يمانعاليعا حات
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتىنە
پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى
تاسماعامبەتوۆ ي.ن. مىرزاعا
قۇرمەتتى يمانعالي نۇرعاليۇلى !
بيىل كوكتەمدە پرەزيدەنت «نۇرلى جەر» اتتى باعدارلاما دايىنداۋ تۋرالى ۇكىمەتكە تاپسىرما بەرىپ ەدى، وكىنىشكە وراي ازىرشە بۇل باعىتتا ەشبىر قوزعالىس جوق ءتارىزدى، مۇمكىن جاقىن ارادا بولمايتىن دا شىعار.
وسىعان بايلانىستى ەڭ ءبىرىنشى سىزگە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن كەزىندە 7 جىل كولەمىندە پرەزيدەنتكە، ۇكىمەتكە، پارلامەنتكە، سامىرۇق-قازىنا جانە ت.ب. مەملەكەتتىك ورگاندارعا جىبەرىلگەن (وكىنىشكە وراي جاۋاپسىز قالعان), مەملەكەتتىك «قولجەتىمدى باسپانا» (دوستۋپنوە جيلە) باعدارلاماسىنا تولىقتىرۋ ەسەبىندە جازىلعان «حالىقتىق باسپانا» اتتى بالاما تۇجىرىمداماداعى كەيبىر ويلاردان ءۇزىندى كەلتىرسەم دەپ ەدىم:
- مەملەكەتتىك باعدارلامانىڭ باستى كەمشىلىگى - قولجەتىمدى باسپاناعا جەتۋدىڭ نەگىزگى مەحانيزمىن يپوتەكا دەپ بەلگىلەۋ – قاتەلىك، سەبەبى يپوتەكا - بۇل بانكتەر مەن قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ اقشانى تەز يگەرۋگە ۇمتىلعان نيەتىنەن شىعاتىن، حالىقتى قاناۋعا ارنالعان «قولشوقپارى»، ال حالىق ءۇشىن «قۇلدىق ءومىر».
- ءبىزدىڭ ويىمىزشا، قولجەتىمدى باسپاناعا جەتۋدىڭ نەگىزگى جولى – حالىققا
ۇسىنىلاتىن باسپانالاردىڭ بىرنەشە ءتۇرى بولۋى، ونىڭ ىشىندە البەتتە، ارزان جانە
ساپالى، ءوز قولىمەن سالا الاتىن « جەكە جەر ۇيلەردىڭ» بولۋى. مۇنىڭ بارىنە تەك يندۋستريالدى
تاسىلمەن جاسالاتىن، زاۋىتتان شىققان ارزان ءارى ساپالى دايىن ۇيقۇرامدارىن قولدانۋ ارقىلى
جەتۋگە بولادى...
كورىپ وتىرعانداي، بولاشاق «نۇرلى جەر» باعدارلاماسىنا دا وسى «حالىقتىق باسپانا» تۇجىرىمداماسىنداعى ويلاردىڭ ورتاقتىعى بار، سوندىقتان مۇمكىن پايداسى تيەر دەگەن ويمەن سىزگە وسىنداي ءبىر ۇسىنىس ىستەۋگە شەشىم قابىلدادىم.
حالىققا جەر بەرۋ ۇكىمەت تاراپىنان تەك تاعى ءبىر جاي فورمالدى شارا بولماسا ەكەن دەگەن نيەتپەن، كوكەيدە جۇرگەن ۇلكەن ءبىر ويلارىمدى ايتسام دەيمىن.
«نۇرلى جەر» باعدارلاماسىندا ۇكىمەت حالىققا 10 جۇزدىكتەن جەردى جاي ءبولىپ بەرە سالماي، جەر بەرۋ شارالارىن جوسپارلى جۇيەگە قويىپ، شىن مانىندە وسى شارالاردى قالاي حالىقتىڭ، ەلدىڭ يگىلىگىنە اينالدىرا الامىز دەپ قاراستىرۋى كەرەك ءتارىزدى.
مەنىڭ ويىمشا، وسى باعدارلاما ارقىلى ەلدەگى ورىن الىپ وتىرعان الەۋمەتتىك جانە رۋحاني كەمشىلىكتەردى دە بىرگە شەشىپ الۋعا بولار ەدى جانە وسى ارقىلى:
- ەلدەگى ونەركاسىپ پەن اۋىلشارۋاشىلىقتى بىرمەزگىلدە كوتەرۋگە بولادى ما ؟
- قازاق حالقىنىڭ رۋحاني كۇشىن قالاي كۇشەيتۋگە بولادى ؟
- بۇنداي شارالاردى جۇرگىزىپ، ولاردى ىسكە اسىرۋعا قانشا ۋاقىت كەرەك ؟
دەگەن سۇراقتارعا دا جاۋاپ بەرەر ەدىك.
