اڭگىمە

قىزىلدى-جاسىلدى  كولىك كەرنەگەن كوشەلەردىڭ كەپتەلىسىنەن ساڭىلاۋ ىزدەپ بۇلتاقتاعان جەڭىل ماشينە ماڭداي تۇسىنان قىزىل جارىق جانعانىن كورىپ، جۇك كولىگىنە جەتە بەرە ارىنىن تەجەي قالدى. الدىنداعى اج-بۇج ەتكەن ءداۋ كولىكتىڭ باۋىرىنان بۇرقىراعان اششى ءتۇتىن كولىك ءىشىن الىپ كەتتى.  ادام جەلدەتكىشتى قوستى. ايلينگە بۇرىلىپ ەدى – قىزى كۇرتەشەسىمەن تاس بۇركەنىپ الىپتى. داڭعىل جولدىڭ بويىندا سامساعان قىزىلالا جارىقتىڭ قاسى مەن قاباعىن اڭدىپ سولىقتاعان تەمىر جەلاياقتار ءيىن تىرەسە العا ۇمتىلعاندا ادام دا گازدى باستى.كەنەت قاتتى جەل تۇرىپ، كۇن كۇركىرەدى دە كۇزدىڭ كەمپىر شۋاعىنا ماۋجىراپ جاتقان قالا توبەسىندە ويناعان اڭگىرتاياقتان قالتىراپ، مۇزعا تايعان كوك وگىزدەي شاتقاياقتادى دا قالدى. كوز قارىقتىرعان وتتى سۇڭگى اسپان ءتوسىن وسقىلاپ قايتا-قايتا جارقىلدايدى. تاۋ باۋرايىندا داليعان اسەم شاھار عايىپتاعى شەكسىز قۇدىرەتتىڭ قامشىسىنىڭ ۇشى عانا سيپاي وتسە نە بولارىن ءتۇيسىنىپ، تارىنىڭ قاۋىزىنان پانا ىزدەر كۇيگە ەنگەندەي... اسپان مەن جەردىڭ اراسىن دىرىلدەتكەن سۇراپىل دۇمپۋدەن جول جيەگىندەگى قاڭتارۋلى ماشينەلەردىڭ دابىلى قوسىلىپ كەتىپ، اينالا ازان-قازان بولدى. ادام اينادان ارتقى ورىندىقتاعى قىزىنا قارادى. جارقىلداعان جاسىن ماشيناعا تۇسەردەي بويىن ۇرەي قۇرساپ، ەتيۋدنيگىن قۇشاقتاپ العان ايلين نازىك دەنەسى كۋشيىپ، ءبىر ۋىس بولىپ ورىندىققا جابىسىپ قالىپتى. ادام قىزىنىڭ بەتى قۋارىپ، الاقانداي قاپ-قارا كوزدەرى باقىرايىپ كەتكەن شىعار دەپ ويلادى. الدە، كوزدەرى كوك نە قوي كوز بە ەكەن؟.. ادامنىڭ كەۋدەسىن جىلى تولقىن تەۋىپ، قىزىنا ەمىرەنە قارادى. ءبىر قولىمەن رۋل ۇستاعان كۇيى كوزىن جولدان الماي، ارتقا قاراي بار دەنەسىمەن بۇراتىلىپ، سوزىلىپ بارىپ ءايليننىڭ قولىنان الدى دا ەپپەن ساۋساقتارىنان ءوپتى. ايلين ۇلبىرەگەن ساۋساقتارىن اكەسىنىڭ بەتىنە تيگىزدى.

-اكە، جاڭا كۇن كۇركىرەگەندە مەن نە ويلادىم، بىلەسىڭ بە؟

- بىلمەدىم، كۇنىم.

- نەگە بىلمەيسىڭ، مەن سەنىڭ قىزىڭمىن عوي.

- كەشىرشى كۇنىم، كەلەسىدە تىرىسامىن.

- ال مەن سەنىڭ نە ويلايتىنىڭدى بىلەمىن.

- سەن ينديگو شىعارسىڭ. مەن قاراپايىم اداممىن.

- جوق، سەن قاراپايىم ەمەسسىڭ، وتە كۇردەلى كىسىسىڭ.

- ايتا بەر؟

- ايتپايمىن. سەنى زەرتتەپ ءجۇرمىن، ءمۇسىنىڭدى سالامىن.

- جاڭا كۇن كۇركىرەگەندە ويلاعانىڭدى ايتا عوي؟

- الدەبىر، تەمىر ەتىكتى الىپ قۇبىجىقتار شويىن گۇرزىلەرىمەن اسپاننىڭ كۇمىس كۇمبەزىن ورتاسىنا تۇسىرگىلەرى كەلىپ ۇرعىلاپ جاتقانداي كورىندى.

-دانىشپانىم مەنىڭ. كۇننىڭ كۇزدە كۇركىرەۋىن مەن وسى جاسىما دەيىن كورمەپپىن.

- اكە ءشاۋىش قاتۋىنا ءالى كوپ بار ما؟

–  ادەتتە قاراشانىڭ ورتا شەنىندە قاتاتىن.                                                      –   ينتەرنەتتەن جاڭا جىلعا دەيىنگى اۋا-رايى بولجامىن قارادىم. قاراشانىڭ باسىندا  سۋىق بولادى ەكەن.

– ولار شامالايدى عوي.

– جەكسەنبىگە ءدوپ كەلسە ەكەن، ايتپەسە اپاي جىبەرمەيدى.                                    – اپايىڭنان سۇرا الارمىن.

– اكە، ءشاۋىش تۋرالى ماعان ءبىر توسىن وي كەلدى.

– ول نە وي؟

– كەيىن بىلەسىڭ، قىزىق بولماي قالادى.

اڭگىمەگە الاڭداپ بايقاماي قالىپتى، الدىندا كەلە جاتقان اۆتوبۋستىڭ استىنان شىعا كەلگەن قازان-شۇقىردان قاشىپ، ءرۋلىن شالت بۇرىپ جىبەردى. قامسىز وتىرعان قىزى سول جاعىنا جانتايىپ بارىپ تۇزەلدى.

اسپانداعى ارپالىس تىنىشتالۋى سول ەكەن، تاياقتان قورىققان دولى قاتىنداي بۇعىپ قالعان كوشە ۇيرەنشىكتى شاڭ-شۇڭىنا قايتا باستى. سالونداعى ساعات ون ءبىردى كورسەتىپ تۇر. وتىز مينۋتتان كەيىن ساباق باستالىپ كەتەدى. ادام تەرەزە اينەكتەرىن ءتۇسىردى. اۋادا تاڭسىق وزون ءيىسى اڭقيدى. ايلين باسىن سىرتقا شىعاردى. شاشتارىن جۇلمالاعان جەلگە الاقاندارىن توسادى. تازالىق اكەلگەن جەلدى قارپىپ-قارپىپ العىسى كەلگەندەي سۇيرىك ساۋساقتارىمەن اۋا قارمايدى. كەۋدەسى دۇركىن-دۇركىن كوتەرىلىپ باسىلادى. ادام جەكسەنبىدە قىزىن تاۋعا اپارىپ، قاراعايلى ورماندى ارالاتۋدى ويلادى.

كەنەت نوسەر قۇيىپ كەتتى. شەلەكتەپ قۇيعان جاڭبىر ماشينەنىڭ توبەسىن تەسىپ جىبەرەردەي ۇرعىلايدى. تاپ ءبىر ءجۇن سابالاعان تارامىس كەمپىرلەردىڭ تاياعىنداي تارسىلداتىپ اكەتىپ بارادى. اينەك تازالاعىش مول سۋعا قاۋقارى جەتپەگەنىنە ىزالانىپ وڭ-سولىنا جانتالاسا قۇلاپ، شەبەر قاقپاشىداي الاسۇرعانىمەن دە  الدا نە بار نە جوعىن بايقاۋ مۇمكىن بولماي قالدى. جويقىن نوسەر دە ەرەگەسكەندەي ونىڭ سىپىرىپ-سيىرىپ لاقتىرعان سۋىنىڭ ورىنىن كوزدى اشىپ-جۇمعانشا تولتىرىپ، قۇيىلىپ جاتىر. اسپانداعى الدەبىر كولدىڭ تابانى جارىلىپ، الاپات سۋ تاس توبەدەن لاقىلداپ توگىلىپ جاتقانداي. كوشە جيەگىندە بەيعام كەلە جاتقان حالىق قولدا بارىن توبەسىنە قويىپ، ىقتاسىن ىزدەپ تىراعايلاپ قاشۋدا. باعداردان ايىرىلعان ماشينەلەر اپات شامدارىن جاعىپ، تۇرعان جەرلەرىندە قالىپتى. ەڭىس قۋا جوڭكىگەن سۋ اق جالدانىپ سارقىراپ اعىپ، كوشە جيەگىندەگى ارىقتاردى لەزدە كەمەرىنەن اسىرىپ جىبەرىپتى. سۋ جىلاپ اققان بۇلدىر اينەكتەن كوشەنى تاماشالاپ وتىرعان ادام بالكوننىڭ ەرنەۋىنە جايعان كىرىن جيناماق بولعان ايەلدىڭ قولىن ءبىر سىلتەپ، ىشكە قاشقانىن كوزى شالىپ قالدى. ايلين جاۋىنعا ۇشىراعان ءبىر-ەكى ادامدى ىشكە كىرگىزىپ السا دەپ ويلادى، الايدا اكەسىنىڭ نە ايتارىن ءبىلىپ ۇندەمەدى. اينالانىڭ ءبارى شالقىعان سۋ – ۇيلەردىڭ شاتىرى دا، ايالدامالاردىڭ توبەسى دە. سارقىراعان سۋ جەر استى وتكەلدەرىنىڭ گرانيت باسپالداقتارىمەن شاشىراي سەكىرىپ، تومەن قۇيىلۋدا. جاۋىنعا رازى تەك اعاشتار ءتارىزدى – جاپىراقتارىن جۇلقىلاي ۇرعىلاعان نوسەرگە العىس ايتىپ، تۇلا بويىن توسىپ، راحاتتانىپ تۇرعانداي.

ادام جىميدى. اكەسىنىڭ ويىن تۇسىنگەن ايلين ايناعا قاراعان كۇيى ءۇن قاتتى: «اسپان تەسىلىپ كەتكەن بە...». اجەسىنىڭ قولىندا وسكەن ايلين ول كىسىنىڭ سوزدەرىن ايتىپ جۇرەدى. كەيدە اكە-شەشەسىن دە اجەسىنشە «تاربيەلەپ» قويادى.

– اجەم جۇماقتا ما، اكە؟

– ونى جاراتقان بىلەدى.

– بەس بىردەي ۇل-قىز تاربيەلەپ، ءوسىردى. وتىرىك ايتپادى، ەشكىمگە جاماندىق جاسامادى.

– اجەڭ جۇماققا بارماعاندا ول جەرگە كىم بارادى، كۇناسىز ادام عوي. ەشكىمدى ساتپاعان...

– ساتپاعان دەگەن نە اكە، ادامدى قالاي ساتۋعا بولادى؟

ساتۋ... ادام وسى ءسوزدى ەستىگىسى كەلمەيتىن. ويىنا ءتۇسىپ كەتسە، الدا-جالدا ەستىپ قالسا كوڭىل كۇيى نىلدەي بۇزىلىپ، جارىق دۇنيە كۇڭگىرت تارتاتىن. ەندى ءوز اۋىزىنان قالاي شىعىپ كەتكەنىن بايقاماي قالدى. تۇنىمەن اششى قۋىرداق جەگەندەي اۋىزى كەۋىپ، ەرىندەرى كەبىرسىدى. كىشكەنە شولمەك قۇتىنى اشىپ، سۋ جۇتتى. سپيدومەترگە قاراسا جىلدامدىقتى اسىرىپ كەلەدى ەكەن. جايلاپ قانا تەجەگىشتى باستى.

– ول كىسىلەردىڭ زامانى قيىن بولدى. قىزىل تەرروردىڭ زامانى.

- بۇگىنگىنىڭ ادامدارى پەرىشتە مە؟

جاۋىرىن تۇسى تۇتاسىپ، جەلكەسى قۇرىسىپ الىپ بارا جاتقان ادام قۇنىسىپ قالدى. سىرتقا كوز سالدى – تىنباي لاقىلداعان سۋ كولىكتى بوزعىل تۇسپەن تۇمشالاپ تاستاپتى، وپايعان-سوپايعان سۇلبالار ءارلى-بەرلى قوزعالادى.    ءايليننىڭ تەسىلە قاراپ وتىرعانىن سەزگەن ادام ءوز-وزىنەن قۋىستانىپ، جانارى تايساقتاپ كەتتى. «وسى بارماقتاي بالا ءبارىن... سەزەتىن سياقتى».

– اكە، انام ەكەۋىمىز ساعان كۇشتى سىيلىق الىپ قويدىق.

– ساعات پا؟

– تاپپادىڭ.

– شاڭعى، تاۋ شاڭعىسى.

– جوق.

ادام قىزىنىڭ ايتىپ قويعىسى كەلىپ، كومەيىندەگى ءسوزدى ارەڭ ىركىپ، ءوز-وزىمەن الىسىپ وتىرعانىن سەزىپ جىميدى.

– ساعان قاتتى ۇنايتىن نارسە. بەس ارىپتەن تۇرادى.

– قىلىش؟

– جوق.

– پليتا. گاز.

– پليتا؟ ول ەمەس.

– شىلاپشىن. تازيك.

– شىلاپشىن؟..

– ءيا.

ازىلدەپ وتىرعانىن تۇسىنگەن ايلين اكەسىنىڭ جەلكەسىن شىمشىدى.

– قويدىم، قويدىم.

كەنەت بىردەڭە قاراڭداپ كەلىپ ماشينانىڭ سول جاق بۇيىرىنە ءدۇرس ەتە ۇرىلدى. ماشينا ايداعان ادامنىڭ ىشىندە بۇعىپ جاتاتىن قورقىنىش سىرتقا تەپتى. سەلك ەتە قالعان ادام جالت بۇرىلىپ جان-جاققا كوز تاستادى. اسفالت جولدى كەسە جۇگىرگەن قىز بەن جىگىت قول ۇستاسا كەلىپ ماشينەگە سوعىلىپتى. جىگىت قىزدىڭ باسىنا توسقان قولشاتىرىنان تۇمسىعىن شىعارىپ جان-جاعىن بارلاپ الدى دا، قىزدى قولتىعىنان الىپ تىلەرسەكتەن سۋ كەشە ءارى كەتتى. ەكەۋى ءماز – جاڭبىر شۋىمەن جارىسىپ كۇلكىلەرى  ەستىلىپ بارادى. ادام اينەكتى ءتۇسىرىپ، قيسايىپ قالعان ايناسىن تۇزەدى.

كوشە-كوشە قۋىپ، داۋىل ساپىرعان تەڭىزدەي كوبىك اتىپ، اقجال تولقىندانا ىلديعا جوڭكىگەن جويقىن سۋ يىرىمىنە تارتىپ اكەتەردەي ادام بويىندا قورقىنىش تۋدىردى. كوز الدىندا قارس-قۇرس جارىلىپ، تەڭىز بەتىندە جوڭكىپ جۇرگەن ۇيدەي مۇزدار، مۇز ۇستىندە قالت-قۇلت ەتىپ كەتىپ بارا جاتقان ماشينا، ادامدار جارق ەتىپ كورىنىپ عايىپ بولدى. ادام راديونى قوستى. ساۋساقتارىندا جەڭىل ءدىرىل بار. تولقىننان تولقىن قۋىپ وتىرىپ كۇيگە تاپ كەلدى. كونتسەرت اياقتالىپ قالعان ەكەن – «تورەمۇراتتىڭ» سوڭعى قاعىسىمەن ءبىتتى. ەسترادا اندەرىن بىرىنەن سوڭ ءبىرىن وتكىزىپ جىبەردى دە وپەراعا كەلگەندە قولىن راديودان تارتىپ الدى. ديكتور وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ ەۆروپا ەلدەرىندەگى گاسترولدىك ساپارى وتە تابىستى ءوتىپ جاتقانىن، سپەكتاكلدەرگە كۇندە انشلاك ەكەنىن ايتا كەلىپ بۇگىن ريم ساحناسىندا ۆەرديدىڭ «اتتيلاسىمەن» گاسترول شىمىلدىعىن جاباتىندارىن حابارلادى. «اتتىلى». عۇنداردىڭ داڭقتى ساردارى – ەدىگە پاتشا. نەگە ەكەنىن ءوزى دە بىلمەيدى ۆەرديدىڭ مۋزىكاسى وينالسا، قاي تاقىرىپتا بولماسىن –  كوز الدىنا ۆەرديدىڭ دجۋزەپپيناسى كەلەدى. دجۋزەپپينا سترەپپوني. ۇلى كومپوزيتورعا شەكسىز بەرىلگەن، رياسىز عاشىق ادال جار. ول ايەل بولماسا مۇمكىن ۆەردي ۆەردي بولماس پا ەدى... ۇيدە ءبىر جارقىلداپ كوڭىلدەنبەيتىن توماعا تۇيىق، قازىمىر تيراننىڭ بارلىق قورلىعىنا شىداۋى... بۋسەتو وكرۋگىنىڭ لە رونكولە دەرەۆنياسىندا اراق-شاراپ ساتۋعا رۇقساتى بار تراكتير ۇستاۋشىنىڭ وتباسىنان شىققان، ءسىڭىرى شىققان كەدەيلىكتەن باي اقسۇيەكتەر قاتارىنا قوسىلعان داڭقتى كومپوزيتور ايەلىن جاقسى كورەتىن، الايدا ءبىر اۋىز جىلى سوزگە ساراڭ ادام ەدى. پەپپينانىڭ ايەلدىڭ قورى مىنەز كورسەتەر ەرىنىڭ اشىقتان اشىق سەرىلىگىنە، ءوزىن كەيدە ادام دەپ ەلەمەۋىنە قىڭق دەمەۋى...

ادام دجۋزەپپينانىڭ شىعىس ايەلدەرىنە ءتان مىنەز – ەرى الدىندا ءوزىن تومەن ۇستاۋىنا تاڭ قالاتىن. پەپپينا ەرىنىڭ ءجۇرىپ-تۇرعانىن ەشقاشان تەرگەگەن ەمەس، دجۋزەپپەدەن ەش جاۋاپ بولماسىن بىلەدى. ول ءۇشىن ۆەردي – اۋليە ىسپەتتى، تاس قامال قورعانى، اسپانداعى ايدى الىپ بەرەر سۇڭقارى... ادام بەگىمايدى ويلاپ ءىشى جىلىپ قويا بەردى.

- اكە، ۇمىتقان جوقسىڭ با؟

- جوق، كۇنىم.

- اسىپ كەتپەيىك.

- ارينە، جارىعىم.

ادام مەن قىزى ءبىر-بىرىمەن كوبىنە ءۇنسىز تىلدەسەدى. ءايليننىڭ ويىن ءۇنسىز ۇققان ول جولدان بۇرىلىپ، ماڭدايشاسىنا ءتۇرلى-ءتۇستى ارىپتەرمەن «كولور» دەپ جازىلعان دۇكەننىڭ جانىنا توقتادى. ايلين ادەتتەگىدەي بوياۋلاردى ءوزى تاڭدادى. ءتۇرلى ءتۇستى سىقپا بوياۋلار جاتقان سورەنىڭ جانىنا كەلدى دە ءبىر قىرىنداپ تۇردى. قىزىنىڭ ىشتەي الدەكىمدەرمەن تىلدەسكەندەي تىلسىم ءبىر كۇيگە ەنىپ، باسقا الەمدە تۇرعانىن سەزەتىن ادام تۋ سىرتىن بەرىپ، كاسسا اپپاراتىنىڭ جانىنا كەلدى.

بۇلار كىرگەلى ايليننەن كوزىن ايىرماعان دۇكەنشى كەلىنشەك كۇلىمسىرەي ءتىل قاتتى: – قىزىڭىز قانداي ادەمى. كوزدەرى تازا ءزۇبارجاتتاي جاپ-جاسىل. دۇكەنشى كەلىنشەكتىڭ بۇلار كەلگەن سايىن ايلينگە ءوستىپ سۇقتاناتىن ادەتى. ادام ەدەنگە قويىلعان اعاشتان ويعان ءنان گلوبۋسقا قاراعان كۇيى ءۇنسىز تۇرا بەردى. وتكەندە «كوزدەرى مويىلداي قاپ-قارا» دەپ ەدى... ادامداردىڭ ءبارى سويتەدى – ءبىرى قارا، ءبىرى كوك، ەندى ءبىرى جاسىل دەيدى. كوزى تۇزداي ەكەن دەپ جاتاتىندارى دا بار... اناسى قىزىمنىڭ كوزى ادەمى – اسپان ءتۇستى دەيدى. ادام قىزىنىڭ كوزى اق تا ەمەس كوك تە ەمەس، قاپ-قارا ەكەنىن تۇيسىنەدى. قاپ-قارا. تۇڭعيىق. الاقانداي بوتا كوزدەر. مولدىرەپ تۇرادى. ىشتەگى بىتەۋ جاراسى سىزداپ كەتكەن ادام دۇكەنشى كەلىنشەككە راحمەتىن ايتىپ قىزىنا بۇرىلدى. دۇكەنشى كەلىنشەكتىڭ سۇقتانۋىن سەزىپ، قىمسىنعان ايلين انادايدا تۇرعان كۇيى ىمداپ اكەسىن شاقىرىپ بوياۋلاردى ۇستاتتى دا، اكەسىنىڭ الدىنا ءتۇسىپ، تەزدەتىپ ەسىككە بەتتەدى.

