وسى ادامنىڭ ويلامايتىنى جوق. ويدى وي قۋالاپ، كەيدە و باستاعى "نۇكتەڭنەن" اداسىپ قالاسىڭ. ءدال سول ساتتە "قاۋاشاعىما" كەلiپ-كەتكەندi كومپيۋتەر بەتiنە تۇسiرە قويىپ ەم. ەندi مiنە، "بiردi ايتىپ، بiرگە كەتiپ", اڭكi-تاڭكi بولىپ وتىرمىن. ءبارi "ەكi جۇلدىزدان" باستالعان...

اراسىندا اۋزىمىز "جىبىر-جىبىر" ەتiپ كورiپ وتىرمىز. الىپ بارا جاتقان ەشقايسىسى بولماسا دا، ماقتاۋدان كەندە بولمادى. ەڭ سوڭىندا اقبوتا كەرiمبەكوۆا مەن قازبەك قاسىم شىقتى. ەكi ءاندi بiرiكتiرiپ، ادەمi ورىنداپ شىقتى. "...گاۋھااااااارتاس"... ءاننiڭ اسەرiنەن ءالi شىعىپ تا ۇلگەرگەن جوق ەدiك، ەسمۇحان وباەۆ پەن تالعات تەمەنوۆ كوتەرiڭكi كوڭiلiمiزدi سۋ سەپكەندەي باستى دا تاستادى. العاشقىسى "كورەمiز..." دەپ كۇشەندi. كەيiنگiسi دە كوزiمەن، سوزiمەن "ونشا كوڭiلiنەن شىقپاعانىن" بiلدiرiپ جاتتى. شوشاڭ-شوشاڭ ەتكەن شەتەلدiڭ "قاڭسىعى" تاڭسىق بولعان زاماندا ەكi اعامىزدىڭ ادەمi ءاندi ادەمi ورىنداپ شىققان اقبوتا مەن قازبەككە بiر اۋىز جىلى ءسوزدi قيماعانىنا تاڭدانبادىق. ارينە، "ادiلدiك" دەگەن ۇعىمنىڭ اياسى كەڭ عوي. ونى اركiم ارقالاي تۇسiنەدi. ال "تالعامعا تالاس جوق".

* * *

زيالى ما، زياندى ما؟.. زيالى؟... زياندى؟..

وسى ادامنىڭ ويلامايتىنى جوق. ويدى وي قۋالاپ، كەيدە و باستاعى "نۇكتەڭنەن" اداسىپ قالاسىڭ. ءدال سول ساتتە "قاۋاشاعىما" كەلiپ-كەتكەندi كومپيۋتەر بەتiنە تۇسiرە قويىپ ەم. ەندi مiنە، "بiردi ايتىپ، بiرگە كەتiپ", اڭكi-تاڭكi بولىپ وتىرمىن. ءبارi "ەكi جۇلدىزدان" باستالعان...

اراسىندا اۋزىمىز "جىبىر-جىبىر" ەتiپ كورiپ وتىرمىز. الىپ بارا جاتقان ەشقايسىسى بولماسا دا، ماقتاۋدان كەندە بولمادى. ەڭ سوڭىندا اقبوتا كەرiمبەكوۆا مەن قازبەك قاسىم شىقتى. ەكi ءاندi بiرiكتiرiپ، ادەمi ورىنداپ شىقتى. "...گاۋھااااااارتاس"... ءاننiڭ اسەرiنەن ءالi شىعىپ تا ۇلگەرگەن جوق ەدiك، ەسمۇحان وباەۆ پەن تالعات تەمەنوۆ كوتەرiڭكi كوڭiلiمiزدi سۋ سەپكەندەي باستى دا تاستادى. العاشقىسى "كورەمiز..." دەپ كۇشەندi. كەيiنگiسi دە كوزiمەن، سوزiمەن "ونشا كوڭiلiنەن شىقپاعانىن" بiلدiرiپ جاتتى. شوشاڭ-شوشاڭ ەتكەن شەتەلدiڭ "قاڭسىعى" تاڭسىق بولعان زاماندا ەكi اعامىزدىڭ ادەمi ءاندi ادەمi ورىنداپ شىققان اقبوتا مەن قازبەككە بiر اۋىز جىلى ءسوزدi قيماعانىنا تاڭدانبادىق. ارينە، "ادiلدiك" دەگەن ۇعىمنىڭ اياسى كەڭ عوي. ونى اركiم ارقالاي تۇسiنەدi. ال "تالعامعا تالاس جوق".

* * *

زيالى ما، زياندى ما؟.. زيالى؟... زياندى؟..

