(جالعاسى. باسى مىنا سىلتەمەدە)

زارا س. 2018-02-04 18:51:40

ورازالى سابدەنوۆيچ، سالەمەتسىز بە؟ ابايدىڭ قارا سوزدەرىنە قاتىستى جانە وزگە عىلىمي جۇمىستارىڭىزدى وقىدىم. ۇلكەن رۋحاني اسەردە بولدىم. ءسىز ەلدىڭ قامى جانە عىلىمنىڭ دامۋى ءۇشىن كوپتەگەن جۇمىستار اتقارىپ جاتقانىڭىزدى بىلەمىز. وسى جەردە سۇرايىن دەگەنىم، نوبەل سىيلىعىن يەگەرى بولۋعا نە سەبەپتى تارسىرىس بەرمەيسىز؟ قازاقستاننىڭ عالىمدارى ەلىمىزدى الەمگە ءبىر ءدۇر سۇلكىندىرسە، نوبەل سىيلىعىن الىپ، بولاشاق جاس عالىمداردىڭ عىلىمي جۇمىس اتقارۋىنا موتيۆاتسيا بولار ەدى.

بۇل ارينە توتەسىنەن بەرىلگەن دەليكاتنىي سۇراق. جالپى شەتەلدە ايتادى ەكەن، نوبەل سىيلىعىن ءۇش جاعدايدا الۋعا بولادى دەپ. ءبىرىنشى، ول ۇمىتكەر – امەريكانەتس بولۋى كەرەك; ەكىنشى – ەۆرەي بولۋى كەرەك; ءۇشىنشى – فيزيك بولۋى كەرەك. مىنە، وسى جاعىنان قاراعاندا ەشقايسىنا جاتپايمىن. كەيىنگى جىلدارى نوبەل سىيلىعىن العان ەكونوميستتەردىڭ وزدەرى ۇلكەن سىنعا ۇشىراۋدا. جالپى، نوبەل سىيلىعىن بەرەتىن ۇيىمدار ءبىزدىڭ ورتا ازيا حالىقتارىنا تۇركى جانە مۇسىلمان الەمىنە جوعارىدان ەكىنشى سورتتى ادام رەتىندە قارايتىندارى مەنى قىڭجىلتادى. بىزدە عىلىم جوقتاي كورىنەدى. ال تەرەڭىرەك قاراساق، IX عاسىر ءال-فارابي، ۇلىقبەك، يبن-سينا جانە كوپتەگەن عۇلامالار بىزدەن شىققان. ماتەماتيكا دا، مەديتسينا دا، فيلوسوفيادا بىزدە بولدى. ءدال سول ۋاقىتتا، ەۆروپا ەلدەرى دامىماعان، جىك-جىك بولىپ، ءبىر-بىرىمەن سوعىسىپ جاتقان ۋاقىت ەدى. ال قازىر بولسا، بىزگە كوزقاراسى جاناعى مەن ايتقانداي. ەندى XXI عاسىردا شىعىس عالىمدارىنا وسى كوزقاراستى وزگەرتەتىن ۋاقىت كەلدى. مەن بولماسام دا، وسى جوعارى دەڭگەيگە الدا ءبىزدىڭ تالانتتى عالىمداردىڭ شىعاتىنىنا كامىل سەنەمىن.

بەگىماي 2018-02-04 17:48:17

بيلۋiمiزشە سيز الەمديك دەنگەيدەگي گالىمسىز. نەگە ەنبەگينيزدي نوبەل سىيلىگىنا ۋسىنۋگا بولمايدى؟ بيزدين ازيا مۋسىلمان تۋركي حالىكتارىنان بيرەۋiدە بولگان ەمەس. وسىگان نە ايتار ەدينيز؟

بۇل ارينە توتەسىنەن بەرىلگەن دەليكاتنىي سۇراق. جالپى شەتەلدە ايتادى ەكەن، نوبەل سىيلىعىن ءۇش جاعدايدا الۋعا بولادى دەپ. ءبىرىنشى، ول ۇمىتكەر – امەريكانەتس بولۋى كەرەك; ەكىنشى – ەۆرەي بولۋى كەرەك; ءۇشىنشى – فيزيك بولۋى كەرەك. مىنە، وسى جاعىنان قاراعاندا ەشقايسىنا جاتپايمىن. كەيىنگى جىلدارى نوبەل سىيلىعىن العان ەكونوميستتەردىڭ وزدەرى ۇلكەن سىنعا ۇشىراۋدا. جالپى، نوبەل سىيلىعىن بەرەتىن ۇيىمدار ءبىزدىڭ ورتا ازيا حالىقتارىنا تۇركى جانە مۇسىلمان الەمىنە جوعارىدان ەكىنشى سورتتى ادام رەتىندە قارايتىندارى مەنى قىڭجىلتادى. بىزدە عىلىم جوقتاي كورىنەدى. ال تەرەڭىرەك قاراساق، IX عاسىر ءال-فارابي، ۇلىقبەك، يبن-سينا جانە كوپتەگەن عۇلامالار بىزدەن شىققان. ماتەماتيكا دا، مەديتسينا دا، فيلوسوفيادا بىزدە بولدى. ءدال سول ۋاقىتتا، ەۆروپا ەلدەرى دامىماعان، جىك-جىك بولىپ، ءبىر-بىرىمەن سوعىسىپ جاتقان ۋاقىت ەدى. ال قازىر بولسا، بىزگە كوزقاراسى جاناعى مەن ايتقانداي. ەندى XXI عاسىردا شىعىس عالىمدارىنا وسى كوزقاراستى وزگەرتەتىن ۋاقىت كەلدى. مەن بولماسام دا، وسى جوعارى دەڭگەيگە الدا ءبىزدىڭ تالانتتى عالىمداردىڭ شىعاتىنىنا كامىل سەنەمىن.

