6 جىلدا 600 قازاقستاندىق بالاعا قايىرىمدىلىق كومەك  جاساعان تۇركىمەنستاندىق  قىزبەن العاش رەتكى اشىق اڭگىمە

ميرالي سالاەۆا: تۇركىمەنستان رەسپۋبليكاسى، اشحابات قالاسىنىڭ تۇرعىنى:

ءدال وسى ءساتى تۇسكەن سۇحبات وسىدان 2-3 جىل بۇرىن مەنىڭ ومىرىمدە ورىن العان ءساتسىز ساپاردىڭ ناتيجەسى... شقو، ءۇرجار اۋدانىنا ەلەكتروندى قازاق ءۇيدىڭ تانىستىرىلىمىن جاساۋدى جوسپارلاپ، اپتاسىنا 2 رەت قانا ۇشاتىن (بەيسەنبى، سەنبى) جالعىز ۇشاققا بيلەت الدىم. ۇيدەن شىعا بەرە سومكەمنىڭ باۋى ءۇزىلدى. «قاپ-اي، ە»، – دەپ جامان ىرىمعا بالادىم. راسىندا، ۇشاقتان قالدىم. وسكەمەنگە تارتتىم. ەرتەسىندە ول قالادان ۇرجارعا جۇرەتىن تاكسي تاپپاي سەمەيگە جەتتىم. ودان دا ۋاعىندا كولىك شىقپاعاسىن 20 000 تەڭگەگە جالعىز ءوزىم تاكسي جالداپ، ۇرجارعا بەتتەدىم. قاراڭعى تۇسە ونىڭ دا دوڭگەلەگى جارىلىپ، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا زورعا جەتتىم. ۋاعدالاسقان تانىستىرىلىم وتپەي قالدى. كوبىنە جۇمادا جولىم بولۋشى ەدى. بۇل جولعى وقيعا كەرىسىنشە ءھام ومىرىمدە ۇمتىلماستاي بولدى. سويتسەم... «ءار نارسەنىڭ قايىرى بار» دەگەن راس ەكەن...

ەرتەسى تۇسكە قاراي (سەنبى كۇنى) قوناق ءۇي ماڭىنداعى كافەگە شاي ىشۋگە بەتتەدىم. قارسى الدىمنان، ءجۇزى نۇرلى، ادەمى قىز شىقتى. بىرگە شاي ىشۋگە شاقىردىم. كەلىسە كەتتى. ءوزىن «جانميرا» دەپ تانىستىرعان بويجەتكەن «قازاقستاندا كولىك مەكتەپتەرىن اشاتىن بيزنەس وكىلىمىن» دەدى. اڭگىمەمىز جاراسىپ، تەلەفون ءنومىرىن الدىم. جارتى ساعات قانا سويلەستىك. ۇشاقتىڭ الماتىعا ۇشاتىن ۋاقىتى جاقىنداپ قالدى. تاعى دا كەشىكسەم، باقانداي بەس كۇن كۇتۋگە تۋرا كەلەدى. دەرەۋ قوشتاسىپ اۋەجايعا تارتتىم. «جانميرامەن» سويلەسىپ تۇردىم. بىراق، قايتا كەزدەسۋگە مۇمكىندىك تۋمادى. تەك تاياۋدا عانا ونىڭ ناعىز مۇسىلمانعا ءتان ءىرى ىستەر اتقارىپ جۇرگەنىن ەستىپ دەرەۋ ىزدەپ تاپتىم. سۇحبات بەرۋگە وڭايلىقپەن رۇقسات بەرمەيتىنىن سەزىپ، تالدىقورعانعا كەلگەن جەرىنە ىزدەپ بارىپ، جۇزبە-ءجۇز سويلەسىپ، ءمان-جايدى ناقتى ءتۇسىندىرىپ كەلىسىمىن الدىم. الايدا، ەرتەسى كۇنى، قاتتى ناۋقاستانىپ قالىپتى. ءتىپتى، ورنىنان تۇرا الماي قالعان. ءوز قالاۋىمەن الاكول اۋدانىنىڭ جىلاندى اۋىلىنا ەمدەلۋگە بارادى. ەكەۋارا اڭگىمە الماتىدان 550 شاقىرىم قاشىقتىقتاعى ءوزىم بۇرىن كورمەگەن جىلاندىداعى ەسىمى ەلگە بەلگىلى وتاشى، دارىگەر جۇماعۇل اعانىڭ شاڭىراعىندا بولدى.

– ءسىزدىڭ ميسسياڭىز – اللا رازىلىعى ءۇشىن قايىرىمدىلىق جاساۋ بولسا، مەنىڭ ميسسيام – ءوزىڭىز سەكىلدى شىن قايىرىمدى جانداردى جۇرتقا جاريا ەتىپ، وزگەلەردى ونەگەلى تۇلعالاردان ۇلگى الۋعا، ىزگى ءىستى جالعاستىرۋعا شاقىرۋ. وسى ويىمدى ءتۇسىنىپ سۇقباتتاسۋعا كەلىسىم بەرگەندىگىڭىز ءۇشىن راقمەت! بۇل دا اللانىڭ قالاۋى!...

– مەن ىستەگەن ءىسىمدى ەشقاشان جارنامالاعان ەمەسپىن. بۇنىڭ بارلىعىن قۇپيا ساقتايتىنمىن. مەنىڭ قالايتىنىم – ەشكىمگە كورىنبەۋ. بۇل ءىسىمدى كوپتىڭ بىلگەنىن قالامايمىن. سەبەبى، بارلىعى اللانىڭ رازىلىعى ءۇشىن، بالالاردىڭ جازىلىپ كەتۋى ءۇشىن. اكەم وسى ۋاقىتقا دەيىن سۇحبات بەرۋگە، ونى جاريالاۋعا رۇقسات بەرمەيتىن. الايدا، وسى جولى رۇقسات ەتتى. سەبەبى، بار ويىمىز – بۇل ءىس وزگەلەرگە ۇلگى بولسا ەكەن دەگەن نيەت قانا. مەن ەشكىمگە سەنە بەرمەيمىن. تەك اللاعا، اتا-اناما عانا سەنەمىن. سونىمەن قاتار باسقا دا جۋرناليستەرگە سەنبەيمىن. تەك سىزگە سەنەمىن.  سۇحباتتاسۋعا قارسى ەمەسپىن.

– اللا رازى بولسىن! سىزبەن تانىسقانىما بىرنەشە جىل بولسا دا، قايىرىمدىلىقپەن اينالىساتىنىڭىزدى جاقىندا عانا ءبىلدىم. ءار جولعى اڭگىمەمىزدە بۇل يگى ىستەرىڭىزدى جاسىرىپ ءجۇردىڭىز. مەنەن عانا ەمەس، جالپاق جۇرتتان جاسىراتىن كورىنەسىز. ونىڭىزدىڭ شىن سەبەبىن يسلامي قاعيداعا سالا وتىرىپ شىن ءتۇسىندىم. دەگەنمەن، بۇكىل كۇش-قايراتىڭىز بەن بار ۋاقىتىڭىزدى وسى جولعا ارناۋعا نە سەبەپ؟ ومىردە باسقا دا قىزىقتى  ماماندىقتار  مەن قىزمەتتەر بار ەمەس پە؟

– ەڭ الدىمەن اتام، كەيىن اكەم، ەندى مەن وسى ىسپەن شۇعىلدانىپ ءجۇرمىز. بۇل دا ۇرپاقتان-ۇرپاققا  جالعاسىپ كەلە جاتىر.