...بiزدiڭ بۋىن ءۇشiن ءابiش كەكiلباەۆتىڭ ءجونi بولەك ەدi. ابەكەڭ اتا ساقالى اۋزىنا تۇسكەندە پاتشانىڭ قولىنان ءسۇيiپ... كوزi تiرi كلاسسيگiمiزدiڭ بۇل قىلىعى، سىپايى ايتقاندا، بiزگە وتە وعاش كورiندi. استىنا ات مiنگiز، يىعىنا شاپان جاپ، ارقاسىنان قاق! بiراق و زامان دا بۇ زامان، ەر ادام ەر ادامنىڭ قولىنان سۇيگەن دەگەن... مۇنان گورi اياققا جىعىلۋ الدەقايدا شىنايى كورiنەتiن سەكiلدi. 

مەنiڭ زامانداستارىم فاريزا وڭعارسىنوۆاعا ۇقساعىسى كەلەتiن. قارا قىلدى قاق جارادى، تۋعانىنا جاقپاسا دا، تۋراسىن ايتادى دەيتiن وسى فاريزا اپام دا سوڭعى كەزدەرi "بولماي قالدى". 

جاڭگiردiڭ جۇزiنە تiكە قاراپ، قاسقايىپ تۇرىپ:

حان ەمەسسiڭ، قاسقىرسىڭ،

قاس الباستى باسقىرسىڭ!

حان ەمەسسiڭ، ىلاڭسىڭ،

شۇبار الا جىلانسىڭ، - دەيتiن الداسپان اقىن ماحامبەتتiڭ iزباسارى دەپ جۇرگەن اپامىز "ەلباسى تۋرالى ايتقاندا اسىرا سiلتەۋدiڭ قاجەتi جوق" دەپ الادى دا، ءوزi ونى پايعامبارىمىز مۇحاممەدكە (س.ا.ۋ.) ۇقساتادى. ماحامبەتتiكi اردىڭ iسi. ال فاريزا اپامىزدiكi كوپە-كورiنەۋ كۇپiرلiك سەكiلدi. الدە بiز "جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن" كورە المايتىن كورسوقىرمىز با؟!

* * *

مەملەكەتتiك سىيلىقتىڭ جۇمەكەن ناجiمەدەنوۆكە بەرiلگەنi جاقسى بولدى. "قايران، جۇم-اعا، پرەزيدەنتتiڭ سواۆتورى بولماعاندا قايتەر ەدi?.." دەگەن بiر سۋماقاي وي سانامدا جىلت ەتسە دە، مەن وسى سىيلىقتىڭ ناجiمەدەنوۆكە بەرiلگەنiنە قۋاندىم. دۇرىسى، وسى سىيلىقتىڭ ءسابيت دوسانوۆ­قا بەرiلمەگەنiنە قۋاندىم. بالكiم، پروزاشى دوسانوۆتىڭ:

ۇلى iستەردەن تاپقان

 دايiم مۇراتىن،

بار ءومiرi iرiلiك پەن ەرلiكتەردەن تۇراتىن.

سiز، نۇرەكە - حالقىمىزدىڭ باقىتى

تاۋەلسiزدiك ساۋلەتكەرi - ۇلى اقىن! -

دەگەن "جىر جولدارى" مەنiڭ جۇرەگiمە جەتپەگەن­دiكتەن شىعار. ءاي، بiراق، مەن ولەڭگە، وندا دا دوسانوۆ سەكiلدi "كلاسسيكتiڭ" تاقپاعىنا سىن ايتاتىن كiممiن؟!

مەن مەملەكەتتiك سىيلىقتىڭ رافاەل نيازبەكوۆكە بەرiلمەگەنiنە قۋاندىم.  

كوگiنەن اي تۋعاندا قياقتانىپ،

كوڭiلدەن وتىرعانى كۇي اقتارىپ.

ول كەيدە كورiنەدi جەردە جۇرگەن

اللانىڭ كولەڭكەسi سياقتانىپ... -

دەپ جىرلاپتى راپiلبەك (مارقۇم ۇستازىمىز تەمiربەك قوجاكەەۆتiڭ ايتقانى) كوكەمiز. ءاي، وسى مەن دە ايتامىن-اۋ. بالكiم، رافاەل نيازبەكوۆ اللانىڭ كولەڭكەسiن كورگەن شىعار (استاپىراللا!), ءوزiم كورمەگەننەن كەيiن نە دەگەن دەيمiن؟!.