ترامپ 2018-02-05 00:40:07

حالىققا شىن پايداڭىز تيەتىن ەكونوميست بولساڭىز، وندا ماعان مىنانى ايتىڭىزشى، الاياق جەمقور شەنەۋنىكتەرمەن سىبايلاسقان وليگارحتارعا ءوتىپ كەتكەن قازاق جەرىنىڭ قويناۋىنداعى قالعان، ياعني دوللارعا اينالىپ وففشورعا تىعىلۋعا ءالى ۇگەرمەي جاتقان شيكىزات بايلىقتارىن قازىناعا قايتارۋدىڭ مۇمكىندىكتەرى بار ما؟ ونداي بولماسا وندا بۇل بايلىقتار قانشا جىلدان كەيىن تۇبەگەيلى تاۋسىلىپ بىتەدى جانە ول بىتكەننەن كەيىن سودان تۇسكەن ازىن اۋلاق سالىقپەن جان باعىپ وتىرعان مىناۋ حالىق، سول تۇسىمنەن جالاقى الىپ رەجيمدى قورعاپ وتىرعان ءارتۇرلى تيپتەگى يتارشىلار قايتىپ كۇن كورمەك؟ جانە بۇل بايلىقتاردان قازىناعا قانشا پايىز ۇلەس ءتۇسىپ وتىر جانە شەت ەلدەردىڭ بانكتەرىندە قانشا پايىزى قوردالانىپ قالىپ وتىر؟

قازىر الەمدىك وزگەرىستەرگە قاراساق، ءبىزدىڭ 25-26 جىل بويى تەك سەنىپ كەلگەن جانە سول ارقىلى بايىپ كەلگەن تابيعي، جەر قويناۋىنداعى رەسۋرستارىمىز 40-50 جىلدان كەيىن بىتەدى. مۇناي-گازى كوپ نورۆەگيانىڭ ءوزى، كۇنىنە 2 ملن باررەل مۇناي شىعاراتىن، مۇنايدان تۇسكەن قارجىسىن، ءبىز سياقتى شاشپاستان، ەكونوم جاساپ، تەك كەلشەككە ساقتاۋدا. ولاردا مۇناي سالاسى قانشا دامىسا دا،  قارجىنى بۇل سالاعا سالماي وتىر. سەبەبى، مەن جوعارىدا ايتقانمىن، الدا ءبىزدى نە كۇتىپ تۇرعانى بەلگىسىز. قاي سالا بولاشاقتا باسىمدىلىققا يە بولادى، ءبىز ونى بىلمەيمىز. ال بىراق، ادام كاپيتالىنا بايلانىستى عىلىم، ءبىلىم سياقتى سالالارعا اتالعان قاراجاتتى سالساق، قاتەلىك بولمايدى. مىنە سىزگە جاۋاپ ارقىلى وسى ويىمدى دا ايتقىم كەلدى.

ەلباسى ايتتى، 22 ملرد اقشانى قايتارىندار دەپ، بىراق مەن قايتارىپ جاتقان ادامدى كورىپ جاتقان جوقپىن. سول سەبەپتى، مەن ءبىراز جىلدار بۇرىن ايتقانداي، «قر وففشور تۋرالى" زاڭ قابىلداۋ كەرەك. مىسالى، تۇركىستاندى رۋحاني دامۋ جوباسىنا سالسا، وندا ءسىزدىڭ زاڭمەن قورعالادى، ەشكىم الىپ قويمايدى. سوڭعى ۋاقتتى بانكتەردى ساۋىقتىرۋ ساياساتىمەن بيۋدجەتتەن ۇلكەن قاراجات ءبولىندى، بۇل بانكتەردىڭ ارتىندا كىمنىڭ مۇددەلەرى تۇرعانى دا بەلگىلى. وسى دۇرىس پا؟ سوندىقتان، كوررۋپتسياسى وتە جوعارى مەملەكەتتە زاڭ  ارقىلى ۇلكەن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە گارانتيا بولماسا، قاراجاتتى شەتەلدە سالمايدى، ءوزىمىزدىڭ كاسىپكەرلەر دە بەرمەيدى.

ءوزىم ساقالدى، قىزىم مەكتەپتە كىرە الماي وتىرعان ورامالداعى قازاق 2018-02-05 01:37:36

پايعامبار س.ا.س. "قويىڭدار" دەپ بۇيىرعان ساقال مەن ساحابي ايەلدەردەن سۇننەت بولىپ قالعان، ايەل سۇلۋلىعىن جات ەركەكتەرگە كورسەتپەۋگە ارنالعان قارا ورامالدارعا قارسى مەملەكەتتىك ناۋقان باستالعالى تۇر ەكەن. ايتىڭىزشى، مەنىڭ ساقالىم كىمنىڭ كوزىنە تىكەن بولىپ قادالىپ وتىر؟ قىزىمنىڭ ورامالى كىمنىڭ موينىن قىلعىندىرىپ، دەم الدىرماي تۇنشىقتىرۋدا؟ "قازاقتىڭ سالت-داستۇرىندە قارا جامىلماعان، ساپسيتىپ ساقال قويماعان، ءداستۇردى ساقتاۋمىز كەرەك" دەيدى، سوندا قازاقتىڭ سالت-داستۇرىندە قازاق قىزدارى ميني يۋبكامەن اشىق شاشىق جۇرگەن، ەر بالارمەن جالاڭباس وتىرعان، نەكەسىز زينا جاساپ بالا تاپقان، تۇنىمەن پاركتەردە قىدىرعان، حريستياننىڭ جاڭا جىلىن تويلاپ شامپان ىشكەن، ساۋىق سايران كەشتەردە قازاق شالدارىنا بەلىن قۇشتىرىپ ۆالس بيلەگەن با ەكەن؟ نەگە قازاقتىڭ سالت-داستۇرلەرىن وزدەرى ايتادى دا، بىراق ۇستامايدى؟ نەگە وزدەرى ۇستامايتىن سالت-ءداستۇردى باسقالارعا تاڭادى؟ نەگە پايعامبار س.ا.س. سالىپ بەرگەن ەڭ جاقسى، ەڭ دۇرىس سالت ءداستۇردى ۇستاناتىن ازاماتتاردى "قازاق سالت ءداستۇرى", زايىرلىلىق دەگەندەردى سىلتاۋ قىلىپ زاڭمەن ماجبۇرلەۋ ارقىلى قۋعىن سۇرگىنگە ۇشىراتقىلارى كەلىپ وتىر؟! نەگە ءبىز جۇزدەگەن جىلداردان بەرى حريستيان دىنىندە بولىپ كەلە جاتقان باتىس ەلدەرىنىڭ قورعانۋ شارالارىن اتا-بابالارى مۇسىلمان بولعان ەلگە اكەپ جۇزەگە اسىرۋىمىز كەرەك؟ بۇل ءدىني راديكاليزمدى، قوعامداعى قارسىلىقتى ودان سايىن كۇشەيتىپ جىبەرمەيدى مە؟

