(مانيفەست)

ءاربىر ۇلتتىق مەكتەپ مادەنيەتتى زەرتتەۋدىڭ وزىندىك جولىن تاپتى. تۇراندىق وركەنيەتتىڭ مادەني ديناميكاسى، ۇزاق دامۋدا ۇلتتىق مەكتەپتەرگە بولشەكتەنىپ، ەندى قايتا بىرىگۋدىڭ قاجەتتىلىن ءالى سەزىنە قويعان جوق. تەك ساياسي پاراديگمالار تۇرعىسىنان سەزىنگەنمەن مادەني اسپەكتىلەر قالىس قالىپ تۇر.

تاۋەلسىزدىك العان ۋاقىت ءبىز ويلاعاننان الدەقايدا كۇردەلى بولىپ شىقتى. ەلىمىزدىڭ بايلىعى حالقىمىزعا جەتەتىنىنەن، باسەكەگە قابىلەتتى بيىككە كوتەرىلگەن ەكونوميكاسى بارشامىزدى جارىلقايتىنى كۇرەسسىز بولمايتىنى ابدەن تۇسىندىك. كاپيتاليستىك قوعامعا ەنۋمىز قارا كۇشتەردىڭ گۇلدەۋىنە اكەلدى. ادامدار ەكىگە ءبولىندى. "ماحاببات" پەن "عاداۋات", «پەرىشتەلەر» مەن «حايۋاندىقتىڭ» مايدانى جۇرۋدە. ورتادا ەشكىم قالمادى. ءدىن قورعاي ما دەسەك باسقا ءدىني سەكتالاردى قويىپ ءوز يسلامىزدىڭ قىرىق پىشاق بولىپ،   قازاق رۋحانياتىنا تىكەلەي ىشتەن ىرىتە باستادى. ۇلتتىق سپورت، مۋزىكا  مەن ۇلى ايتىس ونەرىن ءدىني فاناتيزممەن  اۋىزدىقتاۋ باستالدى.

ۇلى اباي رەفورماشىل، ءجاديدشىل بولدى. سول كوزقاراسپەن قازاق ساناسىن ۇلى كوشكە بۇردى. ال ونى تۇسىندىرەتىن عىلىمعا بۇگىنگى  قۇلدىق سانا قارسى. بۇل مىسال ءبىزدىڭ دۇنيەتانىمداعى ۇلى تاقىرىپتىڭ ءبىرى عانا.

ال قازىرگى ۋاقىتتا ءتۇرلى ونەردەگى باعىتتاردىڭ  كوزقاراستارىنىڭ قاقتىعىسى بولىپ وتىر. وسى سالدارلار بىزگە ءرومانتيزمدى كوتەرۋ كەرەك ەكەنىن العا تارتۋدا. رومانتيزم دە باسقا ستيلدەر سياقتى قوعامدىق قۇرىلىس تالابىنا ساي دۇركىن دۇركىن قايتالانا بەرەتىن قۇبىلىس. ول ەۋراپاعا عانا تيەسىلى ەمەس، بارلىق حالىقتاردىڭ تاريحي دامۋىنىڭ الدىنان شىعاتىن قۇبىلىس. بىراق ءبىرىن ءبىرى قايتالامايتىن قۇبىلىس بولىپ تاريحقا ەنەدى.