مىنا وقيعا ورىن العانعا دەيىن قايىرىمدىلىقپەن اينالىسامىن دەپ  ويلاماعان دا  ەكەنمىن. وزگەلەر سياقتى مەن دە قاراپايىم كۇن كەشىپ، ەشتەڭەنى، ەشكىمدى ويلاماي جۇرە بەردىم. ءبىر كۇنى بەلگىلى ءبىر قالادا بولعان جاعداي ءبارىن وزگەرتتى. بارعان قالامدا بەلگىسىز بىرەۋلەر سومكەمدى اقشالارمەن قوسا ۇرلاپ كەتتى. قولىمدا اقشام دا، ۇيالى تەلەفونىم دا جوق. سول ساتتە، جانىمداعى ءبىر ادام گازەت قاراپ وتىر ەكەن. «نە ىستەپ وتىرسىز؟» دەگەن سۇراعىما: «جۇمىس ىزدەپ وتىرمىن» دەگەن جاۋاپ بەردى. ءبىراز ويلانا كەلە ول كىسىدەن گازەتىن  سۇراپ، مەن دە قاراي باستادىم. كوزىم بىردەن حابارلاندىرۋعا تۇسە كەتتى. وندا: «دەنساۋلىعىندا اقاۋى بار بالاعا كۇتۋشى قاجەت» دەپ جازىلىپ، ءنومىرى كورسەتىلگەن ەكەن. جانىمدا وتىرعان ادامنان ۇيالى تەلەفونىن سۇرادىم دا، كورسەتىلگەن نومىرگە حابارلاستىم. تەلەفون تۇتقاسىن العان ادام مەكەن-جايىن ايتىپ، كەزدەسەتىن بولىپ كەلىستىك. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن ۇيىنە بارىپ، بالانى كوردىم. بالا دتسپ-داۋنا اۋرۋىمەن اۋىراتىن بولىپ شىقتى. ولار راشيد جانە راۆيل دەگەن ەگىز بالالار ەكەن. بىرەۋىنىڭ دەنى ساۋ، دەنساۋلىعىندا كىناراتى جوق بولسا، ەكىنشىسىندە كەرىسىنشە سىرقات بار. بالا توسەكتە جاتىپ كوزىن جىپىلىقتاتىپ، قولىن عانا قيمىلداتىپ قويادى.

مەنى تاڭعالدىرعانى، ناماز ۋاقىتى كىرگەن ساتتە بالاقاي جىلاي باستايدى. كۇنىنە وقىلاتىن بەس ۋاقىتقى نامازدا بالا اۋىرسا دا ورنىنان تۇرىپ، ازاننىڭ داۋسىن ەستي سالا جىلايدى. ءوز باسىم بۇل بالانى اۋرۋ ەمەس دەپ ءتۇيدىم. اۋرۋ بولسا دا اللانىڭ قۇدىرەتىن سەزىپ، جاراتۋشىسىنىڭ كىم ەكەنىن ساناسىمەن ۇعىپ تۇر. مىنە، سول ساتتەن باستاپ ويىم وزگەرىپ، جاڭا قادام باستاۋدى ءجون كوردىم. الەم بويىنشا قانشاما اۋرۋ بالالار بار، سونىڭ بارلىعىنا كومەكتەسۋىم قاجەت دەپ شەشتىم. ەشكىمنىڭ باسىنا بۇل اۋرۋدى بەرمەسە ەكەن دەيمىن... الايدا، ءبارى اللانىڭ قالاۋىمەن عوي. بىراق مەن بالالارعا قولىمنان كەلگەنشە كومەكتەسۋدى ۇيعارىپ، سوعان بەكىندىم.

مەنىڭ باسىمنان جول اپاتى، ءتۇرلى قيىن وتالار، ءتىپتى ءومىر سۇرگىڭ كەلمەيتىن كوز جاسقا ەرىك بەرەتىن كۇردەلى كەزدەر ءوتتى. قانداي جاعداي ورىن السا دا قۇدىرەتتى اللا مەنى ومىرگە قايتارا بەردى، قايتارا بەردى. سول ساتتە  «نەگە اللا مەنى ومىرگە قايتارا بەرەدى» دەگەن سۇراقتار مازا بەرمەيتىن. بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن كوپ ويلاناتىنمىن. الايدا، جاۋاپتى ءدال وسى بالالاردان تاپقاندايمىن. ولاردىڭ كوزدەرىنەن اللانىڭ ماعان نە سەبەپتى ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىك بەرگەنىن ءتۇسىندىم. مەنىڭ ماقساتىم دا، جۇمىسىم دا بالالارعا قامقور بولۋ، كومەك قولىن سوزۋ.

- ءسىز تەك دتسپ-مەن اۋىراتىن بالالارعا عانا كومەكتەسەسىز بە؟ الدە باسقا دا بالالارعا قامقورلىق جاسايسىز با؟

– جوق، ماعان اتا-انالار حابارلاسىپ باسقا دا اۋرۋمەن اۋىراتىن بالالاردىڭ جاعدايىن ايتىپ، كومەك سۇرايدى. مەن ولارعا دا كومەكتەسەمىن. بىراق، مەن كومەكتىڭ باسىم كوپشىلىگىن دتسپ-داۋن اۋرۋىمەن اۋىراتىن بابالارعا ارنايمىن. سەبەبى، ءدال وسى بالالار قانشاما ادامنىڭ اراسىنان ۇيلەرىنە بارا قالعاندا  مەنى بىردەن تانىپ تۇرادى. تاعى ءبىر سەبەپ، مەنىڭ دە جۇرەگىمنىڭ اقاۋى بولىپ اۋىرعانمىن. دارىگەرلەر كۇدەرىن ۇزسە دە، ەكى بىردەي قيىن وتا جاساتىپ، اللانىڭ قالاۋىمەن بۇگىنگى كۇنگە جەتىپ وتىرمىن.  دتسپ-داۋنا، ونىڭ ىشىندە جۇرەك كەسەلى بار بالالارعا كوبىرەك كوڭىل ءبولىپ، ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىكتىڭ بار ەكەندىگىن دالەلدەپ كومەك بەرۋدەن ايانبايمىن.  دەگەنمەن، باسقا بالالارعا دا  كومەكتەسەمىن.

– كەي ادامدار دتسپ بولعان بالالار كوپ نارسەنى تۇسىنبەيدى، سەزىنبەيدى دەپ جاتادى. شىنىندا سولاي ما؟

– دتسپ-داۋن اۋرۋمەن اۋىراتىن بالالار بارلىعىن دا سەزەدى. ولار ءسىزدى وزگە ساۋ ادامعا قاراعاندا 100 ەسە ءتۇسىنىپ، ءسىزدىڭ ايتايىن دەگەنىڭىزدى، ويىڭىزدى، ءتىپتى كوڭىل-كۇيىڭىزدى الىستان-اق بايقاپ، ۇعىپ قويادى. ءبىر كۇنى ءبىر بالاعا بارىپ ەدىم، توقتاۋسىز جىلاپ جاتىر ەكەن. نە اتا-اناسىنا نە دارىگەرگە كونەر ەمەس. بالاعا سويلەپ، اڭگىمە ايتىپ وتىرمىن، ال ول كوزدەرىن عانا جىپىلىقتاتىپ ماعان قاراپ وتىر. ۇيالى تەلەفونىمدى الدىم دا، ىشىندەگى ءبىر ءمۋلتفيلمدى بالاقايعا كورسەتتىم، اۋىرۋى جانىنا باتىپ ەشكىمگە باعىنباي، توقتاۋسىز جىلاعان بالا ساپ تيىلدى. ءمۋلتفيلمدى اسا ءبىر تاڭدانىسپەن، قىزىعا، اياعىنا دەيىن كوردى. كورىپ بولعاننان كەيىن ماعان قاراپ ىممەن عانا قايتادان قوسىپ بەرۋىمدى ءوتىندى. سەنەسىز بە، بالاقاي ونى ۇيىقتاعانعا دەيىن 10 رەت قايتالاپ كوردى. اتا-اناسىنا ءمۋلتفيلمدى كوشىرىپ الىپ، «اۋىرىپ قاتتى قينالعان ساتىندە  كورسەتىڭزىدەرشى» دەپ ەدىم، ونشا ەلەگەن جوق. الايدا، 3 كۇننەن سوڭ اتا-اناسى حابارلاسىپ ءمۋلتفيلمنىڭ اتىن سۇراپ، «مۇمكىن بولسا سول ديسكىنى ساتىپ الىپ، بىزگە جىبەرىڭىزشى، بالانى تىنىشتاندىرا الماي جاتىرمىز»، – دەدى. ديسكىنى سالىپ جىبەردىم.

