مۇحتار شەرىم. ايەلىمدى تارتىپ الدى...
قۇداي باسىڭىزعا، باسىڭىز تۇگىلى، شاشىڭىزعا بەرمەسىن... ويىمدا ەشتەڭە جوق، ءوزىمنىڭ كىلتىممەن ءۇشىنشى قاباتتاعى پاتەرىمنىڭ ەسىگىن اشىپ، اس بولمەسىنە قاراي ءوتتىم. بوساعان شولمەكتەردى كورىپ، «ايەلىم پودرۋگالارىمەن ىشكەن ەكەن عوي! اراقتى التىنشى كلاستا قويىپ كەتكەنىن ايتىپ ەدى...» - دەگەن ويمەن تاپىشكەمدى تىرپ-تىرپ باسىپ، جەلكەمدى جەتى رەت قاسىپ، ورىسشا ايتقاندا «سپالنىيعا» كىرەيىن...
ەسىكتى اشىپ قالسام، قۇداي باسىڭىزعا، باسىڭىز تۇگىلى قويۋ قارا قاسىڭىزعا بەرمەسىن، بارىنەن دە تىلەرىم، قارا قىتاي ۇيىڭىزگە كەلمەسىن، ەسىكتى اشىپ قالسام، توسەكتە ايەلىم مەن ءبىر قارا قىتاي جاتىر! بۇل قايدان كىرىپ كەتكەن «تاراقان؟» مۇنايىمىزدى الىپ جاتىر، جارايدى دەيىك، قىزدارىمىزعا «وپتوم» ۇيلەنىپ جاتىر، قايتەيىك، ەندى قاتىنىمىزدىڭ قوينىنا كىرىپ كەتكەنى نەسى؟ ەكەۋىنە قاراسام، ابدەن ىشكەندەرى كورىنىپ تۇر. قۇشاقتاسقان كۇيى ايەلىم پىرىلداپ، قارا قىتاي يت سياقتى ىرىلداپ ۇيقىنى پەرىپ جاتىر ەكەن! توسەكتىڭ باس جاعىنا: «قىتاي مەن قازاقستان دوستىعى جاساسىن!»-- دەپ پلاكات ءىلىپ قويىپتى... كەلەسى قابىرعاعا قاراسام، «قىتايدىڭ ۋلى ويىنشىقتارى جاساسىن!»--دەگەن ۇراندى كوردىم. توبەگە قاراپ ەدىم، «قىتاي ەكسپانتسياسى جاساسىن!»-- دەگەن جازۋدى كورىپ، تالىپ قالايىن دەسەم، قارا قىتاي قاشىپ كەتە مە دەپ، تىستەنىپ تۇرمىن. ايەلىمنىڭ كەۋدەسى اشىلىپ قالىپتى، جالاڭاش دەنەسىن ودەالمەن جاپتىم. قىتايدىڭ قاسىنا كەلىپ، «ءيتتىڭ عانا بالاسى! تۇر ورنىڭنان!»-- دەپ شىڭعىردىم.
قۇداي باسىڭىزعا، باسىڭىز تۇگىلى، شاشىڭىزعا بەرمەسىن... ويىمدا ەشتەڭە جوق، ءوزىمنىڭ كىلتىممەن ءۇشىنشى قاباتتاعى پاتەرىمنىڭ ەسىگىن اشىپ، اس بولمەسىنە قاراي ءوتتىم. بوساعان شولمەكتەردى كورىپ، «ايەلىم پودرۋگالارىمەن ىشكەن ەكەن عوي! اراقتى التىنشى كلاستا قويىپ كەتكەنىن ايتىپ ەدى...» - دەگەن ويمەن تاپىشكەمدى تىرپ-تىرپ باسىپ، جەلكەمدى جەتى رەت قاسىپ، ورىسشا ايتقاندا «سپالنىيعا» كىرەيىن...
