بۇرىندارى "مەن قازاقپىن" دەگەندە قانى قىزبايتىن ادام بولماعان. سەبەبى، قازاق دەگەن سوزدە مارتتىك، جومارتتىق، ادالدىق، سابىر مەن ءتوزىم، ۇيات پەن ار، ىنساپ پەن قاناعات، تۇراقتىلىق پەن قايسارلىق بولاتىن. قىسقارتىپ ايتقاندا بارلىق رۋحاني قاسيەت قازاقتىڭ بويىنان تابىلاتىن. جوق بولسا، تابۋعا تىرىساتىن. سوندىقتان، اباي: "جالقاۋسىڭ، بوسسىڭ، ەزسىڭ" دەپ قايرادى. قاسىم حان، ەڭسەگەي بويلى ەر ەسىم، تاۋەكەل، ابىلاي سياقتى حاندارىمىزبەن قاتار قازاقتىڭ رۋحاني شەجىرەسىندە سوپى ءازيز ءمۇسىرالى، بابا تۇكتى شاشتى ءازيز سياقتى عازيز جاندى ۇلى ادامدار كوپ بولدى. سولاردىڭ ىشىندە شوقتىعى بيىك ازىرەت سۇلتان مەن بەكەت اتانى جۇرت جادىنان ەش ۇمىتقان ەمەس. ال، سول بابالارىمىزدىڭ وسيەت ەتىپ كەتكەن اسىل قاسيەتتەرىن بويىمىزدان قالاي تابامىز دەگەن ماسەلە كوپ ايتىلىپ، ءجيى ناسيحاتتالۋى كەرەك دەپ ويلايمىز.

بەكەت اتانىڭ 260 جىلدىق مەرەيتويىن كەڭ كولەمدە اتاپ وتكەن ماڭعىستاۋداعى تويدا وسى ءۇش سۇراقتى ەل اعالارىمەن تالقىلاپ كورۋگە تىرىستىق.

بۇرىندارى "مەن قازاقپىن" دەگەندە قانى قىزبايتىن ادام بولماعان. سەبەبى، قازاق دەگەن سوزدە مارتتىك، جومارتتىق، ادالدىق، سابىر مەن ءتوزىم، ۇيات پەن ار، ىنساپ پەن قاناعات، تۇراقتىلىق پەن قايسارلىق بولاتىن. قىسقارتىپ ايتقاندا بارلىق رۋحاني قاسيەت قازاقتىڭ بويىنان تابىلاتىن. جوق بولسا، تابۋعا تىرىساتىن. سوندىقتان، اباي: "جالقاۋسىڭ، بوسسىڭ، ەزسىڭ" دەپ قايرادى. قاسىم حان، ەڭسەگەي بويلى ەر ەسىم، تاۋەكەل، ابىلاي سياقتى حاندارىمىزبەن قاتار قازاقتىڭ رۋحاني شەجىرەسىندە سوپى ءازيز ءمۇسىرالى، بابا تۇكتى شاشتى ءازيز سياقتى عازيز جاندى ۇلى ادامدار كوپ بولدى. سولاردىڭ ىشىندە شوقتىعى بيىك ازىرەت سۇلتان مەن بەكەت اتانى جۇرت جادىنان ەش ۇمىتقان ەمەس. ال، سول بابالارىمىزدىڭ وسيەت ەتىپ كەتكەن اسىل قاسيەتتەرىن بويىمىزدان قالاي تابامىز دەگەن ماسەلە كوپ ايتىلىپ، ءجيى ناسيحاتتالۋى كەرەك دەپ ويلايمىز.

بەكەت اتانىڭ 260 جىلدىق مەرەيتويىن كەڭ كولەمدە اتاپ وتكەن ماڭعىستاۋداعى تويدا وسى ءۇش سۇراقتى ەل اعالارىمەن تالقىلاپ كورۋگە تىرىستىق.

