ورال. 17 اقپان. قازاقپارات /ەلجان ەرالى/ - بيىلعى ەلباسى جولداۋىندا ەتتى مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا ەرەكشە كوڭىل بولىنگەن بولاتىن.

ال ەت ەكسپورتى جونىنەن بقو-نىڭ الەۋەتى زور. بۇل تۋرالى وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسى مال شارۋاشىلىعى ءبولىمىنىڭ باستىعى قالي اقون ءمالىم ەتتى.

وتكەن جىلى زەلەنوۆ اۋدانىنا قاراستى يانايكين اۋىلى ماڭىندا ءىرى مال بورداقىلاۋ كەشەنى ىسكە قوسىلعانى ءمالىم. بۇل ءبىر مەزگىلدە 8640 ءىرى قارانى بورداقىلاۋعا مۇمكىندىگى جەتەتىن ءارى ءوزىنىڭ جەم وڭدەيتىن، مال سوياتىن، سونداي-اق باسقا وندىرىستىك قۇرىلىمدارى بار الىپ نىسان. تاپ قازىر مۇندا  1,5-2 جاسار مىڭ جارىم باس تايوگىز سەمىرتىلۋدە. بۇل شارۋا 88 ادامنىڭ «ەكى قولىنا ءبىر كۇرەك» تاۋىپ بەرىپ تۇر. ال كەشەننىڭ وندىرىستىك قۋاتى تولىق ىسكە قوسىلعاندا 104 ادام تۇراقتى جۇمىسپەن قامتىلماق. مامانداردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بۇگىندەرى اتالمىش مال بورداقىلاۋ كەشەنىنە تۇراقتى تۇردە ءىرى قارا تاپسىرىپ تۇراتىن شارۋاشىلىقتار انىقتالۋدا. تىلگە تيەك بولىپ وتىرعان نىساندا سويىلعان مالدىڭ ەتى مۇزداتىلىپ ەمەس، ياعني، دامدىك قاسيەتىن جويماۋ ءۇشىن سالقىنداتىلعان   كۇيى ساۋدا-ساتتىققا، سونىڭ ىشىندە سىرتقى رىنوكقا دا شىعارىلماق. اتالمىش مال بورداقىلاۋ كەشەنى  ەلباسىنىڭ بيىلعى جولداۋىندا ايتىلعان ەت ەكسپورتى ماسەلەسى بويىنشا بقو-عا قوسا، جالپى ەلىمىزدىڭ سىرتقى نارىقتاعى پوزيتسياسىن نىعايتۋعا ايتۋلى ىقپال ەتەرى ءشۇباسىز.

ورال. 17 اقپان. قازاقپارات /ەلجان ەرالى/ - بيىلعى ەلباسى جولداۋىندا ەتتى مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا ەرەكشە كوڭىل بولىنگەن بولاتىن.

ال ەت ەكسپورتى جونىنەن بقو-نىڭ الەۋەتى زور. بۇل تۋرالى وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسى مال شارۋاشىلىعى ءبولىمىنىڭ باستىعى قالي اقون ءمالىم ەتتى.

وتكەن جىلى زەلەنوۆ اۋدانىنا قاراستى يانايكين اۋىلى ماڭىندا ءىرى مال بورداقىلاۋ كەشەنى ىسكە قوسىلعانى ءمالىم. بۇل ءبىر مەزگىلدە 8640 ءىرى قارانى بورداقىلاۋعا مۇمكىندىگى جەتەتىن ءارى ءوزىنىڭ جەم وڭدەيتىن، مال سوياتىن، سونداي-اق باسقا وندىرىستىك قۇرىلىمدارى بار الىپ نىسان. تاپ قازىر مۇندا  1,5-2 جاسار مىڭ جارىم باس تايوگىز سەمىرتىلۋدە. بۇل شارۋا 88 ادامنىڭ «ەكى قولىنا ءبىر كۇرەك» تاۋىپ بەرىپ تۇر. ال كەشەننىڭ وندىرىستىك قۋاتى تولىق ىسكە قوسىلعاندا 104 ادام تۇراقتى جۇمىسپەن قامتىلماق. مامانداردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بۇگىندەرى اتالمىش مال بورداقىلاۋ كەشەنىنە تۇراقتى تۇردە ءىرى قارا تاپسىرىپ تۇراتىن شارۋاشىلىقتار انىقتالۋدا. تىلگە تيەك بولىپ وتىرعان نىساندا سويىلعان مالدىڭ ەتى مۇزداتىلىپ ەمەس، ياعني، دامدىك قاسيەتىن جويماۋ ءۇشىن سالقىنداتىلعان   كۇيى ساۋدا-ساتتىققا، سونىڭ ىشىندە سىرتقى رىنوكقا دا شىعارىلماق. اتالمىش مال بورداقىلاۋ كەشەنى  ەلباسىنىڭ بيىلعى جولداۋىندا ايتىلعان ەت ەكسپورتى ماسەلەسى بويىنشا بقو-عا قوسا، جالپى ەلىمىزدىڭ سىرتقى نارىقتاعى پوزيتسياسىن نىعايتۋعا ايتۋلى ىقپال ەتەرى ءشۇباسىز.

