ءوز باسىم قانات قابدراحمانوۆتى ءبىرازدان بەرى بىلەمىن. شىعارماشىلىعىن مۇقيات زەرتتەپ جۇرگەن ادام رەتىندە ونى نەگىزىنەن شىمبايىمىزعا باتاتىن تىڭ ماقالالار مەن تۋىندىلاردىڭ اۆتورى دەپ سانايمىن. الايدا، ونىڭ قالامىنىڭ شىققان ءاربىر دۇنيەنى ءساتتى نە ادىلەتتى دەۋگە كەلمەس. ونىڭ «ۆرەميا» گازەتىنە شىققان «ناتسيۋ سفورميرۋيۋت رۋسسكويازىچنىە» دەگەن ماقالاسىن وقىعان كەزدە، «بۇنىسى قازاقتاردى وياتۋعا پايداسىن تيگىزەر ينتەللەكتۋالدىق پروۆوكاتسيا» شىعار دەپ قابىلداعانىم راس. كەيبىر كەزدەرى قوعامنىڭ ىشىنە وسىنداي دۇنيەلەردى تاستاپ، ولاردىڭ اينالاسىندا جاپ-جاقسى تالقىلار وتكىزۋ ارقىلى ۇلتتى توپتاستىرۋ قاجەت-اق. الايدا، اراعا ەكى اپتا سالىپ، سول «ۆرەميا» گازەتىنە «تسيۆيليزاتسيۋ سفورميرۋيۋت رۋسسكويازىچنىە» دەگەنىن جاريالاپ، قابدراحمانوۆ قاسارىسىپ تۇرىپ العان كەزىندە، امالسىز قولعا قالام الۋىما تۋرا كەلدى.

ءوز باسىم قانات قابدراحمانوۆتى ءبىرازدان بەرى بىلەمىن. شىعارماشىلىعىن مۇقيات زەرتتەپ جۇرگەن ادام رەتىندە ونى نەگىزىنەن شىمبايىمىزعا باتاتىن تىڭ ماقالالار مەن تۋىندىلاردىڭ اۆتورى دەپ سانايمىن. الايدا، ونىڭ قالامىنىڭ شىققان ءاربىر دۇنيەنى ءساتتى نە ادىلەتتى دەۋگە كەلمەس. ونىڭ «ۆرەميا» گازەتىنە شىققان «ناتسيۋ سفورميرۋيۋت رۋسسكويازىچنىە» دەگەن ماقالاسىن وقىعان كەزدە، «بۇنىسى قازاقتاردى وياتۋعا پايداسىن تيگىزەر ينتەللەكتۋالدىق پروۆوكاتسيا» شىعار دەپ قابىلداعانىم راس. كەيبىر كەزدەرى قوعامنىڭ ىشىنە وسىنداي دۇنيەلەردى تاستاپ، ولاردىڭ اينالاسىندا جاپ-جاقسى تالقىلار وتكىزۋ ارقىلى ۇلتتى توپتاستىرۋ قاجەت-اق. الايدا، اراعا ەكى اپتا سالىپ، سول «ۆرەميا» گازەتىنە «تسيۆيليزاتسيۋ سفورميرۋيۋت رۋسسكويازىچنىە» دەگەنىن جاريالاپ، قابدراحمانوۆ قاسارىسىپ تۇرىپ العان كەزىندە، امالسىز قولعا قالام الۋىما تۋرا كەلدى.