 "ولگەندە بiزگە دە بiر كەزەك كەلەر" دەپ قاتتى قامىقسا-داعى، مەن مەملەكەتتiك سىيلىقتىڭ نەسiپبەك ايتۇلىنا بەرiلمەگەنiنە دە قۋاندىم. جاسىراتىنى جوق، "داريعا، داۋرەن" سەكiلدi سيرەك تۋىندىنى تۋدىرعان (رامازان ستامعازيەۆ ورىندايتىن تۇرسىنجان شاپايدىڭ ءانi), "مۇقاعاليدان باتا العان" اقىنىمىزدىڭ ولەڭدەرi قازiر "سۇيىلىپ" كەتتi. قازاقتىڭ وتە تالانتتى بiر اقىنىنىڭ كور-جەرگە ارناۋ ارناي بەرەتiنiنە جىنى كەلگەندە ءامiرحان مەڭدەكە: "وسى كiسi 1978 جىلى ءولiپ قالعاندا عوي، قازاق ادەبيەتiنiڭ تاريحىندا كلاسسيك اقىن بولىپ قالار ەدi", - دەۋشi ەدi... ال نەسiپبەك كوكەمiز سوڭعى جىلدارى "ەلباسى، ەلتۇتقا، بايتەرەك" دەگەن سوزدەردiڭ تۇتقىنى بولىپ قالعانداي. 

* * *

مەن ءوزiمنiڭ پەرزەنتiمنiڭ قولىنا قالام ۇستاعاندار iشiندە كوكiرەك كوزi وياۋ، شىن مانiندە رۋحاني باي (ايتپەسە، قازiر "رۋحاني بايمىن" دەيتiندەر كوبەيiپ كەتتi عوي) ءامiرحان بالقىبەك، امانگەلدi كەڭشiلiكۇلى، قاسىم امانجول سياقتى ازاماتتاردى ۇلگi تۇتقانىن قالاۋشى ەدiم. بiراق... بiراق بۇگiنگi اتوم زامانىنىڭ بالالارى مۇنداي قوعام قاجەت ەتپەيتiن "قىرسىقتاردى" قانشالىقتى قاجەتسiنە قويار ەكەن دەپ قويامىن. كولگiرسiپ كوزiنە ماقتاپ، سىرت اينالا بەرە "جۇرگەن بiر قىرت قوي" دەيتiندەردi كورگەندە، پەرiشتە كوڭiلدiڭ اق پەن قارانى اجىراتار-اجىراتپاسىنا دا كۇمان جوق ەمەس. بiراق مەن شىن كوڭiلiممەن ءوز پەرزەنتiمنiڭ "نۇرسۇلتان سالعان نۇرلى قالانىڭ، كوشەسiندەگi گۇلi بولايىن" دەيتiن مارالتايدى ۇلگi تۇتپاۋىن تiلەيمiن. مەيلi, مارالتاي مىڭ جەردەن تالانتتى اقىن بولسا-داعى! ويتكەنi مەن ءوز پەرزەنتiمنiڭ، سارابدال ساياساتكەر، "الەم مويىنداعان تۇلعا" بولعانىنا قاراماستان، قازاننىڭ قۇلاعىندا وتىرعان ادامعا "قازاقتا ەر تۋمايدى ەندi سiزدەي، جارىلىپ كەتسە دە ءوتi دۇشپانىمنىڭ" دەپ جالباقتاعانىن قالامايمىن. ويتكەنi مەنi اكە-شەشەم تارىسى پiسكەننiڭ تاۋىعى بولۋعا باۋلىعان جوق. مەن دە ءوز پەرزەنتiمدi وندايعا باۋلىعىم كەلمەيدi. مەن ءوز پەرزەنتiمنiڭ "ۋىزداي ۇيىپ تۇرعان مىناۋ قوعام - نۇرسۇلتان، نۇراعامنىڭ پاراساتى" دەپ كولگiرسiگەنiن قالامايمىن. ويتكەنi بiرەۋدi كوپە-كورiنەۋ كوتەرمەلەپ، كوپشiك قويۋ ماعان جات ەكەن. مەن مۇنىڭ ءوز پەرزەنتiم ءۇشiن دە "جات" بولىپ قالعانىن تiلەيمiن. مەن ءوز پەرزەنتiمنiڭ قازاقتىڭ قاسيەتتi شاڭىراعىن، مەملەكەتتiلiكتiڭ سيمۆولى - شاڭىراقتى مەملەكەتتi بەلگiلi بiر كەزەڭ ارالىعىندا باسقاراتىن ەل باسشىسىنىڭ "مەيiرiمدi جۇرەگiنە" تەلiگەنiن قالاماس ەدiم. ويتكەنi پەرiشتە كوڭiل سولاي ەكەنiنە كiرشiكسiز سەندi دەگەننiڭ وزiندە دە، ەرتەڭ تاريحتىڭ دوڭعالاعى قالاي دومالارىن بiلمەيدi عوي. مەن سونى ويلايمىن. 