ناۋقاس بالالار ۇيىنە بارعان كەزىمدە داۋسىمدى ەستي سالا  مەنى ىزدەپ جان-جاعىنا كوز جۇگىرتە باستايدى، تاپقان ساتتە جانارى جايناپ شىعا كەلەدى. ولاردىڭ قولدارى ەشتەڭەنى دە سەزبەيدى دەپ جاتادى عوي، بىراق ولاي ەمەس. ولار ءبارىن سەزەدى. جانىنا وتىرعان كەزدە  شاشىمدى قولىمەن تارتىپ، «ماعان قاراشى» دەگەندەي سىڭاي تانىتادى. بۇل جاعدايعا ءوزىم دە تاڭعالىپ، اينالامداعىلارعا ايتسام بارلىعى دەرلىك كۇلىپ، سەنبەي، «ولار ەشتەڭەنى سەزبەيدى» دەيدى. تاعى دا ايتامىن، ولار بارلىعىن دا سەزەدى.

– ءسىز كوپتەگەن ناۋقاس بالالارعا كومەكتەسىپسىز. سولاردىڭ ىشىندە ساۋىققان، دەنساۋلىعى قالپىنا كەلگەن بالالار بار ما؟

– ارينە بار. سونىڭ ءبىرى – ولجاس ەسىمدى بالاقاي. دياگنوزى دتسپ-داۋنا جانە جۇرەگىنە 7 رەت وتا جاسالعان. اناسىنىڭ اياعى اۋىر كەزىندە دارىگەرلەر ەسكەرتىپ، بالانىڭ دتسپ-داۋنا بولاتىنىن ايتقان. الايدا، اناسى بۇل سوزدەرگە سەنبەي، بوسانادى دا، ەڭ العاش بالانى كورگەندە «قابىلدامايمىن» دەپ كەتىپ قالادى. تەك اكەسى كەرى شەگىنبەي، بالاعا ءوزى قامقورلىق جاسايدى. ولجاسپەن ءوز جۇرەگىمە وتا جاساتىپ جۇرگەن كەزىمدە اۋرۋحانادا تانىستىم. بۇل بالانى باقىلاپ جۇرگەنىمە 12 جىل بولدى. قازىرگى تاڭدا قولدارىن قيمىلداتا الادى، قولىمەن قاسىقتى ۇستاپ، وزىنە كەرەكتىسىن الىپ جەي الاتىن دەڭگەيگە جەتتى. شۇكىر، وزگەرىس بار. ول الماتىدا تۇرادى. تەك اللاعا سەنىپ، بارىنشا سابىرلى، ءتوزىمدى بولۋ قاجەت. سونىمەن قاتار 6-7 وتا جاساتقان بالالار بار، ولاردىڭ دا ناتيجەسى ايتارلىقتاي.

– نە سەبەپتى تەك قانا بالالارعا قامقورلىق جاسايسىز؟ قوعامدا مۇقتاج جاندار از ەمەس قوي؟

– بالالاردى تاڭداعان سەبەبىم – ولار ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز. كەز-كەلگەن ەلدىڭ بولاشاعى ءدال وسى بالالار. دەنى ساۋ مەملەكەت بولۋ ءۇشىن دەنى ساۋ بالالار بولۋ كەرەك. تەك سوندا عانا مەملەكەت گۇلدەنەدى، داميدى.

– قازاقستانداعى بالالارعا كومەك كورسەتۋدى قاي جىلداردان باستادىڭىز؟

– ماسكەۋ، نوۆوسيبيرسك، گەرمانيا جانە ت.ب ەلدەردەگى بالالارعا كومەك قولىن سوزامىن. بىراق، كومەكتىڭ باسىم كوپشىلىگىن ءدال وسى قازاقستانداعى بالالارعا جاساۋدامىن. مەن بالالاردى ۇلتىنا، اتا-اناسىنا قاراپ تاڭدامايمىن، ولار مەن ءۇشىن بىردەي. باسقا قالادان، باسقا ۇلتتان دەپ ەشكىمدى ءبولىپ-جارمايمىن. 6 جىل بۇرىن قازاقستانعا كەلگەنمىن.  قازاقستان بويىنشا كومەكتەسىپ جۇرگەن بالالار سانى – 600. ولار – ءوزىم بارىپ جۇرگەن، ءارى مەنى تانيتىن بالالار. تەك قالا، اۋدانداردا عانا ەمەس شەتكى، الىس اۋىلداردا دا بار.

– قازاقستاننان شەتەلگە اپارىپ، وتا جاساتىپ قايتقان بالالار بار ما؟

– قۇجاتتارى دايىندالدى، ناۋرىزدا گەرمانياعا اپارۋعا ءتيىستى 3 بالا بار. كاناداعا بارىپ ەمدەلگەن اق قان اۋرۋىمەن اۋىراتىن بالالاردىڭ سانى 7, قىتايعا اپاراتىن بالالارىم دا بار. ول بالالارعا مەملەكەت تاراپىنان كۆوتا اشىلۋىن قاداعالاپ، دارىگەرلەر تاۋىپ، اياقتارىنان تىك تۇرىپ كەتكەنشە قارجىمەن ءوزىم قامتاماسىز ەتەمىن. كەيدە، ەمدەمەيمىز دەپ باس تارتاتىن ادامدار دا بار. بىراق ءبىر اتا بار، ونىڭ بىلىكتى دەگەن پروفەسسورلاردان ەشتەڭەسى كەم ەمەس. ونى ايتىپ وتىرعان سەبەبىم، مەديتسينا ەمگە قاۋقارسىز بولعاندا، حالىقتىق ەمگە جۇگىنەتىن كەزدەرىم كوپ بولادى.

– سوندا، شەتەلدىك دارىگەرلەردەن دە كەڭەس الىپ تۇراسىز عوي؟

– مىسالى، ءبىر بالانىڭ كوزىنىڭ قاراشىعى ۇلعايىپ كەتكەن ەكەن. بىراق وعان ەشقانداي ناقتى دياگنوزدى قويا الماعان كەزدە، سول جاققا حابارلاسىپ «نە ىستەۋگە بولادى، بۇل نە» دەپ ءبىلىپ، ارنايى كەڭەستەر العانبىز.

– ەلىمىزدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ ورگاندارىمەن بايلانىسىڭىز بار ما؟

– ءيا، ارينە. دارىگەرلەرمەن تىكەلەي بايلانىستامىن، ءتىپتى ءوزىم دە بارىپ تۇرامىن.

– ءسىزدى اتا-انالار وزدەرى تاۋىپ، حابارلاسا ما الدە ءوزىڭىز ىزدەپ تاباسىز با؟

– ەڭ العاش ءبىر بالاعا كومەكتەستىم، سودان باستاپ ەكىنشى، ءۇشىنشىسى... ارى قاراي كوبەيە بەردى. اتا-انالار وزدەرى تاۋىپ، حابارلاسىپ قانداي كومەك قاجەت ەكەندىگىن ايتادى. مەنى بالالاردىڭ كۇتەتىنىن سەزەمىن.

– بالالارعا بەلگىلى ءبىر مەرزىم بەلگىلەپ بارىپ تۇراسىز با؟

– مەندە بالالارعا بارۋعا ارنالعان ارنايى كۇن ءتارتىبى جوق. اللا مەنىڭ  قاي جەرگە بارۋىمدى قالايدى مەن سوندا بارامىن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، اللا ماعان جول كورسەتەدى. كەيدە اتا-انالار: «بالامىز تىنىمسىزدانىپ كونبەي جاتىر، دارىلەرى ءبىتىپ بارادى» دەپ تە حابارلاسادى. سول ساتتە بالاپاندارعا جول تارتامىن. ال بىلايىنشا  «مىنا بالاعا مىنا كۇنى، باسقا كۇنى وزگە بالاعا بارۋىم كەرەك» دەپ تاڭدامايمىن. الماتى وبلىسىنان باستاپ كوكشەتاۋعا دەيىن ارالاپ شىعامىن.