ەسىكتى اشىپ قالسام، قۇداي باسىڭىزعا، باسىڭىز تۇگىلى قويۋ قارا قاسىڭىزعا بەرمەسىن، بارىنەن دە تىلەرىم، قارا قىتاي ۇيىڭىزگە كەلمەسىن، ەسىكتى اشىپ قالسام، توسەكتە ايەلىم مەن ءبىر قارا قىتاي جاتىر! بۇل قايدان كىرىپ كەتكەن «تاراقان؟» مۇنايىمىزدى الىپ جاتىر، جارايدى دەيىك، قىزدارىمىزعا «وپتوم» ۇيلەنىپ جاتىر، قايتەيىك، ەندى قاتىنىمىزدىڭ قوينىنا كىرىپ كەتكەنى نەسى؟ ەكەۋىنە قاراسام، ابدەن ىشكەندەرى كورىنىپ تۇر. قۇشاقتاسقان كۇيى ايەلىم پىرىلداپ، قارا قىتاي يت سياقتى ىرىلداپ ۇيقىنى پەرىپ جاتىر ەكەن! توسەكتىڭ باس جاعىنا: «قىتاي مەن قازاقستان دوستىعى جاساسىن!»-- دەپ پلاكات ءىلىپ قويىپتى... كەلەسى قابىرعاعا قاراسام، «قىتايدىڭ ۋلى ويىنشىقتارى جاساسىن!»--دەگەن ۇراندى كوردىم. توبەگە قاراپ ەدىم، «قىتاي ەكسپانتسياسى جاساسىن!»-- دەگەن جازۋدى كورىپ، تالىپ قالايىن دەسەم، قارا قىتاي قاشىپ كەتە مە دەپ، تىستەنىپ تۇرمىن. ايەلىمنىڭ كەۋدەسى اشىلىپ قالىپتى، جالاڭاش دەنەسىن ودەالمەن جاپتىم. قىتايدىڭ قاسىنا كەلىپ، «ءيتتىڭ عانا بالاسى! تۇر ورنىڭنان!»-- دەپ شىڭعىردىم.
ەكەۋى دە توسەكتەن اتىپ تۇردى. ايەلىم بولسا، «ۋجاس، ەسىكتى توقىلداتىپ كىرمەيسىڭ بە؟ ۇيات جوق ەكەن سەندە؟» -دەپ تۇر.
- ءاي، مىناۋىڭ كىم؟-دەپ قالشىلدادىم مەن.
- كەشىرىڭىز،- دەدى قارا قىتاي جىلى جىميىپ،- قوناق ۇيدە ورىن بولماعان سوڭ...
سىزدەردىڭ سالتتارىڭىزدا قۇدايى قوناق دەگەن بار ەكەن، سونى ءبىلىپ...
- قۇدايى قوناق قوي، ايقايلاماساڭشى، ۇيات بولادى،--دەپ قويادى مەنىڭ قاتيپاشىم. «وي، اكەڭنىڭ!»-- دەپ تۇمسىعىنان ەندى ۇرايىن داپ جاتقانىمدا، اناۋ قاشىپ بەردى. قۋالاي جونەلدىم. قۋالاپ بارا جاتىپ، ويانىپ كەتتىم. جاڭاعىنىڭ ءبارى ءتۇسىم ەكەن. قارا تەرگە ءتۇسىپپىن. ايەلىم:
- نە بولدى؟-دەپ سۇرادى.
- قوينىمىزعا قىتاي كىرىپ كەتتى...-دەدىم مىڭگىرلەپ.
- قويشى، ءتۇس تۇلكىنىڭ ۇلكەن دارەتى دەگەن، جات، ۇيىقتا!-دەگەن ايەلىم يىعىمنان قۇشاقتاپ، ارقامنان قاسىدى. ارقامنان قاسىسا، ۇيقىم كەلەدى. ۇيىقتاپ كەتىپپىن. ءبىر قاراسام... قارا قىتاي ايەلىمنىڭ موينىنا ىرعىپ ءمىنىپ الىپتى.
- ءاي، ءتۇس دەيمىن! ەركەك بولساڭ، جەكپە -جەككە شىق!-دەدىم مەن. بويىمنىڭ قارا قىتايدان دا الاسا بولعانى مۇنداي جامان بولار ما؟ ايەلىم ونىڭ سيراعىنان سيپاپ قويادى.
- قاتيپاش، سەن مەنىڭ كوزىمە سيلوس، توپىراق، اليباستر سالدىڭ!-دەددىم مەن.
- ۇيىمىزگە پروپيسكاعا تۇرماقشى. بەس مىڭ دوللار بەرمەكشى. سورلى-اۋ، ءبىر بايىپ قالمايمىز با؟-دەيدى ايەلىم.
- ءبىز سورلى ەمەسپىز! ءبىز باي ەلمىز! بىزدە كەدەيلەر جوق! ءبارى اشتان ءولىپ قالعان...
قىتاي سەكىرىپ ءتۇسىپ، ايەلىمنىڭ قولىنان ۇستاپ، ارى تارتتى. مەن دە وڭ قولىنان ۇستاپ بەرى تارتتىم. سول كەزدە قاتيپاشىمنىڭ ەكى قولى دا يىق تۇسىنان جۇلىندى دا كەتتى! ەكى ەركەكتىڭ قولىندا ەكى قول... سالاڭ-سالاڭ ەتەدى...
-نەڭ بار ەدى ماعان سونشا جابىسىپ!-دەپ جىلادى ايەلىم،--قولدارى جوق ايەلدى قايتسىن مىنا قىتاي! ءاي، جارىماعان بەيشارا! قىتايلار مەنى عانا كورىپ قالدى دەيمىسىڭ؟ سەكسەندەگى سەلكىلدەگەن كەمپىرگە دە ۇيلەنىپ جاتىر ەمەس پە؟ قىزدارىمىز قىتاي اسىپ كەتىپ جاتىر، سونى نەگە كورمەيسىڭ!