بۇل جەردە بىز(كراينوستتان كەتىپ) ورتا جولدى تابۋىمىز كەرەك. سەبەبى، جوعارىداعى تراپت سۇراعىنداي، 25 جىلدا مۇنايدان كەلگەن تابىستى ويلاپ، شيكىزات ەلى بولىپ، يدەولوگيانى ارتقا تاستادىق. مىنە سونىڭ تەرىس جەمىسىن كورىپ وتىرمىز. جالپى يدەولوگياعا، تاربيەگە، دىنىمىزگە، تىلىمىزگە ۋاقىتىسىندا دۇرىس ءمان بەرمەگەندىكتەن، قازىر ساقالعا كەلىپ جارماسىپ وتىرمىز. مىنە، قازىر عانا تۆ كورىپ وتىرمىن، ەۆروسپورتتا سنۋكەردەن چەمپيونات ميرا بولىپ جاتىر، تولا حالىق. ءبىرىنشى ورىن العان ۋيلليامس، مۇرتى-ساقالى تولا، سوندا بۇنى كىم دەپ ايتۋعا بولادى؟ ول دامىعان ەۆروپا ەلىنىڭ ازاماتى، سوندىقتان ءبىز كراينوستكە كەتپەۋ دەگەنىمىز وسى. ال وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن زاڭ قابىلدادىق، سوندا قايرات لاما ءشارىپ ايتتى، قازاقستاندى 4500 سەكتالار جايلاپ كەتتى. ال ەندى ويلاپ قاراڭىزدارشى، ءار سەكتاعا 200 ادامنان كىرسە، ميلليونداعان ادام ۋلانىپ وتىر عوي. ال مىنا دامىعان ۆاححابيتتەر، سالافيتتەر ولارعا مىڭداپ حالقىم كىرىپ جاتىر. مىنە وسىنىڭ بارىنە سول ۇكىمەت باسىنداعىلار ما، ءدىن باسىنداعىلار ما، كىم جاۋاپ بەرەدى ەكەن. سول سەبەپتەن، مۇنداي ماسەلەدە، ءبىز تەرەڭنەن قاراپ، ءبىر جاعىنان قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرىن، مادەنيەتىن، مىناۋ مۇحاممەد پايعامباردىڭ ءبىر ماسحابىن ۇستايتىن تۇبەگەيلى ۇستانىم جاساۋ كەرەك، بۇل - ىرگەلى فۋندامەنتالدى نارسە. اڭگىمە ساقالدا ەمەس، اڭگىمە ميدا بولىپ وتىر. ال ءبىزدىڭ مۇسىلماندىق ەرەكشەلىكتەرىمىز مۇحاممەد پايعامباردىڭ ماحابىن تورا الىپ جۇرسەك، وندا بۇل ءبىزدىڭ ارتىقشىلىعىمىز بولادى. قازىر كاپيتاليستتىك ەلدەر بايمىز دەپ رۋحانياتتان جۇرداي بولىپ جاتىر، مىسالى، بىرجىنىستىق نەكەلەس جانە ت.ب. كەلەڭسىزدىكتەرگە ۇشىراپ وتىر. سوندىقتان، راديكالدى ءىس-شارالاردان ءبىز اۋلاق بولۋىمىز كەرەك. ەگەر، رۋحانياتتى الاتىن بولساق، قازاق حالقى شەتەلگە ەلىكتەۋدىڭ ارقاسىندا رۋحانياتتان كەڭجە قالىپ بارا جاتىرمىز.  بۇل تۋرالى مەن «اباي جانەقازاق بولاشاعى» اتتى كىتابىندا تولىققاندى قاراستىرعان بولاتىم، قاراساڭىزدار بولادى.

تۋرا بيدەدە تۋىس بار 2018-02-05 08:23:36

تاقىرىپتان شىعىپ كەتسەكتە ايتايىن. اتالارىمىز ايتۋشى ەدى، كەڭەس وكىمەتىنىڭ قۇيىرشىقتارى اۋىلداعى تورەلەردىڭ كوزگە تۇسەرلەرىن ايداتىپ، ءسىبىر اسىرىپ جىبەرگەن سوڭ، ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ ۇيرەنىپ قالعان ادەتتى قالاي قويماق؟ قارا قازاقتار ەندى وزدەرىنىىڭ اعايىندارىندا ۇستاتىپ جىبەرە باستادى. بۇنى نەگە ايتىڭ دەسەڭ، - تورە سەن وزبەككە كەتپەي-اق قوي؟ سەن كەتسەڭ قارالار كىمدى تالاپ جۇلمالايدى؟ وندا ءبىرىن-ءبىرى جۇلمالاي باستايدى. ول بولمايدى.سوندىقتان سەن "وكپەلەمە", ازىرشە قالا تۇر، جارايما؟ ...

ارينە وكىنىشتى-اق، تاريح قويناۋىنداعى باي-كەدەي دەپ ءبىرىن-ءبىرى كورە الماعاندىقتان ءبىز ساباق الۋىمىز كەرەك. مىناۋ XXI عاسىردىڭ ۇردىسىنە قاراساق، قازاق حالقى تەك ءبىر-ءبىرىمىزدى قادىرلەي ءبىلىپ، بىرىگىپ ءىس جاساساق، دامىتساق سوندا عانا كوسەگەمىز كوگەرەدى. ونسىزدا ويماقتاي-اق  حالىقپىز.مىنا قىرۋار بايلىقتى قالاي ۇستاپ وتىرا الامىز، اڭگىمە وسىدا، ول ءۇشىن وتە   ءبىلىمدى بولۋىمىز كەرەك، وتە ىنتىماقتا بولۋىمىز كەرەك. باسقالاردىڭ بىلمەگەندىگىن ءبىلدىرىپ، سولاردى پايدالانۋىمىز كەرەك. قازاق حالقىنىڭ سانىن كۇرت كوبەيتەتىن ءىس-شارالار، امال جاساۋىمىز كەرەك. مىنە، وسى جەردە قاراجاتتى اياماۋ كەرەك. وتكەندە ايتتىم گوي، مىسالى، بالا تۋعان ءۇشىن كەم دەگەندە 10 مىڭ دوللار بەرۋ كەرەك. مىنە وسىندا عانا قازاق حالقىن كوبەيتە الامىز. جوعارىدا ايتىپ وتقان ميللياردەرلەر، نەگە وسى حالىققا اقشاسىن سالمايدى. مەنىڭ ويىمشا، ول ميللياردەرلەر پاتريوت بولسا، حالىققا اقشاسىن سالادى عوي دەپ.