* * *

ءوزiم وسى كەزگە دەيiن ءۇش ءانۇراندى جاتتاپپىن. بiرiنشiسi, ارينە، "مىزعىماس وداعىمىزدىڭ" ءانۇرانى. وسى ءانۇران وينالعاندا موينىمداعى بiر جاپىراق قىزىل شۇبەرەك جەلبiرەپ، "ماڭگiلiك الاۋدىڭ" جانىندا تالاي رەت قولىمدى ماڭدايىما اپارىپ، قاسقايىپ تۇرعانىم ەسiمدە. كەيiن تاۋەلسiز قازاقستاننىڭ ءانۇرانىن جاتتادىق. سوسىن "مەنiڭ قازاقستانىمدى" قايتا جاتتاۋعا تۋرا كەلدi (نەگە ەكەنiن قايدام، قازiرگi ءانۇراننىڭ "ەرلiككە جول اشقان..." دەپ كەلەتiن جەرلەرiن ۇمىتىپ قالا بەرەمiن). بۇكiل سانالى عۇمىرىما شاعىپ كەپ جiبەرسەم، ءار ون جىلدا بiر ءانۇران جاتتاپپىن. بۇگiنگi ءانۇراننىڭ دا ماڭگiلiك ەكەنiنە كوزiم جەتپەيدi. ولاي بولسا، مەن نەگە پەرزەنتiمنiڭ ء"انۇران - قازاعىمنىڭ تاعدىرى ەدi, تاپسىرعان نۇرسۇلتانداي داناسىنا" دەگەنiن قالايىن؟!. كەرiسiنشە، كەۋدەمدە جانىم باردا مەن ونى مۇنداي جارامساقتىقتان اۋلاق بولۋعا تاربيەلەرمiن دەپ قويامىن. نەگە "تاربيەلەيمiن" دەپ تاپتاپ ايتپاي، "تاربيەلەرمiن" دەپ سيپاقتاتىپ وتىرمىن؟!. ويتكەنi وعان مەنiڭ كوزiم جەتپەيدi. تiپتi "2020" دەگەن راس بولسا، مەنiڭ ءوزiم دە "نۇراعام تاقتا وتىرىپ بيلiك ايتسا، باياعى بۇمىن قاعان سياقتانعان" دەپ مارالتايدىڭ پوزيتسياسىنا ءوتiپ كەتۋiم بەك مۇمكiن... سياقتى...

تiپتi ءسابيت دوسانوۆ سەكiلدi: "سiزدiڭ سارابدال ساياساتىڭىزدىڭ شاپاعاتى تيگەن كوپتiڭ بiرi مەن سوڭعى 20 جىلدا 5 رومان جازىپ، جارىققا شىعاردىم. كوپ كوڭiلiنەن شىققان كوركەم شىعارمالارىمنىڭ الدى پاريجدە، ماسكەۋدە، سوڭى ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىندا جەكە كiتاپ بولىپ شىعىپ، الەمنiڭ ايگiلi ادەبيەتشiلەرiنەن جوعارى باعا الدى. سول جەتiستiكتەرiم ءۇشiن سiزگە، سiزدiڭ ەلiمiزدi وركەندەتكەن دانا ساياسا­تى­ڭىزعا قارىزدارمىن. ولاي دەيتiنiم، وتانىمىز 20 جىلدا 20 عاسىرلىق تابىسقا جەتپەسە، كەيبiر ەلدەر قۇساپ بەرەكە-بiرلiكتەن ايىرىلىپ قالسا، مۇنشالىقتى ءونiمدi ەڭبەك ەتە الماس ەدiم", - دەگەن ىڭعايدا "اعىمنان جارىلۋىم" دا مۇمكiن سياقتى. مۇمكiن... ابدەن مۇمكiن...  

"وسى مەن قىزىقپىن، بۇلار بالكiم قالام ۇستاعان قاۋىمدى مۇلدەم ۇلگi تۇتپايتىن شىعار؟!." دەگەن بiر وي جىلت ەتتi وسى كەزدە. "بۇگiنگi زاماننىڭ قاھارماندارىن" شارلاپ، كوڭiلiم شارتاراپقا كەتتi دەيسiڭ. قايرات نۇرتاس؟.. قۇداي ساقتاي گور!.. ماقپال يسابەكوۆا؟.. اتاي كورمە!.. قايرات تۇنتەكوۆ؟.. "قاي، الگi "چەمپيون" با؟ جوووووق! الماس كiشكەنباەۆ؟.. ات تiزگiنiن ۇستاي المايتىنىنا نامىستانۋدىڭ ورنىنا، ءدۇيiم جۇرتقا ونىسىن ماقتانىشپەن جەتكiزگەن "الماس­تاردى" ۇلگi تۇتسا، جەتiسكەن ەكەنبiز. وندا دا "قىرسىق" بولسا دا، قاسىمداردى ۇلگi ەتسiن دەپ تiلەيiك.