بۇگىنگى تاڭدا وبلىس اۋماعىندا قازاق­تىڭ اسىل تۇقىمدى اقباس سيىرىن وسىرەتىن 15 جانە ءسۇتتى باعىتتاعى ءىرى قارانى باعىپ-كۇتۋگە ماماندانعان 2 شارۋاشىلىق بار. ەتتى باعىتتاعى ءىرى قارا وسىرۋگە ماماندانعان «چاپاەۆ» اسىل تۇقىمدى مال زاۋىتى جانە «ايسۇلۋ»، «ءسابيت»، «شونايبەكوۆ»، «ءىلبىشىن» سىقىلدى شارۋاشىلىقتار جىل ساناپ شارۋاسىن ورلەتىپ كەلەدى. ال ورال اۋىل شارۋاشىلىعى تاجىريبەلىك ستانساسى - ەت باعىتىنداعى ءىرى قارانىڭ گەرەفورد ءتۇرىن وسىرەتىن بۇكىل رەسپۋبليكا بويىنشا جالعىز شارۋاشىلىق.

سونىمەن بىرگە ءسۇتتى باعىتتاعى ءىرى قارا سانىنىڭ كەمۋى الاڭداتادى. ارينە، ەتتى تۇقىمنان گورى ءسۇتتى سيىردى باپتاپ-كۇتۋ قيىن. بىرىنشىدەن، ونىڭ ورنى جىلى جانە قۇرعاق بولۋى ءتيىس. ەكىنشىدەن، «سيىردىڭ ءسۇتى تىلىندە» دەگەندەي، جاسىل بالاۋسا ءشوپ پەن قۇراما جەمنىڭ مول قورى كەرەك. ۇشىنشىدەن، تۇراقتى ءسۇت تاۋارلى فەرما ۇيىمداس­تىرۋ ءۇشىن ارنايى قۇرال-جابدىقتار مەن اسپاپتار قاجەت.

ماماننىڭ پىكىرىنشە، ءسۇت باعىتىنداعى مال شارۋا­شىلىعىن قازىرگى زاماناۋي تالاپتارعا ساي ۇيىم­داستىرعان تەك تەرەكتى اۋدانىنداعى «اقاس» اگروفيرماسى مەن زەلەنوۆ اۋدا­نىنداعى مەيلىنشە قۋاتتى «كاركۋلا» شارۋا قوجالىعى. قالعان ۇساق-تۇيەك 6-7 شارۋاشىلىقتى ولاردىڭ قاتارىنا قويۋ تاپ قازىر مۇمكىن ەمەس. ماسەلەن، جوعارىدا اتالعان «اقاس» اگروفيرماسى شەتەلدەن 229 اسىل تۇقىمدى ءسۇتتى سيىر ساتىپ الدى. گوللاند تەكتى سول گولشتين سيىرىنان ءبىر ماۋسىمدا 9-10 مىڭ ليتر ءسۇت ساۋعا مۇمكىندىك بار. اگروفيرمانىڭ ءسۇت وندىرەتىن، وڭدەيتىن الەۋەتى بۇگىنگى زامان تالابىنا ساي.

جالپى، ءىرى قارا وسىرۋگە دەن قويعان ءبورلى، تاسقالا، تەرەكتى، زەلەنوۆ اۋداندارىنداعى شاعىن شارۋاشىلىقتاردىڭ ءسۇتتى تۇقىمدى سيىر سانىن كوبەيتىپ، تۇراقتى ءونىم ءوندىرۋ مەن وڭدەۋدىڭ كەشەندى جۇيەسىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىگى  مول. ويتكەنى، ولارعا قالالىق  (ورال مەن اقساي) تۇتىنۋ نارىعى جاقىن، قالا بەردى، تەرەڭ وڭدەلگەن ءونىمدى كورشىلەس اتىراۋ وبلىسىنا جونەلتۋ دە قيىن ەمەس. باسقا دا قولايلى جاعدايلار بارشىلىق. ماسەلەن، ورالداعى «بەرەكە» جشس-ءىن الايىق. اتالعان ۇجىم كوپتەن بەرى بەلارۋستىق ارىپتەستەرىمەن ىسكەرلىك باسلانىستا. قازىر تاراپتار اراسىندا بىرىككەن كاسىپورىن قۇرۋ تۋرالى كەلىسسوزدەر ءجۇرىپ جاتىر. ماقسات - ۇنتاقتى ءسۇت وندىرەتىن، قۋاتتىلىعى جوعارى،  تاۋارلى ءسۇتتى فەرماسىن قۇرۋ. بەلارۋس ەلىمەن بىرگە كەدەندىك وداققا قازاقستان دا ەنگەندىكتەن، اتالعان جوبا ىسكە اسا قالسا، قايتا­رىمنىڭ قارىمدى بولارى ءسوزسىز.