بۇگىنگى ءومىر ول وتكەن تاريحتىڭ، سول كەزدەگى جوبالار مەن كۇرەستىڭ جەمىسى. ال ەرتەنگى ءومىر بۇگىنگى ۋاقىتتىڭ كۇرەسى مەن جوبا مەن يدەيالارىنىڭ ناتيجەسى بولادى. قازىرگى ۋاقىت لايلانعان اعىندى وزەن سياقتى. ال تازا سۋ ءىشۋ ءۇشىن اعىستىڭ باسىنا بارۋ كەرەك. سوندا عانا تۇران وركەنيەتىنىڭ، ۇلت وركەيەتىنىڭ تۇنىق باستاۋىنا، شىڭىراۋ تەرەڭىنەن، شىرقاۋ بيىگىنە شىعا الامىز. ءبىزدىڭ ءرومانتيزمنىڭ ەستەتيكاسىنىڭ  تالابى دا وسى. ءبىز الەمدى رۋحاني ەكى پوليۋسكە ءبولىپ  سەزەمىز، سولاي بەينەلەيمىز. سوندا عانا ءبىز وتكەن تاريحتىڭ ويلاۋىنىڭ سەبەپكەرى بولامىز. ءبىزدىڭ ۇلى تاريحىمىز كونە كونتينەنت مۋدى ەسەپتەمەگەندە ەۋرازيا دالاسىنىڭ اركايمنان باستالىپ بۇكىل الەمگە ساۋلە شاشقانىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى.الەمدە ءبىرىنشى بولىپ مەتاللۋرگيانى يگەرگەنىنەن باستاساڭ بۇل دەگەن ادامزاتتاعى ەڭ ۇلى تاريح بولادى. تۇران تۋرالى كوزقاراستاردىڭ باستاۋىدا ەڭ ۇلىسى دا اقىن ماعجان جۇمابايدىڭ دۇنيەتانىمى.تۇران وركەنيەتىنىڭ فەنومەن ەكەنىن دالەلدەۋ ءۇشىن كۇرەس جۇرۋدە.بارلىق عالىمدار سەزگەنمەن دالەدەۋگە ءالى ۋاقىت كەرەك.

بولاشاقتا بۇكىل تۇران جۇرتى ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى ءوزارا ىقپالداسىپ بىرىگەتىنىمىز انىق. سوندىقتان ءبىز تاڭداعان باعىت "تۇران ءرومانتيزمى" دەپ اتالادى. ۇڭگي ءۇڭىلۋ ءۇشىن تەرەڭ ۇعىنۋ ءۇشىن بۇگىنگى  ونەرگە  بەلسەندى رومانتيزم جولى ەڭ كەرەكتى جول. رومانتيزم تۇسىنگەن ادامعا كۇردەلى دە جان –جاقتى قۇبىلىس جانە ونەردىڭ كوركەمدىك اياسىنىڭ كەڭەيۋىنە ىقپال ەتەدى.

مىناۋ ءدۇبىرلى ءدۇيىم دۇنيەنىڭ ءوزى رومانتيزم ۇعىمىنا ىقپال ەتە الادى. كەشەگى پاتشالىق رەسەيدىڭ قيراۋىنىڭ باسى مەن كەڭەس وداعىنىڭ قيراۋىنىڭ باسى ازاتتىقتىڭ قوزعاۋشى بولعان تاريحىمىز ءۇشىن ءبىز ماقتانامىز. ەرلىك تاقىرىبى، تۇلعا تاقىرىبى، تاريح جولىنداعى نەشەتۇرلىك وتكەلدەر كەزەڭى، ۋاقتىڭ رۋح تاقىرىبى، وتكەن مەن كەلەشەك كەڭىستىگى بىزگە  نەگىز. ەتنيكالىق فەنومەندەر: ۇلت تۇلعالارى، ۇلى وقيعالار ءبارى ءبىزدىڭ تاقىرىبىمىز بولۋ كەرەك. قازىرگى سۋرەتشىلەردە تاقىرىپ جوق. شىندىق وسى. كوركەمونەردەگى رومانتيزم باعىتى ۇلتتىق جاڭعىرۋ مەن ونەردەگى ويلارعا سىلكىنىس بەرەتىن باعىتتاردىڭ ءبىرى.ۇلتتىق ونەردىڭ جاڭعىرۋىندا مادەني مۇرانى پايدالانۋ، جاسامپازدىعىن كورسەتۋ قازىرگى قوعام مەن ونەردەگى نەگىزگى ماسەلە. رومانتيك سۋرەتشىلەر ءبىزدىڭ رۋحاني جانە ينتەلەكتۋالدىق پوتەنتسيالىمىز. پروگرەسشىلدىك پەن رۋحاني مۇرانى ۇشتاستىرۋدى وزدەرىمىزگە جاڭا فورمادا كورسەتۋگە ماقسات ەتەمىز. قازاقتىڭ "تۇران ءرومانتيزمى" وسى ماقساتقا جۇمىلدىرۋى ءتيىس. بەلسەندى كوزقاراستار ارقىلى ونەردەگى فورما مەن ساناعا سىلكىنىس كەرەك.