– قازاقستاننىڭ قاي وبلىستارىنا ءجيى بارىپ تۇراسىز؟

– الماتى وبلىسى، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، اقتوبە، اتىراۋ، شىعىس قازاقستان وبلىستارىنان باستاپ، سوڭعى نۇكتە كوكشەتاۋمەن اياقتالادى.

– بالالارعا ناقتى قانداي كومەك كورسەتەسىز؟ دارىگەر اپاراسىز با، دارىمەن قامتاماسىز ەتەسىز بە الدە تەك قارجىلاي كومەك جاسايسىز با؟

– مەنىڭ ماقساتىم – بالالار ناقتى نەگە مۇقتاج بولسا سونى ورىنداۋ. ماسەلەن، بىرەۋلەرىنە قارجىلاي كومەك قاجەت بولسا، ەندى بىرەۋلەرىنىڭ دارىگەرگە بارۋعا جاعدايلارى جەتپەي جاتادى. سونداي ساتتەردە ارنايى پروفەسسوردى، بىلىكتى دارىگەرلەردى ىزدەيمىن. ۇيلەرىنە بارىپ بالالاردى الماتى، استانا قالاسىنداعى تاڭداۋلى پروفەسسور-دارىگەرلەرگە اپارامىن. قاجەتتى ءدارى-دارمەكتەرىن الىپ بەرەمىن. ول دارىلەردىڭ بارلىعى دەرلىك شەتەلدەن الىنادى. كەيبىرەۋىنە كۇتۋشى قاجەت جاعدايدا ارنايى قىزمەتكەر جالدايمىن، ماسساجيستەردى شاقىرامىن. بىراق، كومەكتىڭ باسىم كوپشىلىگىن قارجىلاي جاسايمىن.  ءبىر سوزبەن ايتقاندا قولىمنان نە كەلسە، سونىڭ بارلىعىمەن كومەكتەسەمىن.

– ءسىز كوپتەگەن قالا، اۋىلداردى ءوزىڭىز ارالايدى ەكەنسىز، قورىقپايسىز با، قينالمايسىز با؟

– مەن ەشكىمەن ءوزىمدى ەرەكشەلەپ كورسەتكىم كەلمەيدى ءارى مەنى كوپشىلىك بايقاماسا ەكەن دەيمىن. بارلىعىن قۇپيا جاسايمىن. كەيدە ءوزىمنىڭ كولىگىممەن شىقسام، كەيدە بالالاردىڭ ىڭعايىنا قاراي ارنايى كولىك، ۇشاق، پويىزبەن باراتىن  كەزدەر دە بولادى. ول باراتىن جەردىڭ ۇزاقتىعىنا بايلانىستى. باسىم بولىگىندە ءوز كولىگىممەن شىعۋدى ءجون كورەمىن. ارينە، جول ءجۇرۋ قيىنداۋ شارشاپ تا قالاسىڭ. بىراق جانىمدا ارنايى ماعان كومەكتەسەتىن ادامدار بولادى. ولار – مەنىڭ جاقىندارىم، قيىن كەزدە تاستاپ كەتپەيتىن جاندار.

– ساپار بارىسىندا قاتتى قينالعان كەزدەرىڭىز بولدى ما؟

– ءسوزدىڭ شىنىنا كەلگەندە، ونداي جاعدايلار ورىن العان جوق. سەبەبى، مەن ەشكىمگە جاماندىق جاسامايمىن جانە ونى جاراتۋشى اللا بىلەدى. مۇمكىن سودان دا بولار مەن ءۇشىن اللا تاراپىنان ۇلكەن كومەكتىڭ بارى سەزىلىپ تۇرادى. ادامدار ماعان ىلتيپاتمەن، قۋانىشپەن كومەك كورسەتۋگە ءازىر تۇرادى.

– ساپار بارىسىندا ەستە قالعان، اسەر العان وقيعالار كوپ بولعان شىعار...

– ونداي ساتتەردى ايتار بولسام شەگىنە جەتە الماسپىن. ونىڭ بارلىعى تەك جاقسى نارسەلەر. ءتىزىپ ايتسام ءبىر كىتاپقا تاتيتىن ءتۇرى بار.

– تىم بولماسا بىرەۋىن ايتساڭىزشى؟...

– جاقسى(كۇلەدى) الماتىدان اقتاۋعا جول جۇرمەك بولىپ پويىزعا (پلاتسكارتكا) وتىردىم. سول ۋاقىتقا دەيىن پلاتسكارتپەن ءجۇرىپ كورمەپپىن. ارقاشان الدىن-الا تاپسىرىس بەرىپ، ۋ-شۋى جوق، ىڭعايلى كۋپەگە عانا بيلەت الاتىنمىن. ال وسى جولى پلاتسكارتقا وتىردىم. جان-جاعىما قاراسام، ادام وتە كوپ، ارلى-بەرلى جۇرگەن ساۋداگەرلەر. ول كەزدە شاشىم ۇزىن ەدى، كيىمىم وزگەلەردەن ەرەكشەلەنىپ تۇرعان بولۋى كەرەك، ءبارىنىڭ كوزى مەندە بولدى. بارلىعى جاقىنداپ كەلىپ مەنىمەن سۋرەتكە ءتۇسىپ جاتىر. مەن اڭ-تاڭمىن. «قاي كانالدا جۇمىس جاسايسىز؟ قانداي باعدارلاما جۇرگىزەسىز؟» – دەگەن سۇراقتار قويىلىپ جاتىر. مەن بولسام «جو-جوق، مەن ەشقانداي دا كانالدا جۇمىس اتقارمايمىن، باعدارلاما دا جۇرگىزبەيمىن» دەپ اقتالدىم كەلىپ. «مەن دە سىزدەر سياقتى قاراپايىم اداممىن عوي، بىراق نەگە ماعان وسىنداي سۇراق قويىپ جاتىرسىزدار» دەپ سۇرادىم. ولار «ءسىزدىڭ كيىمىڭىز ەرەكشە، باسقاشا ەكەن. سول سەبەپتى ءسىزدى قانداي دا ءبىر ارنادا قىزمەت اتقارادى دەپ ويلادىق» دەستى. مەن: «سوندا قالاي كيىنۋىم كەرەك؟ مەن دە سىزدەر سياقتى جۇرت نازارىنا ىلىكپەيتىندەي قانداي كيىم كيۋىم قاجەت؟» – دەپ سۇرادىم، ىلە-شالا ءبىر كىسى: «ءسىز قانداي كيىم كيسەڭىز دە ءبارىبىر وزگەلەردەن ەرەكشەلەنىپ تۇراسىز»، – دەدى. ال مەن «قاراپايىم اداممىن، ەشكىمنەن ەشتەڭەم ارتىق ەمەس قوي، نەلىكتەن، نەگە بۇلاي بولدى؟» – دەپ ويلاۋمەن بولدىم. نە كەرەك، جول بويى پويىزعا مىنگەن حالىق مەنىمەن سۋرەتكە تۇسۋمەن بولدى. سوڭىندا مەن قانداي كيىم كيسەم دە ءبارىبىر بىردەن كوزگە تۇسەتىنىمدى ءتۇسىندىم.

– وسى ۋاقىتقا دەيىن ءوزىڭىز جاساعان وسىنشاما اۋقىمدى جۇمىستاردى جۇرتقا جاريالاپ ايتتىڭىز با؟ سىزدەن سۇحبات العىسى كەلەتىن باق وكىلدەرى دە از ەمەس شىعار؟

– دۇرىس ايتاسىز، جۋرناليستەر سۇحبات العىسى كەلگەن نيەتتەرىن ءبىلدىرىپ، وتە كوپ حابارلاسادى. ءتىپتى بەلورۋس ەلىنەن دە كەلىپ ماعان ارنايى سۇحبات بەرۋدى وتىنگەن بولاتىن. الايدا، مەن وسى ۋاقىتقا دەيىن ەشكىمگە سۇحبات بەرىپ، بار ءمان-جايدى تولىق اشىپ ايتقان ەمەسپىن. قازاقستاننىڭ جارنامامەن اينالىسىپ جۇرگەن پروديۋسسەرلەرى دە سۇحبات العىسى كەلدى. مەنىڭ كوزىمنىڭ ءتۇسى وزگەشە، ولار سونى  جارنامالاۋدى ويلادى. مەن كوزىمدى جارنامالاماق تۇگىلى، ونداي نيەتتى ادامدارعا جولاماس تا ەدىم. ولاردىڭ ويى دا، ماقساتى دا باسقا، وزگە نارسەنى كوكسەگەندەر.