-سيىر ەتىن دە، ءسۇتىن دە ءوندىرۋ، وڭدەۋ ىسىنە وزىق تەحنولوگيانى باتىل ەنگىزە وتىرىپ، بۇل سالانىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىن ارتتىرا ءتۇسۋىمىز شارت، -دەيدى قالي اقون، - قازىر ءبىز وبلىس حالقىن سيىردىڭ ەتىمەن دە، سۇتىمەن دە تولىق قامتاماسىز ەتىپ وتىرمىز. اسىرەسە، باسقا وبلىستارمەن سالىستىرعاندا، ەت وندىرۋدەن الەۋەتىمىز جوعارى. بۇل باعىتتاعى ورتاق جۇمىسقا يانايكيندەگى كەشەن مەن  «جايىق ەت»  كاسىپورنىنىڭ سۇبەلى ۇلەس قوسارى كۇمانسىز.

سوڭعى جىلدارى مەملەكەت تاراپىنان اۋىل شارۋاشىلىعىن قولداۋدىڭ كۇشەيۋى، ءىرى قارا وسىرۋشىلەرگە دە قولايلى جاعداي تۋعىزۋدا. ۇكىمەتتەن بەرىلەتىن دەمەۋقارجىنىڭ مولشەرى دە جىل وتكەن سايىن كوبەيە تۇسۋدە. ماسەلەن، سوڭعى جىلدارى اسىل تۇقىمدى مال وسىرۋگە رەسپۋبليكالىق قازىنادان، ال ەت پەن ءسۇت وندىرۋگە، انالىق مالدى ۇستاۋعا وبلىستىق بيۋدجەتتەن ۇدايى قارجى ءبولىنىپ كەلەدى. تەك بىلتىر رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن سيىر ەتىن وندىرۋگە 193 ملن، ال ءسۇت ءوندىرىپ-وڭدەۋگە 28 ملن. تەڭگە دەمەۋقارجى بەرىلدى. مال ازىعىن دايىنداۋعا دا جىل سايىن دەمەۋقارجى قاراستىرىلىپ كەلەدى. بىلتىرعى قۋاڭشىلىققا وراي جەكە مەنشىكتەگى انالىق مال قورىن ساقتاۋعا دا قوماقتى قارجى بولىنگەن ەكەن. ماماندار بارلىق بولىنگەن اقشانىڭ تولىق يگەرىلگەنىن العا تارتىپ وتىر.

ءىرى قارا شارۋاشىلىعىنىڭ كەلەشەگى زور. ويتكەنى كورشىلەس رەسەي تاراپىنان، اسىرەسە، قازاقستاندىق سيىر ەتىنە تۇراقتى سۇرانىس بار. باسقانى ايتپاعاننىڭ وزىندە، قازاقستان كەلەشەكتە جىل سايىن سولتۇستىكتەگى كورشىگە 65 مىڭ توننا ەتتى ەكسپورتقا شىعارۋدى جوسپارلاپ وتىر. سونىڭ شامامەن 5-6 مىڭى بقو-نىڭ ۇلەسىنە تيمەك. سونىمەن قاتار، قازاقتىڭ اسىل تۇقىمدى اقباس سيىرىن دا سىرتقى رىنوكقا تۇقىمدىققا ۇسىنۋ ارتىق بولماس ەدى. قازىر بۇل تەك مەملەكەت قولداۋىنا عانا تاۋەلدى بوپ وتىرعان شارۋا.

-ءبىزدىڭ ءوڭىر كوپتەن بەرى اتىراۋ مەن ماڭعىستاۋ وبلىستارىن ەت-ءسۇت جانە وسى باعىتتاعى وڭدەلگەن ونىمدەرمەن قامتاماسىز ەتىپ كەلەدى. ءالى دە سولاي بولا بەرمەك. سەبەبى كورشىلەردەن سۇرانىس تاسقىنى ءبىر ءسات تە كەمىگەن ەمەس. ءارى ءوزىمىز دە ءىرى قارانىڭ ەت مەن سۇتىنە كەت ءارى ەمەسپىز. سويتە تۇرا، ءبىز سىرتقى نارىقتاعى، اسىرەسە، «يەك استىنداعى» رەسەي نارىعىنداعى بەلسەندىلىگىمىزدى ارتتىرا بەرۋىمىز كەرەك، - دەدى قالي اقون.