جولدا «ايدا» وپەراسى شىرقالدى. ادام ۇيالى تەلەفونىن الا قويمادى. ءان شارىقتاۋ شەگىنە جەتتى. ادام ءرۋلدى ءبىر قولىمەن ۇستاعان كۇيى ابايلاپ تەلەفوندى الىپ، قۇلاعىنا تاقادى دا جولدا كەلە جاتقانىن ايتتى. كاميللا ماسكەۋ اۋەجايىنان سوعىپ تۇر، ەكى ساعاتتان كەيىن ەلگە ۇشادى. تاپ ءبىر تەمىر قىزدىرىپ باسقانداي جون ارقاسى كۇيىپ قويا بەردى. كوشەلەردى تاماشالاپ كەلە جاتقانداي وتىرعان ءايليننىڭ ويىن ءتۇيسىندى. باعدارشامنىڭ قىزىل جارىعىنا ءوتىپ كەتە جازداپ بارىپ تەجەگىشتى باسىپ قالدى. اياۋسىز تىستەسكەن تەمىرلەر شىيقىلى جۇيكەنى جەپ جىبەردى.

ادام بەينەلەۋ ونەرى ستۋدياسىنىڭ ۇزىن دالىزىندەگى قوساقتالعان كرەسلوعا جايعاستى. ستۋديا شاكىرتتەرىنىڭ قابىرعاداعى سورەلەرگە قويىلعان ماراپاتتارىنا كوز سالدى. ءبارىن جاتقا بىلەدى، ءايليننىڭ دە ماراپاتى تۇرارىن ويلادى. تەلەفونىن الىپ كاميللاعا حابارلاستى. كاميللا گاسترولدىڭ سوڭعى كۇنى كانادادا وتكەنىن ايتتى. وپەرا تەاترى گاسترولىنىڭ مارشرۋتىن جاتقا بىلەتىن ادام ۇزاق جولدان شارشاڭقىراعان ءانشىنىڭ كوكىرەگى كۇمبىرلەپ، ماقپال قوڭىر ۇنمەن باياۋ سويلەۋى سۇلۋ داۋىسىنا وزگەشە  بوياۋ قوسىپ، قىلىقتاندىرا تۇسكەنىن اڭعارىپ، ءسوزىن بولمەي ءۇنسىز تىڭدادى. وتتاۆادان ۆەناعا، ۆەنادان ماسكەۋگە ۇشۋ قالجىراتىپ تاستاپتى. ادامعا «سەنىڭ تۋعان كۇنىڭە ۇلگەرەيىن دەپ ترۋپپادان ءبىر كۇن ەرتە ۇشتىم» دەگەنىندە كەلىنشەكتىڭ ءۇنى وزىنە عانا ءتان ءتاتتى قىلىقپەن جادىراپ، سىڭعىر ەتە ءتۇستى. ادام ءسال مۇڭ سەزىلەتىن بۇل سىڭعىردان، بىلدىرگىسى كەلمەسە دە كاميللانىڭ ءوزىن ساعىنعانىن سەزدى.  – Dum spiro, spەro. وسى ءسوزدى سىبىرلاپ قانا ايتقان كاميللا ءۇنسىز قالعان ادامنىڭ تىنىسىن تىڭداپ تۇردى دا – «بۇل دۇنيەدە سەنىڭ بارىڭ قانداي جاقسى، «Dum spiro, spەro» – دەدى ءسوزدىڭ ءار ءارىپىن التىنمەن اپتاپ، كۇمىسپەن كۇپتەپ جەتكىزەتىن ساف تازا ۇنىمەن. ۇشاققا وتىرعىزۋ باستالعانىن ايتقان كاميللا تەلەفونىن ءوشىردى.    «ءۇمىتىم وزىممەن بىرگە ولەر...».  قازىر بەگىماي تۇستىك اس دايىنداپ جاتىر. Dum spiro, spero et amo…  «ءۇمىتىم – ولگەن، ماحابباتىم – ءتىرى.» كابينەتتەن شىققان قىزىن كورىپ، ادام كۇبىرلەگەن كۇيى ورىنىنان تۇردى.

ءبىر قىزبەن قول ۇستاسىپ، «ەندى كەسكىندەمەگە بارامىن، كۇت ءيا، اكە، شارشاعان جوقسىڭ با؟» دەپ قاسىنان سىقىلىقتاپ وتە شىققان ايلين ءدالىزدىڭ سوڭىنداعى ەسىكتى اشتى.

ادام كرەسلوعا جايلانىپ وتىرىپ، شالقايىپ شەكەسىن قابىرعاعا تىرەدى دە كوزىن جۇمدى. بەرنگە جولداستارىنان ءبىر كۇن ەرتە كەلدى دە مۋزەي ارالادى. ەرتەسىندە فريدريح پەن گاريبالديدى اەروپورتتان كۇتىپ الىپ، ۇشەۋى رەستوراندا ءتۇن ورتاسىنا دەيىن وتىرىپ، ماتتەرحورننىڭ مىنەزىن اڭگىمە قىلدى. كونە زاماندا وسى جەردىڭ حالقى بۇل ەرەكشە تاۋدى تىلسىم دۇلەي كۇش يەسى دەپ تابىناتىن دا، شىڭ باسىندا ءىبىلىستىڭ تۇراعى بار دەپ زارە-قۇتىلارى قالماي قورقاتىن دا. الەمدەگى بيىك شىڭداردى باعىندىرعان الپينيستەردىڭ ءوزى ماتەرحورننىڭ الدىنا كەلگەندە جىنىنان ايىرىلعان باقسىداي جۋاسىپ قالادى. جاڭا عانا جايما-شۋاق، مەيىرىن توگىپ تۇرعان تاۋ اياق استىنان شارت بۇزىلىپ، قاتتى داۋىل سوعىپ، اق تۇنەك بوران بوراپ، ماتتەرحورن پەرىلەنىپ شىعا كەلەتىن. وسى ساتتە تاۋدىڭ تاسىنا تۇيەنىڭ باۋىرىنا قادالعان تاس كەنەشە جابىسىپ العان الپينيستەر قۇدايدان مىنا سۇمدىق قويىلىمىنىڭ كەلەسى اكتىسىن بولدىرماۋىن تىلەيدى. بۇدان ءارى، باسىنا شىعۋعا ۇمتىلعانداردى ءتىرى جىبەرمەۋگە بەكىنگەن ماتتەرحورن مىنەزىنىڭ ناعىز اپوفەوزى باستالادى – كۇن كۇركىرەپ، نايزاعاي جارقىلدايدى دا، توبەدەن تاس جاۋادى. ءبىر جارىم عاسىرعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە نەبىر سايلانىپ شىققان التى جۇزدەن استام الپينيست ماتتەرحورننىڭ وسى مىنەزىنىڭ قۇربانى بولدى.

ۇشەۋىنىڭ بۇل، ماتتەرحورنعا ەكىنشى مارتە ساپارلارى. ءفريدريحتىڭ تاجىريبەسى مول. ەۆەرەستى ءبىر مارتە باعىندىرعان. اندىنىڭ اكونكاگۋا شىڭىن باعىندىرعان گاريبالديدىڭ الپينيزممەن اينالىسقانىنا ون جىلدان اسقان. ماتتەرحورنعا شابۋىلدى تورتەۋ بولىپ باستاعان ەدى، ول كەزدە ارالارىنداعى ەڭ تاجىريبەلى – كاليمۋللا ەدى. تاۋعا ورمەلەۋ الدىندا ءار باعىت مۇقيات زەرتتەلىپ، قاۋىپ-قاتەر بارىنشا ەسكەرىلگەنمەن دە تاۋدىڭ مىنەزىن، اسىرەسە ماتتەرحورننىڭ مىنەزىن بەس ساۋساعىڭداي تانىپ-ءبىلۋ مۇمكىن ەمەس. وسىنداي ساتتەردە تەز، باتىل شەشىم قابىلدايتىن كاليمۋللانى شەتەلدىك ەكى جىگىت بىردەن مويىنداعان. فريدريح پەن گاريبالدي بەرنگە كەلگەن كۇنى فرانتسۋزدار شىركەۋىنە بارىپ، كاليمۋللانىڭ ارۋاعىنا دەپ شىراق جاققاندارىن ايتتى.

ۇشەۋى ەرتە تۇرىپ، تسەرماتتانى بەتكە الدى. جول باستاۋشى جەرگىلىكتى تاجىريبەلى ەكى ادامدى تاۋىپ سول كۇنى تسەرماتتادا قونىپ، تاڭ قىلاڭ بەرە ماتتەرحورنعا اتتاندى. بۇل جولعى ساپار ءا دەگەننەن ءساتسىز باستالدى. جول باستاۋشىنىڭ ءبىرى العاشقى تۇراققا جەتە بەرگەندە، تاستان قۇلاپ، جارىققا كىرىپ كەتكەن اياعى تىلەرسەكتەن مورت سىندى. تىكۇشاق شاقىرتىپ، ونى كەرى اتتاندىرىپ ەكىنشى تۇراققا كەلگەندە ول جەردە اعىلشىن الپينيستەرىن كەزدەستىردى. جەتى ادامنان تۇراتىن توپ، كوتەرىلۋ كەزىندە ەكى ادامىنان ايىرىلىپ، كەرى ورالعان ەكەن. ءتىرى ورالعان بەسەۋدىڭ ۇشەۋىنىڭ اياق-قولدارى ءۇسىپ، ادام كومەگىنسىز جۇرە المايتىن قالگە ءتۇسىپتى. ولاردى تۇراققا جەتكىزگەن ەكى اعىلشىننىڭ ادام كورەتىن تۇرلەرى قالماپتى – بەتتەرى دومبىعىپ، يت سىلىكپەلەرى شىعىپ قالجىراپ، ابدەن بولدىرىپ جاتىر ەكەن. بايلانىس قۇرالدارى ىستەن شىققان. ادامنىڭ توبىن كورگەندە السىرەگەن قولدارىن كوتەرىپ، قۋانىشتارىن بارىنشا ءبىلدىرىپ باقتى. ادام مەن فريدريح ۇسىگەن جەرلەرىنە ماي جاعىپ، داكەمەن تاڭىپ، گاريبالدي قايناتقان كوفەنى ءىشىپ ازەر دەگەندە ءوز-وزدەرىنە كەلدى. ادام توبى ءبىر اپتا اعىلشىندارعا كومەكتەسىپ، مىڭ مەتردەن استام تەرەڭدەگى مۇز وردان ەكى ءالپينيستىڭ دەنەسىن شىعارىپ الىپ، تىك ۇشاقپەن بەرنگە جونەلتىپ، تسەرماتتاعا قايتا ورالدى.

قوڭىراۋ شىرىلداپ، ۇزىن ءدالىزدىڭ ەسىكتەرى اشىلىپ، وقۋشىلار كلاستارىنان شىعا باستادى.

ەسىكتى اشقاننان-اق مۇرىندى قىتىقتاعان باۋىرساق ءيىسى ادامدى قولىن جۋا سالا دەدەكتەتىپ اس ۇيگە جەتەلەدى. بەگىماي تەرەزە الدىندا تۇر ەكەن. سارى، القىزىل جاپىراقتار بەدەرلەنگەن ۇلبىرەگەن اق شىلتەر پەردە ارقاسىن جاۋىپتى. ايەلى ادام كوزىنە ساعىمعا ورانىپ تۇرعان ەلەس سياقتى بولىپ كەتتى. ستول ۇستىندەگى تاباقتاي فارفور ۆازا تومپيعان باۋىرساققا تولى. قيىق كەسىلگەن كۇرەڭ باۋىرساقتارعا قاراعان ادام ەرىكسىز جۇتىندى. ءبىر-ءبىرىنىڭ ۇستىنە قالاپ شەلپەك، ەكى جەرگە ءشاي كەسەمەن قايماق قويىلىپ، ۇلكەن سورپا كەسەگە شۇلپىلدەتىپ ايران قۇيىلىپتى. كەسەلەردىڭ اراسىندا تىلىنگەن تابا نان شاشىلىپ جاتىر. ءشاي قۇيىپ وتىرعان اناسىنىڭ تىزەسىنە شىنتاقتاعان ءوزى، داستارحاندى اينالا شۇپىرلەگەن باۋىرلارى ادامنىڭ كوز الدىنان جۇگىرىپ ءوتتى... بەگىماي دۇكەننىڭ قايماعىن، ايرانىن المايدى، ىنىسىنە اۋىلدان الدىرادى.

ادام اس ۇيدە بۇگىن ءبىر وزگەرىس بارىن بايقادى. بار نارسە ءوز ورىنىندا سياقتى. ول نە وزگەرىس... ءا-ءا... بەگىماي ۇلكەن جاقتا ىلىنگەن ءوز پورترەتىن اس ۇيگە اكەلىپ ءىلىپتى. كاليمۋللانىڭ سالعانى. مايلى بوياۋ. تاۋ باسىندا شاڭعى تەۋىپ جۇرگەن بەگىماي. قارا كوزىلدىرىك كيگەن سۇلۋ اق ماڭدايى جارقىراپ، اقشا ءجۇزى البىراپ، شاڭعى تاياعىنا سۇيەنىپ كۇلىمسىرەپ تۇر. كاليمۋللا ارشىعان جۇمىرتقاداي بەگىمايدى اق بوياۋعا مالىپ الىپ، اق قارعا شاعىلىسقان كۇن ساۋلەسىنە بولەپ تاستاپتى. وسى سۋرەتتىڭ ادامدى ارباپ تاستايتىن ءبىر سيقىرى بار. ادام ايەلىنىڭ بەينەسىنە سۇقتانىپ تۇرىپ قالدى. سۋرەتشى جاندۇنيەسىنىڭ بار اسىلىن اياۋسىز سىعىپ وتىرىپ كەنەپكە توككەن. مىنانداي شىعارما تۋعان ساتتە كاليمۋللادا نە جان قالدى ەكەن... ءيا... بەگىمايداي سۇلۋ ءۇشىن قانداي كۇناعا باتساڭ دا كەشىرىمدى...

– تاڭمەن تالاسا، قىرىنعاندا جاعاتىن كرەمنىڭ ءيىسى كەلدى. بۇگىن –كاليمۋللانىڭ جەرلەنگەن كۇنى. سەنىڭ دوسىڭنىڭ. «سەنىڭ دوسىڭنىڭعا» ءسال عانا سالماق تۇسىرگەندەي بولدى. ادامدى دۇنيەدە ءمان قالماعانداي ءبىر سەزىم بۋىندىرىپ تاستادى. جۇرەگى جانشىلىپ، كوڭىلى قۇلازىپ كەتتى. سۇلدەرىن سۇيرەتىپ، داستارحان باسىنان تۇرىپ كەتكىسى كەلدى. قوزعالا المادى. بەگىماي ءبىر قىرىندادى دا، مويىنىن ءسال بۇرىپ، ادامعا قارادى. قاپ-قارا ءمولدىر كوزدەردىڭ قاراشىعى ءتىپتى ۇلكەيىپ كەتكەندەي. سەكسەۋىلدىڭ شوعىنداي جايناعان قوس جانار جارق-جۇرق ەتە ءتۇستى دە ۇزىن كىرپىكتەردىڭ  تاساسىنا جاسىرىندى. ۇلبىرەگەن پەردەنى ورتەپ جىبەرەردەي الاۋلاعان  سەكسەۋىلدىڭ قوس شوعى بىرتىندەپ بارىپ ءسوندى. وسى قاس-قاعىم ءساتتىڭ ءوزى ادامعا جەتكىلىكتى ەدى. ادامنىڭ كوزى بەگىمايدىڭ مويىنىنا ەكى جەردەن قيعاش تۇسكەن سىزىققا ءتۇستى. اپپاق نازىك مويىنعا اق جىبەكتىڭ قوس ءتىنى باتقانداي. ادام ايەلىنىڭ  بويىنا تۇنعان سۇلۋلىق بەلگىلەرىن كورگەن سايىن ءتىلى كۇرمەلەتىن. بەگىماي بىلىنەر-بىلىنبەس قوزعالىپ تەرەزەگە قايتا بۇرىلدى. القىزىل، سارى جاپىراقتى پەردەنىڭ ار جاعىنان ەستىلگەن داۋىس اقىرىن عانا شىقتى. تاسقا تامعان تامشىداي ميدى تەسىپ بارادى.

– بۇل ءيىس مەنى ۇمىتپايدى. جىل سايىن قايدا جۇرسەم دە تاۋىپ الادى.

بۇگىن دە ادەتىنەن جاڭىلماپتى. تاماقتى ءسال قىراتىن ءيىس – روزمارين مايى مەن شىرعاناق مايى ءيىسى بولمەنى الىپ كەتتى.

ادام اس ۇيدەن باۋىرساق يىسىنەن باسقا ەش ءيىس سەزبەدى. ايەلىنىڭ ايتقانىنا سەندى. كەنەت، قايناعان شاينەكتىڭ تۇمسىعىنداعى ىسقىرىعى شار-شۇر ەتىپ قويا بەردى. بەگىماي اق پەردەنىڭ ار جاعىنان بەرى ءوتتى. پورترەتتىڭ باگەتىن اق شۇبىرەكپەن ايالاي سيپادى. ايەلدىڭ كوزدەرى اس ۇيدە كۇيبەڭدەپ جۇرگەن ايەلدىڭ كۇندەلىكتى كوزدەرىنە قايتا اينالدى.

–ايلين تورتتى ءوزىم دايىندايمىن دەگەن، قازىر باۋىرساقپەن ءشاي ىشەيىك. ءا-ءا، كەشىر، ۇمىتىپ كەتە جازداپپىن عوي. تۋعان كۇنىڭ قۇتتى بولسىن.

بەگىماي ەرىنىڭ الدىنا شىنتاق بويى ۇزىنشا قوراپشا قويدى. ادام قوراپشانى اشىپ، ىشىنەن قامشى الدى. ون ەكى ءورىم، دىراۋ قامشى.

–  ايلين ەكەۋىمىز جازدا دايىنداپ قويعانبىز. ايلين ءوزى تاڭدادى. قامشى جاسايتىن ادام «قازىر جاساپ قويماسام قىسقا قاراي تالىستىڭ قايىسى بولمايدى» دەگەن سوڭ ەرتە قامداندىق. سەنىڭ قامشىنى جاقسى كورەتىنىن بىلەتىن ايلين قاتتى قۋاندى. ىشىنە سيماي اۋىزى قىشىپ، سەنى قۋانتقىسى كەلىپ كۇندە وقتالىپ ءجۇردى. مەن جوقتا بەرىپ قويما دەگەن، رەنجيتىن بولدى.

بەگىماي ورىنان تۇرىپ كەلىپ ادامنىڭ بەتىنەن ءوپتى.

– يگىلىگىڭە ۇستا، جانىم.

قىرعىز ءورىم جۇمىر قامشىنىنىڭ ءورىمىنىڭ ءار بۇدىرىن برايل ءشريفتىن سيپالاعان زاعيپتاي ساۋساقتارىنىڭ ۇشىمەن ايالاپ وتىرعان ادام بەگىمايدىڭ ۇلپا بەتى بەتىنە تيگەندە، ساعىنعان اناسىنا تالپىنعان سابيدەي ابدىراپ قالدى. جىل سايىن ۇمىتپاي ورالىپ، ايەلىنىڭ جۇرەگىن جۇلمالاپ كەتەتىن، قادىرى ءوزىنىڭ تۋعان كۇنىنەن ارتىق، ەركەكتەر قىرىنعاندا جاعاتىن كرەم يىسىنە دەگەن جەككورىنىشى دە ۇمىتىلىپ، قۇرىس-تىرىسى جازىلىپ قويا بەردى. ءشايىن قولىنا الىپ، كوڭىلدەنە ءتىل قاتتى.

– ماناعى نوسەردىڭ سۇمدىعى-اي، ءايليننىڭ مەكتەبىنە كەشىگىپ قالا جازدادىق. جولدان بوياۋلارىن الدىق.

– جاۋعانى دۇرىس، قالانى تازالاپ كەتتى.                                                              – كولورداعى ساتۋشى قىز ءايليندى كورگەن سايىن ءبىر سويلەپ قالادى. كوزدەرى ءزۇبارجاتتاي ەكەن دەدى. وتكەندە «قاپ-قارا بولىپ، ءمولدىرىپ تۇرادى» دەپ ەدى. بەگىماي بال سالعان توستاقتى ادامعا قاراي ىسىرا ءتۇستى دە: – «وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ گاسترولى اياقتالىپتى عوي» – دەدى جايبىراقات قانا. ايەلىمەن اشىق اڭگىمە بولاتىنىن بىلەتىن، بىراق تاپ قازىر كۇتپەپ ەدى. قۇزدىڭ قاباعىنا ءىلىنىپ، ءتۇپسىز تەرەڭنىڭ ۇستىندە سالبىراپ تۇرعان ساتتەرىندە دە ءوزىن ءدال وسىلاي قاۋقارسىز سەزىنبەپ ەدى.

– وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ ونەرىن شەتەل جىلى قابىلداپتى. سىنشىلاردىڭ رەتسەنزيالارىن وقىدىم. «قىز جىبەك» وپەراسىنىڭ مۋزىكاسىن ەگجەي-تەگجەيلى جازىپتى. جازعان ادام ءبىزدىڭ كونسەرۆاتوريادا وقىپ، قازاق مۋزىكاسىنىڭ تەورياسىن زەرتتەگەن ادام ەكەن.

بەگىماي اسىقپاي بارىپ شاينەگىن وتقا قويىپ كەلدى. ادام ايەلىنىڭ ءبىر شەشىمگە بەل بايلاعانىن ءبىلدى.

– قىز جىبەك – كاميللانى، كەلبەتىن مونيكا بەللۋچچيگە ۇقساتىپتى دا، ويىنىن درامالىق پارتيالاردىڭ حاس شەبەرى دجويس ديدوناتوعا تەڭەپتى.