«نۇرلى جەر» باعدارلاماسىن وسىنداي باعىتتا جۇرگىزۋ ءۇشىن وىڭ نەگىزدەرىندە مىندەتتى تۇردە تومەندەگىدەي ءبىزدىڭ ۇسىنىستاردىڭ بولۋى ابزال دەپ ويلايمىن:
- حالىققا جەر بەرۋ ماسەلەسىن ەلدى جاڭاشا دامىتۋدىڭ كوزى رەتىندە قاراستىرۋ. باستى ماقسات – حالىققا جەر تەلىمدەرىن بەرۋ ارقىلى اۋىلشارۋاشىلىقتى كوتەرۋ، سول ارقىلى بولاشاقتا ەل ەكونوميكاسىنا وزگەرىستەر ەنگىزۋ، بولاشاقتا قازاق ەلىنىڭ دامۋىن شيكىزات كوزدەرى ارقىلى ەمەس - اۋىلمەن دامىتۋعا نەگىز بولا الاتىن، وسى باعىتتى ءتيىمدى دامىتۋعا جول اشاتىن مەحانيزمدەردى قالىپتاستىرۋ.
- بارلىق وبىلىس ورتالىقتارى مەن الماتى، استانا قاالارىنىڭ جانىنان اۋىلدىق جەردەن 15-20 گا جەرگە يندۋستريالدى ۇيقۇرىلىسى كەشەندەرىن (يۇك) سالۋعا جەر ءبولۋدى جوسپارلاۋ قاجەت. يۇك- بۇل الەمدەك دەڭگەيدەگى تەحنولوگيالارمەن جابدىقتالعان، سونىڭ ارقاسىندا ەڭ جاڭا قۇرىلىس ماتەريالدارىن شىعارا الاتىن، وتە ساپالى، ارزان باسپانا سالۋدى يندۋستريالدى تاسىلمەن جۇرگىزەتىن كاسىپورىن. بۇل قازاق ەلىنىڭ قۇرىلىس سالاسىنداعى يننوۆاتسياسى - وتە ىڭعايلى، ارزان، ەكولوگيالىق تازا ماتەريالداردان تەز سالىناتىن قازاقي باسپانالاردى شىعارۋ.
- يۇك – بۇل جاڭا يدەيالار مەن تەحنيكالىق شەشىمدەردى دەرەۋ تاۋار مەن قىزمەت كورسەتۋ تۇرلەرىنە اينالدىراتىن جانە يننوۆاتسيالاردى (جاڭا جەتىستىكتەردى) نارىققا تىكەلەي قوساتىن ورتالىق. بۇنداي كەشەندەر بولاشاقتا قازاق ەلىن اۋىل ارقىلى ءبىز ايتىپ جۇرگەن يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق دامۋدىڭ نەگىزى ەتە الادى.
يۇك اينالاسىنا اۋىلدى دامىتۋ ءۇشىن باسقا دا اۋىلشارۋاشىلىق كاسىپورىندارىن توپتاستىرۋ ارقىلى اۋىلدى جوعارى دەڭگەيگە دامىتىپ، جانداندىرۋعا بولادى. قازاق ەلىندە اۋىلدى دامىتۋدىڭ بولاشاق مودەلىن ءبىز ۇسىنىپ وتىرعان قۇرىلىم – يۇك نەگىزىندە قالىپتاساتىن ونەركاسىپتى-اۋىلشارۋاشىلىق كەشەندەرى (واك) ارقىلى اۋىلدى بىرتە-بىرتە كىشىگىرىم جاڭا تيپتەس قالاشىقتارعا اينالدىرامىز. بولاشاقتا وسى واك ارقىلى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك–رۋحاني ماسەلەلەرىن شەشۋگە بولادى ءارى اۋىلشارۋاشىلىق پەن ونەركاسىپتى بىردەي دامىتا الامىز.
