1978 جىلى اۋعانستاندا ءساۋىر ايىندا توڭكەرىس بولىپ، ونىڭ ارتى اياقتالماس سوعىسقا اينالدى. بۇل قاسىرەت ەلدىڭ تەك ءوز ىشىندە عانا ەمەس، وعان سىرت مەملەكەتتەردىڭ قاتىسۋىمەن دە ۇزاققا سوزىلدى. 1979 جىلى كەڭەس اسكەرلەرىنىڭ شەكتەۋلى كونتينگەنتى اۋعانستانعا كىرىپ، 10 جىلعا جۋىق سوعىس جۇرگىزدى. وعان 22 مىڭ قازاقستاندىق قاتىستى. سوعىستىڭ اياقتالعانىنا 15 اقپاندا 20 جىل تولادى.

ساۋىردەگى اسكەري توڭكەرىس – اۋعانستان قاسىرەتىنىڭ باستاماسى

ءساۋىر توڭكەرىسى قارساڭىندا ەكونوميكالىق دامۋ جاعدايى جونىنەن 1977 جىلى اۋعانستان 129 دامۋشى مەملەكەتتەردىڭ اراسىندا 108-ءشى ورىندى يەلەندى. ەلدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى فەودالدىق جانە وعان دەيىنگى كوپتەگەن ەسكىلىك سارقىنشاقتارىنا ابدەن شىرمالعان ەدى. حالىقتىڭ 90%-ى اۋىلدىق جەردە ءومىر ءسۇردى، ونداعى بيلىك فەودالداردىڭ، تايپا كوسەمدەرى مەن مولدالاردىڭ قولىندا بولدى. 13 ميلليوننان استام ادام وتىرىقشىلىق كۇي كەشسە، ال 3 ميلليون اۋعاندىقتار كوشپەلى نەمەسە جارتىلاي كوشپەلى تۇرمىس قۇردى. حالىقتىڭ ەداۋىر بولىگى ساۋاتسىز ەدى.
ەلدە ساياسي پارتيالاردىڭ قىزمەتىنە تىيىم سالىندى. مونارحيالىق ءتارتىپتىڭ تەررورلىق قىسىمىنا، سوسىن مۇحاممەد داۋدتىڭ “رەسپۋبليكالىق” ۇكىمەتىنىڭ تىيىم سالۋىنا قاراماستان اۋعانستان حالىقتىق دەموكراتيالىق پارتياسى (احدپ) جاسىرىن تۇردە ءوز كۇرەسىن جالعاستىردى. بىراق م.داۋدتىڭ تارتىبىنە ايتارلىقتاي وزگەرىس اكەلە المادى. 1977 جىلى مەملەكەتتىك اپپاراتتان كوپتەگەن ادامدار قۋىلدى.

1978 جىلى اۋعانستاندا ءساۋىر ايىندا توڭكەرىس بولىپ، ونىڭ ارتى اياقتالماس سوعىسقا اينالدى. بۇل قاسىرەت ەلدىڭ تەك ءوز ىشىندە عانا ەمەس، وعان سىرت مەملەكەتتەردىڭ قاتىسۋىمەن دە ۇزاققا سوزىلدى. 1979 جىلى كەڭەس اسكەرلەرىنىڭ شەكتەۋلى كونتينگەنتى اۋعانستانعا كىرىپ، 10 جىلعا جۋىق سوعىس جۇرگىزدى. وعان 22 مىڭ قازاقستاندىق قاتىستى. سوعىستىڭ اياقتالعانىنا 15 اقپاندا 20 جىل تولادى.

ساۋىردەگى اسكەري توڭكەرىس – اۋعانستان قاسىرەتىنىڭ باستاماسى

ءساۋىر توڭكەرىسى قارساڭىندا ەكونوميكالىق دامۋ جاعدايى جونىنەن 1977 جىلى اۋعانستان 129 دامۋشى مەملەكەتتەردىڭ اراسىندا 108-ءشى ورىندى يەلەندى. ەلدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى فەودالدىق جانە وعان دەيىنگى كوپتەگەن ەسكىلىك سارقىنشاقتارىنا ابدەن شىرمالعان ەدى. حالىقتىڭ 90%-ى اۋىلدىق جەردە ءومىر ءسۇردى، ونداعى بيلىك فەودالداردىڭ، تايپا كوسەمدەرى مەن مولدالاردىڭ قولىندا بولدى. 13 ميلليوننان استام ادام وتىرىقشىلىق كۇي كەشسە، ال 3 ميلليون اۋعاندىقتار كوشپەلى نەمەسە جارتىلاي كوشپەلى تۇرمىس قۇردى. حالىقتىڭ ەداۋىر بولىگى ساۋاتسىز ەدى.
ەلدە ساياسي پارتيالاردىڭ قىزمەتىنە تىيىم سالىندى. مونارحيالىق ءتارتىپتىڭ تەررورلىق قىسىمىنا، سوسىن مۇحاممەد داۋدتىڭ “رەسپۋبليكالىق” ۇكىمەتىنىڭ تىيىم سالۋىنا قاراماستان اۋعانستان حالىقتىق دەموكراتيالىق پارتياسى (احدپ) جاسىرىن تۇردە ءوز كۇرەسىن جالعاستىردى. بىراق م.داۋدتىڭ تارتىبىنە ايتارلىقتاي وزگەرىس اكەلە المادى. 1977 جىلى مەملەكەتتىك اپپاراتتان كوپتەگەن ادامدار قۋىلدى.
ەلدە مۇنداي جاعدايدىڭ ءورىس الۋى حالىقتىڭ جاپپاي نارازىلىعىن تۋىنداتا باستادى. 70-ءشى جىلداردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا اۋعانستاندا شا­رۋالار مەن پومەششيكتىك-ۇساق بۋرجۋازيا اراسىندا قايشىلىقتار ۇدەپ، حالىق جاعدايى بىردەن شيەلەنىسكە تاپ بولدى. م.داۋدتىڭ اگرارلىق رەفورماسى ەش ناتيجە شىعارا المادى.