قانات قابدراحمانوۆتىڭ ماقالاسىن، مەنىڭ ويىمشا، «مىناۋىمىز قازاقتىڭ جاۋى ەكەن، ءزناچيت، اتتان حالقىم» دەپ قابىلداۋ قاتە بولار. ءاربىر سىني ماقالادان، ءاربىر وزىمىزگە ۇناماعان دۇنيەدەن، سىرت كوزقاراستان بىزدەر بەلگىلى ءبىر پايدا، ناتيجە الىپ شىعۋىمىز قاجەت. ول كىسىنىڭ قاتە تۇستارىن تىزبەس بۇرىن ءبىر نارسەنى مويىندايىق: ءالى دە بولسا قازاق ۇلتشىلدىعى، قازاق ۇلتشىلدارى قازاقستانداعى ءورىستىلدى قازاقتار مەن ورىستار ءۇشىن قۇبىجىق دۇنيە بوپ كورىنىپ وتىرعانى راس. ارينە، بۇنىڭ ءبىراز سەبەپتەرى بار. ىشكى دە، سىرتقى دا. بارلىعىن تىزبەلەي بەرۋ تىم ۇزاق ۋاقىت الاتىندىقتان، بىرنەشەۋىن عانا ايتايىن: جالپىعا ورتاق ۇلتشىلدىق ديسكۋستىڭ قالىپتاسپاۋى; قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ ءبولىنۋى جانە ءبىر-بىرىنە قارسى جۇمىس ىستەۋى; ارامىزداعى كەيبىر ءوزىن «ۇلتشىل»، «پاتريوتپىز» دەگەندەردىڭ شىن مانىندەگى دورەكىلىگى مەن ساياسي مادەنيەتىنىڭ جوقتىعى; داۋىسى قاتتى شىعىپ جۇرگەن ۇلتشىل ۇيىمداردىڭ ۇراندارىنىڭ زامانا كوشىنەن كەش قالۋى. بۇنىڭ ارقايسىسىن تاراتىپ، بولەك ماقالا قىلۋعا دا بولادى. قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ تاعى ءبىر باستى كەمشىلىگى، بۇل قۇبىلىستىڭ كوشباسشىلارى سانالاتىن ازاماتتاردىڭ ءدۇيىم كوپشىلىگى - كەشەگىنىڭ ادامدارى. ايقاستارى مەن ايتىستارى - سول كەزدىڭ اڭگىمەسى، بۋى، جاڭعىرىعى. وزدەرىن دە، ۇلتىن دا ءوز ەلىندەگى «ازشىلىق» دەپ سانايدى. بۇل وتە كۇردەلى ساياسي-پسيحولوگيالىق فەنومەن. وكىنىشكە وراي، ونى زەرتتەپ، ىعى-جىعىنا جەتىپ وتىراتىن ۋاقىت جوق. زامان تىم تەز دامىپ، كەڭىستىك قىسقارىپ جاتقاندا مۇنداي كوزقاراستار مەن ناقتى ساياسات قازاق ءۇشىن قىمباتقا ءتۇسىپ وتىر.

انىق ءبىر دۇنيە بار: تاسى ورگە دومالاسىن دەسەك، قازاق ۇلتتىق قوزعالىسى زامان تالاپتارىنا، ىعىنا قاراي وزگەرۋى، رەفورمالانۋى ءتيىس. ۇلتتىق قوزعالىس ينستيتۋتتاندىرىلىپ، مۇمكىندىگىنشە بىرەگەي ساياسي كۇشكە، ەكىنشى كەزەكتە - ساياسي پارتياعا اينالۋى ءتيىس. ساياسي پارتيا - ول ەڭ الدىمەن بەلگىلى ءبىر فيلوسوفيا، ساياسي باعدارلاما. مەنىڭ پىكىرىمشە، بۇنداي وزگەرىستەر بۇگىنگى، دالىرەك ايتساق، كەشەگىنىڭ ۇلتشىلدارىنىڭ قولىنان كەلمەيدى. ەكىنشى ماسەلە - قازاق ۇلتشىلدارى ءوز كۇرەسى ءۇشىن ءورىستىلدى