ونى جاسايتىن رۋحى مىقتى، كوزقاراسى انىق زيالى  سۋرەتكەر عانا جاسايدى. قازىرگى ۋاقىت ينتەلەكتۋال سۋرەتشىلەرگە ءزارۋ. ءبىر ادامنىڭ يدەياسى مادەنيەت بولمايدى ونى توپ جاسايدى. مادەنيەت ەشقاشان ءوز وزىنەن دامىمايدى. دامۋ ءۇشىن ميستيكالىق سۋبستانتسيا قىزمەتى دە، زاڭدا  كەرەك ەمەس.

ونەردە قازىرگى ۋاقىتتاعىداي جۇيەسىزدىك ورىن العاندا تەك رومانتيزم عانا جول تابا الادى. ءبىزدى تىعىرىقتان شىعاراتىن جول وسى رومانتيزم. وسى ارقىلى عانا بولمىس، ماندىلىك، ترانستسەندەنتتىلىك ۇعىمدارى ءوزىنىڭ ءمانىن العا شىعارادى. ۇلى يدەيا مەن يدەالداردى كەرەك ەتەدى.

ال ستيل – يدەيالىق-ەتيكالىق، قوعامدىق-تاريحي مازمۇن بىرلىگىنە سايكەستەندىرىلگەن بەينەلەۋ     جۇيەسىنىڭ، كوركەم تۇردە سۋرەتتەۋ قۇرالدارى مەن  ادىستەرىنىڭ  تاريحي  قالىپتاسقان     جالپى تۇتاستىعى. تۇران ءرومانتيزمى ارقىلى مۇنداي بىرلىككە بەلگىلى  ءبىر  شىعارماشىلىق  ءتاسىل نەگىزىندە     قول  جەتكىزە الامىز. وسى ارقىلى قوعامنىڭ الەۋمەتتىك  جانە ەكونوميكالىق   جاعدايى،     حالىقتىڭ وزىنە  ءتان  ەرەكشەلىكتەرى  مەن  سالت - داستۇرلەرى  كورىنىس تابا الادى.

ءبىز ءۇشىن ستيل «تانىمدى بەينەلەۋدىڭ  كوركەمدىك مۇراتى» دەپ  قىسقا   دا،   نۇسقا تۇجىرىم ايتامىز. بۇل جەردە «تانىم» - فيلوسوفيالىق، ال «كوركەمدىك مۇرات» - ەستەتيكالىق كاتەگوريا.

تانىم جەكە كوزقاراستىڭ قورىتىلۋى بولعاندىقتان، كەز-كەلگەن شىعارماشىلىق نەگىزگى ماسەلەدە كوركەم تۇردە  شەشىلەدى. تانىم  دەگەنىمىزدىڭ ءوزى جاي عانا ابستراكتسيا ەمەس، ول – ناقتىلىق، كوپتەگەن  پايىمداۋلاردىڭ، وي  قورىتۋلار سينتەزىنىڭ ناتيجەسى. ول - ويلاۋدىڭ وتە جوعارعى  دامىعان فورماسى. ال شىعارماشىلىق - ادامزات قىزمەتىنىڭ  جوعارى  فورماسى  ەكەنى  بەلگىلى.  ول جوعارى ينتەلەكتىنىڭ، جۇرەكتىڭ  شابىتتى  شالقۋىنىڭ   ناقتى كورسەتىلەتىن  سيپاتى. ال وسىنى باسقارۋدىڭ جوعارى دەڭگەيى سانا مەن تانىم بولىپ تابىلادى.