كەزىندە مەنەن سۇراعاندارعا: «مەن تەك ءبىر ادامعا عانا سۇحبات بەرەمىن. ول – جۋرناليست جارقىن سالەنۇلى» دەپ جاۋاپ بەرەتىنمىن. بىراق ول ادامدى 2-3 جىل بۇرىن ءبىر-اق رەت كوردىم. ودان كەيىن كورگەن ەمەسپىن. «تەك سول ادامعا عانا سۇحبات بەرەمىن» دەگەنىم قىزىق شىعار؟  سول كەزدە مەن ول ادامنىڭ جان-دۇنيەسىن كوردىم. ول – سونداي تازا جان، ارتىق جامان ويى جوق، ماقساتى دا، باعىتى دا وزگەشە بولاتىن. سولاي بىرنەشە جىل ءوتتى. مىنە، سالەنۇلى جارقىندى كەزدەستىرىپ وتىرمىن. بۇل – تاعدىر.

– اللاعا شۇكىر، راقمەت! قازاقستاندا دوستارىڭىز بار ما؟

– «قازاقستاندا تۇراسىڭ، قازاقستاننىڭ سۋىن ىشەسىڭ، نەگە قازاقشا سويلەمەيسىڭ» دەيتىندەر دە بولادى. الايدا، ءبىر رەت وسى ماسەلەدە كۇيىنگەن كەزىم بولعان. ءتىپتى ەسكە دە العىڭ كەلمەيدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا،  قازاقستاندا دوس تابۋ وتە قيىن. قازاقستاندا دوستارىم جوق. ارينە، ماعان كومەكتەسەتىن، قولۇشىن بەرۋگە ءازىر تۇراتىن جاندار جەتەرلىك. ولارعا العىسىم شەكسىز. كەيدە سول كىسىلەر ارقىلى بەلگىلى ءبىر جاعدايدى شەشكىزۋ ماقساتىندا حابارلاسقىزىپ كومەكتەرىنە جۇگىنەمىن. الايدا، بارلىق نارسەنى مەن ءوزىم جالعىز جاسايمىن.

– قازاقستاننان باسقا تاعى قاي مەملەكەتتەرگە ءجيى بارىپ كومەك كورسەتەسىز؟

– ماسكەۋدە مەن ارنايى بارىپ تۇراتىن بالالار بار، سونىمەن قاتار نوۆوسيبيرسك، گەرمانيا، ميۋنحەن، مينسك، بەلورۋسيا، باشقۇرت جانە قازاقستان مەملەكەتتەرى.

– ەڭ باستى جانە كوپتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ساۋالدىڭ ءبىرى: كومەككە جۇمسايتىن اقشانى قالاي تاباسىز؟(ەگەر قۇپيا بولماسا...)

– مەنىڭ اتا-انام كەدەي وتباسى ەمەس، بارشىلىقتا ءومىر سۇرەدى. وتباسىمىزدا تەك اعام، مەن جانە ءىنىم عانا. اتا-انام اقشانى جاقسى تابادى. الايدا، مەن اتا-انامنان اقشا سۇراپ كورگەن ەمەسپىن. تەك اۋىر وتاعا ميلليونداپ قارجى قاجەت بولعاندا عانا ەرىكسىز كومەك سۇرايمىن. نەگىزىندە، ەڭبەك ەتىپ قارجىنى ماڭداي تەرىممەن تابامىن. ءتۇرلى ءتاتتى دامدەردى ءپىسىرىپ، دۇكەندەرگە وتكىزەمىن. ولاردان ازدى-كوپتى اقشا الامىن دا، ونى جينايمىن. جينالعان قارجىنى بالالارعا جۇمسايمىن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، جوق نارسەدەن باردى جاساۋعا ۇمتىلامىن.

– ايتپاقشى، ءسىزدى «تاماقتى وتە ءدامدى پىسىرەدى» دەپ ەستىدىم. كاسىبىڭىز بولعاندىقتان با؟

– كەز-كەلگەن ادام تۇنىپ تۇرعان تالانت. بىرەۋى جاقسىلاپ ءان سالادى، ەندى بىرەۋى سۋرەتتى كەرەمەت سالادى، تىگىن تىگەدى، ت.ب. ال مەندە اللادان بەرىلگەن ۇلكەن سىي –  وسىلاي تاعامدار جاساۋ. ونىڭ بارلىعىن ماحابباتپەن جاسايمىن. ءدامدى باۋىرساق ءپىسىرۋ ءۇشىن وتە كوپ ەڭبەك ەتۋ كەرەك. ياعني، مەيىرىمىڭدى، ماحابباتىڭدى اياماۋىڭ كەرەك. ماسەلەن، باۋىرساقتى جەپ تۇرعان ادام مىندەتتى تۇردە «ءدال وسىنداي باۋىرساقى جەمەپ ەدىم، ءدامى ءتىل ۇيىرەدى» دەپ ايتاتىن دارەجەگە جەتۋ قاجەت. ەگەر سولاي ايتىلعان بولسا، ءسىزدىڭ باۋىرساعىڭىز رياسىز ماحابباتپەن جاسالىپ، دايىندالدى دەگەن ءسوز.

– ءسىزدىڭ قايىرىمدىلىقتى اللانىڭ رازىلىعى ءۇشىن، بالاقايلارعا قۋانىش سىيلاۋ ءۇشىن جاسايتىنىڭىزدى جاقسى بىلەمىز. دەسەك تە، وسى ءىسىڭىز ءۇشىن العىس ايتىپ، ءىلتيپات بىلدىرگەندەر بولدى ما؟

– بالالاردىڭ اتا-انالارى ۇنەمى العىستارىن ايتىپ، قولدارىنداعى بارىمەن بولىسكىلەرى كەلىپ تۇرادى. الايدا، مەن ولاردان باس تارتامىن. ول كىسىلەردەن كەرەك العىس – مەن ءۇشىن دۇعادا بولۋ. دۇعا جاساعانى مەن ءۇشىن باعا جەتپەس العىستىڭ ءبىرى بولماق. ولاردان بريلليانت تاسى بار ساقينانى دا، ىشىك-توندى دا، ءتۇرلى باعالى سىيلىقتاردى دا كۇتپەيمىن. تەك مەن ءۇشىن دۇعا جاساسا بولعانى. «اپتادا قاسيەتتى ءبىر كۇن بار، ول – جۇما. سول كۇنى مەشىتكە بارىپ قۇران وقىڭىزدار، مەنىڭ دەنساۋلىعىم ءۇشىن دۇعا تىلەڭىزدەر، مەن ءۇشىن كەرەگى وسى» دەيمىن. اللانىڭ ارقاسىندا، ءدال سول كىسىلەردىڭ دۇعالارىنىڭ ارقاسىندا ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىن، ءتۇرلى قالالاردى ارالايمىن.