1. قازاقتا «ءمادينادا - مۇحاممەد، تۇركىستاندا - قوجا احمەت، ماڭعىستاۋدا - ءپىر بەكەت» دەگەن ءسوز بار. وسىنى قالاي تۇسىنەسىز؟
2. بەكەت اتا سەكىلدى رۋحاني تۇلعالار قازاقتىڭ مىنەزىن تۇزەپ، ار، ۇيات، نامىس، ەلدىك سانا، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى ادام بويىنا ءسىڭىرىپ، ماڭگىلىك وشپەس مۇرا ەتىپ كەتتى. وسى قاسيەتتەردى قازاقتىڭ جۇرەگىنە قالاي جۇقتىرامىز؟ تاجىريبەسى بار ما؟
3. ءبىز ۇلى بابالارىمىزدى كوپ ناسيحاتتايمىز. ولار ءدۇيىم قازاققا، الەمگە ۇلگى بولعان ادامدار. ولاردىڭ بويىنداعى ادامگەرشىلىك، ەرلىك ءوز بويىڭىزدا بار ما؟

انەس ساراي، جازۋشى:
1. «مادينەدە - مۇحاممەد، تۇركىستاندا - قوجا احمەت، ماڭعىستاۋدا - ءپىر بەكەت». بۇل - بەكەت اتامىزعا حالىقتىڭ بەرگەن باعاسى. بەكەتتىڭ ورنىن انىقتاپ بەرىپ تۇر. بۇدان ارتىق باعا جوق. وتكەندە ءبىر جەردە باتاعا باسقا دا ادامداردى قوستى. ولاردى قوسۋدىڭ قاجەتى جوق. وسى ءۇش تاعان ۇستالىپ قالاتىن بولسا، ۇلكەن يدەولوگيا بولادى. ءۇش تاعاندى ىلعي دا ايتۋ كەرەك. وسىدان اينىماساق، بىزدەر تۇبىندە بەكەتتىڭ قادىر-قاسيەتىنە جەتەمىز. سونداي-اق ۇشەۋىنىڭ اراسىندا رۋحاني ساباقتاستىق بار. قازاق دالاسىندا سوپىلىقتىڭ تەورياسىن قوجا احمەت ياساۋي جاساپ كەتكەن. بەكەت اتا سول ءياساۋيدىڭ شاكىرتتەرىنىڭ شاكىرتى بولىپ كەلەدى.
2. بۇل ادامدار وزدەرىنىڭ ىسىمەن، مىنەزىمەن ونەگە بولعان. مۇحاممەد (س.ع.س.) پايعامباردىڭ ىستەگەن ءىسىن سۇننەت دەيدى. حاديستەردى پايعامباردىڭ كوزىن كورگەندەر جازعان. بۇل كىسىلەر سول جولمەن جۇرگەن. جانە بۇل كىسىلەردىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى، مىنەزى، كەرەمەتى حالىقتىڭ اۋزىندا قالعان. قايرىمدىلىعى، ادامگەرشىلىگى، ەل ءۇشىن جانىن بەرەتىندىگىن سۋرەتتەپ، جيناقتاعان. سودان بولار قازاق حالقىنىڭ جويىلماي وسى كەزگە جەتۋى سول بەكەتتەي اۋليەلەردىڭ شاراپاتى دەپ ويلايمىن. ولارعا قازىرگى دۇنيە تويىمسىز، قاناعاتسىز، قياناتشىل، اقشاڭداعان دەسەڭ، دۇنيەدەن بەزىپ كەتەر ەدى.
3. مەن ءوز بويىمنان تابىلادى دەپ ايتا الامىن. بىراق ولارداي ەرەكشە جاراتىلعان ادام ەمەستىن. مەن پەندەمىن. پەندە دەپ ءوزىنىڭ جاقسىلىعى مەن جاماندىعى بار ادامدى ايتادى. حالىقتىڭ 99 پايىزى پەندە. بىراق پەندە بولىپ تۇرىپ پەندەشىلىككە سالىنبايتىن جولدى قاراستىرۋ كەرەك. قيانات جاساماۋ، ءوز ەڭبەگىڭمەن كۇنىڭدى كورۋ، بارعا قاناعات، جوققا سابىر - ءبىزدىڭ حالىقتىڭ نەگىزگى ۇستانعان ۇستانىمى. سونى جوعالتىپ الساق، قۇردىمعا قاراي جول شەگەمىز.