كوركەمدىك مۇرات ءوزىنىڭ سان-سالالى  سيپاتىمەن،  مازمۇنىمەن، سۋرەتكەردىڭ   شىعارماشىلىق قيالىمەن، شەبەرلىگىمەن يگەرىلىپ جاسالادى. تانىمى  جوق، كوزقاراسى جوق شىعارماشىلىقتا ەش قولتاڭبا بولمايدى.ءبىزدىڭ كوركەمدىك مۇراتىمىز "تۇران ءرومانتيزمى".

كەز-كەلگەن شىعارما  كوركەمدىك ءادىس ارقىلى  نۇرلانىپ،  دارالانسا مۇنىڭ ءبارى ءتۇپتىڭ  تۇبىندە  ءستيلدىڭ  ىشىنە  كىرەتىن كومپونەنتتەر. بەلگىلى ءبىر تۇراقتى قايتالانىپ وتىراتىن ەرەكشەلىكتەر ۇستەمدىگى - شىن مانىندە   كوركەمدىك مۇراتقا  كىرەتىن  قۇرىلىم  عانا. شىعارماشىلىقتىڭ  نەگىزگى  ماسەلەسى  دە  قالىپتاسقان  ستاندارتتى  ەمەس   مىندەتتەردى جاڭاشا شەشۋ، ونىڭ كۇردەلى قۇرىلىمىن ەستەتيكالىق جاڭا بيىكتە، جاڭا فورمادا تابۋ.

ءبىز بىردەن رومانتيكالىق تانىمدى ىسكە اسىرۋ بارىسىندا ەستەتيكالىق ۇلگىگە كىرەمىز. ويلاۋ شىعارماشىلىق كەزىندە يدەالدى ۇلگىگە اينالادى. ۇلگى جاساۋ مەن وي بەينەسىن كورسەتۋ - شىعارماشىلىقتىڭ نەگىزى. ول-مۇرات، كوركەمدىك مۇرات، ەستەتيكالىق وي-سانا. كوركەمدىك مۇرات تانىمدىق   ارەكەتتىڭ ناتيجەسى.

فورما – ول ويدى بەينەلەۋدەگى سىرتقى كورىنىس. ول - ادام ادام بولعالى دۇنيەتانۋدا، ونەرگە ۇمتىلۋدان بەرى جاساپ، ۇنەمى جەتىلدىرۋمەن كەلەدى. ال كوركەمدىك مۇرات تانىمدى بەينەلەۋدىڭ ەرەكشە ءبىر فورماسى بولىپ تابىلادى. سوندىقتان وسىنىڭ ءبارى   شىعارماشىلىق ىزدەنۋدىڭ جەمىسى. جەكە ادامنىڭ ۇستاعان كوركەمدىك پرينتسيپتەرى، بىرىگىپ توپتىق ءستيلدىڭ ەرەكشەلىگىن كورسەتەدى. بۇل اعىمدار جەكە ينديۆيدتەردىڭ  قولتاڭباسى ارقىلى سارالانىپ،   كوركەمدىك  ءادىس-تاسىلدەر  ارقىلى  جالپىلاما كوركەمدىك ماقساتقا جۇمسالادى. ءستيلدىڭ تۋى ءۇشىن بەلگىلى   ءبىر  اعىمدا  كوركەم  ءبىتىم مەن   يدەيالىق مازمۇن  اراسىندا  جاڭاشا قاتىناس قالىپتاسقان  كەزدە  عانا  جۇزەگە  اسادى. وزىندىك  ستيل - ول سول ەستەتيكالىق تالعامعا ساي  وزىنشە  پايدالانىپ  دامىتۋ  جۇيەسى. سوندىقتان  جەكە شىعارماشىلىقتاعى ستيل - ەڭ الدىمەن، شەبەرلىك ماسەلەسى ول اركىمگە تىرەلەدى.