ادام بۇكىل تايانىش، تىرەگى قاۋساپ، قۇزعا قۇلديلاپ بارا جاتقانداي سەزىندى. بەگىماي ادامنىڭ قولىنان ءشايى باياعىدا تاۋسىلعان كەسەسىن الىپ، ءشاي قۇيدى.

– مەن ءوز باسىم، وسىنداي ايەلدەردى ۇناتامىن. وپەراداي كۇردەلى ونەردە جۇلدىز بولۋ وڭاي ەمەس.

كەنەت بالكوننىڭ قاڭىلتىر جيەگىنە بىردەڭە تىرس ەتە قالدى.                        سارى شىمشىق كەلىپ قونىپتى. شويناق شىمشىق. قىستان بەرى كەلىپ تۇرعانى وسى. ادام توپ شىمشىقتى قۇستىڭ تورىنا الداپ كىرگىزىپ، سىنىق اياق مىنانى ۇستاپ، بەگىماي مەن ايلين ەمدەپ، جازىلىپ كەتكەنشە ۇيدە ۇستاعان. بەگىماي بالكوننىڭ تەرەزەسىنىڭ جاقتاۋىنا ءىلۋلى تۇرعان كەنەپ دوربانى الىپ، ءبىر ۋىس كۇنباعىس شەمىشكەسىن، بۇگىن ۇيىرىنەن ساياق ۇشىپ، جالعىز كەلگەن سارى شىمشىقتىڭ الدىنا توكتى. پىر ەتىپ ۇرىككەن تيتىمدەي قۇس بەگىماي كەيىن شەگىنگەندە قايتا كەلىپ قوندى. قىس بويى بەگىماي مەن ءايليننىڭ قولىنان جەم جەسە دە، اسا ساق ەدى – ءبىر ءتۇيىر ءداندى الىپ ۇشىپ كەتىپ، انادايداعى اعاشتىڭ بۇتاعىنا وتىرىپ الىپ جەيتىن.

اينەكتىڭ ار جاعىنداعى شىمشىققا كوز سالعان ەرلى-زايىپتى ەكەۋ ءۇنسىز وتىردى.

– سەن كەتىپ قالما، ايلين مەكتەپتەن كەلگەنشە كۇت. ول سەنى كەيدە تۇسىندە كورىپ شىعادى.

سارى شىمشىق بەگىمايدىڭ ءسوزىن تۇسىنگەندەي شويناڭداپ بالكوننىڭ ەرنەۋىمەن ءارلى-بەرلى ءجۇردى.

بەگىماي توسىن اڭگىمە باستادى.

–  ادام بالاسى بىرنەشە جىل بويى تەك قانا كۇنباعىس شەمىشكەسىمەن تاماقتانىپ ءومىر سۇرە الا ما؟

- ارينە. شەمىشكەدە اعزاعا كەرەكتى ءبىراز مينەرالدار بار.

- ال، قۇرتتان باسقا تاماعى بولماسا شە؟

- قۇرت كالورياعا باي تاعام.

- الدىما تاماق كەلسە لەنينگراد بلوكاداسىنداعى اشتان ولگەن ادامدار كوز الدىما كەلەدى. افريكاداعى اشتار دا. اسىرەسە، جاس بالالار.

بەگىماي تەرەزەگە كوز سالدى

– ەرتەڭ كۇن سۋىيدى-اۋ، ءاسىلى.

شويناق اياعىن كوتەرىپ تۇرعان سارى شىمشىققا قاراپ كۇلىمسىرەدى:

– سارى شىمشىق، سەن ءبىزدى ىزدەپ كەلدىڭ بە، الدە... كەشىر، شەمىشكەگە قاراعان دا جوقسىڭ – سەن ءبىزدى ۇمىتپاپسىڭ. ساعىنىپ، ىزدەپ كەلدىڭ.

ءالپينيستتى اجالدان ساقتايتىن قابىلەتتىڭ ءبىرى – تەپە-تەڭدىكتىڭ اۋىپ كەتۋ قاتەرىن دەر كەزىندە باعامداي ءبىلۋ. كەيدە ساۋساعىڭ ۇشىنا ىلىنگەن كۇرىشتىڭ دانىندەي بۇدىر سالماق اۋىپ كەتۋدەن قۇتقارادى. ادام قۇزدان ۇشقان ساتىندە ساۋ اياعىمەن ىلە جونەلگەن شويناق شىمشىقتى ىشىنەن اينالىپ-تولعاندى.

بەگىماي ويماقتاي كەسەلەرگە ءشاي قۇيدى. ءوزى ءشايدى وسى ويماقتاي عانا ءبىر جۇتىم كەسەلەرمەن ىشكەندى ۇناتادى. وعان ەرلى-زايىپتىلىق ومىردە بارا-بارا ادام دا ۇيرەندى. وزگە داستارحاندا ءبۇيىرلى كەسەلەرگە قۇيىلعان ءشاي قانشا شولىركەپ وتىرسا دا باتپايتىن بولدى. بەگىمايدىڭ ادام تابىناتىن تاعى ءبىر قاسيەتى – داستارحان مادەنيەتىنە اسا سۇڭعىلالىعى. كەلىن بوپ تۇسكەن العاشقى كۇنى-اق كەلىن شايعا جينالعان كەمپىرلەردىڭ «كوركەمدىك كەڭەسى» قالادا وسكەن جاس كەلىننىڭ باسىنا تاققان ورامالىنان، تىزە بۇگۋىنەن، ورىنىنان تۇرۋىنان، جايعان داستارحانىنان، قۇيعان شايىنەن، ءشاي كەسەلەردى ۇسىنۋىنان كوزدەرى جاساۋراعانشا كىرپىك قاقپاي اڭدىپ باقسا دا، قىلداي كىنارات تابا المادى. وزدەرى ارينە، كور-جەردى ءسوز ەتىپ اڭگىمە سوعىپ، بەيعام كەيىپ تانىتىپ، ءارتىس بولىپ-اق باعادى. كەيىن، سوعىم سويعاندا، ەنەسى كەلىنىن قالادان اۋىلعا ارنايى الدىرىپ، كورشى كەمپىرلەرگە جاس قۋىرداق دايىنداتىپ، بەگىمايدىڭ تۋ جىلقىنىڭ ەتىن بابىنا كەلتىرىپ تۇزداۋىن، قازى اينالدىرۋىن ادەيى، ماقتانا كورسەتەتىن. اسىرەسە، قارتانى تۇزدى سۋىق سۋعا سالىپ تۇزدايتىنىن، تۇزدى قارتانىڭ ۇستىنە سەبە سالاتىن كەي كەمپىرگە اڭگىمە اراسىندا رەتىن تاۋىپ كورسەتە قوياتىن.                                                                                        بەگىماي اس دايىنداۋعا كىرىسكەننەن باستاپ، ءپىسىرىپ-ءتۇسىرىپ، داستارحان جينالعانعا دەيىن ماڭايىندا قۇتىرىنعان قۇدىرەتتى اۋەن قالىقتايدى. سول ساتتە بۇل كەلىنشەكتەن اۋلاق بولعان دۇرىس. ادام ازىلدەپ «اسحانانىڭ پاگانينيى» دەيتىن. گازدى قوسىپ، شويىن تاباققا تامعان ماي كوڭىرسي باستاعاننان-اق بەگىماي شىنىندا دا، الدەبىر سيقىر الەمگە سۇڭگىپ، شىم باتىپ، الۋان حوش يىستەردى قۇيىنشا ءيىرىپ، جىندارىمەن ارباسقان باقسىداي تىلسىم كۇيگە ەنەتىن. كىسى ماقتاۋعا ساراڭ شەشەسىنىڭ «ءبىزدىڭ بەگىمايدىڭ تاماق جاساعاندا ارقاسى ۇستايدى» دەيتىنىنە ادام ىشتەي ءماز بولىپ قالادى.

ادام ءشاي ءىشىپ بولىپ، بەگىمايدىڭ بەتىنە مەيىرىن توگە قاراپ وتىرىپ اقىرىن ىمداپ جانىنا شاقىردى. ايەلىنىڭ بەلىنەن قۇشىپ، ساۋساقتارىنان ءوپتى.

– دۇنيەدە سەنەن اسقان شەبەر اسپاز جوق. ايلين بىزگە جاراتقاننىڭ بەرگەن ەرەكشە سىيى.

بەگىماي ادامعا سۇيەنگەن كۇيى سالالى ساۋساقتارىن سالىپ جىبەرىپ كۇيەۋىنىڭ شاشىن تاراقتاپ تۇرىپ، كوزىنە تۋرا قارادى:

– كاميللاداي ايەل عاشىق بولعان مەنىڭ ەرىم اسىل عوي. كەتەم دەسەڭ مەن ۇستامايمىن. ءايليننىڭ سەنىمەن كىندىگى ءبىر. الەمنىڭ باتىرلارىنىڭ بارىنەن سەنى ارتىق كورەدى. بوي جەتىپ، كۇيەۋگە كەتكەنشە كۇتەسىڭ.

بەگىماي ستول ءۇستىن جيناستىرا باستادى.

– ايلين كەشە، كورشىنىڭ قىزى ءلاززات ماعان «بەتىڭ اپپاق بولىپ تۇرادى، نە جاعاسىڭ دەپ سۇرايدى» – دەپ كەلدى. انادا ميراس «قارا قىز-اۋ قارا قىز، قاشان تويعا بارامىز...» دەپ كەلەمەجدەپتى. قۇربىلارى دا كوزدەرىڭ بىردە كوك، بىردە قارا بولىپ قۇبىلىپ تۇرادى دەيدى ەكەن.

ادام بالكونعا قارادى. شويناق شىمشىق ۇشىپ كەتىپتى. ايلين «نەگە جىبەردىڭدەر؟..» دەپ قيعىلىق سالعاندا نە دەپ اقتالارىن ويلادى.

بەگىماي ستول ءۇستىن جيناپ بولىپ، تەرەزە الدىنداعى گۇلدەرگە سۋ قۇيدى دا، بوكسەسىن ءبىر بۇلك ەتكىزىپ، قىلىقتانا قيسايىپ ادامنىڭ الدىنا تۇرا قالدى. كۇلىمدەگەن كوزدەرىندە جاسىرعان قۋاقى ءبىر سىر بار سياقتى.

– ءجۇر.

بەگىماي كۇيەۋىنىڭ قولىنان الىپ ادامنىڭ كابينەتىنە بەتتەدى.

جۇمىس بولمەسىنىڭ قابىرعاسىنا شاعىن تىقىر كىلەم ءىلىنىپتى. ەجەلگى تۇركى اڭىزىنىڭ – تاۋ، تاۋ باسىنداعى اعاش، اعاشتىڭ باسىنا قوناقتاپ وتىرعان قۇس سيۋجەتى ءسال وزگەرتىلىپتى – تاۋدىڭ باۋرايى – جاسىل، بەلۋارى – اق، ۇشار باسى – كوك بوياۋمەن بەدەرلەنىپتى دە، تاۋدىڭ ۇشىنا وسكەن ءسامبى تالدىڭ سولقىلداق جاسىل شىبىعىنان تاراعان سۇيرىك جاپىراق ءورىلىپ كەلىپ ايالى قوس الاقان ءتارىزدى ۇيلەسىم تاۋىپ، ۇيا-الاقاندا جۇمىرتقا باسىپ وتىرعان شىمشىق بەينەلەنىپتى. كىلەمشەگە توككەن ويىن ءۇنسىز زەردەلەپ تۇرعان ادامنىڭ وسىندايدا تىكە ايتاتىنىن بىلەتىن بەگىماي:

- «قويدى – الاقانعا، قوي ۇستىنە ۇيا سالعان بوزتورعايدى – ءوزىمىزدىڭ سارى شىمشىققا وزگەرتتىم» – دەپ كۇيەۋىنىڭ بەيسەزىم جۇزىنە جاۋتاڭداي قارادى.

- سارى شىمشىقتى شەبەر قوسىپسىڭ. ەجەلگى ءميفتى ۇتىمدى ستيلدەپسىڭ. بوز تورعاي دا، شىمشىق تا – قۇس. ودان بابالار مۇراسىنا نۇقسان كەلگەن جوق. شىعارمانىڭ، قاي جانردا بولسا دا تامىرى ۇلتتىق توپىراقتان ءنار العانى دۇرىس. تامىرىن وزىمىزدىكى قىلىپ بايلاپ تاستاپسىڭ. قانشا ۋاقىتىڭ كەتتى؟

- شەبەرحانامدا تەك وسىمەن اينالىستىم. ەڭ قيىنى يدەياسىنىڭ تۋى بولدى. سودان سوڭ، ءميفتى سول كۇيىندە كوشىرگىم كەلمەدى، سوعان قينالدىم. سارى شىمشىق كەلىپ كىلەمىمە قونعان ساتتەن باستاپ قولىم ءجۇرىپ كەتتى. جارتى جىل جۇمسادىم عوي.

- كىلەمىڭنىڭ الدىندا جىلدار بويى تۇرۋعا بولادى. بىراق تا مىنانداي شىعارماعا مەنىڭ كابينەتىم تارلىق ەتەر.

- بۇل ەڭبەگىم تەك سەن ءۇشىن.

ەرتە تۇرامىن دەگەن ۋادەسى جايىنا قالىپ ايلين ساسكەگە دەيىن ۇيىقتادى. ادام تۇندە بالكوننىڭ كوشە جاق ەرنەۋىنە ءبىر كەسە سۋ قويعان ەدى – بەتى قابىرشاقتانىپ، قاتىپ قالىپتى.

ايلين ەكەۋى تاۋ باسىنداعى كولگە كۇن تاس توبەدەن اۋا بەرگەن كەزدە جەتتى. ادام الدارىنان بىقسىپ جاتقان وت ورىنىن كوردى. ماشينانى سوندىرە سالا كول جاعاسىنا جەتكەندەرىندە ايلين اكەسىنىڭ قولىنان قىسىپ ۇستاپ الدى. كولدىڭ بەتى اعال-جاعال. كىم بولسا دا ەرىنبەي كىرىسكەن ەكەن – تاپ ءبىر زەڭبىرەكپەن اتقىلاعانداي جان-جاقتان لاقتىرىلعان شىمكەسەكتەر كول بەتىنە قاتقان ءشاۋىشتى شۇرىق تەسىك قىلىپ، ويىپ تاستاپتى. ادام ارنايى كەلگەن سوڭ كورسىن دەپ، قىزىن جەتەكتەپ كول جاعاسىنا ءتۇستى. ايلين جاعاداعى قوي تاستىڭ ۇستىنەن ەڭكەيىپ، ءشاۋىشتىڭ ار جاعىنداعى ءموپ-ءمولدىر كولدى كورىپ تاڭ-تاماشا بولدى.

– اكە، انا بالىقتار توڭباي ما؟

– توڭبايدى كۇنىم. ۇستەرىندە قىستا كيەتىن جىلى توندارى بولادى.

– اكە، شىنىڭدى ايتشى.

– ولار سۋىققاندىلار عوي.

– اكە، ءشاۋىشتى سىندىرىپ، قولىما ۇستاپ كورسەم بولا ما؟

– ءوزىم الىپ بەرەيىن.

– كول رەنجىمەي مە؟

– رەنجىمەيدى. ءوزىن جاقسى كورەتىن ادامداردى كول بىلەدى.

ادام ءشاۋىشتىڭ داپتەردىڭ پاراعىنداي ءبىر كوسەگىن ايلينگە ۇسىندى.                ايلين ءشاۋىشتى كوزىنە تاقاپ اسپاندى، تاۋ-تاستى، شىرشا، قاراعايلاردى تۇگەل شولىپ كەلىپ اكەسىنە توقتادى.

- اكە، سەن تەڭىز تۇبىندەگى... التىن بالىقسىڭ. مەن نە بۇيىرامىن سونى  ورىندايسىڭ.

- مەن سەنىڭ قارماعىڭا تۇسكەن جوقپىن. بۇيىرا المايسىڭ.

- اكە، بول! ءشاۋىش ەرىپ بارادى!

- جارايدى، ايتا بەر.

- بىرىنشىدەن – سەن تەلەفونىڭداعى مۋزىكانى وزگەرتەسىڭ!

- جارايدى.

- ەكىنشىدەن – مامامنان باسقا ايەلمەن سويلەسپەيسىڭ!

- جارايدى.

- ۇشىنشىدەن – مەنى ماشيناعا دەيىن ارقالاپ باراسىڭ!

- جارايدى.

- تورتىنشىدەن – ماماممەن قارتايعانشا بىرگە تۇراسىڭ.

- التىن بالىق ءۇش تىلەكتى عانا ورىندايدى.

- وندا تورسىلداعىڭدى جارام!

- ءتورتىنشى تىلەگىڭ دە ورىندالادى.

ايلين قولىنداعى ءشاۋىشتى اسا ءبىر مۇقياتتىقپەن تاستىڭ ۇستىنە قويدى. ادام قىزىن ارقاسىنا وتىرعىزىپ، ۇزىن شارفىمەن تاڭىپ تاستادى. كول جاعاسىنىڭ ۇساق قۇمىن كەشىپ وتىرىپ جارقاباققا جەتتى دە، جاڭبىر سۋى جىرىپ تاستاعان جىرامەن ورمەلەي باستادى.

- اكە، سەن باتىرسىڭ با؟

- جوق، كۇنىم.

- سەن كۇشتىسىڭ عوي. باتىرلار كۇشتى بولادى.

- سەن جەپ-جەڭىلسىڭ، قۇستىڭ قاۋىرسىنىنداي.

ايلين ەركەلەپ، اكەسىنىڭ مويىنىنان قىلعىندىرا قۇشتى.

- سەن باتىرسىڭ، باتىرسىڭ.

- ءيا، باتىرمىن. جىبەر قىلعىندىردىڭ. باتىر قازىر قۇلايدى.

- مەن باتىردىڭ ەسكەرتكىشىن جاسايمىن. التىننان.

- ەسكەرتكىشتى اتاقتى ادامدارعا قويادى عوي.

- سەن اتاقتى ءالپينيستسىڭ. سەگىزمىڭدىقتى باعىندىردىڭ.

- جوق، سەن اۋەلى التىننان ەسكەرتكىشتى ماماڭا جاسا.

- مامام الپينيست ەمەس قوي.

- ماماڭ الەمدەگى ەڭ سۇلۋ ماما. ەڭ قايىرىمدى ماما.

- ءيا، جاقسى. التىنىن سەن تاۋىپ بەرەسىڭ. كولگە ەندى قاشان كەلەمىز، اكە؟

-ەرتەڭ كۇن جىليدى دا، اپتانىڭ اياعىندا قايتا سۋىيدى. سول كەزدە كەلەمىز.

- ونى قالاي ءبىلدىڭ؟

- كۇن رايىن الدىن-الا ءبىلىپ وتىرماعان ادام الپينيست بولا المايدى. ارنايى وقىدىق.

- ماعان دا ۇيرەتەسىڭ بە؟

- ساعان نە ءۇشىن كەرەك؟

- الدىمدا نە بولاتىنىن ءبىلىپ وتىرعىم كەلەدى.

- ا-ا، وندا بولادى.

تاۋدىڭ بۇرالاڭ جولى تەربەدى مە ايلين ۇيىقتاپ قالىپتى. جاڭا عانا – «شاۋىشكە ادامدار نەگە تاس لاقتىرادى ەكەن...»  دەپ قايتا-قايتا سۇراپ كەلە جاتقان. ادام ماشيناسىن اقىرىن بۇرىپ جول جيەگىنە توقتاتتى دا، قىزىنىڭ باسىنىڭ استىنا مويىن كوپشىك سالىپ، ۇستىنە كۇرتەشەسىن جاپتى.

مانا كول جاعاسىندا ادام ءايليننىڭ بەت-ءجۇزىن ايقىن كوردى – اق ماڭدايلى، اقشا ءجۇز; ەكى بەتىنىڭ ۇشى البىراپ، قاپ-قارا كوزدەرى مولدىرەپ تۇردى. ادام قوي تاستىڭ ۇستىندەگى قىزى كولگە قۇلاپ كەتپەسىن دەپ جانىنا كەلىپ تۇرعان. ايلين كولدى قىزىقتاپ، ءار نارسەنى ايتىپ، سىقىلىقتىپ ءماز بولىپ تۇرعانىندا بۇل قىزىنىڭ شاۋىشكە تۇسكەن جۇزىنە قاراۋمەن بولدى.  بۇل نە – كەزدەيسوقتىق پا، الدە، تاۋ سۋىنىڭ ەرەكشە قاسيەتى بولعانى ما؟ بەگىماي ەكەۋى قىزدارىن نە مەديتسينا ماماندارىنا، نە بولماسا ەل ىشىندەگى ەمشى-بالگەرلەرگە اپارعان ەمەس. ادام بالا كەزدەگى تەنتەكتىگىن كوز الدىنان وتكىزدى – ويناپ ءجۇرىپ ءبىر بالاعا قولى قاتە تيسە نەمەسە كۇش كورسەتسە سول كۇنى قارىمتاسى دايىن تۇراتىن – وزەنگە شومىلىپ جۇرگەندە اينەك سىنىعى ماي تابانىن ايىرىپ تۇرىپ كەسىپ كەتەدى نە ۆەلوسيپەدتەن وڭباي قۇلايدى. بىردە دوپ قۋىپ ءجۇرىپ پاستى دۇرىس بەرمەگەن بالانى قۇلاقشەكەدەن قويىپ ەدى، سول كۇنى كەشكە قورانىڭ توبەسىنەن قۇلاپ ءتۇسىپ، ەكى اپتا بەلىن جازا الماي ءجۇردى. كاليمۋللاعا قولىنداعى ارقاندى لاقتىرىپ ۇلگەرگەنىندە، تەڭىز جۇتىپ بارا جاتقان دوسى ارىستانشا اتىلىپ مۇزدىڭ ۇستىنە ءبىر-اق قارعىر ەدى عوي... كەۋدەسىن باتپانداي سالماق جانشىعان ادام اۋىر كۇرسىندى... كولىكتىڭ ەسىگىن اقىرىن عانا جاپتى دا سىرتقا شىقتى.