جۇماباي شاشتايۇلى، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى:

1. ەلىمىزدە كەيبىرەۋلەر اۋليەلەردى سىيلاۋعا كەلگەندە تازا مۇسىلماندىق كانونداردى قاتتى ساقتايمىز دەپ، تىم ۇشقارى كەتىپ، دوگماعا ۇرىناتىنى بايقالادى. وسىنىڭ كەسىرىنەن بىرنەشە توپقا ءبولىنىپ جاتقان جايىمىز بار. جالپى ەڭ قاسيەتتى قۇندىلىقتاردىڭ جيىنتىق مانىندە ۇلت تۇرادى. سول بيىك فيلوسوفيانىڭ بيىگىنەن كورىنە الماي جاتامىز. مەن رۋحاني بيىككە كوتەرىلگەن تۇلعانىڭ الدىندا تۇرعانداي سەزىنەم. وسى جەرگە كەلمەستەن بۇرىن رۋحاني ىشتەي دايىندالعان دۇرىس سياقتى. لاۋازىمعا قاتتى ءمان بەرەتىن قازىرگى ۋاقىتتا زياراتقا كەلۋدىڭ ماڭىزدى نارسەسىن بايقادىم، دۇنيەنى ۇمىتىپ، ۇلتقا، اتا-اناعا، بالاعا دەگەن ىزگىلىك بويعا دارىپ، پارىزدىق ماسەلەنى كوتەرەتىن ورىن با دەپ قالدىم.
2. بەكەت اتامىز وسى كۇنگە دەيىن حالىقتىڭ ساناسىندا. بۇل - ۇلكەن تۇلعا. حالىق جادىنان شىعارماعان ۇلى رۋحاني تۇلعالاردى دوگماعا ۇرىنباي، ساياساتقا اينالدىرماي حالىققا ناسيحاتتاۋ كەرەك. بۇگىندە سونداي تۇلعانى ايتقاندا، ميفولوگيالىق تۇرعىدا توقتالادى دا، شىنايى تۇلعا ەتىپ تانۋ، تالداۋ جەتىسپەي جاتىر.
3. مەن ەرلىككە، قۇرباندىققا قاي بەتىممەن بارامىن (كۇلدى)...

تەمىرحان مەدەتبەك، اقىن:

1. كەيبىرەۋلەر بۇل اسىل ءسوزدى تەك ماڭعىستاۋدا عانا ايتادى دەپ ويلايدى. نەگىزى بارلىق جەردە ايتادى. جاقىندا تۇركىستانعا اتالارىمىزدىڭ بىرىنە قۇران باعىشتاۋعا بارعاندا باتاعا وسى ءۇش رۋحاني تۇلعانى قوستى. مۇحاممەد (س.ع.س.) پايعامباردىڭ، قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ جولىن جالعاستىرۋشى بەكەت اتانىڭ ورنى ەرەكشە. رۋحاني تۇتاستىق وسى ءۇش تۇلعانى اۋىزعا الۋمەن قالىپتاسادى. بەكەت اتا كۇللى قازاقتىڭ رۋحاني ۇستىنىنا اينالدى دەگەن ءسوز. جان-جاقتان ادامداردىڭ اتانىڭ باسىنا اعىلىپ كەلۋى بۇل ورىننىڭ رۋحاني ورتالىققا اينالعانىن كورسەتەدى. جاڭا مەن ءبىر ادامدى زەڭبىلگە سالىپ زياراتتاپ جۇرگەندەردى كوردىم. بۇل نە دەگەن پەيىل، ىقىلىس؟! بەكەت اتىنىڭ باسىنا دىرىلدەڭكىرەپ ءتۇسىپ ەدىم، قۋاتتانىپ شىقتىم.
2. بەكەت اتا سياقتى تۇلعالار يماندىلىقتىڭ ينستيتۋتىن قالىپتاستى-رىپ كەتتى. كوپ زيارات ەتۋ كەرەك. زياراتقا جامان، لاس قاسيەتتەردى شىعارىپ، جاڭارۋ، تارازۋ ءۇشىن كەلەدى. يماندىلىق قۇندىلىقتاردى بويىنا دارىتىپ، ىزگىلىككە ۇمتىلۋعا جاردەم بەرەدى اۋليەلەر.
3. مەن مۇمكىندىگىمشە تازا بولۋعا تىرىسقان اداممىن. اللا تاعالانىڭ الدىندا ەشقانداي كۇنام جوق دەپ ايتا المايمىن. بىراق قولىمنان كەلگەنشە جاقسىلىق جاساپ، قيانات جاساماۋعا تىرىستىم. بالا-شاعامدى دا جاقسىلىققا، ار-ۇياتقا، كورەگەندىككە، جاننىڭ تازالىعىنا تاربيەلەۋگە ۇمتىلدىم. باعامدى جۇرت ايتسىن، مەن ءوزىمدى قالاي كەرەمەتپىن دەپ ايتامىن؟ ەڭبەگىمدى وقىعان جۇرتتار ماقتاپ، العىس ايتىپ جاتادى عوي. اللا تاعالاعا، ارۋاقتارعا، رۋحاني الەمگە ەڭبەگىمنىڭ ءبىرشاماسى ارنالدى.