– جولدا كوپ جۇرەسىز، ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان پەندە بولعاسىن شارشايسىز، مىنە كوزىم كورىپ وتىر، اۋىرىپ قالىپسىز. سونداي ساتتە قولدى ءبىر-اق سىلتەپ «نەگە باسقا جۇمىسپەن اينالىسپاسقا» دەپ ويلايتىن كەزدەرىڭىز بولا ما؟

– جوق، اۋىرسام دا، شارشاسام دا قانداي جاعداي بولماسىن بۇل ءىستى ەشقاشان تاستامايمىن. سەبەبى، بۇل ءىستى اللا ماعان تاپسىردى. مەن جاقسىلىق جاسامايمىن، تەك قايىرىمدىلىقپەن اينالىسامىن. تەك سول عانا قايتارىمسىز. ادامدارعا كومەكتەسۋدەن، جولعا شىعۋدان شارشاعان ەمەسپىن. كەرىسىنشە، بالالارعا دەپ جولعا شىقسام، ولاردى كورسەم ەرىك-جىگەر پايدا بولادى. ودان دا كوپ كومەك كورسەتكىم كەلەدى. ارينە، اۋىرعان ساتتەرىم بولىپ تۇرادى. مىسالى، قازىر اياعىمدى باسىپ تۇرا الماي وتىرسام دا، اللانىڭ كومەگىمەن، اتا-انالاردىڭ دۇعالارىنىڭ ارقاسىندا وسى جەردە وتىرمىن. دەنساۋلىعىم جاقسى بولعاندا تاعى دا بالالارعا جول تارتامىن، ارالايمىن، كومەكتەسەمىن.

– جەكە ءومىرىڭىز جايلى ويلامايسىز با سوندا؟

– كوپ جاعدايدا مەن ارقىلى ءۇي سالىپ العىسى كەلگەندەر، مەنىڭ بەدەلىممەن كەرەمەت ءومىر ءسۇرىپ، كولىك، ءتۇرلى زاتتارعا يە بولعىسى كەلگەندەر بولدى. مەن ءوزىمنىڭ جەكە ءومىرىم جايلى ويلاعىم كەلمەيدى. مەن ءۇشىن  باعالىسى – بالالار. سول كىشكەنتاي بالاپاندارسىز ءومىرىمنىڭ ءمانى جوق. اينالامدا ءتۇرلى ادامدار بار، ويلايتىندارى جاقسى ءۇي مەن قىمبات كولىك قانا.

– قازاقتا «سىرت كوز – سىنشى» دەگەن بار. قازاقستاندى كوپ ارالايمىن دەدىڭىز، سول كەزدە ءبىزدىڭ قازاقتاردىڭ بويىنان سۇيسىندىرگەن جاقسى قاسيەتتەر مەن كوڭىلىڭىز تولماعان قانداي جاعدايلاردى بايقادىڭىز؟

– كەز-كەلگەن مەملەكەتتىڭ جاقسى جانە جامان جاقتارى بولادى. بار ەلدى ارالاپ شىقسام دا، 6 جىل قازاقستاندا تۇرىپ كەلەمىن جانە وسى ەلدىڭ سۋىن ءىشىپ، نانىن جەيمىن. قازاق حالقىنا ءدان ريزامىن. سەبەبى، ارقاشان ماعان قولداۋ كورسەتىپ، دەمەپ وتىرادى. بىرىنشىدەن، قازاق حالقى وتە ءتوزىمدى بولسا، ەكىنشىدەن، قوناقجاي. مەن ءۇشىن ولاردىڭ ءدال وسى ەكى قاسيەتى باعالى.  انانى-مىنانى ءبولىپ جارىپ ايتقىم كەلمەيدى. دەسەك تە، كەمشىل تۇستار بارشىلىق. وكىنىشكە وراي، سىزدەردە جاستارعا تۋرا جول سىلتەپ، باعىت كورسەتەر اقساقالدار كەڭەسى جوق. جاستار وتە جەڭىل ويلاۋعا بەيىم تۇرادى ءارى بۇگىن بار بولسا، ەرتەڭ جوق دەگەن پىكىردە. مىناداي ءبىر وقيعا بولدى:  ءبىر بالاقايدىڭ اكەسى مەنەن: «ءسىز وزگە مەملەكەتتەن كەلگەنسىز. دەيتۇرعانمەن ءدال وسى قازاق بالالارى ءۇشىن قولىڭىزدان كەلگەن كومەكتى اياماي كورسەتەسىز، قاراپايىم ءجۇرىپ-تۇراسىز. نەگە بىزدەگى بەدەلدى دەگەن گەنەرالداردىڭ قىزدارى كىشكەنتايلارعا كومەكتەسپەيدى ەكەن؟» – دەپ سۇرادى. ال مەن: «ونىڭ بار قۇپياسى – تاربيەدە. «ۇيادا نە كورسە، ۇشقاندا سونى ىلەدى» دەگەن ءسوز تۋرا ايتىلعان. سەبەبى، اتا-اناسىنان دۇرىس تاربيە الماعان ادامنان جاقسى قادامدار كۇتۋ بەكەرشىلىك» دەپ جاۋاپ بەردىم.

– سوندا اتا-اناڭىز سىزگە قانداي تاربيە بەردى؟

– اكەم دە، انام دا اسكەري ادامدار. ءارى بىزدە وتە قاتال تاربيە، ءتارتىپ بولدى. «ەگەر ماقسات قويا بىلەتىن بولساڭ، وعان جەتە ءبىلۋ قاجەت. كەز-كەلگەنگە جاقسىلىق جاسا دا، قايتارىمىن ۇمىتىپ كەت، كۇتپە. جاساعان جاقسىلىعىڭ كۇندەردىڭ كۇنىندە باسقا جولمەن ءوزىڭدى تاۋىپ كەلەتىنىنە سەن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قاراپايىم بول، ادامداردىڭ جانىن تۇسىنە ءبىل جانە ءوزىنىڭ تاراپىڭنان تەك جاقسىلىقتار قالدىر» دەپ ۇيرەتىپ كەلدى.  جاسىم 30-عا تاياسا دا، اتا-انام ءۇشىن بالادايمىن. ءالى دە بولسا  تۋرا جول كوسەتىپ، تاربيەلەرىن بەرىپ وتىر.

– دەگەنمەن، قىز بالاسىسىز، اتا-اناڭىز  جالعىز ءوزىڭىزدى الىسقا جىبەرگىسى كەلمەيتىن شىعار؟

– اكەم باسىندا قارسى بولعان. «سەن بىزدەن الىس كەتتىڭ، قينالاسىڭ عوي» دەگەن سوزدەردى ءجيى ايتاتىن. وتباسىمدا جالعىز قىز بولعاندىقتان ولارعا قيىن بولدى. ءالى كۇنگە دەيىن ۋايىمدايدى، حابارلاسىپ جاعدايىمدى ءبىلىپ تۇرادى. الايدا، اكەم اسكەري ادام بولعاندىقتان، اداسىپ، قيىنشىلىقتار بولىپ قالماسىن دەگەن نيەتپەن جانىما ءبىر ادامدى قوسا جىبەرەدى.

– وتباسىڭىز جايلى تولىعىراق ايتىپ بەرسەڭىز؟

– مەنىڭ اتام مەن اپام بار. اتام – سالاي (ەگىزدىڭ سىڭارى). سالايدان اكەم – انۆار. اكەم جالعىز ۇل جانە ول كىسىدەن – سانجارحان، كىشى ءىنىم مۋسليم، مەن – جان مەرالي. اكەم اسكەري ادام، گەنەرال-مويور، قازىرگى تاڭدا دەمالىستا. اتام اقساقالدار كەڭەسىندە. ءبىز – سۇلتانداردىڭ  مۇراگەرلەرىمىز. بىراق، بۇل مەن ءۇشىن اتاق-داڭق ەمەس. مەن باستىسى قاراپايىم اداممىن، وتباسىم دا سونداي.

– «سۇلتان اۋلەتىمىز» دەدىڭىز، تولىعىراق تارقاتىپ ايتىڭىزشى...