نۋربول 2018-02-05 12:02:43

اسسالاۋما الەيكۋم ورازالى سابدەنۇلى! قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءبىلىم جانە عىلىم سالاسى قانداي دەڭگەيدە، قاجەتتى دەڭگەيدە ۇكىمەتتەن قولداۋ تاۋىپ قارجىلاندىرۋدا ما، شەت ەلمەن سالىستىرعاندا ءبىلىم، عىلىم جۇيەسىنىڭ دامۋى جاعىنان باسەكەلەس مەملەكەتپىز دەپ ءوزىمىزدى ەسەپتەي الامىز با؟

بۇل سۇراعىڭىزعا جاۋاپ دالەلدى بولۋ ءۇشىن، كەشە عانا وتكەن الەمدىك داۆوس فورۋمىندا ترامپتان باستاپ، بۇكىل دامىعان مەملەكەتتەر ليدەرلەرى سويلەگەن، گلوبالدى باسەكەلەستىك يندەكسى بويىنشا قازاقستان جالپى 57 ورىندا بولسا، ال ءسىزدىڭ ايتقان عىلىم، ءبىلىم سالاسى بويىنشا ءبىزدىڭ باسەكەلەستىگىمىز وتە تومەن. مىسالى، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە باستاپقى ءبىلىم سالاسىندا – 94, قارجى نارىعىنىڭ دامۋى 104, بيزنەستەن –97 ورىندا . وسىنىڭ بارلىعىنان-اق ايتۋعا بولادى، ءبىلىم، عىلىم ناشار ەكەنىن، ال VI تەحنولوگيالىق ۋكلاد بويىنشا، وندا نانوتەحنولوگيا، بيوتەحنولوگيا، گەندىك ينجەنەريا، ءبىز ءتىپتى كەم دەگەندە 30-40 جىل ارتتامىز. سوندا ويلاڭىزشى، ءبىز دامىعان مەملەكەت بولا الامىز با؟  وتكەندە ايتتىم، قايتالاماي-اق كويايىن، جالپى ءبىز ءبىلىم سالاسىنا ،ءجىو-ءنىڭ كەم دەگەندە 1,5-2 % سالماي ەشۋاكىتتا دامىعان 30 ەل قاتارىنا كىرە المايمىز. ءبىلىمدى، عىلىمدى قولداماعان مەملەكەت ۇزاققا بارمايدى. ال عىلىمنىڭ مۇشكىل جاعدايى تۋرالى جوعارىدا مىسالدار كەلتىرىلدى. قازىر عىلىمعا بولىنەتىن قارجى دامىعان ەلدەرمەن سالىستىرعاندا 25-30 ەسە كەم. مۇنداي جاعدايدا باسەكەلەستىك تۋرالى اڭگىمەنىڭ ءوزى ارتىق. ناقتى ۇسىنىستار جوعارىدا بەرىلدى.

تورە 2018-02-05 14:42:20

ورازالى سابدەن مىرزا، مىنا مەنىڭ توقال ماسەلەسى تۋرالى سۇراۋىما تولىق ەمەس سىزدە "دەليكاتنو" جاۋاپ بەرىپسىز. راحمەت! كەلەسى سۇراعىم: اتا-بابامىزدان بىزدەرگە مۇراعا قالعان ۇشان-تەڭىز بايلىقتا، سىزبەن بىزدەردىڭ ۇلەسىمىز قايدا، ول بارما، بار بولسا وعان كىمدەر يەلىك ەتىپ وتىر؟ ەرتەڭ باسقاسىن قايدام، ولاردىڭ شاماسى كەلمەسە، تورەلەر ەل-جۇرتىن باستاپ وسىنى تالاپ ەتىپ كوشەگە شىقسا، ءسىز قاي جاقتا بولاسىز؟ حالقى ءۇشىن قايدا قالماعان تورەلەردىڭ باسى؟ تۋرا قويىلعان سۇراققا، تۋرى جاۋاپ كۇتەم؟ قورىقساڭىز جاۋاپ بەرمەي-اق قويارسىز؟ راحمەت!

قازاقستان – الەمدەگى ەڭ باي مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى. ونىڭ جەر قويناۋىندا مەندەلەەۆ تابليتساسىنىڭ 110 ەلەمەنتىنىڭ 99-ى بار، ال پايدالاناتىنىمىز 60-تان استام. ءبىز، قازاقستان، ءابسوليۋتتى رەسۋرس قورى جاعىنان جانە دە ولاردى ءار ادام باسىنا شاققاندا دۇنيەجۇزىندە الدامىز. مىسالى، دۇنيەجۇزىلىك ۆولفرام زا- پاسىنىڭ 50%، ۋراننىڭ 25%، حروم رۋداسىنىڭ 23%، قورعاسىننىڭ 19%، تسينكتىڭ 13%، مىس پەن تەمىردىڭ 10 پايىزى قازاقستاندا. بۇعان قوسا - باريت، مارگانەتس، فتوريت ت.ب. بار. سوندىقتان دا ءبىز الدىڭعى ورىندامىز. وعان قوسىمشا سيرەك كەزدەسەتىن، قىمبات ءتۇرلىتۇستى مەتالل قۇرامدارىندا رەني، وسمي، بەريلي، تيتان، تانتال، تاللي، التىن، كۇمىس، ت.ب. مول. مۇناي، گاز، كومىر، مينەرالدى، سۋتەكتى رەسۋرستارىمىز جەتكىلىكتى، ءتىپتى شاش ەتەكتەن دەسە دە بولادى [13]. وسىنداي قىرۋار بايلىقتىڭ ۇستىندە وتىرىپ، ابايدىڭ سوزىمەن ايتقاندا، نەگە «شەڭگەل شايناپ ءجۇرمىز»؟ قازاقتىڭ كوبىسى (5 ملن.) نەسيەدەن كوز اشپاي، تولەي الماي وتىر.

