنىڭ بەلگىلى ءبىر پايىزىن ءبولۋ ءداستۇرى بار. ءبىز نەگە سولاي جاسامايمىز؟! ءبىر نارسە ايقىن دا انىق: مادەنيەت – باستىقتار الدىندا قويىلاتىن گالا-كونتسەرت ەمەس. ول – مۇلدەم باسقا دۇنيە! «مادەنيەت» سوزىنە رۋحاني رەابيليتاتسيا كەرەك! ونى بەيساياسيلاندىرۋ كەرەك! ساياسات – وتكىنشى، مادەنيەت، ادەبيەت پەن ونەر – ماڭگىلىك!

– ءسىز اقىنسىز. كەزىندە «جۇلدىز» جۋرنالىندا مۇحتار ماعاۋين جاڭا لەپتى جاس اقىن-جازۋشىلار تۋرالى جازىپ، وندا ءسىزدىڭ دە اتىڭىزدى اتاعانىن بىلەمىز. كىتاپ شىعارۋ جوسپارىڭىزدا بار ما؟

– بار! جاقىندا شىعارامىن...

- قىڭىر ساۋالدارعا قيسىندى جاۋاپ بەرگەنىڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان - ءومىرجان ابدىحالىقۇلى، جۋرناليست

abai.kz