- ءۇي سالۋ ماسەلەسىندە ءۇيدىڭ نەگىزگى فورماسى رەتىندە كۇمبەزدى ءۇيدى الۋ قاجەت، وسى ارقىلى قازاقتىڭ ۇلتتىق باسپاناسىن بەلگىلەپ، 22 عاسىرعا لايىقتى «قازاق ۇيلەردى» يندۋستريالدى تۇردە سالۋ كەرەك، ال كۇمبەزدى قازاق ۇيلەردى سالۋ يندۋسترياسىن جاساۋدىڭ ەلىمىزگە تيگىزەر پايداسى وتە زور:
- بىرىنشىدەن – كۇمبەزدى ۇيلەردە تەك كەڭ بايتاق جەرى بار ەلدەر عانا ءومىر سۇرە الادى، بۇل ۇيلەردىڭ ەڭ باستى قاسيەتى- وتە ءحاۋىپسىز ءارى ەكونوميكالىق تۇرعىدان وتە پايدالى ۇيلەر. بۇل ءبىزدىڭ ويدان شىعارىپ وتىرعان زات ەمەس، وتە دامىعان امەريكا مەن كانادا ەلدەرىندەگى ورىن الىپ وتىرعان ءۇردىس، سولاردىڭ دالەلدەرى: كۇمبەزدى ۇيلەر - 4-بۇرىشتى ۇيگە قاراعاندا قۇرىلىس ماتەريالدارى مەن جۇمىستارى 40%-كە دەيىن از، جىلۋدى 80%-كە دەيىن ۇنەمدەيتىن، ريحتەر باعامى بويىنشا 9-12 باللدىق ءزىلزالادا، 250 كم/ساع. داۋىلداردا امان قالاتىن جانە كەز كەلگەن كليماتتىق بەلدەۋلەردە ەڭ قاتاڭ اۋا-رايىنىڭ اۋىرتپالىعىن كوتەرەتىن ۇيلەر.
- ەكىنشىدەن – ىشىندە ءومىر سۇرەتىن ادامداردىڭ دەنساۋلىعىنا وتە پايدالى سينەرگيالىق ناتيجە بەرەتىن (كۇن مەن جەردىڭ قۋاتىن ءسىڭىرۋدىڭ ارقاسىندا) –نەمەسە ىشىندە كۇشتى ميكروەليماتى بار، كۇشتى ءومىر، كۇشتى ۇرپاق بەرەتىن - قازاق حالقىنىڭ بولاشاق گەنەتيكالىق قورىن جاقسارتاتىن باسپانا. ال اۋىلدا ءبىرىنشى قاباتىندا باعى بار «قازاق ۇيلەردى» سالۋ - بۇل قازاق وتباسىن تەك ازىق-تۇلىكپەن عانا قامتاماسىز ەتۋ جولى ەمەس، بۇل بالالاردى جاستايىنان ەڭبەككە باۋلاپ تاربيەلەۋ جولى، ولاردىڭ رۋحاني تازا تاربيە الاتىن ورتاسىن قالىپتاستىرۋ جولى.
- ۇشىشىدەن – ءومىر سۇرۋگە بارلىق جاعدايى جاسالعان بۇنداي ۇيلەردە تۇراتىن اۋىل جاستارىنىڭ قالاعا كەتۋلەرى نەمەسە ىشكى ميگراتسياعا قاتىسۋلارى ازايادى.
- تورتىنشىدەن– قازىرگى دۇنيەجۇزىلىك جاھانداندىرۋ زامانىندا بۇنداي «قازاق ۇيلەر» ەلىمىزدىڭ، حالقىمىزدىڭ وزىندىك ەرەكشىلىگىن سيپاتتايتىن قازاقتىڭ دۇنيەجۇزىلىك «تاۋار بەلگىسى» ءرولىن اتقارادى.
(تولىعىراق «حالىقتىق باسپانا» تۇجىرىمداماسىنان بىلۋگە بولادى)
- وسىنداي قاعيداتتى باسشىلىققا الساق، بولاشاقتا اۋىلشارۋاشىلىقتى دامىتۋ ارقىلى مۇناي مەن شيكىزاتقا تاۋەلدىلىكتى جويىپ، ەلدىڭ ەكونوميكاسىن ديۆەرسيفيكاتسيالاۋعا جاعداي جاسايتىن بولامىز، مۇمكىن كەلەشەكتە ەلىمىز بۇل جوبانى ءتىپتى ۇلتتىق الەۋمەتتىك جاڭا ساياسات رەتىندە قابىلداۋىنا دا بولادى.
بۇرىنعىنىڭ ءبىر اقىلدى ادامى :
«باسپانا-مەملەكەتتىڭ مادەنيەتى، ساياسات پەن ساياسي مادەنيەتتىلىكتىڭ نەگىزى، باسپانا-ادامزاتتىڭ جەتىستىكتەرىنىڭ باستاۋى، سەبەبى - تەك باسپانا ماسەلەسى جاقسى شەشىلگەن ادام عانا ەلىنە وركەيتۋ بەرەدى، ال حالقى - مىقتى مەملەكەت قۇرا الادى» دەگەن ەكەن.
ىزگى نيەتپەن، ورال بايتۇمەن اعاڭىز
Abai.kz