ايدار ابۋوۆ، مادەنيەتتەر مەن دىندەر حالىقارالىق ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، فيلوسوفيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور:

حالىق اۋىز ادەبيەتىندە قالىپتاسقان ءسوز. مەنىڭ پىكىرىمشە، بۇل وتە دۇرىس. ول ءداستۇر. قازاق دالاسى يسلام دۇنيەسىنىڭ ەڭ شەتكى جەرى دەپ ەسەپتەلەدى. ىلۋدە بىرەۋى عانا مەككە باراتىن بولعان. ال، مەككە جەتە المايتىن قاراپايىم حالىقتىڭ ساناسىنا ۋاعىز ايتىپ جۇرەتىن اقىن، اعارتۋشىلار وسى توڭىرەكتەگى تۇركىستانعا ءۇش رەت زيارات جاساساڭ، ول دا قاسيەتتى ساپار دەپ ايتىلاتىن. ول قاجىلىققا تەڭەلمەيدى، بىراق اۋليەلەرگە دە زيارات ەتۋ دە سۇننەتتەن، جاقسىلىقتان تۋعان يگى ءىس، قالىپتاسقان ءداستۇر. سوندىقتان ءاربىر مۇسىلمان ياساۋي باباعا، بەكەت اتاعا زيارات ەتۋدى ۇلكەن قۇرمەت دەپ ەسەپتەيدى. حالىقتاردىڭ يسلامعا قايشى كەلمەيتىن داستۇرلەرى يسلام الەمىنىڭ فيلوسوفياسىن دامىتادى. تۇركىستاندا قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ شاكىرتتەر تاربيەلەپ، تۇركىلەرگە تۇسىنىكتى تۇركى تىلىندە «ديۋاني حيكمەت» ەڭبەگىن جازدى. ونىڭ شاكىرتتەرى، دارۋىشتەرى قازاق دالاسىنا، تۇران الەمىنە، بارشا تۇركى ەلىنە ياساۋي ءىلىمىن تاراتقان. ءياساۋيدى تەك قازاقستان ەمەس، تۇركى دۇنيەسى ءوزىنىڭ ۇستازى ەسەپتەيدى. بەكەت اتا قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ ءىلىمىن يگەرگەن، ونىڭ رۋحاني مەكتەبىن دامىتقان تىكەلەي ءىزباسارى، شاكىرتى.

سماعۇل ەلۋباي، جازۋشى:

1. مەككەگە جانە قازاق دالاسىنىڭ مەككەسىندەي بولعان قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىنە، بەكەت اتاعا بارۋ ءۇشىن دە ادامعا دايىندىق كەرەك دەپ ويلايمىن. مەنىڭ سول دايىندىعىمنىڭ جوقتىعىنان شىعار، اتاعا ءبىرىنشى رەت كەلدىم. اتالارىمىزدىڭ قازاقتىڭ رۋحاني تاريحىنداعى ورنىن تۇسىنەتىندەي حالگە جەتىپ، زيارات ەتتىك. سوپىلىق - يسلامداعى اۋليەلەردى تۋدىرعان كەرەمەت ۇلى جول. شىنىن ايتقاندا، يسلام ءدىنىن سۋفيزمنەن اجىراتۋعا بولمايدى. اۋليەلەر - پايعامباردان، ساحابالاردان كەيىنگى يسلامياتتىڭ پايعامبار جاققان الاۋىنان وت الىپ، قاراڭعىلىقتى جەر بەتىنەن سەرپۋ ءۇشىن جان-جاققا جۇگىرگەن رۋحاني جەلاياقتار. قازاق دالاسىندا پايعامباردىڭ جولىن قۋعان اۋليەلەر كوپ بولدى. سونىڭ ىشىندە قوجا احمەت ياساۋي مەن بەكەت اتانىڭ ورنى بولەك.
2. سوپىلاردان قانداي ۇلگى قالدى؟ جالپى يمان جولىندا تازالىققا، قۇلشىلىق ەتۋگە، توزىمدىلىككە، قاناعاتقا، قۇدايدىڭ شاپاعاتىنان ءۇمىت ەتۋگە ءوزىن ارناسا، قۇدىرەتكە يە بولاتىنىن، قاراپايىمدىلىقتان رۋحاني شىڭعا كوتەرىلەتىنىن ولار ءوزىنىڭ ومىرىمەن دالەلدەدى. قازاق دالاسىندا رۋحاني شىڭعا اينالعان اۋليەلەرگە قوجا احمەت ياساۋيگە، بابا تۇكتى شاشتى ازيزگە، بەكەت اتاعا قاراپ، رۋحاني بيىكتەۋىمىز كەرەك. جەر باۋىرلاپ قالماۋىمىز كەرەك. ولاردىڭ قالدىرعان ساباعى وسى. ءبىز اۋليەلەردىڭ ۇلگىسىنە قاراي بەت بۇردىق. بەكەت اتانىڭ ارۋاعى قولداعاي!
3. سول ادامگەرشىلىككە بارار جولدامىز دەپ ويلايمىن.