نەگە ءبىز ارابتار سياقتى باي-قۋاتتى تۇرمايمىز؟ نەگە سولار سياقتى جاڭا تۋعان بالانىڭ كەلەشەگى ءۇشىن ءجۇز مىڭ دوللارلاپ اقشا بانككە سالمايمىز؟ جوق، الدە ولاردان ءبىلىمىمىز كەم بە؟

ەسەپتەسەك، كەرىسىنشە، ارتىقپىز. سوندا بىزگە نە كەدەرگى؟ دۇرىس جولدى قالاي تاڭدايمىز؟ دەگەن ويلار ءبارىمىزدى مازالايدى. قازاقستاننىڭ مۇنايى بار ايماعىنىڭ كولەمى 1 ملن 700 مىڭ شارشى كم (62 %) الىپ جاتىر. تابيعي گاز قورى 3 تريلليون شارشى مەتر شاماسىندا ەكەن. ۇلان-عايىر  اۋماعىمىزدىڭ  تەك 50 پايىزىنا عانا ءبىزدىڭ ماماندار زەرتتەۋ جۇرگىزگەن.  ولار ەلىمىزدىڭ باتىس، ورتا، شىعىس ايماقتارىندا. اكادەميك ق.ي. ساتباەۆتىڭ  باسشىلىعىمەن  تابىلعان  (اكادەميكتەر  گ.ن. ششەربا، ا.ك. كايۋپوۆ، ا.ا. ابدۋلين، گ.ب.  جيلينسكي) جەر، قازبا بايلىقتارىن 26 جىل بويى تەك  شەتەلدەرگە  ساتۋمەن كەلەمىز. وسىلاردىڭ ارقاسىندا شەتەل دە بايىدى، بىزدە دە ميللياردەرلەر بار. جالپى قارا حالىققا تيگەنى از. وسى جىلدارى گەولوگيالىق بارلاۋلار كۇرت ازايدى. حالىق كەدەيشىلىكتە. وكىنىشتىسى ‒ سول قازبا بايلىق كوزدەرىن اشقان عالىمداردىڭ وزدەرى، ولاردىڭ وتباسىلارى ۇكىمەتتەن جاڭالىق يەسى رەتىندە كوك تيىن پايدا كورگەن جوق.

بايلىعى كوپ جوڭعار، التاي، قالبا جوتالارىندا، قاراتاۋ، مۇعالجار، تورعاي، ماڭعىستاۋ، ت.ب. جەرلەردە گەو- لوگيالىق ەكسپەديتسيا ارقىلى ىزدەنىستەر كۇتۋدە مەن مۇندالاپ تۇر

ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟

بىرىنشىدەن، ءبىزدىڭ بارلىق جەراستى جانە جەرۇستى بايلىقتارىمىزدى زەرتتەپ، ەلەكتەن وتكىزۋ كەرەك. اۋديت  جاساپ، ەڭ الدىمەن بارىمىزدى تۇگەندەپ الايىق. ءبىر مىسال، رەسەي عالىمدارىنىڭ كوسموستان تۇسىرگەن ىزدەنىستەرى بويىنشا تەك قوستاناي وڭىرىندە وتە ۇلكەن جەردىڭ جەتى قاباتىن الىپ جاتقان كومىرسۋتەگى قورى بار ەكەن. ال ەگەر ەرتەڭ ماشينادان باستاپ باسقا دا تەحنيكا-تەحنولوگيانىڭ ءبارى، تۇتىنۋ ماسەلەلەرى كومىرسۋتەگىنىڭ ارقاسىندا بولاتىنىن ەسكەرسەك،  بۇل شەكسىز بايلىقتى يگەرۋدى تەز ارادا باستاۋ كەرەك. بۇل دا ءبىزدىڭ باعىمىز.

ەكىنشىدەن، پارلامەنتتە زاڭ قابىلداۋ قاجەت. سول زاڭدا جەر، قازبا بايلىقتىڭ يەسى قازاقستاندىق بولۋى كەرەك، نەمەسە مەملەكەتتىڭ اتىنان ۇكىمەت بولۋى كەرەك. ال ارابتارداعىداي، ءبىزدىڭ ماماندار وسكەنشە، ولاردىڭ ورنىن باسقانشا شەتەل ماماندارى جالدانىپ ىستەسىن، مەنەدجەر بولسىن، ءتىپتى توپ-مەنەدجەر، ءتيىستى كونتراكتپەن جالاقىسىن السىن. مۇنايدىڭ جىلدىق كولەمىن 100 ملن باررەلگە كوبەيتپەكشىمىز. سوندا ءبىز كەلەشەككە نە قالدىرامىز؟ مىسالى:  نورۆەگيا  پارلامەنتى  مۇناي  ەلدىڭ   بولاشاعى  دەپ ونى رەتتەيتىن زاڭ قابىلداپ وتىر. مۇناي، ەنەرگيانى تۇتىنۋشى الىپتاردىڭ ءبىرى – اقش تابيعي قورلارىن، اسىرەسە مۇنايدى بولاشاق ەنشىسىنە ساقتاپ كەلەدى.

ءوز ەڭبەگىمەن بايىعان قازاق ازاماتتارىنا وسى مەنشىكتەردى جاڭاشا باسقارىپ، ەلىن العا جەتەلەۋ ءۇشىن مۇمكىندىك بەرىلسىن. اسىرەسە، قازىرگى ءوسىپ كەلە جاتقان ءۇشىنشى بۋىن جاستارىنىڭ الەۋەتى جوعارى. سوندىقتان وتارشىلدىق سانادان ازات، جاڭا زامان تەحنولوگياسىن مەڭگەرگەن، الەمدىك تىلدەرگە جەتىك جاستار وسى اتا-بابا مۇراسىنىڭ بىردەن-ءبىر زاڭدى يەگەرى بولۋى ءتيىس. ول ءۇشىن سول جاستاردىڭ ءبىلىمى، كاسىبيلىگى، ەڭبەگى ساراپقا سالىناتىن «الەۋمەتتىك ليفت» ارقىلى وسۋىنە ءبىز، اعا بۋىن جاعداي جاساۋىمىز كەرەك.