تاۋ ءىشىنىڭ سۇلۋلىعىنان باس اينالادى. ءالپينيزمدى قويعالى تاۋعا شىعۋدى سيرەتكەن ادام تاۋ ءىشىن ساعىنىپ قالىپتى. اسىرەسە بال سارى، قانىق جاسىل، قانكۇرەڭ تۇستەر تۇيسىكتىڭ تامىرىن ءيىتىپ، كوڭىل-كۇيدى الدەقايدا شارىقتاتىپ الىپ كەتەدى. ارشا، قاراعاي، تيان-شان شىرشاسى، اق قايىڭ، ەمەن، يت مۇرىن، دولانا بۇتالارى، شىرعاناق اعاشى، الۋان وسىمدىكتەر، دارىلىك شوپتەر ءيىسى جانسارايىڭدى اشا تۇسەدى. ادام قۇلاعان ەمەننىڭ ۇستىنە وتىردى. ەسىنە شۆەيتساريا، ءالپى تاۋى، ءالپىنىڭ قارا تۇمسىق قويلارى ءتۇستى. فريدريح پەن گاريبالديدى شىعارىپ سالىپ، ءالى ءبىر اپتا دەمالىسى بولعان سوڭ بەرندە قالىپ قويعان ەدى. جانىندا كاميللا بار قانقىزىل كابريولەتپەن تسەرماتتاعا قاراي ىزعىتىپ كەلە جاتقانى كوز الدىنا كەلدى. كاميللانىڭ شۆەيتسارياعا تۇڭعىش كەلۋى ەكەن. ەكەۋى كەشە تانىستى. كاميللا دا ادام جاتقان قوناق ۇيگە توقتاعان بولىپ شىقتى...

ماتتەرحورنعا ءساتسىز جورىقتان كەيىن قاتتى شارشاعان ادام ساسكە تۇسكە دەيىن ۇيىقتاپ ۇيقىسىن قاندىرىپ الدى. تۇسكە دەيىن ەش قايدا شىققىسى كەلمەي، جىلى دۋشقا ءتۇسىپ، نومەرگە جەڭىل-جەلپى تاماققا تاپسىرىس بەردى. داۋىسى تىنىعىپ، ءۇنىنىڭ كۇمبىرلەپ تۇرعانىن بايقاپ، كوڭىلى كوتەرىلىپ ءان سالدى. ءا دەگەننەن «اققۇمنان» باستادى. شىرقاۋ بيىكتەن باستالاتىن قۇدىرەتتى ءاندى كەڭ داۋىسپەن قۇيىنداتىپ، داۋىلداتىپ، ەركىن باستاپ، سوزىپ تۇرىپ الدى. مىنا جەردىڭ ماقپال كليماتى اسەر ەتتى مە تاماعى دا قىسپاي، كوكىرەگى گۇمبىرلەپ، تاۋ سۋىنداي تازا، قۋاتتى زور ءۇن، اسپالى شامنىڭ شىنىسىن سىڭعىرلاتىپ، قابىرعالاردى جارىپ جىبەرەردەي بولمە ءىشىن كەرنەپ كەتتى. ودان كەيىن ءاننىڭ تورەسى «اينامكوزدى» شىرقادى. بۇل كەزدە دالىزدە كاميللا كەلە جاتقان. سۇلۋ bel canto. قازاق ءانى. تازا قازاق تىلىندە. كاميللا اڭ-تاڭ تۇرىپ قالدى. ترۋپپا ارتيستەرى قوناق ۇيگە كىرە  قويعان جوق. جانىندا شامادانىن كوتەرگەن قوناق ءۇي قىزمەتشىسى بار جوعارى كوتەرىلىپ كەلە جاتقان كاميللا عانا. قازاقتىڭ وپەرا انشىلەرىن داۋىسىنان تانيتىن كاميللا بۇل عاجاپقا تاڭ كۇيى نومەردىڭ ەسىگىن قاقتى.

ادام ەسىك قاعىلعانىن ەستىگەن جوق. داۋىسى اشىلعانىنا قۋانىپ، ەرەكشە شابىت ۇستىندە «قۇسني قورلانعا» كوشىپ ەدى. كاميللا ءاننىڭ قايىرماسىنا قوسىلا كەتتى –  «احاحاۋ، ارمان، قۇسني قورلان، ەكەۋى تۋعان ەكەن ءبىر انادان...». تەرەزەدەن بەرن كورىنىسىن قىزىقتاپ، شىرقاپ تۇرعان ادام بولمە ورتاسىنداعى سۇلۋ كەلىنشەكتى بايقاپ، جىميدى دا، مىقتى دەگەندەي باس بارماعىن كورسەتتى.

– «شىركىن، قازاق اندەرى! نەتكەن سۇلۋلىق!». مەن وسى اندەرگە عاشىقپىن. ءسىز – كاميللاسىز عوي. مەن ءسىزدى تانيمىن.

– براۆو! ءسىز ءانشىسىز بە؟

– جوق.

– كونسەرۆاتوريانى قايدان ءبىتىردىڭىز؟

– بىتىرمەگەنمىن. ءالپينيستپىن.

– الپينيست؟ الپينيست-ۆوكاليست؟!

– ءيا. ءبىز تاۋدىڭ باسىنا شىعىپ الامىز دا تومەنگە ايعايلايمىز. وتتىعىم قالىپ كەتىپتى، لاقتىرىپ جىبەر دەپ!

– ءيا؟..

– جەردە قالعان دوسىڭ دا ايعايلايدى – «ءدجينسيىڭنىڭ قالتاسىندا ما، الدە بەشپەتىڭنىڭ بە؟» دەپ. وسىلايشا سەگىز مىڭ مەتر الىستاعى اداممەن ايعايلاسا بەرىپ وپەرالىق داۋىس پايدا بولادى. سوندىقتان الپينيستەردىڭ ءبارى ءانشى كەلەدى.

– تاۋدىڭ باسىندا تەمەكى تارتاسىز با، وتتىق نە ءۇشىن؟

– جوق. بيىكتىكتى جاۋلاعان سوڭ باسىنا اعاش ءۇيىپ الاۋ جاعامىز.

كاميللا كەنەت كۇلىپ جىبەردى. كوزدەرى جانعان سۇلۋ كەلىنشەكتىڭ سەنىپ تىڭداعانىنا ادام دا كۇلىپ جىبەردى. الدە شەبەر اكتريسانىڭ يمپروۆيزاتسياسى.

ادام كەشكە «قىز-جىبەك» وپەراسىنا باردى. كاميللانىڭ سىڭعىرلاعان اسا جاعىمدى ءۇنى زال ءىشىن كەرنەپ كەتتى. ءانشىنىڭ كولوراتۋرالىق مەتستسو-سوپرانو داۋىسى بىردە تاۋدان قۇلاعان كاۋسار سۋداي كەۋدەسىندە گۇمبىرلەپ كەلىپ، بىردە جاس بۇركىتتىڭ ساڭق ەتكەن ۇنىندەي كوككە تىك كوتەرىلىپ، شىرقاۋ بيىكتىڭ پەردەسىن جارىپ، ادام تاڭ قالار جوعارىعا شىرقاپ كەتەدى ەكەن. ادام كاميللانىڭ درامالىق پارتيالاردى ورىنداۋدا الدىنا جان سالماس شىن تالانت ەكەنىن تانىدى. داۋىسىمنىڭ تىرەۋىنەن ايىرىلىپ قالام دەپ وقتاۋ جۇتقانداي تىك جۇرەتىن كەي انشىلەرگە قاراعاندا ساحنادا ءاننىڭ ىرعاق-ولشەمىنە ەش نۇقسان كەلتىرمەي، تاستان تاسقا سەكىرگەن ەلىكتىڭ لاعىنداي جىلدام دا جەڭىل قوزعالا بىلەدى ەكەن. سپەكتالدەن سوڭ كاميللانىڭ گريمم بولمەسىنە كىرىپ، ءبىر شوق ميموزا گۇلىن سىيلادى. قۇستىڭ ساپ-سارى بالاپانىن ەسكە سالاتىن ۇلبىرەگەن سارى مونشاق گۇلدەردى قولىنا العان كاميللا اسا ءبىر جىلىلىقپەن يىسكەدى دە، ەرەكشە ىلتيپاتپەن ادامعا بەتىن توستى. ادام كاميللانى گاريبالدي، فريدريح، كاليمۋللا تورتەۋىنىڭ ۇيرەنىسكەن Meridiano رەستورانىنا  الىپ باردى. بەرننىڭ قاڭتارى الماتىنىڭ ناۋرىزىن ەسكە سالادى – ومىراۋىڭدى سامالعا توسەپ كوشە قىدىرىپ جۇرە بەرسەڭ – ءومىردىڭ بار راحاتى وسى سياقتى كورىنەدى. ەكەۋى قالانىڭ ەڭ بيىك ۇيلەرىنىڭ ءبىرىنىڭ جوعارعى قاباتىندا اشىق تەرراسادا وتىرىپ، كەشكى بەرندى تاماشالادى. كاميللا ازداپ قىرمىزى شاراپتان الدى. ەكى بەتىنە ءسال قىزىل رەڭ جۇگىرگەندە ءتىپتى ادەمى بولىپ كەتەدى ەكەن.

– ءسىزدىڭ داۋىسىڭىزداي داۋىسى بار ادامنىڭ ءانشى بولماۋى كۇنا عوي.        – كونسەرۆاتوريانىڭ ءۇشىنشى كۋرسىندا جۇرگەندە تاماعىما وتا جاساتتىم. كومەيدەگى ەكى بەزدى سىلىپ الىپ تاستادى. سودان كەيىن تاماعىم قۇرعاپ، ءسال سالماق تۇسسە قىشىپ، جوتەلە بەرەتىن بولدىم.

– الپينيزمگە قالاي كەلدىڭىز؟

–  دوسىم – كاليمۋللا الپينيست ەدى.

–  كەشىرىڭىز، دوسىڭىز قازىر جوق پا؟

–  يا. ەكەۋىمىز قىستا تەڭىزدە بالىق اۋلاپ جۇرگەندە وپات بولدى.

–  كەشىرىڭىز، يماندى بولعاي...

- مەن ءسىزدى ەرتەڭ تسەرماتتاعا الىپ بارايىن. گورنەرگراتتى تاماشالايمىز.

-  ساياحات پوەزى باراتىن سول جەر مە؟

- ءيا. ول ۋاقىت الادى. ماشينامەن بارعان دۇرىس.

قانقىزىل كابريولەت تاۋ جولىمەن ىزعىتىپ كەلەدى. بيىككە كوتەرىلگەن سايىن كەۋدەسىن تولتىرا قويۋ قوڭىر ۇنمەن ءبىر ىشقىنىپ الادى دا، جولعا جابىسا جاتىپ الىپ، جويقىن كۇشپەن العا تارتادى. بىردە شالت بۇرىپ، بىردە گازدى باسىپ-باسىپ جىبەرىپ جىلدامدىقتى ۇدەتىپ، بىردە تەجەگىشتى باسىپ-جىبەرىپ كولىكتى ويناتىپ كەلە جاتقان ادام ءالسىن-ءالسىن جانىنداعى كاميللاعا قاراپ قويادى. شاشىن جەل جۇلمالاعان كاميللا دا قاۋىپ-قاتەر تولى مىنا بايگەگە قانى قىزىپ، ەلەۋرەپ كەلەدى – ەكى كوزى جانىپ، جولدان كوز المايدى – ىشتەي قورقىنىش تا جوق ەمەس. الدەنەگە باس تىككەن ادام ءۇنسىز. شيىرشىق اينالا بيىككە سوزىلا بەرەتىن جول تاۋسىلار ەمەس – ارتتا ءبىر ساعاتتىق جول قالسا دا، بۇلار ءالى تاۋدىڭ بەلۋار تۇسىنا دا جەتكەن جوق. جەلمەن تالاسا ادام داۋىستاي ءتىل قاتتى:

– كاميللا!

– اۋ!

– ءسىز مەنى سۇيەسىز بە؟

كاميللا ادامعا جالت قارادى دا الدىنا قايتا كوز تىكتى. جانارى جاسىنداي جارق ەتە ءتۇستى.

– الدىمەن، ءسىز مەنى تانيسىز با دەپ سۇراعانىڭىز ءجون بولار.

ادام گازدى باسا ءتۇستى. كابريولەت العا ىشقىندى.

– ەندى قايتا سۇرامايمىن. انا تاۋدىڭ باسىنا جەتەرلىك ۋاقىتىڭىز بار. ەسەپ كەتتى.

كاميللا تاۋدى جاڭعىرىقتىرا سىڭعىرلاي كۇلدى. الدان شۇعىل بۇرىلىس كورىندى. ادام گازدى باسا ءتۇستى دە ءرۋلدى بۇرىپ قالدى. كولىكتىڭ ارتقى دوڭعالاقتارى قۇزعا قاراي سىرعي جونەلدى دە، جول جيەگىندەگى ۇساق قۇمدى بوراتىپ جانتالاسا اينالدى. ادام كوزدى اشىپ-جۇمعانشا قيمىلداپ جىلدامدىقتى اۋىستىردى. تابانى تاسقا ىلىككەن كولىك ءارلى-بەرلى بۇلتاڭداپ الدى دا تاس جولعا قايتا ءتۇستى. بۇرىلىستان كەيىن ساي ەكەن – الدا تىك قۇلاما ىلدي كۇتىپ تۇردى. ماشينا وق تيگەن ۇشاقشا تومەن قاراي قۇلديلادى. ساي تابانىنا جەتە بەرە ادام گازدى اياماي باستى. تىك جارقاباققا كوتەرىلگەندەي ءتورت دوڭگەلەگى جولعا جابىسا، بيىككە ۇمتىلعان كولىك العا سۇيرەگەن  جىلدامدىق ءسال باياۋلاسا شالقالاپ بارىپ قۇلايتىنداي. ەرىندەرىن تىستەپ العان كاميللا ورىندىقتىڭ سۇرىك قابىنا قوس قولداپ جابىسىپ الىپتى. كاميللانىڭ ءتىپ-تىك وتىرىسىنا قاراپ ادام ونىڭ قورقىنىشقا ءالى بەرىلمەي وتىرعانىن بايقادى. سايدان كەيىن جول تەگىس ەكەن. ادام ورىندىقتىڭ ارقاسىنا شالقايدى دا، گازدى باسىپ-باسىپ جىبەرىپ كولىكتى ۇشىرا جونەلدى. جولدىڭ ورتاسىنا جەتە بەرە جىلدامدىقتى اۋىستىرىپ تەجەگىش پەن گازدى الما كەزەك باسا وتىرىپ جىلدامدىقتى كۇرت تەجەپ كولىكتى جەر تابانداتتى دا، ءرۋلدى بۇرىپ قالدى. كابريولەت تار جولدا شىر كوبەلەك اينالدى.

– ۆى سۋماشەدشي...

كولىگىن تىكتەپ العان ادام اجىلداتىپ گازدى باسىپ-باسىپ جىبەردى. بار قۋاتىن ءتورت دوڭگەلەككە قۇيعان كولىك ءبىر جۇلقىنىپ قالدى دا العا قاراي ورشىلەنە ۇمتىلدى. تاۋ جولى بيىكتەگەن سايىن كاميللا وتىرعان جاق قاپتالداعى قۇز زارەنى الا تۇسەدى. ادام جاڭبىر جىرىپ، جيەگىن سۋ شايىپ كەتكەن، جوعارىدان قۇلاعان ۇساق تاستار شاشىلىپ جاتقان جەرلەردەن دە قۇيعىتىپ وتۋمەن بولدى. كولىك شۇقاناق پەن تاستاردان جالتارىپ، قۇز ەرنەۋىن جاعالاي جۇرگەن سايىن كاميللا ىرقىنان تىس تاقىمىن قىسىپ، ادامعا قاراي جانتايا قالادى. كەيدە يىعى جاناسىپ تا كەتەدى. وندايدا ادامنىڭ بويىنا ىستىق قان ۇرادى. جولدىڭ ەڭ كۇردەلى تۇسى – ۇزىندىعى جارتى شاقىرىمداي ءور باستالدى. ءۇش ءجۇز سەكسەن اتتىڭ كۇشى بار قۋاتتى ماشيناعا كۇش تۇسكەنى بايقالادى. الدا-جالدا موتور توقتاپ قالاتىنداي جاعداي تۋسا، تەجەگىشتەن ءۇمىت از – تومەنگە قاراي تاسشا دومالاعاننان باسقا قايران جوق. ادام ءرۋلدى قوس قولداپ سىعىمداپ، قالىڭ قاسى جيىرىلىپ، بۇركىتشە ءتونىپ الدى. تەرشىپ كەتكەن الاقاندارىن كەزەك-كەزەك ءدجينسيىنىڭ  سانىنا ۇيكەپ-ۇيكەپ جىبەردى. كاميللا الدىنا قاراپ، ءۇن-ءتۇنسىز قاتىپ قالىپتى. ماڭگىلىك ورناعانداي بولىپ، ۋاقىت جىلجىماي قويدى. جۇرەكتەرى ءدۇرس-ءدۇرس سوققان ەكەۋ ءبىر دەنە، ءبىر ادامعا اينالعانداي. كولىكتىڭ ىڭىرانعان ءۇنىن تىڭداپ، ءۇنسىز كەلەدى. جولدىڭ قاۋىپتى بولىگىن ەڭسەرىپ قالعان كولىك كەنەت سولق ەتە قالدى. ونە بويىنا ءدىرىل جۇگىرىپ، تاماعىنا بالىقتىڭ شوڭگەسى كەتكەن ادامداي قاقالا باستادى. كاميللا ادامعا جالت قارادى. وسى ءبىر قاس قاعىم ساتتە جانارىنداعى ۇرەي مەن ءۇمىتتى بايقاپ قالعان ادام بويىن قورقىنىش بۋعان ايەلدىڭ سۇلۋلانا تۇسكەنىنە تاڭ قالدى. اسىل تەكتى دەگەن وسى بولادى! حاس اسىلدىڭ بەلگىسى! ۇرەيدىڭ ورىنىنا كوكىرەگىن الدەبىر قۋانىش كەرنەپ كەتكەن ادام سابىرلى قالىپىنان اينىماي، جىلدامدىقتى قايتا-قايتا اۋىستىردى. ىقىلىق اتقانداي ءبىر مارتە سولق ەتە قالعان كولىك قۇلاققا جاعىمدى ءۇنىن كەرى تاپتى. قانقىزىل كابريولەت توبە باسىنا دا كوتەرىلدى. جوننىڭ ءۇي ورىنىنداي عانا تەگىستىگىنەن سوڭ قۇلاما ىلدي تاعى باستالادى ەكەن. قىلاۋلاپ قار جاۋا باستادى. ادام الدىنداعى تەتىك-تۇيمەنى باسىپ ەدى، ءسال ىزىلداعان دىبىس ەستىلدى دە ارتقى ورىندىق جاققا جينالعان بۇركەنىشى جازىلىپ، كولىكتىڭ توبەسىن جابا باستادى. تەرەزە تازالاعىش اينەككە قونعان قاردى وڭ مەن سولعا ىسىرۋعا كىرىستى. جاعىنىڭ بۇلشىق ەتتەرى ويناپ، ءتۇيىلىپ العان ادامنىڭ جىلدامدىقتى اۋىستىرىپ، قۇلديلاۋعا دايىندالعانىن بايقاعان كاميللا قولىن اقىرىن عانا توقپان جىلىكتىڭ باسىنداي جىلدامدىق اۋىستىرعىشتى سىعىمداي باستاعان جىگىتتىڭ جۇدىرىعىنىڭ ۇستىنە قويدى. قولىنا وتتاي ىستىق ۇلپا الاقان تيگەن ادامنىڭ تۇلا بويىنان ىستىق لەپ جۇگىرىپ ءوتىپ، جول بويى تاس بولىپ قالعان دەنەسى بوساپ، بالبىراپ قويا بەردى.

كاميللا ادامنىڭ كوزىنە قادالىپ ۇزاق وتىرىپ – سەن... سەن...  – دەپ ءبىر نارسە ايتۋعا وقتالىپ كەلە جاتتى دا كىلت توقتاپ، باسىن شالقايتا كۇلىپ جىبەردى.

ادام كاميللانىڭ سىزدەن سەنگە كوشكەنىنە ءىشى جىلىپ قويا بەردى. ەكەۋى كولىكتەن شىقتى. تاۋ ءىشىنىڭ سالقىن سامالى دەنەلەرىن ءبىر راحاتقا بولەدى.

كاميللا ادامعا تاياپ كەلىپ مويىنىنان قۇشاقتادى دا، ەرىنىنەن قۇشىرلانا ءسۇيدى. ادام كاميللانىڭ ماڭدايىنا تۇسكەن شاشىن  ساۋساعىمەن ايالاي ىسىرىپ، بەتىنە قونىپ جاتقان قار ۇلپالارىن ءوپتى.

ادام وزىنە ۆيسكي، كاميللاعا حوش ءيىستى جۇمساق شاراپ قۇيدى. داياشىعا كۇمىس ءۇش تۇعىرلى بالاۋىز شام الدىردى. داياشى شامدى تۇتاتتى.

– ءار رولدەن سوڭ ءوزىمدى بوس كەۋەك سەزىنەمىن.

كاميللا جارتىلاي شاراپ قۇيىلعان بوكالدى بالاۋىز شامنىڭ جارىعىنا توستى.

– ادام.

– ءيا.

– تاۋعا عاشىق بولىپ قالدىم.

–  جاڭا كەرە-كونى¹ عاجاپ وينادىڭ.