جانات اسكەربەكقىزى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، اقىن:

تۇركىستان - تۇركىلەردىڭ رۋحاني وتانى. ءداستۇرلى مۇسىلماندىعىمىزدىڭ قانات جايعان جەرى. مۇسىلماندىقتىڭ ىرگەسىن قالاپ، بۇكىل قازاق دالاسىنا تارالعان جەرى. يسلام ءدىنىن ۇرپاقتىڭ جۇرەگىنە سىڭىرگەن ۇلى ۇستاز ازىرەت سۇلتان، اۋليەلەردىڭ سۇلتانى - قوجا احمەت ياساۋي. بەكەت-اتامىز وسى قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ جولىن جالعاستىرۋشى، ءداستۇرىن جالعاستىرۋشى رۋحاني شاكىرت. ارىستان باب مۇحاممەد پايعامبارداعى امانات-قۇرمانى الىپ، قوجا احمەت ياساۋيگە تابىستاعان. بۇلاردى بىرىكتىرىپ تۇرعان جول - ءداستۇرلى مۇسىلماندىق، قازاقتىڭ ىشىنە كەڭىنەن تاراعان، اتا-بابانىڭ سالتىن، ءداستۇرىن، عۇرپىن، ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىزدى، ءتىلىمىزدى، ءدىلىمىزدى ساقتاي وتىرىپ تارايتىن مۇسىلماندىق. وسى جولدى ۇستايتىن بولعاندىقتان حاقيقات جولى، حاقتىڭ جولى نەگىزگى تىرەگى، ۇستىنى وسى كىسىلەر دەپ بىلەمىن. سوندىقتان بىرىكتىرىپ تۇرعان كۇش وسىندا.

نۇرتورە ءجۇسىپ، «ايقىن» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى:

1. بۇل تۇلعالاردىڭ اتى نەگە ايگىلەنىپ تۇر؟ قۇراندا «ەگەر مەنى كىمدە-كىم شىن سۇيسە، مەن ونىڭ ەسىمىن ماڭگىلىك قىلامىن» دەگەن ايات بار. مۇحاممەد (س.ع.س.) پايعامبار، ونىڭ ءىلىمىن ۇستاعان قۇل قوجا احمەت ياساۋي، ءپىر بەكەت اتامىز دا قۇدايدى شىن سۇيگەن ادامدار. سوندىقتان بۇلاردىڭ اتى جاڭعىرىپ تۇرادى، ۇمىتىلمايدى. بۇل كىسىلەردىڭ اتىن اتاي المايتىن زاماندار بولدى. تاۋەلسىزدىك الىپ رۋحاني باستاۋ بەرەتىن ۇلى تۇلعالارىمىزعا قايتا جۇگىنىپ جاتىرمىز.
3. ەندى ونى مەن ايتا المايمىن، ايتەۋىر جاقسىلىقتىڭ، ادىلەتتىڭ جارشىسى بولساق، تۋرا جۇرسەك، كىشكەنتاي بولسا دا حالقىمىزعا قىزمەت ەتسەك دەگەن ويىمىز بولادى. بەكەت اتانىڭ باسىنا زيارات قىلعاندا جاقسى اسەردە بولدىم. ادامنىڭ جىگەرىنە-جىگەر قوسادى. ءومىردى پايىمدايسىڭ، تارازىلايسىڭ. ۇلكەن، عالامات وي سالارلىق ساپار بولدى.

پىكىرلەردى جيناعان: داۋرەن سەيىتجانۇلى, كامشات باتىربەكقىزى

«ءۇش قيان» گازەتى