– ول ۇرپاقتان-ۇرپاققا بەرىلىپ وتىرادى. قازاقتاردا حاندىق ۇرپاقتان-ۇرپاققا بەرىلىپ وتىرعان بولسا، بىزدە سۇلتاندىق سولاي. ارعى اتام وتە بەدەلدى سۇلتان بولعان جانە ءالى كۇنگە دەيىن سۇلتان دەپ ەسەپتەلەدى. ال اتام اقساقالدار كەڭەسىندە. ول جەردە  جاستارعا بايلانىستى ءتۇرلى ماسەلەلەر قاراستىرىلادى. ماسەلەن، جاڭا ۇيلەنگەن وتباسى ءبىر-ەكى جىلدا، ءتىپتى بىرنەشە ايدان كەيىن دە اجىراسىپ جاتسا ەشكىم ءمان بەرمەي قويمايدى. بۇل ماسەلەنى كوتەرىپ، تالقىعا سالىپ، اجىراسۋدى بولدىرمايدى. مىنە، وسى ىستەرمەن سۇلتاندار، اقساقالدار اينالىسىپ، قولدان  كەلگەنشە ايانباي كومەكتەسەدى. جالپى ءبىزدىڭ تۇركىمەندە اجىراسۋ دەگەن نارسە جوق. ءارتۇرلى جاعدايلاردى  شەشەتىن اكىم، سوت، پروكۋرور دەگەندەر بىزدە دە بار. بىراق ولار تەك مەملەكەتكە قاتىستى نارسەلەردى عانا شەشەتىن بولسا، اقساقالدار حالىقتىڭ جاعدايى، تاربيە، جاستار، وتباسى ماسەلەسىن قاراستىرادى.

– «تۇركىمەننىڭ قىزدارى باسقا ۇلت وكىلدەرىنە تۇرمىسقا شىعۋعا بولمايدى» دەگەن ماسەلە زاڭدا كورسەتىلگەن دەپ ەستىدىم، سول راس پا؟

– بىزدە باسقا ۇلت وكىلىنە تۇرمىسقا شىعۋعا رۇقسات جوق. ەگەر باسقا ۇلتقا تۇرمىسقا شىعاتىن بولسا، ءتىپتى مۇسىلمان بولسا دا، شىققان ازاماتى قىزدىڭ ەلىنە سالىق تولەيدى.

– ءپالى، سوندا سالىقتىڭ مولشەرى قانشا؟ ول مەملەكەتكە تولەنە مە الدە قىزدىڭ اتا-اناسىنا بەرىلە ما؟

– سىزدەردىكىمەن ەسەپتەسەك، جىلىنا 20 000 دوللار. ونىڭ ارنايى ۋاقىت مولشەرى بار. مىسالى، 5 جىل دەگەندەي. ءيا، ارينە مەملەكەتكە بەرىلەدى. سەبەبى، تەگىن تۇرۋعا، وقۋعا، ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىكتى سولار جاسادى ەمەس پە؟ ءبىر سوزبەن ايتقاندا، تەگىن نارسە جوق.

– شەتەلدەردە كوپ جۇرەسىز، ءوز ەلىڭىزدە بولاسىز، قازاقستاندى ساعىناسىز با؟

– ءيا، ارينە. كەيدە ماسكەۋگە ەكى-ءۇش ايلاپ كەتكەن كەزدە ساعىنىپ تۇراسىڭ. قازاقستاننىڭ تۇپكىر-تۇپكىرىندە  مەن باراتىن بالالار بار. سونىمەن قاتار، ادامدارىن دا، مەن عاشىق بولعان بيىك تاۋلارىن دا ساعىنىپ كەتەمىن. مىسالى، جۇماعۇل اتا مەن ايشا اپام ءبار(وزى ەم الىپ جاتقان ءۇيدىڭ يەلەرى: اۆتور) مەن ول كىسىلەردى 2 جىل بويى كورگەم جوق. بىراق، ساعىنىپ، ءار كەز ايتىپ جۇرەتىنمىن. مەنى قالاي قارسى العاندىعىن، قانداي جىلى شىراي تانىتقانىن ۇمىتقان ەمەسپىن. جۇماعۇل اتاعا اللادان بەرىلگەن قابىلەتكە كەيدە تاڭ قالامىن. كەيبىرەۋلەر «دياگنوزدى كەرەمەت قويامىن» دەيدى دە، اۋزىنا كەلگەندەرىن ايتىپ، ءبىر قابىلداۋىنا 4000-5000 تەڭگە سۇرايتىندار بار. ال جۇماعۇل اتادا ونداي جوق، ول بارىنە كومەكتەسەدى. بۇل كىسىنى ەشقاشان ۇمىتقان ەمەسپىن جانە ۇمىتپايمىن دا. سونىمەن قاتار، اقتوبەدە اجار ەسىمدى اپام جانە باسقا قالادا روزا دەگەن اپام بار. ول كىسىلەر دە ادامداردى ەمدەيدى، كومەكتەسەدى. سول كىسىلەردى دە ساعىنامىن. ءدال وسىنداي ۇلكەن جۇرەكتى ادامدار مەنى قازاقستانعا تەزىرەك كەلۋىمە، ساعىنا جەتۋىمە سەبەپشى بولادى.

– ەگەر قازاقستان «بار جاعدايىڭىزدى جاسايمىز، وسىندا قالىڭىز» دەسە قالار ما ەدىڭىز؟

– ەگەر مەن قانداي دا ءبىر مەملەكەتتە قالامىن دەسەم، ماعان جاعدايىمدى جاساپ بەرە الادى. بىراق مەن تۇراقتى ءبىر مەكەندە قالعىم كەلمەيدى، كەرسىنشە بارلىق الەمدى ارالاعىم كەلەدى. مەن ەركىندىكتى جاقسى كورەمىن. بار الەمدى ارالاپ بالالارعا كومەكتەسكىم كەلەدى.

– تۇرمىسقا شىعۋ، بالا ءسۇيۋ كەز-كەلگەن قىزدىڭ ارمانى عوي... ول جاعىن دا ويلامايسىز با؟

– اللانىڭ ەر مەن ايەلدى جاراتۋىندا وزىندىك سەبەپتەرى بار. ايەل ادامىنىڭ باستى مىندەتى ادال جار، انا بولۋ. مەنىڭ دە وتباسىن قۇرىپ، ادال جار، انا بولىپ، كۇيەۋىمدى كۇلىمدەپ شىعارىپ سالىپ، قارسى الىپ، قامقور بولعىم-اق كەلەدى. بىراق ول مۇمكىن بولماي جاتىر. مەنىڭ بار ماقساتىم، بالالارعا كومەكتەسۋ بولىپ تۇر. شىنىن ايتقاندا جەكە ءومىرىمدى ويلاۋعا ۋاقىتىم دا جوق، ءتىپتى ويلاعىم دا كەلمەيدى. تەك بالالاردىڭ دەنساۋلعى مەن ءومىرى عانا الاڭداتادى.

– ءوزىڭىزدىڭ ورىندالعان نەمەسە ءالى ورىندالماعان ارماندارىڭىز كوپ پە؟

– كەز-كەلگەن ادامدا ارمان بولادى. مەندە دە ارمان، ماقسات، قالاۋىم بار. الايدا، اللادان وتە كوپ نارسەنى سۇراۋدىڭ قاجەتى جوق. مەنىڭ ارمانداعاندارىمنىڭ بارلىعى اقىرىنداپ ۋاقىت وتە كەلە ورىندالىپ كەلەدى. ءتىپتى، كۇتپەگەن، ويلاماعان جەردەن ارماندارىم ورىندالىپ جاتقاندا قاتتى تاڭعالامىن. ارينە، ورىندالسا ەكەن دەيتىن ارماندارىم دا بار. بىراق ونىڭ بارلىعى اللانىڭ قولىندا، مۇمكىن ورىندالىپ قالار.