شىعارماشىلىق ادامزات قىزمەتىنىڭ جوعارى بولمىسى بولا وتىرىپ، جوعارى ينتەللەكتىنىڭ ناقتى باعىتتالعان سيپاتى.سوندىقتان ينتەلەكتىسى جوعارى سۋرەتشىلەردى بىرىكتىرەمىز.  كەز-كەلگەن كوركەمدىك شىعارماشىلىقتا كوركەمدىك مۇراتتى باسقارۋدىڭ جوعارى دەڭگەيى بولىپ سانا، ياعني تانىم بولىپ  تابىلادى. تانىمنىڭ مىندەتى - كوركەم مۇراتتى، ونىڭ كۇردەلى قۇرىلىمدىق ماسەلەلەرىن شەشۋ ءۇشىن قالىپتاسقان. سوندىقتان  تانىم  شىعارماشىلىقتا جەتەكشى ءرول  اتقارادى دەۋگە بولادى. ول ءۇشىن  ونەردەگى - «مازمۇن» مەن «فورما» ۇعىمدارىن بىرىكتىرۋ كەرەك. ونەردىڭ  ەستەتيكالىق كورىنىسى تانىمنىڭ ماڭىزدىلىق جەمىسى. ياعني، دۇنيە  كوركەمدىك   تۇرعىدا تانىلىپ، وعان كوركەم باعا بەرىلىپ، جاڭا كوركەمدىك اقيقات  جاسالادى.   ال ءبىزدىڭ كوركەمدىك  مۇرات  بەلگىلى  ءبىر  ەستەتيكالىق  تۇجىرىمدى  بەينەلەۋ  مەن   ورنىقتىرۋ قۇرالى بولىپ تابىلادى. كەز-كەلگەن كوركەمدىك مۇرات دۇنيەتانىم مەن تىعىز بايلانىستى. سوندىقتان تانىم مەن كوركەم مۇرات ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرعاندا عانا ستيل تۋادى.

ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ شيرەك ۋاقىتىندا ءبىز مادەنيەت ستيلىندە، ونەردەگى ستيلدەردى قالىپتاستىرا المادىق. تاريحي تۇرعىدان جاڭاشا قاراۋ ءپرينتسيپى ءۇشىن دە جاڭا كوزقاراس كەرەك. تۇران وركەنيەتىنە دەگەن قىزىعۋشىلىق بىزگە ميراس بولىپ قالدى. بۇكىل تۇراندىق مادەنيەتتىڭ باسىن بىرىكتىرۋ ءۇشىن رۋحاني كۇش قۋاتى بار قارا شاڭىراق يەسى قازاق ەلى باستاۋ كەرەك. بۇنداي اتاۋ بەرىپ جانە العاشقى تۋ ۇستاۋشى دا ءبىز بولامىز. ول بۇگىنگى ۇرپاق، ازاتتىق زامانداستارى مەن ۇرپاقتارى. ءبىزدىڭ رومانتيزم ول سۋرەتكەرلەردىڭ ۋاقتى تۇسىنۋگە دەگەن رۋحتىڭ ءوزىن ءوزى سيپاتتاۋعا ۇمتىلىسى بولماق.

