امەريكا الەۋەتتىك قۋاتى وتە مىقتى مەملەكەت. سوندىقتان الەم جۇرتشىلىعى ولارمەن ساناسادى.

سوندا ءبىز ول الەۋەتتى قۋاتتى قالاي تۇسىنەمىز؟ راس، وعان قارجىلىق مۇمكىندىكتى، ەكونوميكالىق جەتىستىكتى، اسكەري كۇشتى، تاعى سول سياقتى دامىعان ەلدەرگە ءتان جەتىستىكتەردىڭ ءبارىن تىزبەلەي بەرۋگە بولادى. سول كۇشتەر جيىنتىعىن ءبىز ءبىر اۋىز سوزبەن سول ەلدىڭ «الەۋەتتىك قۋاتىنا» جاتقىزدىق. سول قۋاتتى ءبىز ءداستۇرلى دىنىمىزدەگى تۇسىنىكتە «ارۋاق» دەپ اتايمىز. بۇدان ارۋاقتىڭ بەلگىلى ءبىر كۇش، قۋات يەسى ەكەندىگى ءمالىم بولادى. ءدىني تىلدە ول قۋات «گاۋھار» دەپ تە اتالادى. سوندىقتان سول گاۋھارعا يە ادام (مەملەكەت) كۇشى باسىم بولادى. ماسەلەن ەكى ادام كۇرەستى دەلىك. مۇنداي جاعدايدا دا قاۋقارلى (گاۋھارلى) ادام قاۋقارسىزدى قاڭباقشا ءيىرىپ، ءاپ-ساتتە اتىپ ۇرادى. سوندىقتان كۇرەسكە تۇسكەن پالۋان الگى گاۋھارعا يەلىك ەتۋ ءۇشىن ونى (گاۋھاردى) وزىنە شاقىرادى.

وسى جەردە ءبىزدىڭ گاۋھاردى ارۋاق دەپ تە اتايتىندىعىمىزدى قاپەرگە العان ءجون. ۇعىنىقتىلىق ءۇشىن گاۋھار مەن گاۋھارسىزعا تاعى دا ءمان بەرەيىك. قاي مەملەكەت تە الەۋەتتى قۋات (گاۋھار) يەسى. سول مەملەكەت حالقى الگى قۋاتتان پايدالانىپ تۇراتىندىقتان وعان قارسى تۇرارلىق قاۋقار تانىتا المايدى. سەبەبى ءوزى سولارداعى قۋات ارقىلى قاۋقارلانادى. ول قاۋقارلانۋ قازىرگى تىلدە ء(ار مەملەكەت ءوز حالقىن قورعايدى، سوعان قامقورلىق تانىتادى) دەگەنگە سايادى. ال ءبىزدىڭ ءداستۇرلى ءدىنىمىز تانىمىندا مەملەكەت وكىلەتتىگى دە گاۋھار نەمەسە ارۋاق دەپ اتالادى. ءبىز بۇل جايدى نەگە تاپتىشتەپ جاتىرمىز؟ بىلگەن ءجون. قازىر ءدىن ءوز قاۋقارىنان (گاۋھارىنان) ايىرىلىپ قالدى. ءدىننىڭ مەملەكەت تورىنەن ورىن الا الماي جاتقاندىعى سوندىقتان. ءتىپتى ءدىننىڭ قاۋقارسىدىعى سونشا، ونىڭ مەملەكەت تابالدىرىعىنان اتتاي الماي قالعان دا كەزى بولعان. ول ءجايت ساياسي تىلدە «ءدىن – مەملەكەتتەن تىسقارى» دەلىنەدى. ءدىننىڭ حالىقتى باۋراي الماي جاتقاندىعىنىڭ باستى سەبەبى وسى. سونىمەن ءدىن الەۋەتى گاۋھارعا بايلانىستى تۇراتىندىعىن بىلدىك. شىنتۋايتىنا كەلگەندە ول الەۋەت دىنگە اللا ارقىلى بەرىلەدى. دۇرىسى – ول الەۋەت ءداستۇرلى دىنگە اللا ارقىلى بەرىلەدى. ال قازىرگى دىندەرگە ول – سول ءدىندى، سول ءدىن جەتەكشىلەرىن ءوز قۇزىرىندا ۇستاپ وتىرعان مەملەكەت ارقىلى بەرىلەدى. سوندىقتان دىنگە يەلىك ەتىپ وتىرعان ءار مولدا سول جەر لاۋازىم يەلەرىنە جاۋتاڭداپ وتىرادى. سەبەبى... دۇرىس. گاۋھارسىز. ال يشاندار... راس، ول داۋىردە دە ەل تىزگىنىن ۇستاعان باي-شونجارلار بولعان. بىراق ولار يشان الدىندا قول قۋسىرىپ تۇراتىن. سەبەبى... جالعىز-اق سەبەپ بار. سول ءداۋىر بيلىگىنەن يشاندار ارۋاعى باسىم بولاتىن. سونى جاقسى تۇسىنگەن ساياسي كۇشتەر وزدەرى يەلىگىندەگى ءدىندارلار ارقىلى ءداستۇرلى ءدىندى جوققا شىعارۋعا تىرىسىپ باقتى. ناتيجەسىندە... ءيا. ءدىننىڭ تەك سىرتقى فورماسى عانا قالدى. ءبىزدىڭ «ءداستۇرلى دىنىمىزگە قايتا ويىسايىق» دەپ قايتالاي بەرەتىندىگىمىز سوندىقتان.

قۇديار ءبىلال

Facebook-تەگى پاراقشاسىنان