* * *

زاڭعار كارiمحان دەگەن باۋىرىمىزدىڭ "جارامساق اقىن جاعىمپاز شەنەۋنiكتەن دە قاۋiپتi" دەگەن ماقالاسى ەسiمە تۇسە كەتتi. اسiرەسە، مىنا بiر تۇستارى: "حان بۇيرىعىمەن باس كەتەتiن زاماندا داڭقتى اقىن-جىراۋلارىمىز "باس كەسپەك بولسا دا، تiل كەسپەك جوق!" دەگەن قاعيدانى بەرiك ۇستاعان. "اي، حان يەم، مەن ايتپاسام، بiلمەيسiڭ! ايتقانىما كونبەيسiڭ!" دەيتiن اسان قايعى، "تەڭ اتانىڭ ۇلى ەدiڭ، دارەجەڭدi ارتىق ەتسە، ءتاڭiرi ەتتi" دەيتiن شالكيiز، "ەسiم، سەنi ەسiرتكەن ەسiل دە مەنiڭ كەڭەسiم!" دەيتiن جيەمبەت، "ەي، قاتاعاننىڭ حان تۇرسىن، كiم ارامدى انت ۇرسىن!" دەيتiن مارقاسقا، "كەبەجە قارىن، كەڭ قۇرساق، ارتىق تۋعان ابىلاي" دەيتiن تاتiقارا، "ۇمىتتىڭ با سونى، ابىلاي" دەيتiن ۇمبەتەي، "اشۋلانبا، ابىلاي، اشۋلانساڭ ابىلاي، كورەرمiن، كونەرمiن!" دەيتiن بۇقار، "اۋ، تاقسىر، ەلگە بارسام، شىنىمدى ايتام" دەيتiن جاناق، "و، باراق جاس، باراق جاس، جەگەنگە توق، iشسەڭ ماس" دەيتiن دۋلات، "حان ەمەسسiڭ، قاسقىرسىڭ" دەيتiن ماحامبەت، "بايەكە، ەلiڭ بار ما بۇلدiرمەگەن؟" دەيتiن شەرنياز، "ۇلى ءجۇزدiڭ تورەسi تەزەك ەدiڭ، الىپ قالساڭ بولماي ما، شاماڭ كەلسە؟!" دەيتiن ءسۇيiنباي، "سۇپەكەڭ مەنi جەك كوردi, سۇپىنىڭ ءسوزiن كەك كوردiم" دەيتiن قاشاعان...". مەن بiر كەزدەرi اقىن-جىراۋلارىمىزدىڭ ەل بيلەگەن پاتشالارعا وسىلاي دەگەنiنە ءبiرتۇرلi كۇدiكپەن قاراي باستادىم. ولار بالكiم مۇنى پاتشانىڭ بەتiنە ايتپاعان بولار دەپ قويام. الدە "كۋحنيادا" ايتتى ما ەكەن؟.. الدە "جەر بەتiندە تۇڭعىش جارالعان بiرiنشi قازاق" ء(شومiشباي ساريەۆتiڭ ءسوزi) بولماعاسىن، "سمەلو" سىنادى ما ەكەن؟!. الدە ولار تۇم-اعاڭ ايتقانداي، "ايدى اپەر دەپ، كۇندi اپەر دەپ قينايتىن اقىماقتاردىڭ اۋىلىنان" بولدى ما؟ بiلمەيمiن... باسىم جەتپەيدi... 

* * *

اقىل ايتاتىن اعا-اپالارىمىز الجي باستاعاسىن با، جاستار دا "قۋىپ" كەتتi. "شiركiن، life" دەپ توقمەيiلسiپ، "پاح-پاح" دەپ شاتتاناتىن بولدى. ودان گورi, "كونە زاماننىڭ سارقىنشاعى" بولسا-داعى ءجۇرسiننiڭ ايتىسى جاقسى ەدi. جان-جاقتان جۇندەي ءتۇتiپ ءجۇرiپ، ونىڭ دا ءۇنiن وشiردiك. قايران، ايتىس!..

«جاس الاش» گازەتى