"ۇلتقا قىزمەت قىلۋ - مىنەزدەن" دەپ ۇلت كوسەمى ءاليحان بوكەيحان ايتقانداي بۇل جەردە ءوز ءوزىن سوزبەن دە ىسپەندە كورسەتە الاتىن ناعىز ازاماتتىق كوزقاراستارى ورنىققان، بەلسەندى ينتەلەكتۋال سۋرەتكەرلەر كەرەك.  ۋاقىت ول بىزگە بەرىلگەن باقىتتى ۇرپاقتىڭ اسقىن ساناسىنىڭ ميستيكالىق كۇشى. قازىرگى ونەر ءۇشىن جاسىق، قورقاق ءبىلىمسىز توبىر كەرەك ەمەس. ونىڭ باستاۋىندا سۋرەتشىلەر وداعىنداعى ۇيىمداسقان سىبايلاس توپتان باستالىپ، العا ۇمتىلمايتىن نە سۋرەتشى ەمەس، نە ونەرتانۋشى ەمەس توعىشار بۋىنمەن جالعاسىپ جاتقان نادان بۋىننىڭ باسشىلىعى مەن باسقارماسى ۇيىتقى بولا الماي تۇر. وسىندايلاردىڭ كەسىرلەرىنەن ۇكىمەتتىڭ يدەولوگياسىنان ءبولىنىپ ساياسي ەكونوميكالىق رەفورمالار تۇسىنداعى ۇلتتىق كوركەمونەردىڭ قوعامداعى ورنى شەت قالدى. وسىنىڭ ءوزى ونەردىڭ ءوزىن-ءوزى تانۋ مەن دامۋىنا وتە كەرى اسەر بەرىپ وتىر.سۋرەتشىلەردىڭ كوبى جان تىنىشتىعىن ويلاپ، اق پەن قارا بوياۋدى، اجىراتا المايتىن حالگە تۇسكەن.

قازىرگى ونەرگە تۇسىنىگى شامالى، رۋحاني بولمىسى مەشەۋ، مىنەسسىز، توبىرلىق ساناعا تىرەلگەن سۋرەتشىلەر قاپتاۋدا. وسى ءبىر ورتا دەڭگەي بارلىق شىعارماشىلىق قۋاتاردى سەمدىرىپ جايىلىپ بارادى. قازاقستان سۋرەتشىلەرىندە، پسيحيكالىق مىنەزىندە نارتسيسيزيم اۋرۋى بەلەڭ العان.تەك پلەنەر مەن تابيعي كورىنىستەر سالعاندارىنا ءماز. ونەر جىگەرسىز كەرى كەتكەن دۇنيەگە اينالىپ بارادى. ونەردەگى ويسىزدىق پەن جايباراقاتتىق، يدەالداردىڭ جوعالۋى، ونەرتانۋشىلاردىڭ تات باسقان سانالارى مەن ونەردىڭ بولاشاعىن ويلاۋعا دەگەن نيەتسىزدىگى، قازىرگى ونەردىڭ كوركەمدىگىن كوزدەن بال بۇل ۇشىردى. بۇنىڭ ءبارى ونەرىمىزدىڭ ىشكى قايشىلىقتارى.

قازاقستان ونەرتانۋشىلارى زاماناۋي ونەر مەن پوستمودەرنيستىك ونەردى انىقتاۋعا ورەلەرى جەتپەي وتىرعاندا بىرجاقتى سولاردىڭ ىعىنا جىعىلۋعا بولمايدى. رۋحاني ەلەكتەن وتپەي ورىنسىز ەلىكتەۋ ەش ونەر ەمەس. مادەنيەت بىرىڭعاي ابتراكتسياعا اينالسا، نە پوستمودەرنيستىك باعىتقا كەتسە تىك قۇردىمعا كەتەدى.

سۋرەتشىلەرگە تۇرتكى كەرەك. رومانتيكالىق فيلوسوفيالىق پايىم كەرەك. ۋاقىت تالابى وسى. ۋاقىتتىڭ داعدارىسىنان شىعاتىن تىڭ قورىتىندى وسى. رومانتيزم ارقىلى توعىشارلارعا سوققى بەرۋمىز كەرەك. ونەردى جاڭالاۋ ءۇشىن، جاڭا فورمالى، جاڭا ىرعاقتى، جاڭا سيپاتتى، بىراق ۇلتتىق تاريحىمىزدى، ۇلى تۇلعالارىمىزدى، ۇلتتىق سالتىمىزدى جاڭا ۋاقىتقا لايىقتاپ، جاڭا ساتىعا كورسەتۋمىز كەرەك. جاڭا ستيلدىك پروبلەما العا شىقتى. ۋاقىت وتە جىلدام قوزعالۋدا. بۇل رومانتيزم جاڭا كوركەم فيلوسوفيالىق باعدارلاما، بۇل دۇنيەنى ءتۇسىنۋدىڭ جاڭا يدەولوگيالىق قىزىعۋشىلىعى، ستيلدىك ساتىسى. رومانتيزم دەم بەرۋشى رۋح دامىتۋشى. ال ونەردىڭ پوستمودەرنيستىك اعىمدارىندا ەش رۋح جوق.تالانت ولارعا دارىعان ەمەس. ءبىر كۇندىك ونەردى ناسيحاتتاۋشىلار باتىستا دا سول قالپىندا. ءبىزدىڭ ونەرتانۋشىلار پوستمودەرنيزمنىڭ ەسىرىك يدەياسىمەن الەك. ەگەردە ونى پروگرەس دەپ قابىلداساق مادەني مۇرامىزدان ايىرىلامىز. مودەرنيزاتسيا ۇلتتىق دۇنيەتانىمنىڭ جاڭارۋعا قابىلەتتىلىگمەن ولشەنۋ كەرەك. ەۋرپانىڭ قايتالاعانى كەرەك ەمەس، ول جاڭالىققا جاتپايدى.

