1699 جىلى 20 جەلتوقساندا ورىس پاتشاسى ءى پەتردىڭ بۇدان بىلايعى جەردە جىل باسىن قايىرۋدى، ياعني جاڭا جىلدى 1 قىركۇيەكتەن ەمەس، 1 قاڭتاردان باستاپ اتاپ وتەتىن بولامىز دەگەن جارلىعى جارىق كوردى. وسى ورايدا 1699 جىل – رەسەي تاريحىندا 1 قىركۇيەك پەن 31 جەلتوقسان ارالىعىن قامتىعان، بار-جوعى 4 ايلىق ەڭ قىسقا جىل بوپ قالدى.

پەتر پاتشا ءوزىنىڭ جارلىعىندا ءاربىر ورىس 1700 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ، ءۇيىنىڭ ءتورىن شىرشا، قاراعاي بۇتاقتارىمەن كوركەمدەپ، ءبىر-ءبىرىن مىندەتتى تۇردە جىل باسىمەن، جاڭا جىلمەن قۇتتىقتاۋدى مىندەتتەگەن. بۇل ءداستۇر نەمىس ۇلتىنىڭ كونەزاماندىق جابايى سالتىندا ولگەن ادامنىڭ ءۇستىن شىرشا بۇتاقتارىمەن جابۋدان قالعان ادەت ەدى. ياعني، «ەسكى جىل ءولدى، جاڭا جىل تۋدى» دەگەندى بىلدىرۋگە ۇمتىلۋدان تۋىنداعان.پەتر جارلىعىنا ساي، قازىرگى قىزىل الاڭنىڭ ورنى – قالانىڭ ورتالىق بازار الاڭىنا زەڭبىرەكتەر شىعارىلىپ، 31 جەلتوقسان كۇنى تۇندە وتشاشۋ جاساپ، اسكەريلەر مىلتىقتان، زەڭبىرەكتەن اسپانعا وق اتىپ، جالپى مىلتىعى بار ءاربىر ادام تارسىلداق ۇيىمداستىرۋى كەرەك بولدى. ەڭ العاشقى جاڭاجىلدىق شىرشا دا پەتردىڭ تۇسىندا، 1704 جىلى پەترەمپوردا ورناتىلدى.

كەيىننەن، ءى پەتر قايتىس بولعاننان كەيىن، شىرشا قۇرۋ، ءۇيدىڭ ءىشىن شىرشا، قاراعاي بۇتاقتارىمەن ارلەۋ ءداستۇرى توقتاپ قالدى. بۇل ادەتتى ءحىح عاسىردىڭ باسىندا قايتا جاڭعىرتقان ءى نيكولاي پاتشا ەدى. قىسقى قيىنشىلىققا تاپ بولعان ورىس حالقىن الدارقاتۋ ءۇشىن، جاپپاي ىشكىلىككە ەلىتىپ، زيناقورلىق، قىزعانىش، توبەلەس، ەرەگەس سەكىلدى ءتۇرلى كەلەڭسىزدىكپەن باسىن شاتىپ، اياعىن ماتاپ قويۋ قاجەت بولدى. سول سەبەپتى، ورىس پاتشالارى بۇل مەرەكەنى جاڭعىرتىپ، 1852 جىلى پەترەمپورداعى ەكاتەرينا ۆوكزالىندا كوپشىلىككە ارناپ ۇلكەن شىرشا تىكتى.

اۋەلدە ەسكىلىكتىڭ سارقىنشاعى دەپ قارسى بولعان بولشەۆيكتەر دە بۇل جاساندى مەرەكەنىڭ بيلىك ءۇشىن اسا قاجەت ساياسي قۇرال ەكەنىن تەز ءتۇسىندى.

اياز اتا وبرازى رەۆوليۋتسياعا دەيىن پايدا بولسا، ونىڭ جانىنا قارشا قىزدى قوسۋ وتكەن عاسىردىڭ 30-جىلدارىندا قولدانىلا باستادى.

جالپى، جاڭا جىلدى تۇراقتى تۇردە جاپپاي شاشىلىپ اتاپ ءوتۋ كەڭەس وداعىنىڭ 50–60-جىلدارداعى ساياسي ىقپالىمەن جالپىحالىقتىق سيپات الدى.

قانات ەسكەندىروۆ

Abai.kz