مۇرات 2018-02-05 19:09:03

اسسالاۋماحالەيكۋم، ورازالى سابدەن مىرزا، تومەندەگى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋىڭىزدى سۇرايمىن. 1.ەلىمىز دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلۋ ءۇشىن ۇكىمەت عىلىمعا قاتتى كوڭىل ءبولۋ كەرەك، بۇل "اكسيوما", بىراق ينتەرنەتتەن كورىپ وتىرعانىمىزداي، عىلىمعا بولىنەتىن قارجى وتە جارتىمسىز، بۇل نەلىكتەن؟. 2.ءبىلىم سالاسى نەلىكتەن كوپ سىنعا ۇشىرايدى، وقۋشى وقۋلىقتارى وقۋعا وتە اۋىر، ويتكەنى وقۋلىقتار تۇپنۇسقاسى مەملەكەتتىك تىلدە جاساقتالمايدى، باسقا تىلدەردەن اۋدارىلاتىن سياقتى، بولاشاعىمىزدى تاربيەلەپ جاتقان مۇعالىمدەردىڭ ەڭبەكاقىسى تومەن، مىسالى، بۇكىل قالا وقۋ جۇمىسىن رەتتەپ وتىراتىن قالالىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ ماماندارى 50-60 مىڭ تەڭگە ەڭبەكاقى الادى ەكەن. نەگە ەلىمىزدەگى ءبىلىم دارەجەسى باسقا ەلدەردى ايتپاعاندا بەلورۋسسيادان دا تومەن. 3.اۋىل شارۋاشىلىعىندا ەرتەدە التىنعا باعالانعان ءجۇن مەن تەرى وتپەي ءشىرىپ جاتىر. ەلىمىزدىڭ مۇمكىنشىلىكتەرىن پايدالانىپ، بايىپ العان بايلارى قارجىلارىن شەتەلدەن ۆيللا، زاموك، ياحتا ت.س.س. ساتىپ العانشا، نەمەسە وفشورعا سالىپ باسقا ەلدى بايىتقانشا وسىلاردى وڭدەيتىن كاسىپورىندار نەگە سالمايدى ەكەن. سولاردىڭ سوزدەرىن تىڭداپ وتىرساڭ، ولاردان وتكەن پاتريوتتار جوق. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىن اۋىلدىڭ جاعدايىن جاقسى بىلەتىن، اۋىلعا جانى اشيتىن، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ماماندارى باسقارۋى كەرەك دەپ ويلايمىن، بىزدەردە بىرەسە زاڭگەر، بىرەسە تاريحشى. مىرزاحمەتوۆتاي ماماندار كەلگەنمەن، ۇزاققا بارمايتىنى وكىنىشتى. اۋىل شارۋاشىلىعى ۇلكەن ساۋاتتىلىقتى تالاپ ەتەتىن كۇردەلى سالا ەكەنىن كوبىمىز بىلە بەرمەيمىز. 4. رۋحاني جاعىنان كوپ نارسەنى جوعالتىپ الدىق. پاتشالىق رەسەيدىڭ، كەڭەس وداعىنىڭ شوۆينيستىك ساياساتتارى، تاۋەلسىزدىك العاننان بەرگى قالىپتاسىپ، ومىرلىك سالتقا اينالعان سىبايلاس جەمقورلىق، ەلىمزدەگى ادىلەتسىزدىكتەر، زاڭنىڭ بارلىعىنا بىردەي بولماۋى ءبىزدى رۋحاني جاعىنان كۇيزەلتە تۇسۋدە، وتانىمىزعا قاۋىپ توندىرۋدە، ءسىز قالاي ويلايسىز س.ج. قالاي جەڭۋگە بولادى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە س.ج. قارسى جاقسى زاڭدارىمىز بار، ۇگىت-ناسيحات جينالىستارى جەر-جەردە وتۋدە، بىراق جەمقورلاردى حالىق كورىپ وتىر، قۇقىق قورعاۋ مەكەمەلەرى دە ءبىلىپ وتىر، بىراق جوعارىدان تاپسىرما بەرىلمەسە ولار قوزعالمايتىن سياقتى. 5.كورىپ، ەستىپ جۇرگەنىمىزدەي بيلىكتە وتىرعانداردىڭ كوپشىلىگى انا ءتىلىن، مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىندەر، نە شالا بىلەتىندەر، وسىعان بايلانىستى جوعارعى بيلىكتە جۇمىس جاساۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىلدى ەركىن مەڭگەرۋ كەرەك دەگەن زاڭ قابىلدانۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. 6. جەر ماسەلەسى جونىندە ينتەرنەتتە جانە حالىق اراسىندا ۇلكەن اڭگىمە جۇرۋدە، وعان ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز قانداي. اتىراۋلىق تالعات ايان مەن ماكس بوقاەۆتاردى وتاندىق جانە شەتەلدىك ساراپشىلار كىناسىز سوتتالعان دەپ جازۋدا، جانە بيلىكتىڭ شەتەلدەرگە جەر بەرۋ جوسپارىنا قارسى شىققانى ءۇشىن، ءارى حالىققا ساباق بولسىن دەپ سوتتالدى دەگەن وي حالىقتىڭ باسىمكوپشىلىگىندە. وسىعان ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز. راحمەت.