ەلدەگى الەۋمەتتىك-تاپتىق قايشى­لىقتار مەن ساياسي كۇرەستەردىڭ شيەلەنىسۋى وفيتسەرلەردىڭ كوپ بولىگىن قامتىعان ارميادا دا وپپوزيتسيالىق كوڭىل-كۇيدى بايقاتتى. م.داۋد 1973 جىلى 17 شىل­دەدە وفيتسەر-كوممۋنيستەردى (ا.قادىر­دى، ا.ۆاتاندجاردى جانە س.گۋلياب­زوي­دى) شەبەر پايدالانا وتىرىپ “پارچام­نىڭ” جەتەكشى قايراتكەرلەرىنىڭ كومە­گىمەن ءىس جۇزىندە قان شاشىلماعان توڭكەرىس جاساپ، كورول زاحير شاحتى بيلىكتەن شەتتەتتى، مونارحيانى تاراتىپ، ءوزىن رەسپۋبلي­كانىڭ پرەزيدەنتى دەپ جاريالادى.
قىزمەتكە كىرىسكەننەن كەيىن ول احدپ-نىڭ كوشباسشىلارىمەن ساناسا­تىنىنا سەندىرگەنمەن، ولاردىڭ ۇسىنعان جولدارىنا بوي ۇسىنباي، مۇنداي جولبيكەلەردەن تەزىرەك قۇتىلۋعا اسىقتى. ءسويتىپ، ءوزىنىڭ ماڭايىنداعى كەڭەسشى­لەرىن پارچاميستەردەن تۇگەل تازارتتى. وعان توڭكەرىس جاساۋعا كومەكتەسكەن وفي­تسەر­لەر دالادا قالدى. بۇل جاعداي كەيى­نى­رەك م. داۋدتىڭ ءوز باسىنا تاياق بوپ ءتيدى.
1977-1978 جىلدارى كابۋل، كان­دا­گار، گەرات جانە تاعى باسقا ءىرى قالالاردا جاپپاي مانيفەستاتسيالاردىڭ بولۋى جانە وعان ادامداردىڭ مىڭداپ قاتىسۋى ەل ىشىنە قانداي دا ءبىر توڭكەرىستى الىپ كەلەتىنىن بايقاتتى. ەلدەگى پروگرەسشىل كۇشتەرگە قارسى رەپرەسسيالىق شارا­لاردى جۇزەگە اسىرا باستاعان م.داۋد احدپ باسشىلارىن قۋدالاي باستادى.
احدپ باسشىلارى ن.م.تاراكي مەن ب.كارمال تۇتقىندالدى. ساياسي قارسى­ل­اس­­تارىن وسىلاي تۇقىرتقان ۇكىمەت ءوز كوڭىلدەرىنە ريزاشىلىق سەنىممەن قارادى. 26 ءساۋىر كۇنى ەلدەگى بۇكىل اسكەري بولىمدەردە كوممۋنيستەردى باسىپ-جانشۋدىڭ قۇرمەتىنە مەرەكە وتكىزىلدى. اۋعانستاننىڭ قورعانىس ءمينيسترى م.ح. راسۋلي اسكەري قىزمەتشىلەر ءۇشىن سالتاناتتى كەشكى تاماق پەن كوڭىل كوتەرۋ شارالارىن ۇيىمداستىرۋعا بۇيرىق بەردى. وسىنى پايدالانعان حالىقشىلدار ءتيىستى دايىندىق جۇمىستارىن قولعا الىپ، شارالار وتكىزۋگە ازىرلىك جۇمىستارىن جۇرگىزدى.
27 ساۋىردە تاڭەرتەڭگى ساعات 6-دا كابۋلداعى حايۋاناتتار پاركىنىڭ ما­ڭايىندا سايد مۇحاممەد گۋليابزويدىڭ (ىشكى اسكەرلەر مەن اۋە شابۋىلىنىڭ قورعانىسىنا جاۋاپتى), اسادۋللا پيامانىڭ (4-تانك بريگاداسىنا جاۋ­اپتى), اليش پايمااننىڭ (زەنيتتىك-راكەتالىق بريگاداعا جاۋاپتى), مۇحام­مەد دوستتىڭ (32-ءشى “كوماندوس” پولكىنە جاۋاپتى) قاتىسۋىمەن اسكەري توڭكەرىسكە باسشىلىق جونىندەگى ۇيلەستىرۋ توبىنىڭ ءماجىلىسى بولىپ ءوتتى.
وسى ماجىلىستە تاڭەرتەڭگى ساعات 8-گە تامان بارلىعى دا ءوز اسكەري بولىم­دە­رىندە تولىق دايارلىقپەن ىسكە كىرىسىپ، ىشكى اسكەردىڭ، اۋە قورعانىسى اسكەر­لەرىنىڭ جانە جاياۋ اسكەردىڭ ارەكەتىن ۇيلەستىرۋگە شەشىم قابىلداندى. “سايد مۇحاممەد” اتتى پارول، “ ميگ-21” اتتى شاقىرۋ بەلگىلەندى.
بۇل كۇنى كابۋلدىڭ اۋاسى شايداي اشىق بولىپ، كۇن جارقىراپ تۇردى. الدىدا بولاتىن وقيعادان بەيحابار قالا تۇرعىندارى كۇندەلىكتى تىرشىلىگىمەن اينالىسىپ جاتتى. مينيسترلەر كابينەتى ساعات 9-دا وزدەرىنىڭ ءماجىلىسىن باستادى. وعان م. داۋد توراعالىق ەتتى. كۇن تارتىبىندە پارتيا باسشىلارىن تۇتقىنعا العاننان كەيىنگى قالىپتاسقان احۋال تۋ­را­لى سۇراق تۇردى. مينيسترلەردىڭ با­سىم كوپشىلىگى، م.داۋدتىڭ ءوزىن قوسقاندا تۇتقىنداعىلارعا ءولىم جازاسىن جاريا­لاۋعا قارسى بولمادى. وسى شەشىم تو­ڭىرەگىندە ونى قولداۋشىلار مەن قارسى شىعۋشىلار اراسىندا قىزۋ ايتىس-تار­تىس­تار دا ءوتتى. كابۋل راديوسى بۇل ۋا­قىت­تا احدپ باسشىلارىن استىرتىن توڭ­كەرىس جاساۋعا قاتىسۋشىلار دەپ ايىپتاپ، قاماۋعا العانىن حابارلاپ تا قويدى.
27 ءساۋىر كۇنى ساعات 9-دا مايور مۇحاممەد اسلام ۆاتاندجار ءوزىنىڭ بريگادا كومانديرىنىڭ كابينەتىنە كىرىپ، كوممۋنيستىك باسشىلار تۇتقىنعا الىنعاننان كەيىنگى قاۋىپسىزدىكتى كۇشەيتۋ جانە پرەزيدەنت سارايىنا كۇشتى كۇزەت قويۋ ماقساتىندا، قاراماعىمداعى باتالونعا وق-ءدارى بولۋگە رۇقسات ەتۋىڭىزدى وتىنەمىن دەدى.
