"Kinopark 8 IMAX Saryarka"  كينوتەاترىندا قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى تاپسىرىسى بويىنشا ش.ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» اق «ەل» پروديۋسەرلىك ورتالىعىمەن بىرلەسە وتىرىپ تۇسىرگەن ۇلت-ازاتتىق الاش قوزعالىسى تۋرالى سىر شەرتەتىن «الاش تۋى استىندا» اتتى دەرەكتى ءفيلمىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى.

ءفيلمنىڭ تۇساۋكەسەرىنە قر مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى قاتىستى.

- ەلباسى ن.نازارباەۆ ءوزىنىڭ «تاريح تولقىنىندا» كىتابىنىڭ «الاش مۇراسى جانە وسى زامان» اتتى تاراۋىندا: «XX عاسىردىڭ باسىندا ۇلتتىق بىرلىكتى نىعايتۋ يدەياسىن العا تارتقان رۋحاني-زەردەلى يگى جاقسىلار قازاقتىڭ ۇلتتىق يدەياسىن جاساۋ مىندەتىن ءوز موينىنا الدى. ولار قوعامنىڭ ءتۇرلى تارابىنان شىققاندار، ءارى ەڭ الدىمەن ءداستۇرلى دالا اقسۇيەكتەرىنىڭ وكىلدەرى ەدى. XX عاسىردىڭ باسىنداعى قازاق قوعامىندا زيالى قاۋىم قالىپتاسۋىنىڭ ۇرپاقتار ەستافەتاسى سياقتى سيپاتى بولعانىن اتاپ ايتقان ابزال» - دەپ كورسەتكەن بولاتىن.  وسى ورايدا، الاش ازاماتتارىنىڭ تاريحي از ۋاقىتتا قازاق حالقىنا سىڭىرگەن ەڭبەگىنىڭ باعاسى ولشەۋسىز ەكەنىن باسا ايتقىم كەلەدى. «الاش تۋى استىندا، كۇن سونگەنشە سونبەيمىز!» - دەپ جىرلاعان سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆتاي بۇگىندە الاش ءىزباسارلارى بارشىلىق. پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ الاش ارىستارى ۇستانعان ۇلتتىق يدەيانى بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاقستاندا ۇشتاستىرىپ، كورەگەن ساياساتتى ۇستانىپ كەلەدى، - دەپ كەڭىنەن توقتالدى مينيستر ارىستانبەك مۇحامەديۇلى.

سونىمەن قاتار، قۇرمەتتى قوناقتار قاتارىندا قر ءماجىلىس پارلامەنتىنىڭ دەپۋتاتى ازات پەرۋاشەۆ بولدى.

- بۇگىن شىن مانىسىندە ەرەكشە وقيعا بولىپ وتىر. الاش ازاماتتارىنا ارنالعان دەرەكتى ءفيلمنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتىپ جاتىر. وسىدان ءجۇز جىل بۇرىن الاش ازاماتتارى وزدەرىن قۇرباندىققا شالىپ، ايانباي ەڭبەك ەتكەن. سونى بۇگىن ءبىز ۇمىتپاي، ۇلىقتاپ وتىرمىز. كوپشىلىككە بەلگىسىز پاراقتاردى اشايىق دەپ وتىرمىز. ءفيلمدى تۇسىرگەن توپقا العىس بىلدىرە وتىرىپ، وسىنداي ءفيلمدى وندىرىسكە جىبەرگەنىنە مادەنيەت مينيسترلىگى جانە سپورت مينيسترلىگى مەن مينيستر ارىستانبەك مۇحامەديۇلىنا كوپ راحمەت ايتامىن، - دەدى ازات پەرۋاشەۆ.

1918 جىلدىڭ 8-23 قىركۇيەگى ارالىعىندا رەسەيدىڭ ۋفا قالاسىندا مەملەكەتتىك ءماجىلىس ءوتتى. ماجىلىسكە رەسەيدىڭ سول كەزدەگى بولشەۆيزمگە قارسى بارلىق ساياسي كۇشتەرى قاتىستى. وسى ماجىلىستە الاش قايراتكەرلەرى ۇلت-ازاتتىق كۇرەس مۇددەسىن زاڭدى تۇردە قورعاۋدىڭ ۇلگىسىن كورسەتتى.