– ساعان راحمەت. تاۋداعى ەكستريم جاندۇنيەمدى تازالاپ كەتتى. ومىرگە

كوزقاراسىم وزگەرگەندەي. ەلگە بارعان سوڭ الپينيزممەن

شۇعىلدانامىن.

– قولداي المايمىن.

– نەگە؟ الپينيزم تەك ەركەكتەردىڭ سپورتى ما؟

– الپينيست ايەلدەر جەتەرلىك. تاۋ ايەل، ەركەك دەپ بولمەيدى.

– باسقا نە سەبەپ؟

– «ونەر – قۇرباندىق تالاپ ەتەدى» دەي مە.

– ءيا. باعا جەتپەس اسىلىڭدى بەرەسىڭ. كەيدە ءتىپتى بارىڭدى بەرۋىڭ دە مۇمكىن. ىبىلىسپەن شارت جاساسقان سياقتى.

– ءيا... ءبىرىنشى كۋرسقا تۇسكەننەن-اق ۇستازىمىز وسىنى ميىمىزعا قۇيۋمەن بولدى.

– سەن ونەردەن كەتىپ قالدىڭ. قۇرباندىقسىز قۇتىلدىڭ. ادام، سەن كوپ ءىشىپ وتىرسىڭ؟

ادام كاميللانىڭ كوزىنە قارادى. مولدىرەگەن كوزدەردەگى قيماستىق سەزىم جۇرەگىن ەلجىرەتتى.

كاميللا اقىرىن عانا ادامنىڭ قولىن الىپ، ساۋساقتارىنان سيپادى.

– تاۋداعى سترەسستىڭ اسەرى مە؟

– مەنىڭ قۇرباندىعىمنىڭ ونەرگە قاتىسى جوق.

– ول نە قۇرباندىق؟ سەندەي جىگىتتى قيناعان؟

ادام ۆيسكيدەن جۇتتى.

– ايتۋعا اۋىر.

– جانىڭدى قيناما.

– جوق. ايتىلۋى كەرەك. ەكەۋىمىزدىڭ ارامىز تازا بولعانى ءجون.

كاميللا بوكالىن ستولعا قويىپ، ورىندىققا شالقايدى دا، سابىرلى كەيىپپەن ادامعا كوز سالدى.

– جارايدى. وسىدان ون جىل بۇرىن كاليمۋللا ەكەۋىمىز الماتىدان ءۇش مىڭ شاقىرىم الىستا جاتقان تەڭىزگە تارتتىق. قاڭتار ايى، جول اۋىر، ماشينانى كەزەك-كەزەك ايدادىق. ءۇشىنشى كۇن دەگەندە تەڭىزگە جەتتىك. جاعاداعى نار قامىس ىشىنە شاتىرىمىزدى قۇرىپ، اۋىمىزدى الىپ تەڭىزگە شىقتىق. تەڭىزدىڭ ول تۇسىنىڭ سۋى بىرتىندەپ تەرەڭدەيدى. قالىڭ قامىس كوز ۇشىندا قالدى. مۇزدىڭ قالىڭدىعى ءبىر مەتردەي بار. ماشينادان اۋ، سۇيمەن، سىرىقتاردى ءتۇسىرىپ بىرنەشە جەردەن ۇكى ويدىق. مۇز استىنان بالىق اۋلاۋ دەگەن بار – اراسىن بەس-التى مەتر ەتىپ، قاتار ۇكىلەر ويىلادى دا اۋ سىرىققا جالعانىپ ۇكىلەر ارقىلى جىلجىتىلىپ وتىرادى. اۋ كەرىلگەن كەزدە ەكىنشى ۇشى جاعىنان اۋدى ەركىن شىعارىپ الارداي قۇدىقتىڭ اۋىزىنداي ويىق ويىلادى. كوپ ۋاقىت وتپەي-اق اۋىمىزعا «جان ءبىتىپ» بۇلقىنا باستادى. شىعارۋعا كىرىستىك. كاپرون اۋ اپ-اۋىر. ەكەۋلەپ سۇيرەلەپ ءجۇرىپ اۋدىڭ جارتىسىن شىعارعان كەزدە مۇز ءۇستى بالىققا تولىپ كەتتى – سىلا، سازان، كوكسەركە، جاپ-جالپاق تابان بالىق، ءبارى بار. اۋدىڭ قالعان جارتىسىن ويىقتىڭ اۋىزىنا سۇيرەپ اكەلگەنىمىزدە ەكەۋىمىز دە تاڭدانعاننان ايقايلاپ جىبەردىك – تايىنشاداي بەكىرە بالىق ءىلىنىپتى. مەن جۇگىرىپ بارىپ ماشينادان ۇزىن ارقان اكەلدىم. ارقاندى بەكىرەنىڭ جەلبەزەگىنەن وتكىزىپ مۇز ۇستىنە ماشينامەن تارتىپ شىعاردىق. زىلدەي نەمەنى جۇكسالعىشقا تيەپ اۋدى جيناۋعا كىرىسكەنىمىزدە كەنەت ماريان جەلى كوتەرىلدى. تەڭىز جاقتان سوققان داۋىل لەزدە قۇتىرىپ شىعا كەلدى. جەر سىلكىنگەن سياقتى مۇز قوزعالىپ، كۇتىرلەپ، بويلاپ جارىلا باستادى. دۇنيەدەگى ەڭ جامان قورقىنىش – اياعىڭنىڭ استىنداعى مۇز قوزعالعانى ەكەن. تاۋدان قۇلاساڭ تاستىڭ ءبىر بۇدىرىنا ىلىگەرمىن دەگەن ءۇمىت بولادى، ال مۇز جارىلىپ، كوز الدىڭدا «كەل، جۇتامىن» دەپ تولقىپ تۇڭعيىق جاتقاندا شاراسىزدىقتان ايقاي سالادى ەكەنسىڭ. زارەم ۇشىپ، سەڭنەن سەڭگە سەكىرىپ ماشيناعا قاراي جان ۇشىرا جۇگىرىپ كەلە جاتىپ اياعىم تايىپ كەتىپ تەڭىزگە كۇمپ بەردىم. جانتالاسىپ مۇز تىرمالاپ جاتقانىمدا جەتىپ كەلگەن كاليمۋللا مەنى سۋىرىپ الىپ سەڭنىڭ ۇستىنە شىعاردى. سەڭ قاق جارىلدى دا كاليمۋللا تۇرعان جارتىسى تەڭىزگە قاراي اعا باستادى. مەن كولىككە جەتتىم دە ارقاندى الا سالىپ كاليمۋللاعا جۇگىردىم. جۇگىرىپ كەلە جاتىپ قولىمداعى ارقاندى باسىمنان اسا شيىرىپ، كاليمۋللاعا لاقتىرۋعا ىڭعايلاندىم. ەندى ءتورت-بەس اتتاسام لاقتىرعان ارقانىم كاليمۋللانىڭ قولىنا تيەر ەدى. ءيا، قولىنا تيەر ەدى! ول ەكى قولىن سوزىپ ايقاي سالىپ، كۇتىپ تۇردى. مەن سەڭنىڭ شەتىنە جەتە بەرگەندە اياعىم تايىپ كەتتى دە شالقامنان ءتۇستىم. شۇيدەممەن وڭباي سوعىلسام كەرەك، ەسەڭگىرەپ بارىپ ورىنىمنان تۇرسام – كاليمۋللا تۇرعان سەڭ اۋناپ بارادى ەكەن، مەن ارقان لاقتىرىپ ۇلگەرگەنشە كوز الدىمدا دوسىمدى تۇعيىق جۇتىپ كەتتى.

– سەن قولىڭنان كەلگەنىڭدى ىستەدىڭ. قۇرباندىق نەدە؟

ادام ورىنىنان تۇرىپ ورىندىقتىڭ ارقالىعىنا ءىلۋلى تۇرعان پيدجاگىن كيدى. ءسال تۇرىپ پيدجاگىن كەرى شەشتى دە ورىنىنا وتىردى. تىستەرىن قارش-قارش شىقىرلاتىپ تىستەنگەن كەزدە جاعىنىڭ بۇلشىق ەتتەرى ويناپ شىعا كەلدى. قوس قولىمەن باسىن سىعىمداعانىندا بىلەگىنىڭ تامىرلارى ادىرايا كورىندى.

– مەن ادەيى قۇلادىم. ەستيسىز بە؟! ادەيى! ەكەۋىمىز دە بەگىمايدى سۇيەتىن ەدىك. «دوستىعىمىزدى ساقتايىق، قىز كىمدى تاڭدايدى، رەنىش بولمايدى» دەپ كەلىستىك. بەگىماي اسىققان جوق. دوستىعىمىزدى قيمادى ما... بىراق تا ونىڭ كاليمۋللانى تاڭدايتىنىن سەزدىم. مەنىڭ دوسىمنىڭ الدىندا ۇپايىم ماردىمسىز ەدى. ءسىز كاليمۋللانىڭ قانداي جىگىت ەكەنىن بىلمەيسىز عوي.

ادام بوكالىن تولتىرا ۆيسكي قۇيدى دا، باسىن ءسال شالقايتا بەرىپ اۋىزىنا قۇيا سالدى.

– كوكتەم شىعا دەنەسىن توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى بار، تۋىسقاندارى بار، تەڭىزدى كەزىپ بىرنەشە اي ىزدەدىك. جىلعا جاقىن كۇتىپ، اقىرى تابۋدان كۇدەر ۇزگەن اكە-شەشەسى بالالارىنىڭ كيىم-كەشەگىن قالا سىرتىنداعى قاۋىمعا اپارىپ كومدى. قانداي زاڭدا جازىلعانىن – وسى كۇن مەنىڭ تۋعان كۇنىمە ءدوپ كەلدى. سودان بەرى تۋعان كۇنىمە جازىلعان داستارحان باسىندا كاليمۋللانىڭ ارۋاعى بىرگە وتىرادى.

ادام الاقاندارىن جەلكەسىنە قويىپ، اياقتارىن سوزىپ جىبەرىپ، ورىندىققا شالقايعان كۇيى، توبەگە تەسىلە ۇزاق ءۇنسىز قالدى. ءبىر كەزدە بارىپ، ايدالادا وتىرىپ ءوز-وزىمەن سويلەسكەندەي ءۇن قاتتى:

- كاميللا، كەشىرىڭىز، ەكەۋىمىزدىڭ تانىستىعىمىز مارەسىنە جەتتى بىلەم. شارشاعان شىعارسىز، دەمالىڭىز، ءجۇرىڭىز شىعارىپ سالايىن.

كاميللا قارا كۇزەن مانتوسىن يىعىنا قىمتاي جامىلدى دا ورىنىنان تۇردى.

اياق استىنان سىزگە كوشكەن جىگىتكە كاميللا ەشتەڭە دەگەن جوق.

ادام توسەگىندە دوڭبەكشىپ ءبىراز جاتتى دا ورىنىن تۇرىپ تەرەزەنى ايقارا اشتى. كوشەدەگى كولىك سايابىرسىپتى. سالقىن اۋاعا دەنەسىن توسىپ ءبىراز تۇرىپ ماڭدايىن تەرەزەنىڭ اينەگىنە تيگىزدى. كەنەت اقىرىن عانا ەسىك قاعىلدى. ادام ەسىك اشقاندا الدىندا كاميللا تۇردى. كاميللا تابالدىرىقتان اتتاي بەرىپ، اياعىنىڭ ۇشىنا كوتەرىلىپ قوس بىلەگىن ادامنىڭ مويىنىنا ارتتى دا، ەرىنىنەن ءسۇيدى. ادام قۇشاق تولار كاميللانى قۋىرشاقتاي كوتەرىپ الدى.

تۇنگى بەرن كوشەسى تىپ-تىنىش. تەك اندا-ساندا ءجۇرىپ وتكەن كولىك داۋىسى عانا ەستىلەدى. كاميللا ادامنىڭ يەگىندەگى، جاعىنداعى كوك تىكەنەكتى الاقانىمەن سيپالادى.

– ەسىمنەن ايىرىلىپ، ەركەككە ءدال وسىلاي قۇلاپ تۇسەمىن دەپ ويلاماپپىن. نە قاسيەتىڭ بار ەدى...

– ادامدار كەزدەسۋى كەرەك قوي. كۇيەۋىڭ بار ما؟

– بولعان.

– قۇلاپ تۇسپەسەڭ قالاي كۇيەۋگە شىقتىڭ؟

كاميللا ادامدى قىتىقتاپ، الىسىپ وينادى.

– كومپليمەنت تىلەپ جاتسىڭ با؟ قۋسىڭ، ءا؟ دا، تى لۋچشە! بولدى ما؟ سەنەن اسقان جىگىت جوق!

– قالاي بولدى؟

– ەش قىزىعى جوق. ول مەملەكەتتىك قۇرامانىڭ جاتتىقتىرۋشىسى، مەن ءانشى. ول جارىستاردا جۇرەدى، مەن گاسترولدە جۇرەمىن، كەيدە ءتىپتى ءۇش-ءتورت ايلاپ كەزدەسپەيتىن كەزىمىز دە بولدى. بال ايىمىزدىڭ ءوزى ەكى-اق كۇنگە سوزىلدى. ەكى جىل تۇردىق. قىزىم اكە-شەشەمدە. ول كومانداسىنداعى جاس گيمناست قىزعا ۇيلەندى.

– ويلايسىڭ با؟

– بىلمەيمىن. ونداي ادام ومىرىمدە بولماعان سياقتى.

– وندا قىزىڭ كىمنەن پايدا بولدى.

- اح، سەن!

كاميللا ەركەلەپ ادامدى كوپشىكپەن ۇرعىلادى.

- وتتاۆادا «ايدا» ما؟

- ءيا. سوسىن «قىز-جىبەك».

كاميللا كەرۋەت باسىنداعى تۋمبانىڭ ۇستىندە جاتقان دجۋزەپپە ءتاروتستسيدىڭ كىتابىن قولىنا الىپ، مۇقاباسىنىڭ سىرتىنداعى، بۋرىل شاشى قارا قالپاعىنىڭ استىنان بۇيرالانىپ شىعىپ تۇرعان، قىر مۇرىندى، قاباعى تۇكسيگەن، مۇرتى ەدىرەيگەن، ساقالدى، تۇنجىراڭقى ۆەرديگە كوز سالدى.

-كونسەرۆاتوريادان كەيىن كىتاپ وقۋ سيرەپ بارادى.

- تاۋعا شىعار الدىندا وقيمىن.

- تاۋعا سەنى نە كۇش تارتادى؟

- بىلمەيمىن. ويلانباپپىن. تىنىشتىق شىعار.

- قاۋىپ شە؟

- تاۋ قالادان قاۋىپتى ەمەس.

- مەن ساحنانى سۇيەمىن. ەرتە بارىپ، ادام جوقتا ساحنانىڭ وزىنە عانا ءتان اۋاسىن جۇتىپ، قاراڭعىدا ءۇنسىز تۇرامىن.

- تاۋدىڭ تىلسىمى بولەك. تىلمەن جەتكىزە المايمىن. ەۆەرەستتىڭ باسىنا ون مارتە شىقساڭ دا تالابىنا ساي كەلمەسەڭ تاۋ سەنى وگەي بالاسىنداي كورۋى مۇمكىن.

– تالابى نەدە؟

– ونى ەشكىم بىلمەيدى. تاۋدا ءبىر تيىم بار. قۇپيالى قىرىق ەسىگىن اشقان ەر بولساڭ دا، قىرىق ءبىرىنشى ەسىگىن اشتىرمايدى. ۆەرديدىڭ ونەردەگى جانكەشتىلىگى مەنىڭ كاليمۋللا دوسىمدى ەسكە سالادى. ول ناعىز تاۋدىڭ ادامى ەدى. ۆەرديدىڭ ءار جازعانى شەدەۆر. ونەردىڭ قىرىق ءبىرىنشى ەسىگىن اشقان ادام. «ايدا»  – ادامنىڭ پەشەنەسىنە جازىلىپ قويعان تاعدىر. جۇرەكپەن كورىپ، جۇرەكپەن تانيتىن شىعارما. تاعدىرىڭا قۇي – كون، قۇي – كونبە، مويىنۇسىناسىڭ. نەتكەن تاباندى ادام. قانشاما ولمەس تۋىندى قالدىردى.

- ادام، تالعامىمىز دا ءبىر... ۆەرديدى مەن دە باسقا كومپوزيتورلاردان بولەك قويام. ەكەۋىمىزدىڭ كەزدەسۋىمىز – تاعدىر شىعار؟

كاميللا تەرەزەنىڭ الدىنا بارىپ، جىبەك پەردەمەن بوكسەسىن ءبىر وراپ، سول تىزەسىن العا بەرە، سالماعىن وڭ اياعىنا ءتۇسىرىپ، ادامعا قاراي بۇرىلىپ، سول قولىنا الما ۇستاپ تۇرا قالدى. بەلىندەگى جىبەك پەردە ۇلبىرەپ، تەرەزەدەن تۇسكەن اي ساۋلەسىنە مالىنىپ، تاعىداي ۇركەك كۇيدە تۇرعان تاكاپپار كەلىنشەك افروديتاداي ءمىنسىز ەدى.

- ۇقسايمىن با؟

- ۇقسايسىڭ. پورنو اكتريساعا.

ادام قۇشاعىندا بۇلقىنعان كاميللانى ۇزاق ايمالادى.

- تابىنۋشىلارىم اياعىما جىعىلىپ، انت ءىشىپ جاتادى. سەن بولەكسىڭ. سەندەي ەركەك جوق شىعار دەۋشى ەدىم.

كاميللا ادامدى قاسىنان، كوزدەرىنەن ءسۇيدى.

- بىراق، سول دۇنيەدەگى جالعىز ەركەك «سەن مەندىكسىڭ دەگەنىمە جاۋاپ بەرە الماي ءدىر-ءدىر ەتىپ قورقىپ وتىر».

ادام جانىنداعى كەلىنشەكتىڭ ءسابي قىلىعىنا قىزىعا قارادى.

- ادام، قورىقپا، تاڭداۋ وزىڭدە. ءازىل عوي، سەنىپ قالدىڭ با؟ جاڭا سپەكتاكلدەن سوڭ ەكى قاريا، ەرلى-زايىپتى شاماسى، دالىزدە كۇتىپ تۇر ەكەن،  قولىمدى الدى. «سەكسەنگە كەلدىك، وپەرا بولماسا باياعىدا ءولىپ قالاتىن ەدىك» دەپ ازىلدەپ قويادى. بۇلاردىڭ كلاسسيكاعا كوزقاراستارى تاڭ قالدىرادى.  ۆەرديدىڭ زامانىندا دا پرەمەرا سايىن تەاترعا ادام سيماي كەتەتىن بولعان. حالىق سپەكتاكلدەن سوڭ كوشەگە سيماي شۇبىرىپ، كومپوزيتورعا قوناق ۇيگە دەيىن ەرىپ كەلگەن.

- «ايدادا» – قانتوگىس جوق; «ريگولەتتو»، «ەرناني»، «ترۋبادۋرداعىداي» دورەكى-وكتەمدىك جوق، تاۋ باسىنان سەكىرگەلى تۇرعان ادامداي القىنىپ، ەنتىگۋدەن ادا; ەركە ءسابيدىڭ جىلاعانىنداي جۇرەكتى ەلجىرەتەر ءۇن، عاشىقتىق ىنتىق ليريزم، پسيحولوگيالىق اسقان سۇڭعىلالىق بار»  – دەپ تاروتستسي وتە ءدال باعا بەرگەن.

- «ايدادا» مەنى تارتىپ تۇراتىن ءبىر سيقىر بار. قايتا ورالماس جاستىقتى جىرلاۋى ما ەكەن...

- «ايدا» – ءومىردىڭ ءوزى. قىزىلالا اسىرە بوياۋ جوق. ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزدا سەنىم، شىندىق بولعانىن قالايمىن.

كاميللا ادامنىڭ قاسىنا كەلىپ قيسايدى.

- ايەل بولسام دا دجۋزەپپينانىڭ جانىن تۇسىنە الماي قويدىم. ۆەردي ونى كوزىنە دە ىلمەي ءوتتى. پەپپينا ەرىنە كۇڭىندەي قىزمەت ەتتى.

- دجۋزەپپينا سترەپپوني. پەپپينا. «شىدايدى ريزا بولىپ جار ىسىنە، قورلىق پەن مازاعىنا تابىنسا دا...» تۋرا دجۋزەپپينا ءۇشىن ايتىلعانداي. پەپپينا مەن ءۇشىن، ايەل بولۋدىڭ، جار بولۋدىڭ ۇلگىسى.

تاڭ ەندى بوزارىپ كەلە جاتقاندا كاميللا توسەكتەن تۇردى.

– ادام، سەن مەنى سۇيەسىڭ بە؟

– ...

– «ا ۆ وتۆەت تيشينا. ون ۆچەرا نە ۆەرنۋلسيا يز بويا²»... جارايدى. مەن ءۇشىن قانداي ەرلىككە بارا الاسىڭ؟

– ەرلىككە؟

– ءيا.

– سەنى ارقالاپ ەۆەرەستكە شىعامىن.

– !!! سونان سوڭ؟

– بال ايىمىزدى ەۆەرەستتە وتكىزەمىز.

– جاقسى. سونان سوڭ؟

– سەنى ەۆەرەستتە قالدىرىپ كەتەمىن.

– نە ءۇشىن؟

– جاقسى ساقتالاسىڭ. تابىنۋشىلارىڭدى كورمەيسىڭ.

– سەنى شە؟

– اي سايىن كەلىپ تۇرامىن.