ءۇش عاسىرعا سوزىلعان وتارلىق پەن توتاليتارلىق قىسپاققا ءتۇسىپ،  ۇلتتىق سانانى ۋلانعان  ونەردى ەركىن مىنەزگە تاربيەلەۋ كەرەك.ۇلتسىزدانۋدان ارىلۋدىڭ رۋحاني تىرەگى  وسى "تۇران ءرومانيتيزمى", ول ۇلتتىق بولمىستىڭ، تاريحتىڭ كورىنىسى بولۋ كەرەك.

ونەردى تەك شەبەرلىك دەپ ءتۇسىنۋ قاتە. تاقىرىپ ول رۋحاني بولمىس. ۇلكەن ستيلدە وتكەن تاريحتىڭ ەس جادتارى ساقتالا وتىرىپ ۋاقتىڭ ساحناسىنا الىپ شىعادى. قازىر بىزدە بوس كەڭىستىك قالىپتاسقان. ءبىزدىڭ مىندەت وسى كەڭىستىكتى جاڭا يدەالدارمەن تولىقتىرۋ.

رومانتيزم، جانر تازالىعىنداعى قالىپتاسقان قاعيدالاردى بۇزادى. رومانتيكالىق ءستيلدىڭ باستى ەرەكشەلىكتەرىنىڭ ءبىرى-قايعىلى جانە كۇلكىلى، ادەمى جانە تاڭعاجايىپ كەرەعارلىق نەگىزىندە كەرەمەت كومبيناتسيالاردى ارالاستىرۋ. ەنەرگيالىق كۇش، بەلسەندى وبرازدار مەن يدەيالاردىڭ كورىنىسى،  كوركەمدىكتىكتىڭ ەرەك كۇشى، كۇردەلى ەكسپەرەسسيالىق فورما، ىشكى ديناميكا، الاساپىران بوياۋ.

ءبىز وي ساناعا توڭكەرىس جاساۋ ءۇشىن،  بەلسەندى ءرومانتيزمدى تۋ عىپ كوتەرەمىز. ۋاقىتتىلىق پروتسەسستى قاراساق  رومانتيزم جاڭا رەفورمالىق مادەنيەتتىڭ ۇيىمداستىرۋشى فورماسى بولىپ تابىلادى. اسقىن، الاپات ەنەرگيا بولماسا بەتبۇرىس جاسالمايدى

ءبىز ءۇشىن يدەال – شەكسىز، ءابسوليۋتتى، كەرەمەت، ءمىنسىز جانە جۇمباق، ءارى تىلسىم ميستيكا. ۋاقىت ءبىزدىڭ رۋحىمىزدىڭ بەينەسىندەگى ميستيكالىق كورىنىس،بۇل الەمدىك رۋحتىڭ كورىنىسى. وسىنى سەزىنۋدىڭ  ءوزى رومانتيكا.

بىراق بەينەلەۋ ونەرى ناقتىلىقتى جاقسى كورەدى. تۇسىندىرۋگە جاقىنداپ، رۋحتى ءسىڭىرىپ كورسەتۋگە تالپىنادى.