سۇراقتار قايتالانۋدا. 1-2 عىلىم مەن بىلىمگە تەك ۇلكەن سەرپىلىس بەرۋ ارقىلى ءبىز العا شىعا الامىز. 3. اۋىلشارۋاشىلىعىن دامىتۋ تۋرالى ۇسىنىستار جوعارىدا ايتىلعان. 4. ارينە ءبىز تامىرى تەرەڭ تاريحى بار وركەنيەتتەن شىققان حالىقپىز. مۇنى ماقتان ەتۋ كەرەك. بىراق كەيىنگى جىلدارى ايماقتاردا بولىپ جاتقان ءارتۇرلى كەلەڭسىزدىكتەردى قاراساڭ سول رۋحاني مادەنيەتىمىزدى تومەندەتىپ العانىمىز كورىنىپ اق تۇرادى. كەرەك بولسا وسى ينتەرنەت كونفەرەنتسياداعى بەرىلگەن كەيبىر سۇراقتار مەن پىكىرلەردى قاراساڭىز كەيبىر ازاماتتاردىڭ مادەنيەتتەن جۇرداي ەكەنى كورىنىپ تۇرادى. ال مادەنيەت جەتپەگەن جەردە كاسىبي بىلىكتىلىگىمىزدە تومەن. ول ءۇشىن مەن ويلايمىن بىزگە الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى كوتەرۋ كەرەك. ءوز تاريحىمىزعا، مادەنيەتىمىزگە، دىنىمىزگە، تىلىمىزگە تەرەڭ ءمان بەرۋ كەرەك. ساياساتتى وسى جاققا قاراي بۇرۋ كەرەك. ال  رۋحاني جاعىنا كەلسەك تۇركىستاندى رۋحاني جاڭعىرتۋ جوباسىن جاساپ، ۇسىندىم. سىبايلىس جەمقورلىقتىڭ دەڭگەيى دامىعان مەملەكەتتەردە وتە تومەن. مۇنى تەجەۋ ءۇشىن ءبىر جاعىنان قاتال زاڭ كەرەك، ەكىنشى جاعىنان ۇلكەن ساياسي ەرىك-جىگەر قاجەت. مىسالى ۋاقىتىندا گرۋزيا پرەزيدەنتى بولعان سااكاشۆيليدىڭ ءوزى بۇل ماسەلەنى شەشكەن. ونى وتكەندە گرۋزياعا بارعاندا گرۋزيا ازاماتتارىمەن سويلەسكەندە كوزىم جەتتى، اسىرەسە قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىندە. 5. ءتىل تۋرالى ۇسىنىسىڭىز دۇرىس. مەملەكەتتىك ورگانداردا مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەسە جۇمىسقا قابىلداماۋ كەرەك. ال قازىرگىلەرگە قاتاڭ تالاپ قويسا، جارتى جىل نەمەسە ءبىر جىلدا بارلىعى ءبىلىپ شىعادى. 6. جەر ماسەلەسى تۋرالى ۇسىنىستارىمدى جوعارىدا بەرگەنمىن.

تتت 2018-02-06 15:12:33

جۋىردا عانا امەريكا بانكىندە قازاقستاننىڭ ۇلتتىق قورىنا تيەسىلى 22ملرد دوللار اقشانىڭ تۇتقىندالعانى جايلى جازىلدى. قازاق قوعامى بۇعان دەيىن دە تالاي قارجى ماقساتسىز شاشىلعانىن كورگەسىن بە،«ە سولاي ما» دەپ سەلت ەتكەن جوق. وسى جەردە قىزىقتىراتىنى، وسىنداي قوماقتى قارجىنى شەت ەل بانكىنە كىمنىڭ اتىنان سالادى. ءوز كۋالىگىمەن شارت جاساسقان باتىردىڭ اتىن بىلە الامىزبا. سوتتا جەڭىلگەن بيلىك تارابى الدەبىر مولدوۆا كاسىپكەرىنە 500 ملن دوللار تولەۋى كەوەك دەيدى. وسىنىڭ ءبارى قازاقستاننان تالاي ادام قارجى ۇرلاپ قاشتى، ەندىگىسى «افەرا ۆەكا» دەپ اتالاتىن ەلدەن قارجى شىعارۋدىڭ جەتىلدىرىلگەن ءتۇرى ەمەس پا دەگەن rap ك ۇيالاتادى. وسى داۋعا ءسىز نە ايتار ەدىڭىز.

قازاقستاندا قارجى ساياساتىن رەتتەيتىن جۇيەنى قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك. ءبىر جاعىنان زاڭ قابىلداۋشى ورگان پارلامەنتكە تالاپتى كۇشەيتۋ، ەكىنشى جاعىنان ۇلتتىق بانك تۋرالى زاڭعا ۇلكەن وزگەرىستەر ەنگىزۋ. وسى ەكى جۇيە قارجى ماسەلەسىنە تالاپتى كۇشەيتسە بۇل ماسەلەنى رەتتەۋگە بولادى. جالپى قازاقستاننىڭ سىرتقى، ىشكى قارجى جۇيەسىنە كەشەندى اۋديت جاساعان دۇرىس بولار ەدى.

Əدىلبەك 2018-02-05 23:00:00

اسسالاۋماعالەيكۇم ورازا مىرزا! سولتۇستىك كورشىمىزدى باتىستىڭ سانكتسياسى قىسىپ əلسىرەتىپ بارادى! قانشا اناۋ مىناۋ دەسەك تە ەۆرازيا وداعىندا بولعان سوڭ بىزگە دە سالقىنى ءتيىپ جاتىر! ءسىزدىڭ ويىڭىز؟؟؟ راقمەت!

دۇرىس ايتاسىز. قازىر قيىن زامان: جاھاندانۋ ماسەلەلەرى، كريزيس، ساياسي وزگەرىستەر، ايماقتارداعى سوعىس، سانكتسيا ت.ب. بۇل جەردە ءبىزدىڭ كووپ ۆەكتورلى ساياساتىمىزدىڭ ءتيىمدى جولدارىن ىزدەستىرۋىمىز كەرەك. قازىر الەمدە ينتەگراتسيالىق يدەيالار، جوبالار ۇتىمدى بولادى. ءبىز ەگەمەندى ەل بولعان سوڭ ەشكىمگە جالتاقتاۋدىڭ قاجەتى جوق. اتا بابالارىمىزدىڭ قالدىرعان قىرۋار بايلىعىن اقىلمەن قازىرگى حالىق جانە ەرتەڭگى بولاشاق ءۇشىن ءتيىمدى پايدالانۋىمىز كەرەك. وسىندايدا بويدى قۇيتىرقى ساياساتتان تىس ۇستاعانىمىز دۇرىس. ەرتەڭ تۇزاققا ءتۇسىپ قالماۋىمىز كەرەك. قىتايدى قاراڭىزشى، ول ءسوتسياليزمنىڭ نەگىزگى پرينتسيپتەرىن دە ۇستاپ وتىر جانە كاپيتاليزمنىڭ دە نارىق جۇيەسىن دە ەنگىزىپ، جاقسى دامىپ كەلەدى. وكىنىشكە وراي ءبىزدىڭ بيلىك وسى ساليقالى ساياساتتى  ۋاقىتىسىندا ەسكەرمەدى. ايتىلدى دا، تالاي جاقسى ۇسىنىستاردا بولعان.

