اbai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ پوچتاسىنا بەلگىلى جۋرناليست جۇماش كوكبورىنىڭ بيگەلدى عابدۋللين تۋرالى جازعان ماتەريالى كەلىپ ءتۇستى. ءبىز اتالمىش ماقالانى تولىق جاريالاي وتىرىپ، ەكىنشى تاراپتىڭ دا ايتارى بولسا، ولارعا دا مىنبەر بەرەتىنىمىزدى ەسكەرتەمىز. 

اbai.kz اقپاراتتىق پورتالى

Central Asia Monitor» دەگەن كىلەڭ قازاقتار شىعاراتىن ورىسشا گازەتتىڭ سوتتالىپ كەلگەنگە دەيىنگى باس رەداكتورى بولعان بيگەلدي گابدۋللين تۋرالى الەۋمەتتىك جەلىدە ءبىر-ەكى اۋىز پىكىر ايتقانىم ءۇشىن وسى گازەتتە مەنىڭ ءومىربايانىمدى تاپتىشتەپ جازعان نە ماقالا، نە سۋرەتتەمە، نە وسەك-اياڭ ەكەنى بەلگىسىز ءبىر جازبا شىقتى.

ال، مەنىڭ بىلەتىنىم، بيگەلدي گابدۋللين قالىڭ قازاق تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعى ەسەڭگىرەگەن جوقشىلىقتان ەسىن جيناي الماي جۇرگەندە، ول وكىمەتكە قارسى «ءححى ۆەك» دەگەن اۋزىنا كەلگەنىن ايتاتىن گازەت شىعارىپ (كىمنىڭ اقشاسىنا ەكەنى جۇمباق), ساۋساعىنا التىن جۇزىك تاعىپ، شىرتتاي كيىنىپ، استىنا شەتەلدىك كولىك ءمىنىپ، شالقىپ جۇرەتىن ەدى. ونىڭ بۇل گازەتىندە وكىمەتكە جاپقان تولىپ جاتقان وسەك-اياڭدى بىلاي قويعاندا، ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تۋرالى تالاي دۇنيە جازدى. 

ءسويتىپ جۇرگەندە ول قاراماعىنداعى جۋرناليستەردى تاستاپ، اتلانت مۇحيتىنىڭ ار جاعىنان بىراق شىقتى. ەلباسىمىزدىڭ كەشىرىم بەرىپ، ءبىراز جىلدان كەيىن قايتىپ كەلىپ، ەندى نە ورىسشا، نە قازاقشا ەمەس، «Central Asia Monitor» دەگەن گازەتتى شىعارا باستادى. شىعارسا شىعارا بەرسىن، بىراق وسى گازەتتىڭ قازاقستاندا سايدا سانى، قۇمدا ءىزى جوق، «كازاحسكي ناتسيوناليزم» دەگەن تاقىرىپتا قايتا-قايتا ماتەريالدار ۇيىمداستىرۋى، ادام سەسكەنەرلىك ءىس بولدى. ويتكەنى، سوناۋ 37-جىلدارداعى قازاق زيالىلارىن اتىپ، اسۋ مەن قۋعىن-سۇرگىن سالىپ، 1986 جىلعى جەلتوقسانداعى قىرعىن كەزىندە دە وسى ءبىر «كازاحسكي ناتسيوناليزم» دەگەن ءسوز قازاق حالقىنىڭ باسىنا قارا كۇن تۋعىزىپ ەدى.

ەندى مىنە، «Central Asia Monitor» سونىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىن باستادى ما دەپ قورقامىن. مەن وسىنى ايتتىم. مەنىڭ جۇرگەن، تۇرعانىمدى عالامتوردان ءىز كەسىپ ىزدەستىرگەن بيگەلدي گابدۋلليننىڭ گازەتىنە ۇقساپ، ونىڭ جاتقان-تۇرعانىن، وتباسىنداعى وزگەرىستەردى تىزبەلەمەي-اق قويايىن. بىراق ونىڭ وبلىس اكىمدەرىن، ءىرى-ءىرى قالتالىلاردى قورقىتىپ اقشا سۇراعانى، سول ءۇشىن سوتتالعانى تۋرالى ەستىگەندە ونىڭ قانداي ادام ەكەنىن ابدەن تۇسىنگەندەي بولدىم.

باسە، انە ءبىر كەزدە بيەكەڭ باس رەداكتور بولىپ تۇرعان، سوتتالار كەزدىڭ الدىندا گازەتتىڭ بىرنەشە نومىرىنە قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمى قىرىمبەك كوشەرباەۆ تۋرالى نە ماقالا، نە سۋرەتتەمە، نە جۋرناليستىك زەرتتەۋ دەۋگە كەلمەيتىن وتباسى، وشاق قاسىنداعى قاتىن-قالاشي اڭگىمەنى قايتا-قايتا قاۋلاتۋىنان-اق شوشىپ ەدىم. سول ماقالالاردا قىرىمبەك مىرزا مەن اقساقال جازۋشى ءا.نۇرپەيىسوۆتىڭ اراسىنداعى الدەبىر رەنىشتى جاعداي قوسارلانىپ وتىراتىن ەدى. بۇل جولى ماقالا اۆتورى و. سۇلەيمەنوۆ ءۇشىن شىر-پىر بولا قالىپتى.