بريگادا كومانديرى باتالونداعى ءاربىر 12 تانكىگە 6 سناريادتان بولۋگە رۇقسات قاعازىن بەردى. تىك تۇرىپ قۇرمەت كور­سەتكەن جاس وفيتسەر كابينەتتەن شىقتى. ال كوماندير بولسا ۇكىمەتتى قۇلاتۋعا باعىتتالعان كۇشكە رۇقسات بەرگەنىن بىلمەدى. وق-ءدارى بولۋگە بەرىلگەن رۇقسات قاعازىنداعى 6 سانىنا ءنولدى قوسقان م. ا. ۆاتاندجار، ءاربىر اسكەري ماشيناعا 6-دان ەمەس، 60-تان سنارياد الدى.
بەلگىلەنگەن جوسپار بويىنشا ساعات 12-دە اۋعاندىق اسكەري اۋە كۇشتەرى (ااك) ەسكادريلياسى اسكەري قالا­شىقتار، ونىڭ ىشىندە پرەزيدەنت سارايىنىڭ ۇستىنەن ۇشۋدى باستادى. بۇل ارەكەت سارايعا شابۋىلدى باستاۋ ءۇشىن تانكىشىلەرگە بەرىلگەن بەلگى ەدى. ااك-ءنىڭ پودپولكوۆنيگى ابدۋل كادىر باگ­رام­داعى ااك-ءى بازاسىن باسىپ العاننان كەي­ىن، ءوزىنىڭ جاقتاۋشىسى حاشاممەن بىرگە تىك­ۇشاق­پەن كابۋل اۋەجايىنا ۇشىپ كەلدى دە، اۋە كۇشتەرىنىڭ ارەكەتىن ءوز باسشى­لىعىنا الدى.
12 ساعات 15 مينۋتتا تانكىشىلەر روتا­سىنىڭ اعا كاپيتانى وماردىڭ قولباس­شىلىعىمەن 4-ءشى تانكىشىلەر بريگاداسىنىڭ العاشقى لەگى پرەزيدەنت سارايى قاقپاسىنىڭ الدىندا تۇردى. كابينەت ءماجىلىسى بۇل ۋا­قىت­تا جالعاسا بەردى. ولارعا مايور ۆاتان­د­جار، مايور س.د.تارۋن، مايور نازار مۋ­حام­­مەد، مايور مازدۋريار جانە كاپيتان احمەد حان سياقتى وفيتسەرلەر باسشىلىق جاسادى.
ءبىر ۋاقىتتا ۆاتاندجار سارايعا العاشقى وقتى اتۋعا بۇيرىق بەردى. ول اتىلىسىمەن سارايعا جان-جاقتان وقتار اتىلا باستادى. م.داۋد ءماجىلىستى توقتاتا سالىپ: “كىمدە-كىم ءوز ءومىرىن ساقتاعىسى كەلسە، سارايدى تاستاپ قاشۋعا بولادى”، – دەپ مينيسترلەرگە مالىمدەدى.
“حالىق” جاعىنداعىلار دەرەۋ قارۋ-جاراق جانە باسقارۋ پۋنكتتەرىن باسىپ الۋعا كىرىستى. قارسىلىق كورسەتۋشىلەر ەسكەرتۋسىز اتىلدى، قالعاندارى قاماۋعا الىندى. قورعانىس ءمينيسترى گ.ح.راسۋليدىڭ نۇسقاۋىمەن شابۋىلعا شىققان 7-ءشى جانە 8-ءشى ديۆيزيالاردىڭ، 88-ءشى ارتيللە­رياشىلار بريگاداسىنىڭ كەيبىر بولىم­شەلەرىنىڭ ءىس-قيمىلى بەيتاراپتاندىرىلدى. كەشكە قاراي 4-ءشى تانكىشىلەر بريگاداسىنا “كوماندوس” ءبولىمىنىڭ ۇلكەن توبى كەلىپ قوسىلدى. وسىدان كەيىن م.داۋدقا بەرىلگەن بولىمشەلەر السىزدەندىرىلدى. ساعات كەشكى 1730-دا س.د.تارۋن تۇتقىندا وتىرعان احدپ باسشىلارىن قاماۋدان بوساتتى.
ساعات 1700 جانە 1730 ارالىعىندا كوتەرىلىسشىلەر راديوستانتسيانى باسىپ الدى. ەفيردەن بيلىك باسىنداعىلار اۋىسقان كەزدە ءداستۇرلى تۇردە ورىندالىپ وتىراتىن “راگا مالحار” ۇلتتىق اۋەنى بەرىلدى. ارتىنان رەۆوليۋتسيانىڭ جەڭگەندىگى تۋرالى حابارلاندى. راديودان حابار تاراسىمەن اۋعان ااك-ءنىڭ ۇشاقتارى كوتەرىلىسشىلەرگە ءالى دە قارسىلىق كورسەتىپ جاتقان م.داۋد پەن ونىڭ جاقىندارى جانە وعان ادال قىزمەت ەتەتىن كۇزەت ورنالاسقان پرەزيدەنت سارايىن سوققىنىڭ استىنا الدى. “كوماندوس” توبى م.داۋدتىڭ سارايىنا باسىپ كىردى جانە ولاردان قارسىلىق كورسەتۋىن توقتاتۋدى تالاپ ەتتى. اتىس كەزىندە م.داۋد جانە ونىڭ بارلىق وتباسى مۇشەلەرى وققا ۇشتى.
28 ءساۋىر كۇنى تاڭ اتا تانكىشىلەردىڭ، ۇشقىشتاردىڭ جانە “كوماندوستىڭ” بىرلەسكەن كۇش جىگەرىمەن پرەزيدەنت سارايىن قورعاۋشى گۆارديانىڭ قارسىلىعى باسىلىپ، بيلىك احدپ جاعىنا كوشتى. ءبىراز ۋاقىتتاردان كەيىن كانداگار، جەلالاباد، گەرات، گازني گارنيزوندارى، شينداند، مازاري-شاريفتەگى اۋەجايلار كوتەرىلىسشى وفيتسەرلەردىڭ باقىلاۋىنا كوشتى. اسكەري قىزمەتشىلەر اراسىنان 43 ادام قازا تاپتى. جالپى شىعىن 100 ادامعا جەتتى.