– يدەيا؟

– يدەيا؟ يدەيا – سۇلۋلىق قول جەتپەس بيىكتە بولۋى كەرەك. ۇلى جاراتۋشى تاۋدى جەردىڭ تەپە-تەڭدىگىن ساقتاۋ ءۇشىن قازىق قىلىپ قاققان. شىڭنىڭ باسىنداعى كاۋسار تازالىق پەن سەنىڭ سۇلۋلىعىڭ الەمدىك تەپە-تەڭدىكتى ساقتايدى.

– تاۋ باسىنداعى تازالىققا ۇمتىلۋ جولىندا كەيبىرەۋلەر ءومىرىن قۇربان ەتەدى. مەنىڭ قۇرباندىعىم نەدە؟ سەنىڭ ارقاڭدا بارسام.

– ونەرىڭمەن قوشتاساسىڭ. تەك مەن ءۇشىن ءومىر سۇرەسىڭ.

– ساعان نەگە قۇلاپ تۇسكەنىمنىڭ سىرىن ەندى ءتۇسىندىم. ايەلىڭدى ءالى سۇيەسىڭ بە؟

ادام سۇلۋ كەلىنشەكتىڭ اسەم قوزعالىپ كيىنگەنىن قىزىقتاپ جاتتى. سۇيىكتىسىنىڭ الدىندا شەشىنىپ-كيىنۋ دە ايەلدىڭ قىلىعىن اشادى.

– سۇيەم. ارامىزدا ءبىر پەردە تۇرادى. سالقىندىق لەبى. تەڭىزدەگى جاعدايدىڭ قۇپياسىن سەزەتىن سياقتى. ايەل عوي.

– مەنى شە؟

– سەنى دە. تاۋعا كوپ ورمەلەگەن جىگىتتەردىڭ جۇرەگى ۇلكەن بولادى.

كيىنىپ بولعان كاميللا ەڭكەيىپ كەلىپ ادامنىڭ بەتىنەن ءوپتى.

–  ەكى ساعاتتان سوڭ اۋەجايدا بولۋىم كەرەك.

– گاسترول قاشان اياقتالادى؟

–  ءالى ءبىر اپتا بار.

– مەن كەشە رەستوراندا سەنىمەن ىشتەي ءبىرجولاتا قوشتاسىپ كەتكەنمىن.

– كۇيەۋى ءوزى ءۇشىن وسىنداي قۇرباندىققا بارعان ايەل قانداي باقىتتى. شىعارىپ سالما.

كاميللا ەسىكتىڭ تۇتقاسىنان ۇستاي بەرە كەرى قارادى. – كەتكىم كەلمەيدى، مەن سەنى ساعىنامىن. قاتتى ساعىنىپ جۇرەم.

دەنەسى توڭىڭقىراپ قالعان ادام ورىنىنان تۇرىپ، بويىن جازىپ كەرىلدى دە كولىگىنىڭ ارتقى ەسىگىن اشتى. ايلين اۋناپ ءتۇسىپ، ورىندىقتىڭ ارقاسىنا قاراپ جاتىپتى. ادام ءتۇسىپ قالعان كۇرتەشەنى كوتەرىپ قىزىنىڭ ءۇستىن قىمتادى دا، رۋلگە وتىردى. قالاعا قاس قارايا جەتتى.

ءايليننىڭ قىزىق ءبىر قاسيەتى – باسىنا ءبىر وي كەلسە، تاپجىلماي، تاماق تا ىشپەستەن ءپلاستيليندى يلەپ وتىرىپ يدەياسىن سول ساتتە مۇسىنگە اينالدىرا قويادى. ءپلاستيليندى مول قىلىپ الادى دا ءۇيدىڭ ىشىندەگى جىلۋ باتارەيالارىنىڭ ۇستىنە جاپسىرادى، اكەسى مەن شەشەسىنىڭ قولدارىنا ۇستاتادى – وسىلايشا ءپلاستيليندى جۇمسارتىپ، يلەۋگە دايىنداپ قويادى. ءستيلى نەتسكەگە جاقىن – ۇيدەگى سورە بىتكەننىڭ ۇستىندە سامساپ تۇرعان ساۋساقتىڭ باسىنداي ءپىل، سيىر، قوي، يت، قۇس ءتارىزدى مۇسىندەردەن ءمىن تابۋ قيىن. اكەسىمەن كولگە بارعاننان كەيىن ءبىر كۇن وتەر-وتپەستە ۇيگە ۇيىرمەدە جاساعان شىعارماسىن الىپ كەلدى. ورتالىق گالەرەيادا وتەتىن كوركەم سۋرەت ستۋدياسى شاكىرتتەرىنىڭ كورمەسىنە ۇستازى كوپ جۇمىستىڭ ىشىنەن ىرىكتەپ الىپتى. ادام مەن بەگىماي قىزدارىنىڭ تۋىندىسىن اينالىپ ۇزاق ءجۇرىپ الدى. ايلين كورمەگە ەكى ءمۇسىن دايىنداپتى – كىشكەنتاي قىز بالا ەكى قولىن باسىنان اسا كوتەرىپ تۇر – ون ساۋساقتىڭ ۇشىندا – ءشاۋىش. ادامنىڭ ۇزاق ۇڭىلگەنى ەكىنشىسى بولدى – قازدىڭ جۇمىرتقاسىنداي ءشاۋىش-قاعاناقتىڭ ىشىندە سارى شىمشىق وتىر. وزدەرىنىڭ – شويناق شىمشىعى. قيسىق بىتكەن شويناق اياعىن كوتەرىپ العان شىمشىق تيتىمدەي كوزى جىلتىراپ، باسىن ءسال قيسايتا، اينالاعا تاڭدانا قارايدى.

ستۋديا ديرەكتورىنان ارنايى شاقىرتۋ العان ەرلى-زايىپتىلار جۇما كۇنى ورتالىق گالەرەياعا بەت الدى. سىرتى التىنداپ جازىلعان قاتىرما قاعاز بولاتىن شارانىڭ ماڭىزىن ارتتىرا تۇسكەندەي.

بۇلار ەرتە كەلىپتى. قىزدارىنىڭ ەڭبەگى كوپشىلىك تالقىسىنا تۇسەرىن ويلاعاندا كوڭىلدەرىنە كادىمگىدەي قوبالجۋ كىرگەن ەكەۋ، ىشكە كىرۋگە باتپاي گالەرەيا الدىنداعى سكۆەردە انانى-مىنانى ايتىپ قىدىرىستاپ ءجۇرىپ الدى. ساعات ون ءبىر بولعاندا كوپپەن بىرگە كورمە زالىنا كىردى. كەڭ زالدىڭ ءىشى قاراقۇرىم ادام. اتا-انالار، ستۋديا شاكىرتتەرى، قالاداعى كوركەم سۋرەت وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى، مۇعالىمدەرى، ونەرتانۋشىلار. كامەرالارىن مەرلەۋمەن اۋرە وپەراتورلار، ءار جەردە ينتەرۆيۋ الىپ جاتقان جۋرناليستەر وقيعانىڭ ماڭىزىن ارتتىرىپ، بوياۋىن ءتىپتى قالىڭداتىپ جىبەردى. ادام مەن بەگىماي بوتا تىرسەك اينەك تۇعىرلارعا قويىلعان مۇسىندەردى ارالاپ كەلىپ ءايليننىڭ ستۋدياسى شىعارمالارىنىڭ جانىنا كەلدى. ايلين شەتكەرى تۇرىپ، تۋىندىسىن سىرتتان باقىلىپ تۇر ەكەن. قىزىنىڭ قولىنان شىققان ءمۇسىندى كورگەن ادامنىڭ جۇرەگى شىم ەتە قالدى. بەگىماي مۇسىنگە قاراپ قاتىپ قالىپتى. قازدىڭ جۇمىتقاسىنداي عانا جۇمىر ءشاۋىشتىڭ ىشىندە ماقپال قارا شاشى يىعىنا توگىلىپ قىز بالا تۇر. تىزەسىنەن كەلەتىن، شولاق جەڭ اق كويلەك كيگەن تالشىبىقتاي قىز بالانىڭ... بەت-ءجۇزى جوق. اقشىل ءمارمار سياقتى ماتەريالمەن بەتتىڭ ورىنىن قۋىس قىلىپ قانا بەرىپتى. ايلين ءمولدىر مۇز قابىقشامەن بەت-ءجۇزسىز قىزدىڭ الەمىن مىنا الەمنەن ءبولىپ تاستاپتى... بەگىماي بار كۇشىمەن ادامنىڭ قولىن قىسىپ الدى. دەنەسىنىڭ ءدىرىلى سەزىلىپ تۇر. ادام ايەلىنە كوز قيىعىن سالدى – قوس جاناردان مولتىلدەگەن جاس، لاق ەتكەلى تۇر ەكەن. بەت-ءجۇزى جوق قىز ءمۇسىنىنىڭ جانىنا جينالىپ قالعان كوپشىلىك ادام مەن بەگىمايدى بىرتىندەپ ىعىستىرىپ تاستادى. «بەتى جوق قىز... بەتى جوق قىز...» دەپ ابىر-سابىر بولعان جۋرناليستەر ءمۇسىندى قورشاپ الىپ، وپەراتورلار مەن فوتوگرافتار جانتالاسا ءتۇسىرىپ جاتتى. جۇرەگىن ءزىل قارا تاس سالماق جانشىعان ادام بەگىمايدى جەتەلەپ زالدان شىعۋعا اسىقتى. مۇسىنگە «شەدەۆر» دەپ ات قويىپ ۇلگەرگەن جۋرناليست قىز الدارىن وراپ كەس-كەستەپ سۇقبات الۋعا ۇمتىلىپ ەدى، ادامنىڭ تاس ءمۇسىن كەلبەتىن، بەگىمايدىڭ جاساۋراعان كوزدەرىن كورىپ باس شايقاپ قالا بەردى.

ەرلى-زايىپتى ەكەۋ تۇسكى استارىن ءۇنسىز وتىرىپ ءىشتى. كەشكە تەلەديداردان جاڭالىقتار قاراپ وتىرعان ادام ءايليننىڭ ەڭبەگى سىنشىلار تاراپىنان جوعارى باعالانىپ، حالىقارالىق كورمەگە جولداما العانىن ەستىدى. جول قاراجاتىن قالالىق اكىمشىلىك كوتەرىپ العان ەكەن. كەلەسى ارنادان وقىس جاڭالىق كوردى. كورشى ەلدىڭ ءبىر بيزنەسمەنى كاسىپتىڭ ادام ويىنا كەلمەس توسىن ءتۇرىن اشىپتى. ءتۇنى بويى جاڭاعى كاسىپكەر قولعا العان ءىستى ويلاپ دوڭبەكشىگەن ادامنىڭ تاڭعا جاقىن عانا كوزى ءىلىندى. ەرتەسىنە فيرماسىنىڭ جۇمىسىن ورىنباسارىنا تاپسىرىپ تەلەديداردان كورگەن ەلگە ۇشتى.

اۋەجايدا تۇرعان تاكسيستەردەن باراتىن جەرىن سۋرەتتەپ ەدى بىلەتىن ادام تابىلا قويمادى. ولار «ءبىر بىلسە دياد ميشا بىلەدى» دەپ ەسكى «ۆولگا» كولىگىنە سىلتەدى. دياديا ميشا جەتپىستى القىمداپ قالعان ادام ەكەن، ادامدى باسىنان اياعىنا دەيىن تىنتە قاراپ تۇردى دا، ىستالعان ساپ-سارى مۇرتىن تارامداپ، دورەكىلەۋ داۋىسپەن «الىس جەر، جول جوق، اقشاسىن الدىن-الا تولەيسىڭ» دەدى. اۋەجايدان كوپ الىستاماي جاتىپ-اق تاس جول ءبىتتى دە، ويقى-شويقىسى كوپ جول باستالدى.  «ول جەرگە كوبىنە بايلار مەن بانديتتەردى اپارام» دەپ ادامنان سىر تارتقىسى كەلگەن دياد ميشا شىتىناعان اينادان جولاۋشىسىنىڭ اڭگىمەگە قۇلقى جوعىن بايقاپ، بۇرقىراتىپ الدەبىر اششى تەمەكىسىن تارتۋعا كىرىستى. كوك تۇتىنگە تۇنشىققان ادام تەرەزەنىڭ اينەگىن تۇسىرمەك بولىپ ەدى «نە پولوجەنو، ماعان سۋىق تيەدى، ۇستەمە اقشا قوسساڭ عانا اشام» – دەپ دياد ميشا گۇر ەتە ءتۇستى. قالتاسىنان بەس ءجۇز رۋبل سۋىرعان ادامعا اينادان كوز سالعان دياد ميشا «قالجىڭدى تۇسىنبەيسىڭ بە، اشا بەر» – دەپ ساپ-سارى تىستەرىن اقسيتىپ كۇلە بەرگەنىندە، جوتەل قىسىپ قيقىلداپ-شيقىلداپ قالدى.

ەسكى «ۆولگا» شاڭداتىپ جەتكەندە كۇن دە كوكجيەككە بارىپ قالىپ ەدى. ادام «ەرتەڭ تاڭەرتەڭگى سەگىزدەن قالماي كەلىڭىز» دەپ دياد ميشانىڭ قولىنا اقشا ۇستاتتى. اقشانى بۇكتەپ-بۇكتەپ پيدجاگىنىڭ ىشكى ءتوس قالتاسىنا سۇڭگىتىپ جىبەرگەن شال وسىندا قوناتىنىن ايتىپ ماشيناسىنا بەتتەدى. كەتىپ بارا جاتىپ «ەي، دجيگيت، ەسلي سەگودنيا نوچيۋ تۆويۋ دۋشۋ دجابرايل زابەرەت تو دەنەجكي ۋ مەنيا وستانۋتسيا» دەپ قارق-قارق كۇلدى. بۇلاردى قارسى العان جىگىت اعاسى ادامنىڭ قولىنا بىردەن كەلىسىم-شارت قاعازىن ۇستاتتى. ءبىر بەت قاعازدى قولىنا العان ادام «قايتىس بولىپ كەتكەن جاعدايدا، سۇيەكتى ەلىنە جەتكىزۋگە جۇمسالاتىن قارجى» دەگەن تاراۋىن قايتالاپ وقىپ شىعىپ قول قويدى دا شارتتا كورسەتىلگەن سومانى جىگىت اعاسىنىڭ قولىنا ۇستاتتى. اقشانى مۇقيات ساناپ شيلانىنا سالعان ول ادامنىڭ قاي ءدىندى ۇستاناتىنىن سۇرادى دا «باستاناياق جۋىنىپ كەلىڭىز» دەپ ءۇش ەسىكتى ءۇيدى نۇسقادى. ءبىرىنشى ەسىككە حريستيانداردىڭ كرەشى، ەكىنشى ەسىككە جارتى اي، ال ءۇشىنشى ەسىككە ءداۆيدتىڭ جۇلدىزى جاپسىرىلىپتى. ادام ەكىنشى ەسىككە كىردى دە شەشىنىپ تاستاپ عۇسىل الىپ، تۇكتى حالات كيىپ، اياعىنا سۇيرەتپە ءىلدى. ىشكە اق حالاتتى ءسۇپ-سۇيكىمدى تومپيعان جاس قىز كىرىپ ادامنىڭ قان قىسىمىن، قىزۋىن ولشەدى، قانداي اۋرۋلارمەن اۋىرعانىن سۇرادى دا الدەبىر قاعازعا قول قويۋىن ءوتىندى. قىز ۇسىنعان قاعازعا وقىماي-اق قول قويعان ادام پالتوسىن جەلبەگەي جامىلدى دا قىزعا ەرىپ قاراعاي بورەنەلەردى قيۋلاستىرىپ سالعان اعاش ۇيگە كىردى. بولمەنىڭ ءىشى جىپ-جىلى ەكەن. ۇزىنشا بولمەدە كولىكتەرگە تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارىندا بولاتىن كولىكتەردى كوتەرۋگە ارنالعان قۇرىلعى سياقتى جەتى قۇرىلعى تۇر. ىشكە جانىندا مولدا بار، جىگىت اعاسى كىردى. ءتۇرى تاتارعا كەلەتىن، ويۋلى اق شاپان كيگەن سالدەلى مولدا قولتىعىنا ءبىر ورام اق ماتا قىسىپتى. تومپيعان سۇيكىمدى قىز ەدەنگە توسەيتىن اعاشتاردان جاسالعان ءستولدىڭ ۇستىنە جۇقا كورپەشە جاپتى. مولدا ادامنىڭ تىرجالاڭاش شەشىنىپ ستولگە شالقاسىنان جاتۋىن سۇرادى. قىزعا قايتا-قايتا جالتاقتاپ قاراي بەرگەن ادام كۇيبەڭدەپ ستولگە جاتتى. مولدا قايشىسىن جالاقتاتىپ، اق ءبوزدى ءاپ-ساتتە ءپىشتى دە سۇيكىمدى قىز ەكەۋى ادامدى اق كەبىنگە ورادى. جىگىت اعاسى مەن مولدا ادامدى ولىك جۋاتىن زەمبىلگە سالىپ قۇرىلعىنىڭ جانىنا كوتەرىپ كەلىپ ءبىر تۇيمەنى باستى. ىزىڭداعان دىبىس شىعىپ قۇرىلعىنىڭ ەكى تۇعىرىنىڭ اراسىنداعى جەر بىرتىندەپ كوتەرىلە باستادى. جەر استىنان بيىكتىگى قۇلاش جارىم، ەنى ءبىر قۇلاش قابات-قابات قاتتالعان پەنوپلاست كوتەرىلدى دە توبەگە تيەر-تيمەس بولىپ توقتادى. ادامنىڭ الدىندا قۋىسىنىڭ ءتورت بۇرىشىندا شام جانعان كور پايدا بولدى. جىگىت اعاسى كوردە جەلدەتكىش جۇيەسى بار ەكەنىن – تازا اۋا كەلىپ تۇراتىنىن، الدا-جالدا جۇرەگى قىسىلىپ نەمەسە باسقا دا سەبەپتەرمەن شىداي المايتىنداي بولسا، وڭ قولىنىڭ جانىنداعى تەتىكتى باسۋى كەرەكتىگىن، ءارى كەتسە ون سەكۋندتا كوردەن شىعارىپ الاتىن ادامدار دايىن تۇراتىنىن جانە ونداي جاعدايدا تولەنگەن اقشا قايتارىلمايتىنىن ەجىكتەپ تۇرىپ ايتتى. جەر استىنا تۇسكەن سوڭ جارىق سوندىرىلەتىنىن، سىرتپەن ەشقانداي بايلانىس بولمايتىنىن، تاڭ اتقانشا شىداۋى ءتيىس ەكەندىگىن شەگەلەدى. جانە دە، ادامنىڭ كورگە ءوز ەركىمەن تۇسكەنىن، عايىپتان تايىپ ءولىپ كەتسە فيرما ەشقانداي جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەمەيتىنىن ايتىپ شارتتا جازىلعانداردى تاعى ءبىر پىسىقتادى.

كەنەت ازالى مۋزىكا وينالدى. مولدا ادامنىڭ باس جاعىنا كەلىپ «كۇناسىز پەندە جوق، اقيرەتتىك ءومىرىڭدى ويلاعانىڭ – كۇناڭنان ارىلۋعا بەت العانىڭ، قابىل بولسىن» – دەدى دە قۇلاققا جاعىمدى ماقاممەن قۇران سۇرەلەرىن وقي باستادى. ادامعا بوتەن جەر، ايدالا، قازىلعان كور، اق كەبىنگە ورانىپ ءتىرى ولىك بولىپ جاتقانى، باسىندا دۇعا وقىپ وتىرعان مولدا قيالىندا بولىپ جاتقان نانىمسىز ءىس بولىپ كورىندى. مولدا دۇعا وقىپ بولىپ، جىگىت اعاسى ەكەۋى ادامدى قابىردىڭ جانىنداعى ەسىكتەي جايپاق تەمىردىڭ ۇستىنە سالدى. سۇيكىمدى تومپاق قىز، شيەدەي ەرىندەرى تومپيىپ ادامعا الدەبىر اۋەستىكپەن كوز سالدى. زىڭىلداعان ءۇن ەستىلدى دە ادام جەردەن اقىرىن كوتەرىلىپ كوردىڭ ۇستىنە كەلدى. استىنداعى تەمىرى ءبىر جۇلقىنىپ الدى دا ادام كورگە تۇسە باستادى. كوردىڭ تۇبىنە جەتكەندە جايپاق تەمىر وڭعا جىلجىپ ۇزىن قۋىسقا كىردى. ىزىڭداعان ءۇن كۇشەيە ءتۇستى دە استىنداعى تەمىر سولق ەتە قالىپ ادامدى قۋىستا قالدىرىپ جوعارى كوتەرىلىپ كەتتى. ادام توت باسپايتىن جىلتىراق تەمىرمەن قاپتالعان قۋىسقا كوز سالدى. قولىن كەبىننەن شىعارىپ وڭ جاعىنداعى تايىنشانىڭ مۇيىزىندەي تەتىكتى سيپالاپ كوردى. كەنەت زىڭىلداعان ءۇن تاعى ەستىلدى دە كورگە قاتتالعان پەنوپلاست تەكشە تۇسە باستادى. ىزىڭداعان دىبىس ءوشىپ، سىرتقى ومىرمەن بايلانىستىرىپ تۇرعان سول جاعىنداعى شۇڭقىر بىتەلدى دە، شامدار ءسوندى. تاستاي قاراڭعى، ءولى تىنىشتىق ورنادى. ۇستىنە قۇلاي كەتىپ، جانشىپ تاستاعان تىنىشتىقتان باسى شىڭىلداپ، قۇلاعى كۇڭگىرلەگەندەي بولدى. تۇنەكتىڭ تۇڭعيىق قۇشاعىنا ەنگەن ادام ءوزىنىڭ ەشتەڭە ەمەستىگىن ءتۇيسىندى. كوزىڭ قاجەتسىز، اياق-قولىڭ، كۇش-قۋاتىڭنان ەش دارمەن جوق. ساۋساق ىلىگەر بۇدىر تاپسا زور دەنەنى قۇزدان سۋىرىپ الار قۋاتتى قولدار، تاۋ-تاستا قانشا جورتسا دا شارشاۋدى بىلمەيتىن تەگەۋىرىندى اياقتار، بۇلشىق ەتى ويناعان شىنىققان دەنە دە ءبىر، جايىن جۇتقان شاباق تا ءبىر كۇيگە ءتۇستى. تالاي الپينيستەردىڭ تەرەڭ مۇز جىرادا قالعانىن كورگەن. كوزى اقشيعان سۇيەككە ەرىگەن مۇزداق سۋى قۇيىلادى، قىستا قار باسىپ، ءبارى قاتادى. ءولى دەنە كوك مۇزعا اينالادى. ۇشقىش كوك اسپاندا، الپينيست كوك مۇزدا، ارتيست ساحنادا ولگەنىن دارەجە تۇتادى. تايىپ كەتىپ، كوك مۇزعا اينالىپ، قۇزدا قالسام دەگەن ۇرى ءۇمىت وزىندە دە بولاتىن. ال قازىر قارا توپىراق قويىنىندا، قۇرت-قۇمىرىسقالار الەمىندە جاتىر...