ال و.سۇلەيمەنوۆ تۋرالى قازاق اراسىنداعى پىكىر ەكىگە ايرىلعانى ءبىر بۇگىن ەمەس. ول وسىدان جارتى عاسىرداي بۇرىن، اسىرەسە، الجاس اماروۆيچ (ورىس تىلدىلەر ونى وسىلاي اتايدى) «ادامعا تابىن، جەر ەندى» دەپ كۇركىرەپ ولەڭ وقىعان كەڭەس زامانىندا-اق باستالعان. «Central Asia Monitor»-داعى مەنى كەكەتىپ-مۇقاتپاق بولعان «جازبادا» «ولجاس» دەگەن ءسوز سەمەي يادرولىق پوليگونىن جاپتىرۋ جولىنداعى شەجىرەگە التىن ارىپتەرمەن جازىلعان» دەگەن ءسوز بار. ولجاستىڭ قازاق ءۇشىن كىم ەكەنى تۋرالى پەن كلۋبتى بيگەلدينگە بەرە سالعان اقساقال ءا.نۇرپەيىسوۆتىڭ قانداي پىكىرلەر ايتقاندارىن بيگەلدي وتە جاقسى بىلەدى. ال الجاس اماروۆيچتىڭ ونىڭ سەمەي پوليگونىن جاپتىرۋعا تىكەلەي قاتىسى جوق، ول تەك ۇراندار كوتەرىپ شىققان جيىندار مەن قويىلىم، شوۋلاردىڭ باسى-قاسىندا (وندا دا جوعارعى جاقتىڭ تاپسىرماسىمەن) جۇرگەنى تۋرالى گازەتتەردە تالاي رەت جاريالاندى. ولجاس قحك پارتياسىن باسقارىپ تۇرعان كەزدە پارتيانىڭ باعدارلاماسىنا ۇسىنىلعان قازاق ءتىلىن وركەندەتۋ، قازاق حالقىنىڭ قايتا ورلەۋى جانە باسقا دا ۇلتتىق ماسەلەلەرگە بايلانىستى ۇسىنىستار الىنىپ تاستالعانى تۋرالى ماتەريالدار دا ءبىزدىڭ قولىمىزدا بار.

و. سۇلەيمەنوۆتىڭ قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل دارەجەسىنە كوتەرۋگە جانە قازاق رەسپۋبليكاسى دەگەن اتاۋعا قارسى شىققانىن، قازاق ادەبيەتى «ۆتوريچنا» دەگەنىن، يمانعالي تاسماعامبەتوۆ 2006 جىلدىڭ 1-قاڭتارىنان باستاپ الماتىدا بۇكىل ءىس قاعازدارىن قازاقشاعا كوشىرەمىز دەگەندە وسى الجاس اماروۆيچ ەر-توقىمىن باۋىرىنا الىپ تۋلاعانىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى.

ال، تاعى دا الجاس اماروۆيچ تۋرالى ءبىزدىڭ قولىمىزداعى تولىپ جاتقان سىن-پىكىرلەردى، قازاقتاردىڭ نارازىلىعىن ايتپاعاندا ول باسقارعان نەۆادا-سەمەي قوزعالىسىنا قاتىستى قارجىلىق تەكسەرۋلەر ماتەريالدارىنىڭ ءوزى ولجەكەڭنىڭ ابىرويىن ايرانداي توگۋگە مول جەتەدى!

ايتپاقشى، مەن تۋرالى وسى گازەتتەگى جازبادا مەنى گالليۋتسيناتسياعا ۇشىراعان دەگەن ءسوز بار. «گالليۋتسيناتسيا» ميعا زاقىم كەلگەن، ەسالاڭ دەگەندى بىلدىرەدى. ەلباسىمىزدىڭ مەيىرىمدىلىگىنىڭ ارقاسىندا قىلمىسى ءۇشىن تۇرمەدە بار بولعانى ەكى اي وتىرىپ، شارتتى تۇردە بەس جىلعا سوتتالىپ، پويىزدان ءتۇسىپ جاتقان بيگەلدي گابدۋلليننىڭ ءبىر ايەلدى قۇشاقتاپ الىپ، ەڭكىلدەپ جىلاعانىن تەلەديداردان كورىپ، گالليۋتسيناتسيا، ياعني، ميعا زاقىم كەلگەن دەگەن وسى شىعار، ايتپەسە، ەكى اي ەمەس، ەكى جىل وتىرعاندا مىنا تۇرىمەن بيەكەڭ نە بولار ەدى دەپ تاعى قايعىرعانبىز.

ال «Central Asia Monitor» بۇدان بىلاي نە ۇيىم، نە پارتيا، نە قوزعالىس ەمەس «كازاحسكي ناتسيوناليزم» دەگەن جىمىسقى ماقالالار باسۋدى توقتاتۋى كەرەك.

جۇماش كوكبورى

Abai.kz