1978 جىلدىڭ 27 ساۋىرىنەن 3 مامىرىنا دەيىنگى ارالىقتا كابۋلدا بىردە-ءبىر گازەت شىقپادى. ەلدەگى بولىپ جاتقان جاعدايلار جونىندە حالىق تەك راديودان عانا اقپارات الدى. 28 ءساۋىر كۇنى ساعات 1730 - دا كابۋل راديوسىنان اسكەري-رەۆوليۋتسيالىق كەڭەستىڭ مالىمدەمەسى حابارلاندى.
قاراپايىم حالىق ءساۋىر توڭكەرىسىنىڭ جەڭىسىن قۋانىپ قارسى الدى. ويتكەنى، اۋعان حالقى ءوز ومىرلەرىندە وڭ وزگەرىس كۇتىپ، ول وزگەرىستەرگە وسىنداي توڭكەرىستىڭ ناتيجەسىندە قول جەتكىزەمىز دەپ ۇمىتتەندى.
اۋعانستاننىڭ قارۋلى كۇشتەرى ەلدەگى جاعدايعا تولىق باقىلاۋ ورناتتى. 29 ءساۋىر كۇنى تاڭەرتەڭ جۇمىسشىلار، قىزمەتشىلەر، ساتۋشىلار، ستۋدەنتتەر، ەڭبەكشىلەر وزدەرىنىڭ كۇندەلىكتى جۇمىسىن باستادى. بارلىق دۇكەندەر اشىلىپ، تۇرعىندار ازىق-تۇلىك جانە باسقا تاۋارلارمەن تولىق قامتاماسىز ەتىلدى. ەلدەگى شارۋاشىلىق مەحانيزمى ءبىر قالىپتى جۇمىس ىستەي باستادى.
جاعدايدىڭ تۇراقتانۋى، ەل باسقارۋ اپپاراتىن ازاماتتىق جۇيەمەن الماستىرۋعا مۇمكىندىك بەردى. 1978 جىلدىڭ 29 ءساۋىرى كۇنى كەشكى ساعات 9-دا اسكەري-رەۆوليۋتسيالىق كەڭەستىڭ قارۋلى كۇشتەرى ءوز بيلىگىن ادر-دىڭ رەۆوليۋتسيالىق كەڭەسىنە وتكىزدى.
اسكەري-رەۆوليۋتسيالىق كەڭەستىڭ جار­لىعىندا وعان قوسا مىناداي مالىمدەمەلەر باياندالدى: “1357 جىلى 7 ساۋىردە (1978 جىل 27 ءساۋىر) ەلدە وفيتسەرلەر مەن سولداتتاردىڭ باستاۋىمەن اۋعانستاندا رەۆوليۋتسيالىق توڭكەرىس بولدى. بۇل توڭكەرىس 24 ساعات ىشىندە مۇحاممەد داۋدتىڭ جۇيەسىن جويدى. اسكەري-رەۆوليۋتسيالىق كەڭەس ءوز بيلىگىن اۋعانستان دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭ جو­عارعى مەملەكەتتىك وكىمەتتى رەۆوليۋتسيالىق كەڭەسكە وتكىزدى. رەۆوليۋتسيالىق كەڭەستىڭ قۇرامىنا 40 ادام كىردى، ونىڭ بەسەۋى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ وكىلى بولدى.
1978 جىلدىڭ 30 ساۋىرىندە احدپ وزدە­رىنىڭ ءبىرىنشى ماجىلىسىندە وك باس حاتشىسى قىزمەتىنە ن.م.تاراكيدى سايلادى جانە ول ۇكىمەت باسشىسى (مينيسترلەر كەڭەسى تورا­عاسى) بولىپ تا ەسەپتەلدى، ال بابراك كارمال – رەۆوليۋتسيالىق كەڭەس توراعاسىنىڭ ورىنباسارى جانە اۋعانستان ۇكىمەتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارلىعىنا سايلاندى”.
ەڭ جوعارعى مەملەكەتتىك وكىمەت ورگانى دەپ ەسەپتەلگەن رەۆوليۋتسيالىق كەڭەس، 30 ءساۋىر كۇنى ەلدى اۋعانستان دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسى دەپ جاريالادى.
الايدا، رەۆوليۋتسيانىڭ العاشقى ايلارى رەۆوليۋتسيالىق باعىت ەلەۋلى تۇردە بۇرمالاۋشىلىققا ۇرىنىپ، قاتەلىكتەر مەن سەلكەۋلىكتەر ەلدەگى وڭ پروتسەستىڭ دامۋىن ەداۋىر كۇردەلەنىدىرىپ جىبەردى، رەۆوليۋتسياعا بۇيرەگى بۇراتىن وداقتاستاردى ۇركىتىپ الدى، ءسويتىپ، ولاردىڭ كوپشىلىگى رەۆوليۋتسيانىڭ جاۋىنا اينالدى. بۇدان بولەك، جەر جانە باسقا دا رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا اسىرا سىلتەۋشىلىككە، رەۆوليۋتسيا زاڭدىلىقتارىن بۇزۋعا جول بەرىلدى.
اسىرەسە، احدپ-نىڭ شارۋالارعا قاتىستى تەرىس ساياساتى ەلدەگى رەۆوليۋتسيالىق پروتسەستىڭ دامۋىنا كەرى اسەر ەتىپ، ونى اۋىر زارداپتارعا ۇرىندىردى. شارۋالاردىڭ ەڭ كەدەي توپتارىن بيلىك باسىنا كەلۋشىلەردىڭ ءوز جاعىنا تارتا الماۋى جەرگىلىكتى جەردەگى كونتررەۆوليۋتسيانىڭ ىقپالىن كۇشەيتتى.
ءتۇرلى قولايسىزدىقتاردان جانە كونتررەۆوليۋتسيالىق ناسيحاتتىڭ اسەرىنەن شارۋالاردىڭ ەداۋىر بولىگى پاكستان مەن يرانعا كەتىپ قالدى، وندا ولار كونتررەۆوليۋتسيانىڭ قارۋلى وتريادتارىنىڭ سارقىلماس كۇشىنە جانە ونىڭ قاتارىن تولىقتىرۋدىڭ نەگىزگى كوزىنە اينالدى.