رومانتيزم تەورەتيكتەرىنىڭ ءبىرى ۆ.شلەگەل بىلاي جازدى: «اۋەلى ءبىز تەك تابيعاتتىڭ داڭقىن اسىرىپ دارىپتەدىك، قازىر  ءبىز يدەالدىڭ داڭقىن اسىرىپ دارىپتەپ ءجۇرمىز. ادامداردىڭ وتە ءجيى ۇمىتاتىنى،بۇل نارسەلەر ءوزارا تىعىز بايلانىستى، ونەردە تابيعات ءمىنسىز بولۋى كەرەك، ال يدەال تابيعي بولۋى كەرەك». ادام رۋحىنداعى قاراما-قارسى ويلاردىڭ ۇيىتقىسى رەتىندە، قۇشتارلىقتاردان،تىلەكتەردەن، رومانتيكالىق پسيحولوگيزمنىڭ پرينتسيپىمەن،  تيپتەندىرۋ ارقىلى عانا كورە الامىز.  «ونەر ناقتى شىندىقتىڭ سۋرەتى ەمەس، يدەالدى ىزدەگەن شىندىقتىڭ تالابى» - دەپ جورج ساند ايتقان.

ءبىز وسى يدەالدار ارقىلى   تۇران مادەنيەت ءستيلىن ءبىر قىرىن عانا،  ۇلتتىق    مادەنيەتتىڭ «گەندىك جيناعى»، تانىمدىق ءومىر سالتىنىڭ   كوركەمدىك مۇراتى دەپ ۇعىنا الامىز. سوندىقتان، "تۇران ءرومانتيزمى"  ستيلى، سول  تۇران مادەنيەتىنىڭ بەينەسىنەن، ءداستۇرلى  قۇندىلىقتارىنىڭ   دۇنيەتانىمىنان،   وزىندىك   كوركەمدىك بەينەلەۋدەگى مۇراتتارىنان،  باسقا  كوپتەگەن   قۇندىلىق   قىرلارىنان   حابار  بەرەدى.

كەز-كەلگەن مادەنيەت ۇلتتىڭ كۇللى رۋحاني، الەۋمەتتىك، ەستەتيكالىق   قۇبىلىس  رەتىندە،  تۇتاس  بولمىسىن  وسى «تانىمدىق  ءومىر  سالتىنىڭ كوركەمدىك مۇراتىن» جوعالتقاندا ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتادى. ال زامانعا  ساي يكەمدەلسە ءومىر ءسۇرۋىن جالعاستىرادى. تۇران رومانتيزىمىنە بىرىگەتىن سۋرەتشىلەر ءوز ماقساتتارىنا ادال، ينتەلەكتىسى جوعارى ادامداردى عانا بىرىكتىرەدى. ءبىز بۇگىن ناعىز رۋحاني سوعىستىڭ ۇستىندەمىز. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز اتا بابالار ميراس ەتكەن مۇراگەرلىكتى بويىمىزعا ءسىڭىرىپ جاڭا ونەردىڭ داڭقتى جولىن باستاۋ.

ۋاقىت بىزدەن الىستاپ كەتتى. يدەال ارقىلى جاقىنداۋىمىز كەرەك. دۇنيەنى يگەرۋدىڭ، ءومىر  ءسۇرۋ  سالتىنىڭ اسا  ماڭىزدى مازمۇنى  دا،  شىن  مانىسىندە وسى ەستەتيكالىق مۇرات. ول – ءابسوليۋتتى  قاجەتتىلىك. ءححى عاسىر قازاق كوركەمونەرىنىڭ جاڭاشا باعىتتا رەفورماتورشىل "تۇران ءرومانتيزمى" ارقىلى  پايىمداۋىمىز كەرەك. ەركىندىك ونىڭ زاڭى، ونىڭ پاتشالىعى – رۋح.

جاناربەك بەرىستەن, پروفەسسور