ارلان 2018-02-05 14:14:48

ورازالى مىرزا ! جاۋاپ بەرگەنىڭىزگە راحمەت. دەگەنىمەن وندىرىستەن حابارىڭىز ناشارلاۋ ەكەنى كورىنىپ قالدى. "قازمۇنايگاز" اتتى قۇرلىم قازاقستاندا - ەكەۋ. ءبىرى س.مىڭباەۆ باسقاراتىن ۇلتتىق كومپانيا بولسا، ەكىنشىسى - ق.ەسقازيەۆ باسقاراتىن "قازمۇنايگاز" بارلاۋ ءوندىرۋ اكتسيونەرلىك كومپانياسى. ەكەۋىنىڭ ءوفيسى - استانادا. مەنىڭ سۇراعىم ەكىنشىسى تۋرالى. قازىرگى مۇناي بارلاۋ، ءوندىرۋدى وسى كومپانيا اتقارىپ جاتىر. ونىڭ قۇرلىمىندا بىرنەشە "قازگەرمۇناي", "وزەنمۇنايگاز","ەمبىمۇنايگاز" سياقتى ءىرى مەكەمەلەر بار. كومپانيا 2014-15 ج.عا دەيىن وتاندىق مۇنايشىلارعا دەۆيدەنت جاقسى تولەپ كەلدى. ونى ءىرو-عا قاتىسپادى دەۋ بەكەر. بايىرعى مۇنايشىلار اكتسيالارى وسى كومپانياعا ورنالاستىرىلعان، الماتىداعى باعالى قاعازدار، قارجى ورتالىعىنا تىركەلگەن ەدى. سوڭعى جىلدارى از-مۇز تيىن-تەبەن تولەي باستادى دەپ ەستيمىز. بيىلدان باستاپ نە بولاتىنىن بىلگىمىز كەلەدى. وتاندىق مۇناي كومپانياسى ءبىر جاعىنان ەلدىڭ ءال-اۋقاتى، ەكونيمكاسى كورسەتكىشى ەكەنىن بەلگىلى. ءالى دە ناقتى جاۋاپ كۇتەمىز. نازارىڭىزعا راحمەت.

جاڭا ءبىر ازامات ورىسشا جاۋاپ بەرمەيسىڭ دەپ مەنى كىنالايدى. وسى سۇراعىڭىزعا ورىسشا جاۋاپ بەرەيىن.

يا نە ياۆليايۋس كومپەتەنتنىم سپەتسياليستوم نەفتەگازوۆوي وتراسلي،سۆەدۋششيم ۆو ۆسەح ەيو تونكوستياح ي پروبلەماح. نو حوچۋ وتمەتيت، چتو او "رازۆەدكا. ي دوبىچا "كازمۋنايگاز" ياۆلياەتسيا دوچەرنەي كومپانيەي ناتسيونالنوي كومپاني. كازمۋنايگاز ( كمگ), تاك جە كاك درۋگيە دوچكي - كازترانسويل، كازترانسگاز، پەرەرابوتكا ي ماركەتينگ ي درۋگيە. نەسكولكو لەت نازاد ۆ تسەلياح ەففەكتيۆنوگو پريۆلەچەنيا ينۆەستيتسي، پوۆىشەنيا وتكرىتوستي ي پروزراچنوستي دەياتەلنوستي كومپاني بىلو پروۆەدەنو پەرۆيچنوە رازمەششەنيە اكتسي رد كمگ. پوەتومۋ كومپانيا ۆىپلاچيۆاەت ديۆيدەندى سۆويم اكتسيونەرام - پرەجدە ۆسەگو كمگ، ا چەرەز نەگو فنب "سامرۋك-كازىنا", ي درۋگيم اكتسيونەرام. ۆ ناستوياششەە ۆرەميا ۆ تسەلياح دوستيجەنيا   نەزاۆيسيموستي وت زارۋبەجنىح ينۆەستوروۆ ي بولشەي ساموستوياتەلنوستي ۆ پرينياتي رەشەني رەشاەتسيا ۆوپروس ۆىكۋپا اكتسي ۋ ينوستراننىح ۆلادەلتسەۆ ي ۆىحودا يز وبيازاتەلستۆ پو IPO. نە موگۋ سكازات، چتو ەتو پراۆيلنوە ي دالنوۆيدنوە رەشەنيە. نو دليا وپەراتيۆنوگو ۋپراۆلەنيا رەسۋرسامي ي بىستروگو پرينياتيا رەشەني ۆ ۋسلوۆياح نەپرەدسكازۋەمىح يزمەنەني ۆ ميروۆوي نەفتەگازوۆوي كونيۋنكتۋرى ۆوزموجنو ونو پراۆيلنوە، نە ۋتۆەرجدايۋ، وسوبەننو ۆ پەرسپەكتيۆە رەزكيح پروگرەسسيۆنى يزمەنەني ۆ ەنەرگەتيكە، سپروسە نا ەنەرگونوسيتەلي يت.پ.

سوڭى. 

ءبىز وقىرمانداردىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرگەن بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، ساياساتكەر، قازاقستان عالىمدار وداعىنىڭ پرەزيدەنتى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، ماگي، راەن، قر ۇيا اكادەميگى، ە.ع.د.، پروفەسسور ورازالى سابدەن مىرزاعا Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى اتىنان العىس ايتامىز!

Abai.kz