1978 جىلى جازدا احدپ-داعى الاۋىزدىقتىڭ كۇشەيە ءتۇسۋى ارميانىڭ بەتىمەن كەتۋىنە ىقپال ەتتى. وكىمەت 1979 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن ارميادا ونعا تارتا جاپپاي تازالاۋ جۇرگىزدى، مۇنىڭ ءوزى وفيتسەرلەر كورپۋسىنىڭ ەداۋىر السىرەۋىنە ىقپال ەتتى. ەگەر 1978 جىلى ماۋسىمدا ارميادا شتاتتاعى سانى 110 مىڭ ادام بولۋعا ءتيىس جاعدايدا، 70 مىڭ اسكەري قىزمەتشى بولسا، 1979 جىلدىڭ اياعىندا ارميا قاتارىندا 40 مىڭ ادام قالدى. وقىتۋ جاعى دا ناشار بولدى. كىشى وفيتسەرلەردىڭ باسىم كوپشىلىگى 6-8 اپتالىق جەدەلدەتىلگەن كۋرستاردى عانا ءبىتىردى. 1979 جىلدىڭ اياعىندا اۋعان ارمياسىندا ۇيىمداسقان ءتارتىپ بۇزۋشىلىقتار ەتەك الا باستادى. وفيتسەرلەر قۇرامىنىڭ اراسىندا ۇلتارالىق قايشىلىق شيەلەنىسىپ كەتتى.
1979 جىلدىڭ اياق شەنىندە-اق پاكستان اۋماعىندا رەۆوليۋتسياعا قارسى كۇرەسۋ­شىلەردىڭ 30-دان استام بازالارى مەن وقۋ ورتالىقتارى قۇرىلدى. بۇل بازالاردا 1980 جىلدىڭ وزىندە 30 مىڭنان استام بۇلىكشىلەر دايارلىقتان ءوتتى. بۇدان كەيىن اۋعانستانمەن كورشىلەس ەلدەردە 100-دەن استام وقۋ ورتالىقتارى جۇمىس ىستەي باستادى، ال ولارداعى بۇلىكشىل كۇشتەر 100 مىڭ بانديتتەر مەن جالدامالىلارعا دەيىن ءوستى. 1979 جىلعى مامىر ايىنىڭ اياعىندا 22 پروۆينتسيا سوعىس جاعدايىنا كوشتى. وسى جىلدىڭ قاراشاسىنان جاڭا وكىمەتتىڭ باس ورتالىعىنا ناقتى قاۋىپ تونە باستادى.
ساۋىردەگى اسكەري توڭكەرىستەن كەيىن احدپ باسشىلارىنىڭ اراسىندا، العاشقى جىلداردا ساقتالعان باقتالاستىقتار قايتا پايدا بولدى. بۇل جاعداي سوناۋ 1967 جىلى كوكتەمدە احدپ-نىڭ ەكى توپقا: ن.م.تاراكي باسشىلىعىنداعى “حالىق” جانە ب.كارمال باسشىلىعىنداعى “پارچام” توپتارىنىڭ جىككە ايىرىلۋىن قايتا ەسكە ءتۇسىردى. توڭ­كە­رىستەن جەتى اي وتكەننەن كەيىن، 27 قارا­شا­دا “پارچام” توبىنىڭ توعىز ادامى پارتيا­دان شىعارىلىپ، حالىق جاۋى دەپ جاريالاندى.
كۇننەن-كۇنگە ادامداردىڭ كوپشىلىگى جاڭا وكىمەتكە دەگەن سەنىمىن جوعالتتى. وسىدان بارىپ، ەل ىشىندە بۇلىكشىلەر لەگى كوبەيدى. بىردەستەن كەيبىر سىرتقى ەلدەر تاراپىنان اۋعانستاننىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسۋشىلىق ەتەك الدى.
وسىنداي احۋالدىڭ اياسىندا 1978 جىلدىڭ كوكتەمىنەن – 1979 جىلدىڭ كۇزىنە دەيىنگى ۋاقىتتا اۋعاندىق باسشىلار اراسىندا قاراما-قايشىلىقتار كۇشەيدى. ن.م.تاراكي مەن ح.امين اراسىندا بيلىك ءۇشىن كۇرەس باستالدى.

اۋعان سوعىسى قالاي باستالدى؟
اۋعانستانداعى جانە ونىڭ اينال­اس­ىن­داعى شيەلىنىستى جاعدايلاردىڭ ورشۋىنە بايلانىستى اۋعاندىق جەتەكشىلەر تاراپىنان ادر-عا ءوز اسكەرلەرىمەن كومەك بەرۋ جونىندە كەڭەس وداعىنا وتىنىشتەر تۇسە باستادى. مۇن­داي وتىنىشتەر كابۋلداعى كەڭەستىك وكىل­دەر: كسرو-نىڭ اۋعانستانداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى ا.م پۋزانوۆ، مەم­لە­كەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ وكىلى گەنەرال-لەيتەنانت ل.ن.گورەلوۆ ارقىلى بەرىلدى. اۋعاندىق ۇكىمەت باسشىلارى ءوز ەلىنىڭ ىشىندەگى جاعدايدى كەڭەس وداعىن تىكەلەي قاتىستىرا وتىرىپ شەشۋگە تىرىس­تى.
1979 جىلدىڭ 15 ناۋرىزىندا گەراتتا 20 مىڭ ادامنان تۇراتىن تۇرعىنداردىڭ ۇكىمەتكە قارسى بۇلىگى بۇرق ەتە ءتۇستى. وعان كومانديرلەرىنىڭ ىنتاسىمەن اسكەري گارنيزون بولىمشەلەرى دە بەلسەنە قاتىستى. مىڭعا جۋىق ادام قازا بولدى.
جاعداي ءالى تۇسىنىكسىز بولسا دا، كسرو قور­عانىس ءمينيسترى د.ف.ۋستينوۆتىڭ بۇيرىعىمەن اۋعانستان شەكاراسىنا جاقىن اۋدانداردا كەيبىر شارالاردى جۇرگىزۋ باستالدى. ول كسرو قارۋلى كۇشتەرىنىڭ باس شتابىنا كەرەك بولعان جاع­دايدا ءبىر اۋە-دەسانت ديۆيزيا­سىن ۋاقىتشا اۋەدەن ءتۇسىرۋ ءۇشىن دايىنداۋعا، تۇركىستان اسكەري وكرۋگىنىڭ تانكشىلەر مەن اتقىشتار پولكىنىڭ اس­كە­ري دايىندىعىن كۇشەيتۋگە جانە ورتا ازيا اسكەري وكرۋ­گىنىڭ كەيبىر ديۆيزيالارىن تەر­مەز اۋدانىنا قاراي جىلجىتۋعا بۇيرىق بەردى.