– قازاق قالامگەرلەرى تۋرالى نە بىلەسىز؟ كىتاپ وقۋعا مۇمكىندىگىڭىز بار ما؟

– مىسالى،  مەن اباي قۇنانباەۆتى گەرمانيادا وقىدىم. سەبەبى، وسى جاققا كەلمەس بۇرىن اتام: «قازاقستانعا بارعىڭ كەلسە، ولاردىڭ مادەنيەتى مەن ومىرىنەن حاباردار بولعىڭ كەلسە، ەڭ الدىمەن ءبىر اداممەن تانىسىپ العانىڭ دۇرىس بولار» دەپ ابايدىڭ كىتابىن كورسەتكەن بولاتىن. ءدال سول ۋاقىتتا گەرمانيادا ەدىم جانە سول جەردە مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومان-ەپوپەياسىن وقىپ، تانىستىم. سونىمەن قاتار گەورگاف، قاشقارعا ساپارلاعان شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ، ابايدىڭ اكەسى جايلى جازىلعان كىتاپتى، ءسابيت مۇقانوۆتىڭ كىتابىن، ىبىراي التىنسارين تۋرالى دەرەكتەردى وقىدىم. ن.نازارباەۆ جايلى كىتاپتى دا سىيعا بەرگەن ەدى، ول دا وقىلۋعا ءتيىستى كىتاپتار قاتارىندا تۇر. بارىنشا كوپ كىتاپ وقۋعا تىرىسامىن. ينستاگرام، فەيسبۋك سىندى جەلىلەرگە كىرىپ ۋاقىتىمدى كەتىرمەيمىن. مەنى قىزىقتىراتىنى – كىتاپتار، سۋرەت سالۋ. بوس ۋاقىتىمدا بار نارسەدەن دەمالۋ ءۇشىن بولمەگە كىرىپ الىپ كىتاپ وقىپ، سۋرەت سالامىن. پەيزاج، قۇستار مەن گۇلدەردى سالعاندى ۇناتامىن. مەن ءوزىمدى قۇس، گۇل سياقتى ەسەپتەپ، سونى سۋرەتكە تۇسىرەتىندەيمىن.

– شىنىمدى ايتسام، سىزبەن اڭگىمەلەسە وتىرىپ، جاڭا، قىزىقتى كىتاپ وقىپ وتىرعاندايمىن. باعانا «ءومىرىم كىتاپقا لايىق» دەپ قالدىڭىز. ءوزىڭىز جايلى كىتاپ جازۋ ويىڭىزدا بار ما، تىم بولماسا ەستەلىك، كۇندەلىك جازىپ ءجۇرسىز بە؟

– ءبىر كۇنى مىنانداي جاعداي بولدى: اتىراۋدان  ءبىر جاققا بارماقشى بولىپ، كولىكتە وتىرعام. سول جەردە ءبىر ايەل وتىر ەكەن. مەنىڭ اتىمدى سۇرادى. مەن «ميرالي» دەسەم، ول كىسى «بۇل ەسىم قازاقشا – مەرەيلى بولادى» دەپ جاۋاپ بەردى. مەن تاڭقالىپ ەسىمىمدى وسى ۋاقىتقا دەيىن ەشكىم قازاقشاعا اۋدارىپ كورمەگەندىگىن ايتتىم. سول ساتتە، بەلگىسىز ايەل: «ومىرىڭدە ءتۇرلى وزگەرىستەر بولادى، سەن كىتاپ جازاسىڭ نەمەسە سەن تۋرالى كىتاپ جازىلادى» دەدى. سول ساتتە ەرىكسىز كۇلدىم دە، ول تۋرالى ۇمىتىپ كەتىپپىن. ەندى مىنە ءسىز سونداي سۇراق قويعاندا ويلانىپ وتىرمىن. مۇمكىن بولاشاقتا جازىلا جاتار. ۋاقىت بولسا ءوزىم جازارمىن، نە ءسىز مەن تۋرالى جازارسىز.

– العاش تانىسقاندا ءبىز قازاقشا سويلەسكەن ەدىك، ۇمىتىپ قالعاسىز با؟

– قازاقستانعا جاڭادان كەلگەنىمدە ارنايى كۋرسقا بارىپ، ۇيرەنگەن بولاتىنمىن. بىراق، بۇل كۋرستى ۋاقىت وتە كەلە تاستاپ كەتتىم. ومىرىمدە ءبىر جاعداي بولۋىنا بايلانىستى، «ەندىگارى قازاقشا سويلەمەيمىن» دەپ ءسوز بەرگەنمىن. كەي ادامدار ورىسشا سويلەي الماي قازاقشا سويلەگەن كەزىندە كوزدەرىنەن، ميميكاسىنان نە ايتقىسى كەلەتىنىن ءتۇسىنىپ قويامىن.

– «ەندىگارى قازاقشا سويلەمەيمىن» دەگەن قاعيدانى قاتاڭ ۇستاناتىنداي قانداي وقيعا بولدى ەكەن، ا؟

– بۇل نەگىزى ۇلكەن قۇپيا. تازا قازاق جىگىتى مەنى رەنجىتكەن بولاتىن. سول ساتتەن باستاپ قازاقشا سويلەمەۋگە بەكىندىم. ءوز-وزىمە وسىنداي شەكتەۋ قويدىم. ال شىندىعىنا كەلگەندە، ءدال سول جىگىتتىڭ كومەگىمەن قازاق ءتىلىن ۇيرەنىپ، قازاققا پايدام تيسە، كومەكتەسسەم ەكەن دەپ ەدىم. مەنى ولار تۇسىنبەدى، تۇسىنگىسى دە كەلمەدى، وتە قاتتى رەنجىتتى. بۇل مەنىڭ قاعيدام، شەشىمىم. جالپى تۇركىمەن، قازاق، تاجىك، وزبەك مۇسىلمان حالقى بولعان سوڭ ادامداردى تۇراتىن مەكەنىنە، ەلىنە، تىلىنە قاراپ ءبولۋ جوق قوي. ادامدى جاقسى كورسەڭىز ءتىلدى سىلتاۋراتۋعا بولمايدى. سەبەبى ءسىز ادامدى تىلمەن ەمەس، جۇرەكپەن جاقسى كورەسىز. مەيلى قانداي بولسىن سولاي قابىلداپ، جاقسى كورۋ قاجەت. مۇسىلمان بولعاندىقتان، مىناۋ تۇركىمەن، قازاق، وزبەك دەپ ءبولۋ ورىنسىز. بىراق، كوڭىلىم قالعانى سەبەپتى قازاق تىلىندە سويلەمەيمىن. بۇل مەنىڭ «قازاقتارمەن سويلەسپەيمىن» دەگەندىگىم ەمەس. ءبىر ادامنىڭ قاتەلىگى ءۇشىن بار قازاقپەن سويلەسپەي كەتۋ ماعان ءتان ەمەس. ول ادامدى ىشتەي كەشىرگەنىممەن، مەن ءوز سوزىمدە تۇراتىن جانمىن.

– بۇرىندارى وزىڭىزبەن تىكەلەي تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ، حالىڭىزدى بىلگەم. ال قازىر تەلەفونمەن تىكەلەي تىلدەسە الماي ءجۇرمىن، بۇل دا ءسىزدىڭ بۇلجىماس قاعيداڭىز با؟

– ءيا، مەن ەشقاشان كەز-كەلگەن اداممەن تىكەلەي بايلانىسقا شىعىپ، ءوزىم تەلەفون تۇتقاسىنا جاۋاپ بەرمەيمىن. بۇل دا وزىندىك قاعيدام. كەيدە بولمايتىن دۇنيەلەردى ايتىپ حابارلاساتىن ادامدار دا كەزدەسەدى، ال مەن ارتىق اڭگىمەلەر تىڭداۋدان اۋلاقپىن. سانامدى ارتىق سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەتۋمەن اينالىسقىم كەلمەيدى. سول سەبەپتى تەلەفون تۇتقاسىن جانىمدا وتىرعان بىرەۋگە تاپسىرامىن. بۇنى ەتيكا دەپ تە اتاۋعا بولادى.

– قازاقستاندا ءسىزدى قاتتى تاڭعالدىرعان جايتتار بولدى ما؟

– ءبىر قازاقتىڭ ءوزىنىڭ مۇسىلمان ەكەنىن، 5 پارىزدى ورىنداۋ قاجەت ەكەنىن، ءار جۇما سايىن جۇما نامازعا بارۋ كەرەكتىگىن بىلسەداعى، جۇمى كۇنى مەشىتكە ەمەس، ورىستىڭ كەمپىرىنە بارعانى مەنى قاتتى تاڭقالدىردى.

سۇقباتتاسقان: جارقىن سالەنۇلى

ورىس تىلىنەن اۋدارعان: ناركەس سەرىكقىزى

Abai.kz