جىلاعىم كەلىپ كەتتى. جىلاپ وتىرمىن. شوشىپ ويانسام، ايەلىم جۇباتىپ الەك ەكەن. ورىندىق ۇستىنە شىعىپ الىپ، بوتاداي بوزداپ وتىر ەكەنمىن...
- تاعى نە بولدى؟-دەپ سۇرادى ايەلىم.
- تۇسىمدە سەنىڭ قولدارىڭدى جۇلىپ الدى...
- ءتۇس تۇلكىنىڭ كىشى دارەتى... سول ءتۇسى قۇرعىردىڭ جالعاسىن كورمەي-اق قويشى.
- بىلمەيمىن، تۇرىك سەريالى سياقتى جالعاسا كەتەدى...
- ودان دا بوەۆيك پە، باسقاسىن كورسەي...-دەپ ءوتىندى قاتيپاشىم. تاپ ءبىر مەنىڭ قولىمدا تۇرعانداي. بالكىم، مەن اۋرۋ شىعارمىن؟ ايەلىم ارقامنان قاسىپ، تاعى دا ۇيىقتاپ كەتىپپىن... ءبىر قاراسام، قارا قىتاي استىنا بەس-التى كىرپىش قويىپ، ۇزىنتۇرا ايەلىمنىڭ ەرنىنە سۇلىكتەي جابىسىپ الىپتى! ايەلىمنىڭ قولدارى جوق بولعاندىقتان، ونىڭ ارقاسىن ەكى اياعىمەن سيپالاپ قويادى... قىزعانىشتان كۇيىپ كەتتىم. اس بولمەگە كەلىپ، توڭازىتقىشتى اشتىم دا، ءبىر جارتىلىقتى «چەرەز گورلو» ۇردىم. كۇيىكتەن ءىشىپ سالدىم. قولىما ايەلىمنىڭ جۇلىنعان قولىن شوقپارداي ەتىپ ۇستاپ الدىم دا، ولارعا جاقىندادىم:
- ءاي، قىتاي!-دەدىم ايقايلاپ،--اشتان ءولدىڭ بە، ايەلىمدى سۇيەم دەپ ەرىنىن شايناپ جاتقانىڭ قالاي؟ سەندەر ازيا قىزدارىن ويىنشىق كورەسىڭدەر مە؟ ساياساتتارىڭ سوعىسسىز جاۋلاپ الۋ عوي؟ تاجىكستان قىزدارىن دا قاتىندىققا الىپ جاتىرسىڭدار!
- كەشىرىڭىز، مەشايت ەتپەڭىز!-دەدى ول باسىن جۇلىپ الىپ. ايەلىمە الدەبىر ۋكول ايداپ، باسىن اينالدىرعان عوي! ايتپەسە مەنىڭ قاتيپاشىم مۇنداي نامىسسىز ەمەس ەدى...ايەلىمنىڭ قولىمەن قارا قىتايدىڭ باسىنا قويىپ قالدىم! سول ەكەن، جۇلىنعان قولدىڭ ساۋساقتارى جىبىرلاپ، قىتايدىڭ تاماعىنا جابىستى. قىلعىندىرىپ ءولتىرىپ بارادى! ماسقارا، ولتىرسە، مەنى سوتتايدى! وڭ قولعا جارماسىپ ەدىم، جۇلىنعان سول قول مەنى قىلعىندىرا باستادى... شىڭعىرىپ وياندىم، مەنىڭ داۋسىمنان ايەلىم دە شىڭعىرىپ وياندى. كەلەسى بولمەدە جاتقان بالالارىمىز دا شىڭعىرىپ وياندى... «اتاڭا نالەت قارا قىتاي! قاتىنىمدى تارتىپ الدى...» --دەيمىن ساندىراقتاپ...
- ۇيىقتاماي-اق قويشى، تاڭ اتىپ قالدى،--دەپ قامىقتى قاتيپاشىم، --ءتۇس تۇلكىنىڭ تۇشكىرىگى...
ەڭىرەي كەلىپ، قاتيپاشىمدى قۇشاقتاي الدىم...
-ۇيىقتامايمىن! ءومىر بويى ۇيىقتامايمىن! قىراعى قازاق بولامىن! وتانىمدى شەكسىز سۇيەمىن! -دەپ كىجىندىم. بىراق ءبىرازدان سوڭ ەسىنەي باستادىم... كەشىرىڭىزدەر مىرزالار، ساياسي ءتۇس كورگەنىم ءۇشىن سوتتالىپ كەتىپ جۇرمەيمىن بە؟
«اباي-اقپارات»