ءۇش كۇننىڭ ىشىندە (17-19 ناۋرىز) ل.ي.برەجنەۆتىڭ ۇسىنىسىمەن گەراتتاعى بۇلىكشىلەردىڭ ارەكەتىنە قارسى، سونىمەن بىرگە گەراتتاعى قارۋلى قاقتىعىستاردى باسىپ-جانشۋعا كومەك بەرۋ ءۇشىن كەڭەس اسكەرلەرىن ەنگىزۋ ءوتىنىشى كوكپ وك ساياسي بيۋروسىنىڭ ماجىلىسىندە تالقىلاندى.
ن.م.تاراكيدىڭ باستاۋىمەن اۋعاندىق جەتەكشىلەر ءبىرىنشى رەت كەڭەستىك اسكەرلەردى جىبەرۋ تۋرالى وتىنىشتەرىن ءبىلدىردى. ونى ن.تاراكي 1979 جىلدىڭ 18 ناۋرىزىندا ا.ن.كوسىگينمەن تەلەفون ارقىلى بولعان اڭگىمەسىندە ايتتى. وسىدان كەيىن “اۋعاندىق ۇشتىك” يۋ.ۆ.اندروپوۆ، ا.ا.گرومىكو جانە د.ف.ۋستينوۆ جينالدى. ءسويتىپ، ادر باسشىسى ن.تاراكي جاسىرىن تۇردە جەدەل كەڭەس وداعىنىڭ استاناسى ماسكەۋگە شاقىرىلدى. ماسكەۋدە جانە كابۋلدا بۇل ءىستى ات توبەلىندەي ادامدار عانا ءبىلدى. ن.م.تاراكي 20 ناۋرىزدا ماسكەۋگە كەلدى.
ن.م.تاراكيدىڭ كوڭىلى كۇپتى بولماس ءۇشىن سول كۇنى ل.ي.برەجنەۆپەن ادر باسشىسىنا كەزدەسۋ ۇيىمداستىرىلدى. 1979 جىلعى مامىردىڭ باسىندا ورتا ازيا رەسپۋب­لي­كالارىنىڭ تۇپكىلىكتى ۇلتىنان جاساقتالعان ارنايى باتالون قۇرۋ جونىندە شەشىم قابىلداندى. 2 مامىردا كسرو قارۋلى كۇشتەرى باس شتابى بارلاۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى ارميا گەنەرالى پ.ي.يۆاشۋتين وسى باسقارمانىڭ اعا وفيتسەرى ۆ.ۆ.كولەس­نيكتى وزىنە شاقىرىپ، مۇسىلمان ۇلتى وكىلدەرىنەن قۇرالاتىن باتالوندى جاساقتاۋعا جانە دايىنداۋعا باسشىلىق ەتۋدى تابىستادى.
ايرىقشا ماقساتتاعى باتالون ءۇشىن اسكەر قۇرامى تۇركىستان جانە ورتا ازيا اسكەري وكرۋگتەرىنىڭ، مۇسىلمان ۇلتى وكىلىنەن، اسىرەسە، بارلاۋشىلار، اتقىشتار جانە تانكىشىلەر بولىمشەلەرىنەن تاڭدا­لىنىپ الىندى. شىعىس ءتىلىن ءبىلۋ جانە قايراتتى بولۋ – باستى تالاپ بول­دى. باتالون تەك جاڭا تەح­نيكامەن جانە قارۋ-جاراقپەن جاساقتالىندى. ول ارنايى ەكى توپقا بولىنگەن بەس روتادان تۇردى. سانى 500 ادامنان ءسال ارتىق بولدى. باتال­ون كومانديرى بولىپ ۆ.ۆ.كولەسنيكتىڭ ۇسىنىسى بويىنشا وزبەك ۇلتىنىڭ وكىلى، مايور حابيد ءتاجى­بايۇلى حالباەۆ تاعايىن­دالدى. مامىر ايىنىڭ اياعىنا قاراي “مۇسىل­مان­دىق” باتالون قۇرىلىپ ءبىتتى. ول تاشكەنت ما­ڭىن­داعى شىر­شىقتا تانكى­شىلەر ۋچيليششەسىنە جا­قىن جەردەگى اسكەري قالا­شىققا جايعاستى. جاز بويى اسكەر قۇرامى ار­نايى مامان­دىقتار بوي­ىنشا اتىس تاكتي­كالارىن يگەرۋگە جانە جالىق­پاي دەنە شىنىقتىرۋ ىسىنە (قا­رۋ-جاراقتىڭ بار تۇرىنەن اتۋ، بەتپە-بەت اي­قاسۋ، جۇگىرۋ، مينا ىستە­رىن يگەرۋ جانە ت.ب.) دايىن­دالدى. ولارعا قوسا بىرتە-بىرتە كسرو مقك-ءنىڭ ايرىقشا ماقساتتاعى بولىم­شەلەرى داي­ىندىققا كىرىستى. كەيبىرەۋلەرى كابۋلعا ەرتەرەك اپارىلىپ تاستالىندى.
اۋعاندىق جەتەكشىلەر كابۋلداعى كەڭەستىك وكىلدەر ارقىلى ءوز وتىنىشتەرىن جەتكىزۋ تۋرالى سۇرانىستارىن توقتاتپادى، ال كەڭەستىك وكىلدەر بولسا اۋعاندىق جەتەكشىلەردىڭ وتىنىشتەرىن تىزبەكتەي جازا وتىرىپ ماسكەۋگە حابارلاما بەرۋدەن جالىقپادى. ال، بۇلاي حابارلاما جىبەرىپ وتىرۋ، كەڭەس اسكەرلەرىنىڭ 1979 جىلدىڭ 25 جەلتوقسانىندا اۋعانستانعا ەنگەنگە دەيىنگى كۇندەلىكتى داعدىسىنا اينالدى. ح.امين ءوز وكىلەتتىلىگىن كۇشەيتۋ ماقساتىندا اۋعانستاندا كەڭەس اسكەرلەرىنىڭ بولۋىن وتە قاتتى قالادى جانە وسى ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن قولىنان كەلگەنىنىڭ ءبارىن ىستەپ باقتى. ول سول ۋاقىتتا كەڭەستىك اسكەردىڭ ءوزىنىڭ تۇبىنە جەتۋشىلەر بولاتىنىن ويلامادى.