«الاش تۋى استىندا» اتتى دەرەكتى ءفيلمنىڭ العاشقى كورسەتىلىمى 100 جىل بۇرىن وتكەن وسى داتاعا ۇيلەستىرىلىپ وتىر.

ءفيلمدى ءتۇسىرۋ توبى الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ىزىمەن سەمەيدىڭ الاش قالاسى اتالعان اۋماعىندا، ماسكەۋدەگى كرەمل، سانكت-پەتەربۋرگتەگى دۋما وتىرىستارى وتكەن تاۆريا سارايىندا، سمولنىيدا، سانكت-پەتەربۋرگ، قازان ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە، ۋفاداعى مەملەكەتتىك ءماجىلىس وتكەن بۇرىنعى «ءسىبىر» قوناقۇيىندە ءتۇسىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن.

- ءوز اتىمنان ءفيلمنىڭ جارىققا شىعۋىنا ىقپالداستىق ەتكەن مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىن باسقارىپ وتىرعان ارىستانبەك مۇحامەديۇلىنا، «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنا، «ەل» پروديۋسەرلىك ورتالىعىنا جانە قازاقستاننىڭ رەسەيدەگى ەلشىلىگىنە العىسىمدى ايتقىم كەلەدى. بۇل فيلم الاش وردانىڭ ءجۇز جىلدىعىنا ارنالعاندىقتان، وسى ءبىر عاسىردان كەيىنگى تاريحتى قورىتۋ، سالماقتاۋ، الاش قايراتكەرلەرى قازاق حالقىنا قانداي ۇران قالدىردى تاعى ءبىر وي ەلەگىنەن وتكىزۋ، -دەدى ستسەناري اۆتورى بولات ءمۇرسالىم.

ايتا كەتسەك، «الاش تۋى استىندا» ءفيلمى ءۇش بولىمنەن تۇرادى. «ويان، قازاق!» اتتى العاشقى بولىمدە الاش قوزعالىسىنىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭى، جاديدتىك اعىم مەن باتىس مادەنيەتىنىڭ ىقپالى، قازاق ءباسپاسوزىنىڭ باستاۋلارى، دۋما جۇمىسىنا ارالاسۋ، 1916 جىلعى كوتەرىلىسكە كوزقاراس ماسەلەلەرىنىڭ تۇيتكىلدى تۇستارى ايتىلادى.

ەكىنشى ءبولىم «جاريالانباعان اۆتونوميا» دەپ اتالادى. بۇل بولىمدە 1917-1920 جىلدارداعى الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ قىزمەتى تەرەڭىنەن قامتىلعان. الاش قايراتكەرلەرى نەگە تاۋەلسىزدىكتى ەمەس، نەگە اۆتونوميانى تاڭدادى؟ الاش اسكەرى قالاي جاساقتالدى؟ الاش اۆتونومياسى جاريالاندى ما، جوق پا؟ ءا.بوكەيحان مەن م.شوقاي ۋفاداعى مەملەكەتتىك ماجىلىستە ۇلت-ازاتتىق كۇرەس مۇددەسىن قالاي قورعادى؟ ەكىنشى ءبولىم وسى سيپاتتاعى ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەيدى.

«قاتەرلى وتكەل» دەپ اتالاتىن ءۇشىنشى ءبولىم – 1920 جىلعى قازاق شەكاراسىن انىقتاۋمەن باستالاتىن الاش قايراتكەرلەرىنىڭ كەڭەستىك داۋىردەگى كۇرەسىنە ارنالعان. بۇل بولىمدە گولوششەكيننىڭ قىرعىنى، ستاليندىك رەپرەسسيا جىلدارىنداعى الاش تاعدىرى ناقتى دەرەكتەرمەن كورسەتىلەدى.

«الاش تۋى استىندا» ءفيلمنىڭ باس كەڭەسشىسى – مامبەت قويگەلدى،

شىعارماشىلىق كەڭەسشىسى – تۇرسىنجان شاپاي،

رەجيسسەرى – ەرگەن توقمۋرزين،

ستسەناري اۆتورى جانە اڭگىمەلەۋشىسى – بولات ءمۇرسالىم،

قويۋشى وپەراتورى – مۇستافا ونەر،

كومپوزيتورى – بەيبىت اقوش.

Abai.kz