قازاقتاردى، ەلىمىزدە تۇرىپ جاتقان باسقا دا ەتنيكالىق توپتاردى، اسىرەسە تۇركىتىلدەس حالىقتاردى ءوز ماڭىنا توپتاستىرۋى قاجەت. ۇلتتىق مەملەكەتتى قۇرۋ جانە دامىتۋ تەك قانا قازاقتىلدى قازاقتاردىڭ ەنشىسى دەپ ءتۇسىنۋ قاتە. وسى مەملەكەت ءۇشىن جانى اشىپ، جانىن بەرۋگە دايىن ازاماتتار جەتكىلىكتى. ءوز باسىم پاتريوتتىعى مەن ۇلتشىلدىعى جونىنەن كەز-كەلگەن قازاقتىلدىنى ون وراپ اكەتەتىن ءورىستىلدى قانداستارىمىزدى كوپتەپ بىلەمىن. ياعني، قازاق ۇلتشىلدىعىنىڭ الدىندا تۇرعان باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى - ءورىستىلدى قازاقتاردى ءوز جاعىنا شىعارۋ. مىسالى، بۇگىنگى رەسەيدىڭ تىرشىلىگى، كەدەندىك وداقتىڭ قۇرىلۋى قالادا تۇرىپ جاتقان كوپتەگەن قازاقتاردىڭ زىعىردانىن قايناتىپ جاتىر. ولاردى «ءتىل بىلمەدىڭ» دەگەن جەلەۋمەن ىسىرىپ تاستاۋ، قازاق قاتارىنا قوسپاۋ - قاتەلىك جانە ساياسي كورەگەندىكتىڭ جوقتىعى. ءوز باسىم وسى تۇرعىداعى قىركۇيەكتە وتكەن مەملەكەتتىك ءتىلدى قولداۋ اكتسياسىنداعى مۇحتار شاحانوۆ، دۋلات يسابەكوۆ، سماعۇل ەلۋباي اعالارىمىزدىڭ «ورىستىلدىلەردى كەۋدەسىنەن يتەرمەيىك، باۋىرىمىزعا باسايىق» دەگەن سوزدەرىنە، جاڭا ساياسي مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋعا شاقىرعان ۇراندارىنا شىن جۇرەكتەن قۋانعان بولاتىنمىن. ەندى سوزدەن ىسكە كوشەتىن كەز كەلدى.

قانات قابدراحمانوۆتىڭ سوزدەرىن بىزدەر ءبىر ادامنىڭ ءسوزى، پىكىرى دەپ تۇسىنبەۋىمىز كەرەك. ونىڭ ماقالاسى - ءوزىمىزدىڭ ءورىستىلدى اعايىندارىمىزدىڭ كوكەيىندە جۇرگەن، ولارعا جاتسا دا، تۇرسا دا مازا، تىنىم بەرمەيتىن ومىرلىك ءمانى بار ساۋالدار. قازاق دەگەن ۇلتتىڭ ۇلكەن بولىگىنىڭ پسيحولوگياسى مەن مەتافيزيكاسى. ارينە، ەگەر قازاق دەگەن ۇلتقا ەلىمىزدە تۇرىپ جاتقان توپتاردىڭ بارلىعى كىرەدى دەپ تۇسىنسەك. نەگىزى، قازاق ۇلتىنا ەلىمىزدەگى بارلىق ازامات كىرۋى قاجەت. ولاردىڭ بارلىعى دا - قازاقتار. بۇنى مويىنداعاندار بار، مويىندامايتىندار بار. ماسەلە مويىنداعاندارمەن بىرگە بولىپ، ولارمەن ورتاق قۇندىلىقتار نەگىزىندە تابىسىپ، توپتاسۋ. ونداي قۇندىلىقتار - تاۋەلسىزدىك، مەملەكەتتىك مۇددە، جەر، ۇلتتىق تاريح، مادەنيەت، ءتىل، ءدىل. ياعني ىشىمىزدەن ءبولىنىپ، بولىنگەن سايىن ۇساقتالىپ، سول ميكرودەڭگەيدەگى كوزقاراسىمىزدى ۇلتتىق باسىمدىق، ۇلتتىق مۇددە دەپ تۇسىنۋدەن