سول جىلدارداعى كەڭەستىك ساراپشى­لار­دىڭ باعالاۋى بويىنشا، كسرو باسشىلارى قورىتا كەلە قانداي رەۆوليۋتسيانى قورعاۋعا جينالعانىن بىلمەيتىن، وعان قوسا وزدەرى سوڭىنا دەيىن شەشە دە الماعان قيىن قادامعا تاپ بولدى. بىرتە-بىرتە ءاميندى قىزمەتىنەن شەتتەتەتىن جانە ونىڭ ورنىن وعان قاراعاندا ادال ىستەيتىن قايراتكەرمەن الماستىرۋ ويلارى پايدا بولا باستادى. بۇل ۋاقىتتا چەحوس­لوۆاكيادان جاسىرىن تۇردە كەلىپ، 1978 جىلدىڭ تامىزىنان باستاپ كسرو-دا جەر اۋدارىلۋشى قۇقىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان، “پارچام” فراكتسياسىنىڭ كوسەمى بابراك كارمال ماسكەۋدە ءجۇردى. ءسويتىپ، ول ساراپشى­لاردىڭ بەرگەن باعاسى بويىنشا، ح. ءامين­نىڭ كوزىن قۇرتاتىن كۇرەسكە جەتەك­شى بولۋ ۇسىنىلدى. بابراك كارمال وعان كەلىسىم بەرىپ، تەز ارادا كسرو مەم­لەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ باقىلاۋىنا الىندى.
بۇل ۋاقىتتا “مۇسىلماندىق” باتال­وندى دايىنداپ بولعان پولكوۆنيك ۆ.ۆ. كولەسنيك ماسكەۋگە شاقىرىلىپ، ءوزىنىڭ كۇندەلىكتى مىندەتىن اتقارۋعا كىرىستى. ال باتالوننىڭ جەكە قۇراماسى 10-12 قاراشادا تاشكەنت جانە شىرشىق اۋەجايىنان ۇشىرىلىپ اۋعانستانداعى باگرام اۆيابازاسىنا ءتۇسىرىلدى. مۇسىل­ماندىق باتالونداعى بارلىق وفيتسەرلەر مەن سولداتتارعا اۋعاندىق اسكەري كيىم­دەر كيگىزىلدى جانە جەرگىلىكتى اسكەري قىز­مەتشىلەردەن ولاردىڭ ايىرماشىلىعى از ەدى. ءبىر اي ىشىندە ايرىقشا ماقسات­تاعى باتالون اۋعانستانعا كەلگەن سوڭ وزدەرى تۇسىرىلگەن اۋەجايدا جاۋىنگەرلىك جانە ارنايى دايىندىقپەن اينالىسىپ، اۋعانستان استاناسى كابۋلعا جىلجۋعا دايىندالدى.   
تەك 1979 جىلدىڭ 10 قازانى كۇنى ن.م.تاراكيدىڭ قازاسى تۋرالى حابار رەسمي تۇردە تاراتىلدى. وسى كۇنگە دەيىن ەكى كۇن بۇرىن ح.ءاميننىڭ بۇيرىعى بويىنشا، ن.م.تاراكيدىڭ بۋىندىرىلىپ ولتىرىلگەنىنە قاراماي، ونى جۇرەك تالماسىنان قازا تاپتى دەپ جاريالادى.
مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاسالىنىپ، ح.امين وكىمەت باسىنا كەلگەن سوڭ، ەلدە قاتاڭ رەڭ العان وقيعالار ورىن الا باستادى. ول، ەڭ الدىمەن، وزىنە قارسى ءسوز ايتقان نەمەسە ءسال دە بولسا قارسىلىق كورسەتكەن، ءوزىنىڭ پىكىرىمەن كەلىسپە­گەندەردى قۇرتا باستادى. سونىمەن قاتار، پارتيادا جوعارى بەدەلگە يە، بولاشاقتا وزىنە يىقتاس بولادى-اۋ دەگەندەردىڭ كوزىن جويدى. ح.امين ولتىرىلگەندەردىڭ جارىم-جارتىلاي ءتىزىمىن جاريالادى. وندا 12 مىڭ ادامنىڭ اتى-ءجونى بەرىلگەن. الايدا، كەيبىر مالىمەتتەرگە قاراعاندا ءساۋىر توڭكەرىسىنەن كەيىنگى العاشقى 18 ايدا، 1979 جىلدىڭ كۇزىنە قاراي ولتىرىلگەندەردىڭ سانى 50 مىڭ ادام، ءتىپتى ودان دا اسىپ تۇسكەن ەدى.
1979 جىلى 8 جەلتوقساندا كوكپ باس حاتشىسى ل.ي.برەجنەۆ كابينەتىندە ءماجىلىس بولىپ، وعان كوكپ وك ساياسي بيۋروسىنىڭ شاعىن توبى: يۋ.اندروپوۆ، ا.گرومىكو، م.سۋسلوۆ جانە د.ۋستينوۆ قاتىستى. ولار اۋعانستان توڭىرەگىندەگى قالىپتاسقان جاعدايلاردى تالداي كەلىپ، ەكى ۆاريانتپەن جۇمىس ىستەۋدى شەشتى; مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ (مقك) ارنايى قىزمەتكەرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن جاڭادان ۇكىمەت باسىنا كەلگەن اۋعانستان باسشىسى ح.ءاميننىڭ كوزىن جويىپ، ونىڭ ورنىنا بابراك كارمالدى قويۋ; بۇل ماقساتتى ورىنداۋ ءۇشىن اۋعانستان تەرريتورياسىنا اسكەردىڭ كەيبىر قۇرامالارىن جىبەرۋ ماسەلەسى قارالدى.
1979 جىلدىڭ 10 جەلتوقسانىندا كسرو قورعانىس ءمينيسترى (قم) د.ف.ۋستينوۆ باس شتابتىڭ باستىعى ن.ۆ.وگاركوۆتى وزىنە شاقىرىپ الىپ، وعان ساياسي بيۋرو اۋعانستانعا كەڭەس اسكەرلەرىن ۋاقىتشا ەنگىزۋ ءۇشىن الدىن-الا شەشىم قابىلداعانىن ايتىپ، شامامەن 75-80 مىڭ ادامدى دايىنداۋ تاپسىرماسىن بەردى. ن.ۆ.وگاركوۆ بۇل تاپسىرماعا تاڭدانا وتىرىپ، 75 مىڭ ادام ونداعى جاعدايدى تۇراقتاندىرا المايتىنىن، بۇل، اقىلعا سىيمايتىن ءىس ەكەنىن جانە اسكەردى ەنگىزۋگە قارسى ەكەنىن ايتتى. مينيستر ونى تەز توقتاتىپ: ء“سىز نە، ساياسي بيۋرونى وقىتپاقشىسىز با؟ سىزگە تەك بۇيرىقتى ورىنداۋ تاپسىرىلادى” – دەدى.