قازىر جەر بەتىندە، تىرىلەر الەمىندە كۇن باتقان شاق. تىرىلەر الەمى... ال بۇل ولىلەر الەمىندە؟.. ءبىر كەزدەرى شىن ولگەندە قالاي بولادى؟ ادام كاليمۋللانى جەرلەگەندە، شىندىعىندا جەرلەۋدىڭ ءراسىمىن جاساعاندا، قارالى توپتىڭ قاراسى كوپتىگىنە تاڭ قالعان ەدى. قالاداعى ءار ءتۇرلى مەكەمەلەردەن، وقۋ ورىندارىنان ازا گۇل كوتەرگەندەر لەگ-لەگىمەن كەلىپ جاتتى، كەلىپ جاتتى. سول ساتتە ادام ءوزىنىڭ قازاسىن ەلەستەتكەن ەدى. قارالى جيىندا جۇرتتىڭ ءوزى تۋرالى نە ايتارىن ويلادى. بەگىماي شىن قايعىرىپ، ازا تۇتار ما ەكەن؟ ەستىگەن جۇرتتىڭ قابىرعاسى سوگىلەردەي زارلى جوقتاۋ ايتىپ، «ارىسىم-اي!.. ارىستانىم-اي!..» دەپ ەگىلىپ، قايتا-قايتا ەسىنەن تانار ما ەكەن؟..  ادام مۇرىنىنىڭ پىشىلداپ دەمالعانىن ەستىدى. جۇرەگى قاعىپ، القىنعان ادام سياقتى مۇرىنى شۋىلداپ، قاتتى ەستىلدى. تىڭ تىڭدادى. كوكىرەگىن جارىپ شىعارداي جۇرەگى ءدۇرس-ءدۇرس سوعىپ، الىپ بارادى. قان كەرنەگەن قۇلاق شەكەسىنىڭ كۇرە تامىرى جارىلارداي بولىپ، سولق-سولق ەتەدى. مىنا تۇنەكتە الدەبىر جەمىر جاندىكتەر، پىشاقتاي ازۋلارى اقسيىپ، كوردى جان-جاعىنان قازىپ، جاقىنداپ كەلىپ قالعانداي. ۇلكەن باشپايىمەن اياق جاق قابىرعانى تۇرتكىلەپ، شۇقىلاپ كوردى – جىلتىر تەمىر كادىمگىدەي قالىڭ سياقتى. پەرىشتەلەر ساعات ون ەكىدەن كەيىن كەلەر مە ەكەن؟ الدە، قازىر كەلە مە؟ پەرىشتەلەر قوياتىن سۇراقتاردىڭ جاۋابىن بىلەدى. ولارمەن كەزدەسۋگە دايىن. كۇناسى قانشالىقتى اۋىر؟ جازاسى قانداي بولماق؟ جالعىز جاراتقانعا سەرىك قوسقان جەرى جوق. كۇناسى تاۋداي پەندەلەر دە... بۇل جەردە اركىم ءوزى ءۇشىن جاۋاپ بەرەدى. كاليمۋللامەن كەزدەسۋ قالاي بولار ەكەن؟ ادام جانالعىشتاردان گورى كاليمۋللامەن كەزدەسۋدەن قورىقتى. بۇل ءتىرى، ول ءولى قالاي كەزدەسەدى؟.. ادام ءوزىن وتكىر قانداۋىرمەن سىلىپ الىپ تاستاعان سوقىرشەك سياقتى سەزىندى. سۇق ساۋساقتاي جانسىز بىردەڭە. قابىنعان ءولى شەك، ءالى سۋىپ ۇلگەرگەن جوق، كوپ كەشىكپەي سۋيدى. سوسىن ءشىريدى، توپىراققا ارالاسىپ جوق بولادى. ءيا، سوقىر شەك. دەنەدەن اجىراعان، سىرتقى الەممەن، تىرىلەر الەمىمەن بايلانىسى ۇزىلگەن، كەرەكسىز مۇشە. پەندەنىڭ شاۋىپ تاستاعان باسى ون بەس سەكۋند بويى ءبارىن ءتىرى كەزىندەگىدەي سەزىپ جاتادى ەكەن. بۇل دا قازىر شاۋىپ تاستالعان باس سياقتى، دومالاپ كەلىپ كورگە ءتۇستى، ءبىرازدان كەيىن قالعان سەزىمى وشەدى. بۇل كورگە نەگە ءتۇستى ءوزى؟ ءولىم تۋرالى ەسىك-تەرەزەنى تارس جاۋىپ الىپ، جارىق بىتكەندى ءوشىرىپ، ۇيدە جاتىپ تا ويلاۋعا بولار ەدى عوي. جوق. قابىردىڭ اتى قابىر. قارا جەردىڭ قويىنىنا كىرۋ – ءوز ەركىڭمەن و دۇنيەنىڭ ەسىگىنەن سىعالاۋ. كەلگەنى دۇرىس. مۇمكىن، جانىن جەگىدەي جەگەن كۇناسى، كاليمۋللانىڭ ارۋاعى الدىنداعى قىلمىسى از دا بولسا جەڭىلدەر... مۇمكىن، بەگىمايدىڭ جۇرەگىندەگى ءشاۋىش ەرىر... ءايليننىڭ بەت-جۇزىندەگى پەردە سىپىرىلىپ تۇسەر... اقشا بەتى البىراعان، قارا كوز، اقشا ماڭداي قۇلىنىنىڭ بەتىنەن، كوزىنەن شوپىلدەتىپ سۇيەر. ادام كوزىن تارس جۇمىپ الدى. پەرىشتەلەردى كورۋدەن قورىقتى. ءال-دارمەنى قۇرىپ، بولدىرىپ، شارشاعانىن سەزدى. بىرنەشە ساعات ۇشۋ، ەسكى «ۆولگامەن» ءىشى-باۋىرىن سولقىلداتىپ سوعىپ تاستاعان ۇزاق جول، كوكتەم تۋا جۋىپ-تازالاپ، ساندىققا سالىپ تاستايتىن قىسقى كيىم سياقتى وراپ، بايلاپ كورگە تاستالۋى جۇيكەسىن دە جۇقارتىپ، كۇش-قۋاتىن دا سارقىپ، قالجىراتىپ تاستاپتى. ۇيىقتاعىسى كەلدى. تاڭ اتقانعا دەيىن ەشتەڭە ويلاماستان تۇياق سەرىپپەستەن جاتسا. ولگەن جوق، مۇندا كىمنىڭ شارۋاسى بار. جۇرەگى سوعىپ تۇر، اقىل-ەسى ورىنىندا. پەرىشتە بولساڭ شىن ولگەن كەزدە كەلەرسىڭ. ۇيقى قىسىپ، ماۋجىراپ، كوز ىلگىسى كەلگەنىمەن باس قاۋاشاعىنىڭ ءىشى ۋداي اشىپ، كۇندە قالعان شۇبات تولى تورسىقتاي تىرسىلداپ تۇر. كەرنەگەن قىسىمنان باس سۇيەگى شىتىناپ، قۇيقاسى ءجيدىپ بورت-بورت جىرتىلىپ، قانى سىرتقا شاپشيتىنداي اكەتىپ بارادى.

كەنەت بەتىن ءبىر جىلى لەپ جەلپىپ وتكەندەي بولدى دا كور ءىشى جاپ-جارىق بولىپ كەتتى. كوزىن اشىپ ەدى – جانىندا اق قاناتتى بىرەۋ تۇر ەكەن. ەركىنەن ايىرىلىپ، الىگىنىڭ ارتىنان ەرىپ جۇرە بەردى. ۇزاق جۇرگەن جوق. پەرىشتە اق قاناتىن ءبىر جەلپىگەندە تەڭىز پايدا بولدى. ادام كوك مۇزدىڭ ۇستىندە جالاڭاش تۇر. ۇستىمدەگى اق كەبىنىم قايدا كەتكەن دەپ ويلادى. جاعاداعى قامىستىڭ اراسىنا كىرىپ، وت جاعىپ جىلىنعىسى كەلدى. بىراق تا ىلگەرى باسقان اياعى كەرى كەتىپ، جاعادان الىستاي بەردى. كەنەت اياعىنىڭ استىنان ءبىر نارسە ءتۇرتىپ قالدى دا، مۇز كۇتىر-كۇتىر ەتە ءتۇستى. الدەبىر الىپ بالىقتار مۇزدى جارىپ ءارلى-بەرلى ويقاستاپ ءجۇزىپ ءجۇردى. ادام اياق استىندا جاتقان سۇڭگىنى الىپ ءار بالىققا ءبىر جۇگىردى. قۇلاشىن بارىنشا جازىپ سۇڭگىنى سىلتەۋدەيىن سىلتەپ-اق قالادى، الايدا قورعاسىنداي اۋىر قولدارى كوتەرىلمەي سۇڭگىسى كوك مۇزعا قۇلاپ تەبەن ينەگە اينالا بەردى. اينالاسىنداعى بالىقتاردىڭ قوڭ ەتىن ۇلبىرەتىپ كەسىپ الىپ، تاباعا سالىپ قۋىرىپ جاتقانى كوز الدىنا كەلگەن ادام شاراسىزدىقتان ايقايلاي باستادى. الىپ بالىقتار ءبىر كەزدە ادام تۇرعان سەڭگە سەكىرىپ ءتۇسىپ، الىپ قۇيرىقتارىن سەرپىپ قالىپ، شورشي باستادى. بۇدان ءارى شىداي الماعان ادام ءبىر بالىقتىڭ ارقاسىنا قارعىپ ءمىنىپ، تورسىلداعىن جارىپ جىبەرگىسى كەلىپ سۇڭگىسىن بۇيىردەن اياماي شانشىدى. ءداۋ بالىق بالاشا شىڭعىردى دا تاۋداي سەڭدەر ءبىر بىرىنە سوعىلىسىپ، تەڭىز بەتى قازانداي قاينادى. ادام جاندارمەنمەن جاعاعا قاراي قاشتى.  سەڭنەن سەڭگە سەكىرىپ جانۇشىرىپ كەلەدى. كەنەت الدىنداعى مۇز قاق ايىرىلىپ، ءبىر-بىرىنە سوعىلعان تاۋداي سەڭنىڭ ءبىرى ءتىپ-تىكە شانشىلىپ ءسال تۇردى دا بۇنىڭ ۇستىنە قۇلاپ كەلە جاتتى. ادام ايقايلايىن دەسە جاعى قارىسىپ قالعانداي اۋىزىن اشا المايدى. ولگەن جەرىم وسى دەپ ويلادى. كوز الدىنا جوقتاپ وتىرعان بەگىماي، ايلين كەلدى. ءداۋ سەڭ ءۇستىن جانشىپ، سۋعا كەتە بەرگەندە تەڭىزدەن كوتەرىلگەن ءبىر قول سەڭدى تىرەي قالدى. ادام الدىندا كاليمۋللا تۇرعانىن كوردى. تەڭىز تىنشىدى. ەكەۋى مۇز ۇستىمەن جاعاعا قاراي ءجۇردى. وسىدان ون  جىل بۇرىڭعى تەڭىزدە بولعان وقيعانى قاشان ايتار ەكەن دەپ ىشتەي قۋىستانىپ كەلە جاتقان ادام كاليمۋللانىڭ بەتىنە جالتاقتاپ قاراي بەردى. الايدا دوسىنىڭ ءجۇزى نۇر تامىپ جىلى جىميعان قالپىنان وزگەرمەدى.

– ماعان جەتە الماي سۇرىنگەنىڭە قايعىرا بەرمە. ومىردە كىم سۇرىنبەيدى. وتكەن ون جىل ىشىندە توزاقتىڭ ازابىندا قالعانداي قينالۋمەن ءجۇرسىڭ. شىن دوس ەكەنسىڭ. سەن بەگىمايدى شىن سۇيەسىڭ، سول ءۇشىن دە ساعان ايىپ تاعا المايمىن. بەگىماي باقىتتى بولسا ماعان سودان ارتىق قۋانىش-مۇرات جوق. بەگىماي ەندى مەنى ۇمىتادى. جۇرەگىندەگى ءشاۋىش ەريدى. قىرىنعاندا جاعاتىن مايدىڭ ءيىسى دە مازالامايتىن بولادى.

كەنەت جارق ەتىپ كۇن شىقتى دا، تەڭىزدەن جىلى لەپ ەستى. كاليمۋللا القاراكوك سۋدى جارىپ قۇلاشتاپ جۇزە جونەلدى.

زىڭ ەتە قالعان باسەڭ ۇننەن ادامنىڭ قۇلاعى جارىلىپ كەتە جازدادى.  قاتتالعان تەكشە جوعارى كوتەرىلە باستادى. كورگە قۇيىلعان جارىقتان كوزى قارىققان ادام مويىنىن كوردىڭ قابىرعاسىنا بۇردى. سىرتتان «ەي برات، تى جيۆ؟» – دەگەن ءۇن ەستىلگەندە ادام جۇرەگى جارىلارداي قۋاندى. كور اۋىزىندا تۇرعان جىگىتتەر ادامدى ءبىر قاپ كارتوشكەنى ۇرادان سۋىرىپ العانداي كوتەرىپ اكەتتى دە اياعىنا تىك قويدى. ارقالارىنا  «دۆا مەترا پود ۋروۆەنوم زەملي» دەپ قىزىل بوياۋمەن تاياقتاي قىلىپ جازىپ العان جۇمىس كيىمدەرى بار جىگىتتەر ادامدى قولتىقتاپ اعاش ستولدىڭ جانىنا اپاردى. ستولدا كيىمدەرى جاتىر ەكەن. ادام جان-جاعىنا قاراپ ەدى، كەشەگى سۇيكىمدى تومپاق قىز كورىنبەدى. شالبارىنىڭ بەلدىگىن بۋىپ جاتىپ باسى اينالىپ قۇلاپ ءتۇستى. كوزىن اشسا اعاش ستولدا شالقاسىنان جاتىر ەكەن. سۇيكىمدى تومپاق قىز قان قىسىمىن ولشەپ جانىندا وتىر. «ەكى مەتر جەر استىنا تۇسكەننەن سەگىز مىڭ سەگىز ءجۇز قىرىق سەگىز مەتر بيىككە كوتەرىلگەن جەڭىل ەكەن» – دەپ ازىلدەپ كورىپ ەدى، سۇيكىمدى تومپاق قىز دا، سۇر ءتۇستى جۇمىس كيىمدى جىگىتتەر دە ۇندەگەن جوق.  «جىندانعاننان ساۋ ما ەكەن» دەگەندەي سەكەمدەنىپ قارادى دا قويدى.

«نۋ دجيگيت، راسسكاجي، كاك پروشلا ۆسترەچا؟..» دەپ ءماز بولىپ، ادامنىڭ يىعىنان قاعىپ ماشيناسىنىڭ ەسىگىن اشقان دياد ميشاعا «ۆسترەچا پروشلا ۆ تەپلوي، درۋجەستۆەننوي وبستانوۆكە...» دەدى دە «ۆولگانىڭ» ارتقى ورىندىعىنا قۇلاي كەتتى. ماشيناسىن وتالدىرا الماي الەك بولىپ جاتىپ «كاك تام تەبيا ۆسترەتيلي رايسكيە كراساۆيتسى؟»  – دەگەن شالعا بىردەڭە دەۋگە ەرىندى. ءبىراز قاقالىپ-شاشالىپ بارىپ گۇر ەتە تۇسكەن «ۆولگا» سالدىر-گۇلدىر ەتىپ شوقالاق جولعا ءتۇستى. ادام قاتتى قالجىراعانىن سەزدى. تۇلا بويى دەل-سال بولىپ، ءالى كەتىپ، ماۋجىراي كەرىلدى. و دۇنيە جونىندە انەكدوت ايتۋعا كوشكەن شالدىڭ ءۇنى قۇلاعىنا كۇڭگىرلەپ كەلىپ جاتىپ ۇيىقتاپ كەتتى.

ادام الپينيستەر مۋزەيىنىڭ اشىلۋ ءراسىمىن ءوزى وتكەردى. مۋزەيدىڭ الدىنداعى ەسكەرتكىشتىڭ اق جابىنى سىپىرىلىپ تۇسكەندە كاليمۋللانىڭ قولادان قۇيىلعان بەينەسى كورىندى. كاليمۋللا تاۋدىڭ ۇشار باسىندا، تىزەدەن كەلگەن اق بۇلتتى كەشىپ تۇر. ادام جينالعان جۇرتتى ىشكە باستاپ كىردى. اينەك ۆيترينالارعا كاليمۋللانىڭ الپينيستەر كيەتىن كيىمى، كوزىلدىرىگى، قۇرال-جابدىقتارى، تۇتىنعان زاتتارى، كىتاپتارى، كۇندەلىگى قويىلىپتى. كوپشىلىك الدىندا كاليمۋللا تۋرالى ەستەلىك ايتقان فريدريح، گاريبالديلار شىڭ باسىندا كاليمۋللامەن بىرگە تۇسكەن سۋرەتتەرىن مۋزەيگە تاپسىردى. بەگىماي الاتاۋدىڭ قارلى شىڭدارى بەينەلەنگەن پاننونى مۋزەيگە سىيعا تارتتى. شاقىرىلعان قوناقتار تارقاپ، مۋزەيدە وزدەرى وڭاشا قالعاندا بەگىماي ءبارىن تۇسكى اسقا ۇيگە شاقىردى. كاميللا گاريبالدي مەن فريدريحتى تۇسكە دەيىن ءبىر ساعاتتاي قالانى ارالاتۋعا الىپ كەتتى دە ادام مەن بەگىماي كاليمۋللانىڭ اكە-شەشەسىن ۇيگە الىپ كەلدى. قاريالار جول بويى كاليمۋللانى ۇمىتپاعانى، ۇلدارىنىڭ اتىنا مۋزەي اشقانى ءۇشىن ادامعا العىستارىن جاۋدىرۋمەن بولدى.

بۇلار كول باسىنا جەتكەندە قاس قارايىپ قالعان ەدى. اۋزى-مۇرىنىنان شىققان تىركەمە سۇيرەتكەن اباجاداي كولىك، اششى شەكتەي شۇباتىلعان تاۋدىڭ قيا جولىندا باۋىرىن جازىپ كوسىلە الماي، بۇگەجەكتەپ ۇزاق ءجۇردى. ادام كولىگىن كول جاعاسىنان الىستاۋ، قاراعايدىڭ اراسىنا توقتاتتى. جىرتا قارىس جالپاق ءتورت دوڭگەلەگى بىردەي جۇلقىنىپ، ورگە ورشىلەنە ۇمتىلۋمەن بولعان كولىكتەن كۇيگەن مايدىڭ با، الدە قاجالعان رەزەڭكەنىڭ بە، كوڭىرسىگەن ءيىس شىعادى. قالاعا قاراعاندا تاۋ ءىشى سۋىقتاۋ ەكەن. تاۋ جوتالارىنا جىپىرلاپ وسكەن قاراعاي الىستاعان سايىن قاراۋىتىپ، تۇتاسىپ كورىنىپ، قار باسقان تاۋ باسىنا جەتىپ بارىپ تاۋىسىلىپتى. ادام قاراعاي شايىرى اڭقىعان سالقىن ساف اۋانى كەۋدەسىن كەرە جۇتتى. بەگىماي جەردە شاشىلىپ جاتقان قاراعاي سوبىقتارىن جيناۋعا كىرىسكەن ايلينگە جىلى كۇرتەشە كيگىزىپ، ءوزى دە جۇقا پالتوسىن يىعىنا جامىلىپ، تۇيە ءجۇن سۆيتەرىنىڭ مويناعىن يەگىنە دەيىن كوتەرىپ، قىمتانىپ الدى. ادام الدىمەن جەردەن ءبىر قارىس بيىك ەدەنىن توسەپ، شاتىر قۇردى. شاتىردىڭ ىشىنە كۇن نۇرى شامىن ءىلىپ، ساندىقشا ءتارىزدى تەمىر پەشتى قويدى. سىرتقا قويىلعان گاز باللوندى قوسىپ، پەشتى جاقتى دا جينالمالى كەرۋەتتەردى جازىپ، توسەكتى دايىنداپ، شاتىردان شىقتى. ايلين مەن بەگىماي كولدىڭ بيىك جارقاباعىندا تۇر ەكەن. قالانىڭ ءبىر مولتەك اۋدانىنداي جەردى الىپ جاتقان اپان شۇقىردىڭ تۇبىندەگى كولدىڭ بەتىندە ۇساق تولقىن دىرىلدەپ، باتار كۇننىڭ قىزعىلت ساۋلەسى ورتتەي جالقىندايدى. ادام قىزىنا وتكەن عاسىردىڭ ورتا شەنىندە، شىلدەدە تاۋ باسىنداعى مۇزداقتار ەرىپ، مىنا كولگە تولىپ، ەرنەۋىنەن اسقان كول سۋى اڭعارمەن قۇلديلاپ، ۇيدەي-ۇيدەي تاستاردى اسىقتاي شيىرىپ، دومالاتقان الاپات تاسقىننان تومەندەگى ەل ءبىراز زارداپ شەككەنىن اڭگىمەلەدى. قازىر قاۋىپ سەيىلگەن سياقتى – كولدىڭ ەڭىس جاق تابانىنا بىرنەشە جەردەن جەر استىمەن اڭعارعا دەيىن، قۇرساعىنا جۇك كولىگى ەركىن سيارداي بەتونمەن قۇرسالعان ارنا جۇرگىزىلىپتى. اسەرلەنگىش بەگىماي، كۇيەۋىنىڭ اڭگىمەسىنەن ىشىنە قورقىنىش ۇيالىپ، تاس لاقتىرىم تومەندە جاتقان كول كەنەتتەن قۇتىرىنىپ، كوككە شاپشىعان الاپات تاسقىن وزدەرىن جۇتىپ جىبەرەردەي ۇرەيلەنىپ، قىزىن قولىنان مىقتاپ ۇستاپ الدى. ءوزى تاۋ-تاسپەن تۇتاسىپ، مىلقاۋ تۇرمەن جان-جاقتان تونگەن ماڭايدىعى اعاش بىتكەننەن دە زارەسى ۇشىپ، شاتىردىڭ تەرەزەسىنەن كورىنگەن جارىققا قايتا-قايتا جاۋتاڭداپ قاراي بەرەدى. تاۋدى جاڭعىرىقتىرا كۇلگەن ادام كوجەكتەي بولىپ قويىنىنا كىرگەن ايەلى مەن قىزىن قۇشاقتاپ شاتىرعا بەت الدى.