اۋلاق بولعانىمىز ابزال. اينالاسىندا قىرىق ادامى بار ۇيىمداردىڭ تاعى كوزقاراستارىن «ناعىز قازاقشىلدىق»، «ناعىز مەملەكەتشىلدىك» دەپ ءتۇسىنۋ، سول كوزقاراستاردى مويىنداماعانداردىڭ بارلىعىن قازاق ساناتىنان ءوشىرىپ تاستاۋ ساياسات ەمەس، سەكتانتتىق. سوندىقتان، دۇرىس تۇسىنسەم، قابدراحمانوۆتىڭ ماقالاسى - ءورىستىلدى قازاقتاردىڭ ءوز اعايىندارىنا باعىتتالعان جانايقايى. ەر توستىكتى ەلەستەتەيىكشى. اعايىنى قاپاستا جاتسا، ەر توستىك ءوزىن باقىتتى سەزىنە الا ما؟ اعايىنىنا اراشا تۇسپەي، ءوزى داۋلەت قۇرا بەرسە ونى بىرەۋ باتىر ساناي ما؟

جاۋ ىزدەۋ قيىن ەمەس. جاۋدى تاۋىپ، ونى ولە-ولگەنشە تابالاۋ - ونەر ەمەس. ماسەلە كوزقاراسى وزىڭنەن بوتەن ادامدى ءوز جاعىڭا شىعارا ءبىلۋ، سەرىكتەس ەتە ءبىلۋ. ۋاقىتشا بولسا دا. بۇل ساياساتتىڭ شىڭى. قابدراحمانوۆ، ءسوزسىز، قاتەلەسەدى. قازاق وركەنيەتىن تەك قانا ورىستىلدىلەر قالىپتاستىرا المايدى. بىراق، قازاقنيەتتىلەر، قازاقويلىلار قالىپتاستىرا الادى، قالىپتاسۋىنا ءوز سەبىن تيگىزە الادى. مەيلى ول ورىس بولسىن، ءورىستىلدى بولسىن. قازاق وزىنىكىن الماي قويمايدى. كوپشىلىكتىڭ اتى كوپشىلىك. ال، قازاقتىلدىلەر بۇگىن، قۇدايعا شۇكىر، كوپشىلىك. مەملەكەت تە، باسقا دا الداعى 10-15 جىلدا تۇگەلدەي قازاقىلانادى. وعان ەشكىمنىڭ كۇمانى بولماۋى ءتيىس. ماسەلە وسى 10-15 جىلدى قالاي ءجۇرىپ وتەتىنىمىزدە. تەكەتىرەس بولاتىنى انىق. ول وي مەن مەنتاليتەتتىڭ، ساياسات پەن فيلوسوفيانىڭ، تاجىريبە مەن ارماننىڭ، ءسوز بەن ءىستىڭ، ءبىلىم مەن ءىلىمنىڭ تەكەتىرەسى بولادى. بۇل تەكەتىرەستە قازاقتىلدى قازاقتار ءورىستىلدى قانداستارىن، تۇركىتىلدەستەردى ءوز جاعىنا شىعارماي جەڭە المايدى. جەڭىسكە جەتكەننىڭ وزىندە جەڭىلگەندەي بولادى. ءبىر نارسەنى تۇسىنەيىك: ءبىز وتە از ۇلتپىز. ءوز مۇمكىندىكتەرىمىزدى، ارتىقشىلىقتارىمىزدى وڭدى-سولدى شاشا بەرۋگە قاقىمىز جوق. سوندىقتان ۇرانىمىز ايقىن: «بار قازاق - ءبىر قازاق، ءبىر قازاق - بار قازاق!». تاعى دا قايتالاپ ايتايىن، قازاق دەگەندە مەن قازاق مەملەكەتىن، ونىڭ قۇندىلىقتارىن مويىنداعان ادامنىڭ بارلىعىن مەڭزەپ وتىرمىن. مەملەكەت قۇرىلدى. ونىڭ قۇندىلىقتارىن جاڭارتۋ، قايتا جاساقتاۋ، ولاردىڭ توڭىرەگىنە بارلىعىن توپتاستىرۋ الداعى جىلداردىڭ ءىسى. قالعانى ۋاقىت تورەلىگىندە.

«حالىق ءسوزى» گازەت، №34