وسى كۇنى كسرو قم-ءنىڭ باس شتاب باستىعى ن.ۆ.وگاركوۆ تەز ل.ي.برەج­نەۆتىڭ كابينەتىنە شاقىرىلدى. وندا “شاعىن ساياسي بيۋرو” دەپ اتالاتىندار جينالدى (يۋ.اندروپوۆ، ا.گرومىكو جانە د.ۋستينوۆ). باس شتابتىڭ باستىعى اۋعاندىق ماسەلەنى كۇش قولدانۋ ارقىلى ەمەس، ساياسي جولمەن شەشۋ كەرەك ەكەن­دىگىن قاتىسىپ وتىرعاندارعا قايتا ءتۇسىن­دىرىپ باعۋعا تىرىستى. ساياسي بيۋرونىڭ بۇل كەزدەگى شەشىمى ن.ۆ.وگاركوۆتىڭ عانا ەمەس، ونىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى س.ف. احرومەەۆتىڭ دە جانە باس وپەراتيۆتى باسقارما باستىعى ۆ.ي.ۆارەننيكوۆتىڭ دە كەڭەس اسكەرلەرىن اۋعانستانعا ەنگىزۋ جونىندەگى ىنتاسىن تۋدىرمادى. ولار مۇنداي جولعا قادام جاساۋعا تەك ساياسي كوزقاراسپەن عانا قاراپ قويماي، تەرەڭ ويلانا قارادى. ۆەتنامداعى اقش ينتەرۆەنتسياسى مىسالعا الىندى. بىراق كرەمل كوسەمدەرى اسكەري مامان كادر­لاردىڭ ۋاجدەرىن قۇلاقتارىنا دا ىلمەدى.
سوڭعى ساياسي شەشىم جەلتوقساننىڭ 12-ءى كۇنى ءتۇس اۋا شاعىن عانا كەڭەس باسشىلارىنىڭ توبىمەن شەشىلدى. وندا: برەجنەۆ، سۋسلوۆ، اندروپوۆ، ۋستينوۆ جانە گرومىكو بولدى. كوسىگيننىڭ كەيبىر ەستەلىك جازبالارىنا كوز تاستاساق، ول بولماعانىن، بۇل ۋاقىتتا سىرقات­تانىپ جاتقانىن جازىپتى. وسىلايشا جاعداي كوكپ وك ساياسي بيۋروسىنىڭ تولىق مۇشەلەرىنسىز-اق شەشىلدى. سوڭىنان ساياسي بيۋرونىڭ جازبا تۇرىندە قاۋلىسى شىقتى، وعان ساياسي بيۋرو مۇشەلەرى تولىق ءوز قولدارىن قويدى.
16 جەلتوقساندا 40-شى ارميانىڭ قولباسشىلىعىنا گەنەرال-لەيتەنانت يۋ.ۆ.تۋحارينوۆتى تاعايىنداۋ بۇيى­رىلدى. 40-شى ارميانىڭ دالالىق باسقارماسىن تولىق جاۋىنگەرلىك ارەكەتكە كەلتىرىپ، تۇركىستان اسكەري وكرۋگىنەن اتقىشتار جانە تانكىشىلەر پولكىن، تاعى ءبىر ديۆيزيانى تولىق سوعىس قيمىلىنا دايىنداۋ تاپسىرىلدى. بارلىعى 100-گە جۋىق بىرلەستىكتەر ۇرىسقا باعىتتالدى. اسكەرلەردى جاساقتاۋ ءۇشىن رەزەرۆتەن 50 مىڭنان اسا وفيتسەرلەر، سەرجانتتار مەن سولداتتار شاقىرىلدى. اۋىل شارۋاشى­لىعىنان 8 مىڭعا جۋىق اۆتوموبيلدەر مەن باسقا تەحنيكالار ءبولىندى.
24 جەلتوقسان كۇنى ءبىرىنشى جازباشا قۇجات پايدا بولدى. وعان كسرو قورعانىس ءمينيسترى د.ف.ۋستينوۆ پەن باس شتاب باستىعى ن.ۆ.وگاركوۆتىڭ قولى قويىلدى. قۇجاتتا قابىلدانىپ جاتقان شەشىمنىڭ قىسقاشا تۇسىنىكتەمەسى بەرىلدى. وندا: “ورتالىق شىعىستاعى اسكەري-ساياسي جاعدايعا بايلانىستى اۋعانستان ۇكىمەتىنىڭ سوڭعى ءوتىنىشى دۇرىس دەپ تانىلدى. كەڭەس اسكەرلەرىنىڭ كەيبىر بولىمدەرىن ەنگىزۋ، ولاردى ەلدىڭ وڭتۇستىگىنە ورنالاستىرۋ، اۋعانستان دەموكراتيالىق رەسپۋبلي­كاسىنا، دوستىق نيەتتەگى اۋعانستان حالقىنا ينتەرناتسيونالدىق كومەك كور­سەتۋ ماقساتىندا، سونىمەن قاتار، كەيبىر مەملەكەتتەر تاراپىنان انتياۋعاندىق اكتسيالاردى جويا وتىرىپ، ولارعا قايىرىمدى جاعداي جاساۋ ءۇشىن شەشىم قابىلداندى”، – دەپ ايتىلدى.
1979 جىلعى 25 جەلتوقساندا ماسكەۋ ۋاقىتى بويىنشا ساعات 15.00-دە كسرو قورعانىس ءمينيسترىنىڭ بەرگەن بۇيرى­عىمەن اۋعانستانعا كەڭەس اسكەرلەرىن ەنگىزۋ باستالدى. كومانديرلەر: “بۇل قىسقا مەرزىمدىك اكتسيا، تاپسىرمانى ورىندايمىز دا كەتەمىز”، دەدى. ال بىراق “اكتسيا” توعىز جىلدان استام ۋاقىتقا سوزىلدى.

اۆتورى: بولات سايلان، قازاق مەملەكەتتىك قىزدار پەداگوگيكا ۋنيۆەرسيتەتىندەگى “قازاقستان تاريحى” كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، اۋعان سوعىسىنىڭ ارداگەرى.