تازا اۋا تابەتتەرىن اشتى ما تاماقتى قارپىپ جەگەن ۇشەۋى باستارى كوپشىككە تيە بەرە ۇيقىعا كەتتى.

تاۋدىڭ كۇن شىعىس جاعى ەندى بوزارا باستاعاندا ويانعان ادام ايەلى مەن قىزى ءالى دە ۇيىقتاي ءتۇسسىن دەپ، اياعىنىڭ ۇشىمەن باسىپ شاتىردان شىقتى. موسىعا قازان ءىلىپ، كولىكتىڭ توڭازىتقىشىنداعى باعىلاننىڭ ەتىن اكەلىپ، تۇتاس سالىپ، سىرنە دايىنداۋعا كىرىستى. سىرنە ءپىستى-اۋ دەگەندە قاراعاي وتىننىڭ قوشقىل ءيىسىن قۇشىرلانا جۇتىپ ءجۇرىپ، ساماۋرىن قويدى. شاتىردىڭ الدىنا قۇرالمالى ستول جايىپ، ۇستىنە نەشە ءتۇرلى جەمىس-جيدەك، قايماق، باۋىرساق، قىمىز قويىپ بەگىماي مەن ءايليندى وياتتى. ويانعان بويدا ءتاتتى تاماقتىڭ ءيىسى مۇرىنىن جارعان بەگىماي شاتىردىڭ الدىندا جايناپ تۇرعان داستارحاندى، ءمۇيىزى ءيىر-ءيىر قوشقاردىڭ باسى قاشالعان اعاش استاۋ-تاباققا قازانداعى سىرنەنى اۋدارىپ جاتقان كۇيەۋىن كورىپ ءتىل-جاعىنان ايىرىلىپ قالدى. تەك كوزى كۇلىمدەي بەرەدى. ايلين ءۇنسىز كەلىپ اكەسىنىڭ بەتىنەن ءشوپ ەتكىزدى. ايەلى مەن قىزىنىڭ قولىنا ادام سۋدى ءوزى قۇيدى. «تاۋ مەنىڭ ەكىنشى مەكەنىم، ۇيىمە قوش كەلدىڭدەر» دەپ ازىلدەپ قويادى. ادام بەگىمايدى قيمىلداتپاي ءشايدى دە ءوزى قۇيدى. ساماۋرىننىڭ ءسۇت سالعان ءشايىن ءىشىپ وتىرعان بەگىماي اس ۇستىندە كۇيەۋىنىڭ ەرەكشە كوتەرىڭكى كوڭىل-كۇيىنە ىشتەي تاڭىرقاپ وتىردى. ءومىرى اسقا ارالاسپايتىن ادامنىڭ بۇگىنگى اسپازدىعىندا ايەلى مەن قىزىنا قۇرمەت كورسەتۋدەن دە وزگە ءبىر سەبەپ بار سياقتى. داستارحاندى دا ءوزى جيناعان ادام قىزىنا قاراپ:

- تۇندە ءۇش-ءتورت گرادۋستاي سۋىق بولىپتى. كولگە ءشاۋىش قاتىپتى. ايلين ارمانىڭ ورىندالدى، ءجۇر بارايىق – دەپ، كولگە قاراي بەت الدى.

تازا اۋا، تىنىشتىق، تامىلجىعان سۇلۋلىقتى ءۇنسىز تاماشالاعان ۇشەۋ اپان-شۇڭقىردى اينالىپ وتىرىپ، جايپاقتاۋ جەر تاۋىپ تومەن تۇسە باستادى. ءار باسقان سايىن ۇساق تاستار سۋسىپ، كەي تۇستاردا باتەڭكە تابانى تياناق تاپپاي سىرعىپ كەتە بەرەدى. ايەلى مەن قىزى تايىپ كەتكەن جاعدايدا تىرەك بولۋ ءۇشىن ادام العا ءتۇستى. بەگىماي ادامنىڭ جەڭىنە جابىسىپ، ءبىر قولىمەن قىزىنىڭ بىلەزىگىنەن تاس قىلىپ ۇستاپ الىپتى. ادام بىردە قوي تاستارعا قول تىرەپ، بىردە تىربىق بۇتالارعا جابىسىپ، جول باستاپ كەلەدى. ءبىر-ەكى رەت تىكەنەكتى يتمۇرىندى قارماپ قالىپ، الاقانىن اياماي سىدىرىپ الدى. كول جيەگىنە جەتكەن ۇشەۋى القىنىستارىن باسىپ، ءسال تىنىستادى. كولگە ءتۇسىپ كەتەردەي بولىپ توقتاعان ايلين، الدەبىر سيقىردىڭ ەركىنە باعىنىپ قيمىلسىز قالىپتى. ءموپ-ءمولدىر الەم. سول ءمولدىر الەمدى باسقا دۇنيەدەن تۇمشالاعان ءمولدىر ءشاۋىش. جۇپ-جۇقا مۇز قابىرشاقتان انداعان قاراعايلار وسكەن كولدىڭ ءتۇبى كورىنەدى. حان بالىق پا ەكەن، كەيدە سىلاڭداپ بالىقتار وتەدى.

ادام تاياق تاستام جەردەگى جارتاسقا قاراي بەت الدى. جاعادان بەس-التى ادىم جەردە وڭكيىپ جارتاس تۇر. جارتاستىڭ كول بەتىنەن ءسال كوتەرىڭكى ءبىر بۇدىرىنا جاعامەن جالعاپ ءتورت ەلىدەي قالىڭ تاقتاي تاستالىپتى. شاماسى، جاز كەزىندە جارتاسقا ورمەلەگەندەردىڭ ءىسى بولسا كەرەك. ادام تاقتايدى ەپپەن باسىپ جارتاسقا جەتتى. جارتاستىڭ قۇجىر-قۇجىر تاستارىنا تىرمىسىپ جوعارى كوتەرىلە باستادى. ىزا تارتقان تاستىڭ جالتىراعان بەتىنەن باتەڭكە تابانى تايا بەرگەن سوڭ ادام اياق كيىمىن، شۇلىعىن شەشىپ الىپ، جاعاعا قاراي قۇلاشتاپ لاقتىرىپ جىبەردى. جالاڭ اياق ورمەلەۋ كىشكەنە جەڭىلدەدى – باشپايلارىمەن سيپالاپ بۇدىر تاۋىپ ءىلىنىپ، تاستىڭ ءار قىرىنا تىرمىسىپ جارتاستىڭ باسىنا دا جەتتى. ەكى رەت اياعى تايىپ كەتىپ قۇلاي جازداعانى بەكەر كەتپەپتى – تىزەلەرى ءدىر-ءدىر ەتەدى. تالاي تاۋعا ورمەلەگەندە بۇنداي بولماپ ەدى. ءالپينيزمدى قويعالى تاستار دا وگەيسيتىن بولىپتى. جارتاستىڭ اينالاسىنىڭ سۋى تايىز، استى تولعان ۇشكىر تاستار – مىنا بيىكتەن قۇلاساڭ مىلجا-مىلجا بولاسىڭ. بۇل كولدە جۇزەمىن دەۋ دە بەكەر، سۋى قىستا تۇگىل جازدا شەكەڭنەن شىعادى. ءبىر كەلگەندە ۇيالى تەلەفونىن ءتۇسىرىپ الىپ، ارتىنان سۇڭگيمىن دەپ سۋعا كەتىپ قالا جازداعان – جان-جاقتان مۇزداي سۇڭگىلەر قادالىپ،  دەم الا الماي قالش-قالش ەتىپ، كەۋدەسى قىسىلىپ، جاعاعا شىعا الماي قولدارى ەربەڭدەپ جاتقانىن كورگەن كاليمۋللا راحاتتانا كۇلگەن.

ادام ءوز-وزىنە كەلگەن سوڭ كولدىڭ ارعى بەتىندەگى تاۋ شىڭدارىنا كوز سالدى.  مۇز جامىلعان تاۋدىڭ ۇشكىر باسى الدەقايدان قالقىپ كەلگەن الا بۇلتتى جارىپ، كۇنگە شاعىلىسىپ جارقىراپ تۇر. ادام وسى تاۋدىڭ ەڭ بيىك شىڭىنا كاليمۋللا ەكەۋىنىڭ ءبىر ارقانعا قوساقتالا شىققانىن ەسىنە الدى. كاليمۋللا وسى شىڭدى ەرەكشە جاقسى كورەتىن. شىڭ باسىندا اق قۇس بار، تاۋ ءوزى ۇناتقان ادامىنا سول اق قۇسىن جىبەرەدى دەيتىن. سوڭعى كوتەرىلگەنىندە «اق قۇستى كوردىم، تاۋ مەنى جاتسىنبادى، جاقىنىنداي قابىلدادى. اق قۇس توبەمە باۋىرىن تيگىزە ۇشىپ ءوتتى» – دەپ ءماز بولعان. شىڭعا كوتەرىلگەندە كوزگە ءار نارسە ەلەستەيتىنى بولادى، سونىڭ ءبىرى شىعار دەپ ويلاعان ادام ءمان بەرمەپ ەدى. ماتتەرحورندا ءىبىلىس ۇيالاسا، مىنا تاۋدا اق قۇس ۇيا سالعان.

شىڭنىڭ الىستان كوز سالعان جانعا تەگىس بولىپ كورىنەتىن كۇنگەي جاق قىرىمەن ورمەلەگەننەن گورى سامساعان قانجاردىڭ ۇشىمەن ورمەلەۋ وڭايىراق ەكەنىن الپينيستەر عانا بىلەدى. شىڭعا شىعۋعا تەك ابدەن سىنالعان، ءار اتتاعان سايىن مۇز قۇشاعىن اشىپ، كۇتىپ تۇراتىن اجالدىڭ كوزىنە قايمىقپاي قاراي الاتىن ادامدار عانا ءبىر-بىرىنە سەرىك بولادى. ءاردايىم الدا جۇرەتىن، شىعار جولدى دا ءوزى تاڭدايتىن كاليمۋللا ناعىز الپينيست ەدى. قۇزدىڭ ەرنەۋىنە ءىلىنىپ تۇرىپ تا، بورانعا ۇشىراپ، ءۇسىپ ولەيىن دەپ جاتىپ تا تاۋعا دەگەن ماحابباتىنان اينىمايتىن. الپينيستەر ءۇشىن ەڭ قاۋىپتى – شىڭدى قۇرساعان قاتپار-قاتپار جالتىر مۇزدارعا جەتكەندە ەڭ ەرمىن دەگەندەردىڭ ىشىنە قورقىنىش ۇيالاسا، كاليمۋللا قايلاسىمەن مۇز جارىپ، الاقانىن تولتىرا اساپ، كۇتىرلەتە جەپ، شارشاعانىن ۇمىتىپ، راحاتتاناتىن. «ءما، ماڭگىلىكتىڭ ءدامىن تاتىڭدار» دەپ ۋىسى تولى مۇزدى اينالاسىنا شاشاتىن. كاليمۋللانىڭ شىڭعا ورمەلەگەندە قورقىنىش دەگەندى نەگە سەزبەيتىنىن تۇسىنگەن ادامنىڭ جۇرەگىن ساعىنىش تورلاپ، ءتاتتى مۇڭعا مالىندى. ءوزىن، انادا قابىرگە تۇنەگەنىندە دوسى كەشىرگەنمەن تاۋ كەشىرمەگەنىن، ءار جىقپىلىنا اجال جاسىرعان انا كوك مۇزدار كەشىرمەگەنىن ءتۇسىندى. سوسىن... ءوز ءوزىن كەشىرمەگەنىن وسى كول جاعاسىندا، جارتاس باسىندا تۇرىپ ۇقتى. وسى ءسات... دوسىنان ايىرىلعالى جانىن جانشىپ جاتقان ءزىل قارا تاس ناۋرىزداعى سامارھاننىڭ كوك تاسىنداي ەرىپ قويا بەردى. مىنا كولدىڭ بەتىن جاپقان مۇز قابىرشاق – ءمولدىر كولدىڭ ساف تازا تامشىلارىنان تۇزىلگەن ءشاۋىش – كاليمۋللا ەكەۋىنىڭ قيماس جاقىنىنا اينالعان اق قار، كوك مۇزداردىڭ تامىرلارىنان اققان... تاۋدىڭ جانى. دوسىنىڭ قۇز باسىندا تۇرىپ كوك مۇزدى قارشىلداتىپ نەگە جەيتىنىن، ءزامزام سۋىن ىشكەندەي نەگە راحاتتاناتىنىنىڭ ءمانىسىن ەندى ءتۇسىندى. مىنا كولدىڭ تەرەڭىنە باتقان پەندە تاۋدىڭ جانىمەن كەزدەسەدى... ەندى بەگىمايدىڭ جۇرەگىندەگى ءشاۋىش تە ەريدى. كومكەرگەن ءشاۋىش ەرىگەن ءايليننىڭ اقشا ءجۇزى البىراپ، قاپ-قارا كوزدەرى مولدىرەپ، اق ماڭدايى جارقىراپ جۇرەتىن بولادى. ادام، كۇن ساۋلەسى توككەن بار مەيىرىمدى جۇتىپ الىپ، ماڭايىن كوك مۇز، اق قارعا اينالدىرعان انا سۇستى تاۋدىڭ باسىنان تومەن سەكىرگىسى كەلدى. ونىڭ وسى ويىن تۇيسىنگەندەي شىڭ باسىنا قارا بۇلتتان جەلەك جامىلىپ، قارالى سۇلۋداي بۇركەنىپ الدى. وزىنە كاليمۋللاداي عاشىق ەندى تۋماسىنا ازالى  شىڭنىڭ نازا-ايازى جارتاس باسىنداعى ادامنىڭ جۇرەگىن كوكتەپ ءوتتى. ادامنىڭ كەۋدە تۇسى شىم ەتە قالىپ، كوكىرەگىنە ىستىق ساۋلە قۇيىلدى. ادام  دوسىنىڭ تاۋدا اجال تاپسام، ماڭگى مۇزداقتىڭ قۇشاعىندا دەنەم ماڭگى جاتسا دەپ ارماندايتىنىنىڭ سىرىن ەندى ءتۇيسىندى. كاليمۋللا «اۋليەلەردىڭ دەنەسى شىرىمەيدى، مۇزدا قالسام مەن دە ماڭگى ساقتالام، سەن مەنى اۋليە تۇتىپ باسىما تۇنەيسىڭ» دەپ ازىلدەيتىن. كاليمۋللا ماڭگى مۇزداقتا ماڭگى قالماي-اق اۋليە ەدى... ادامنىڭ دوسى، تومەندەگى شۋلى قالادا، ادامداردىڭ اراسىنان گورى ءسات سايىن ءولىم كۇتىپ تۇراتىن قۇزداردىڭ اياسىندا، كىرشىكسىز كوك مۇزدا ءومىر سۇرۋگە جارالعان جان ەدى.

ادام اۋىزىن انتەك اشا، تۇڭعيىق كوك اپانعا شالقايىپ ۇزاق كوز سالدى. اسپان بەتىن جانارى تالعانشا شولىپ كەلىپ، كول بەتىن قۇرساعان ءشاۋىش بەتىندە جارقىراپ، جان-جاققا شاپاق شاشقان كۇن ساۋلەسىنە سۇقتانا قارادى. كەنەت ەكى قولىن قاناتشا جايىپ جىبەرىپ، اياقتارىن بۇگە بەرىپ ەرەكشە قۋاتپەن جوعارى سەرپىلىپ، ءجۇزى نۇرلانىپ، الىستاعى شىڭ باسىنا قاراي قارعىدى.

ۇيالى تەلەفونى سىڭعىرلاپ قويا بەرگەن ايلين اكەسىنەن كەلگەن حابارلامانى وقىدى دا تاڭىرقاعان كۇيدە تەلەفونىن اناسىنا ۇسىندى. « – ايلين! كۇنىم! سەن مەنىڭ ماقتانىشىمسىڭ. ماماڭ ەكەۋىڭدى قاتتى سۇيەمىن.». بەگىماي حابارلامانى وقي سالا، جارتاسقا قاراي جۇگىردى. الدەبىر سۇمدىققا كەدەرگى بولعىسى كەلگەندەي قولدارىن العا سوزىپ جانۇشىرا ۇمتىلعانىمەن، بويىنان ءال كەتىپ، ادىمى اشىلماي-اق قويدى. جاعالاۋداعى ۇساق تاستار دا قاس قىلعانداي، باسقان سايىن كەرى سۋسىپ، دىڭكەسىن قۇرتا ءتۇستى. ورتا جولعا جەتكەندە ۇزىنىنان سوزىلىپ بارىپ قۇلاپ ءتۇستى. كوزدەرىن تارس جۇمىپ الىپ، سۇپ-سۋىق جەردى قۇشىپ جاتقان كۇيى تۇرعىسى كەلمەدى. قۇشاق جايىپ كۇتىپ تۇرعان قاسىرەتتىڭ ازالى ءجۇزىن كورگىسى كەلمەي، ۋاقىتتى سوزا تۇسكىسى كەلدى. ايلين كەلىپ «مامالاپ» يىعىنان كوتەرگەندە، جانتالاسا ۇشىپ تۇرىپ، ەسالاڭ ادامشا تالىقسي كۇبىرلەپ، العا جۇگىرە جونەلدى. جارتاستى اينالا بەرە قالشيىپ تۇرىپ قالدى. جارتاستىڭ تاساسىنداعى ءشاۋىش ويىلىپ قالىپتى. ۇكىنىڭ اۋىزىنا شاشىراعان سۋ جايلىپ، اينەكتىڭ سىنىعىنداي جۇقا مۇز قابىرشاقتار شاشىلىپ جاتىر. اۋىر سالماق وپىرىپ تۇسكەن وت ورىنىنداي ۇكىنىڭ سىلا بالىقتىڭ قابىرشاعىنداي جارقىراعان بەتىندە كۇلىمدەپ كۇن ساۋلەسى وينايدى. شەشەسىنىڭ وكشەسىن باسا جەتكەن ايلين تىزەرلەي جىعىلىپ، جىلاپ وتىردى. قولىندا اكەسىنىڭ سىڭار ءتوپليى. بەگىماي قىزىن باۋىرىنا تارتىپ، ورامالمەن بەتىن ءسۇرتىپ، قاپ-قارا كوزدەرىنەن ءوپتى دە، جاس سورعالاعان جۇزىنە قاراپ قيمىلسىز قالدى. اۋىر قايعى تورلاعان بەتىن شىمىرلاتىپ قۋانىش تولقىندارى شايىپ ءوتتى. «قىزىم اق ماڭدايى جارقىراعان، ەكى بەتى البىراعان اقسارىنىڭ ءوڭدىسى، كوزدەرى قاپ-قارا» دەۋشى ەدى اكەڭ، سەزگەن ەكەن عوي». ءبىر-بىرىنەن كوزدەرىن الماعان انا مەن قىزى ۇزاق وتىردى.

ءبىر كەزدە قاناتتارى سۋىلداپ، اۋانى ءتىلىپ توبەدەن قۇس ۇشىپ وتكەندەي بولدى. كولدى اينالىپ ۇشىپ، بيىككە تىك سامعاعان اق قۇستىڭ قاناتىنان توگىلگەن اق ۇلپا مامىقتار بىرتىندەپ كول بەتىن جابا باستادى.

كول بەتىن جاپقان ءشاۋىش تە، جارتاس تا، بەگىماي مەن ايلين دە، كول جاعاسىنداعى شاتىر دا اق ۇلپا جامىلدى.

سوڭى 

اسىلبەك مۇقانبەتقاليۇلى يحسانوۆ

كەرە-كو*1 – ەدىل پاتشانىڭ ايەلى

*2 – ۆ.ۆىسوتسكيدىڭ انىنەن

14.04.2018 ج.

Abai.kz