ورال. 28 ءساۋىر. قازاقپارات /ەلجان ەرالى/ - بۇگىن - دۇنيەجۇزىلىك ەڭبەكتى قورعاۋ كۇنى. اتالمىش كۇن تاريحى 1999 جىلدان باستاۋ الادى.

سول جىلى اقش پەن كانادادا كاسىپوداقتار مەن قىزمەتكەرلەر جۇمىس ورنىندا قازا بولعان قىزمەتكەرلەردى ەسكە الۋ كۇنى رەتىندە اتاپ وتكەن. ون جىلدان كەيىن الەمنىڭ جۇزدەن استام ەلىندە ەڭبەكتى قورعاۋ ماسەلەلەرىنە بايلانىستى شارالار ۇيىمداستىرىلعان. بۇل ماسەلە ەلىمىزدە دە اسا ماڭىزدى. وسىعان وراي بقو-نىڭ باس مەملەكەتتىك ەڭبەك ينسپەكتورى ناسىپقالي يمانعاليۇلى ءوز وي-پىكىرىن بىلايشا ءبىلدىردى.

ورال. 28 ءساۋىر. قازاقپارات /ەلجان ەرالى/ - بۇگىن - دۇنيەجۇزىلىك ەڭبەكتى قورعاۋ كۇنى. اتالمىش كۇن تاريحى 1999 جىلدان باستاۋ الادى.

سول جىلى اقش پەن كانادادا كاسىپوداقتار مەن قىزمەتكەرلەر جۇمىس ورنىندا قازا بولعان قىزمەتكەرلەردى ەسكە الۋ كۇنى رەتىندە اتاپ وتكەن. ون جىلدان كەيىن الەمنىڭ جۇزدەن استام ەلىندە ەڭبەكتى قورعاۋ ماسەلەلەرىنە بايلانىستى شارالار ۇيىمداستىرىلعان. بۇل ماسەلە ەلىمىزدە دە اسا ماڭىزدى. وسىعان وراي بقو-نىڭ باس مەملەكەتتىك ەڭبەك ينسپەكتورى ناسىپقالي يمانعاليۇلى ءوز وي-پىكىرىن بىلايشا ءبىلدىردى.

-ءبىز كۇندەلىكتى جۇمىسىمىزدا 2007 جىلى 15 مامىردا قابىلدانىپ، كۇشىنە ەنگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ەڭبەك كودەكسىن» ۇنەمى باسشىلىققا الىپ وتىرامىز. جاسىراتىنى جوق، جۇمىس بابىنا بايلانىستى داۋ-جانجالدار بولىپ تۇرادى. ءتىپتى سوتقا بەرىپ، قۇقاي كورسەتكەندەر دە كەزدەستى. الايدا ءبىز ادىلدىگىمىزدى دالەلدەپ شىقتىق. وكىنىشتىسى سول، كەيدە قولىمىزداعى زاڭ مەن سوعان قاتىستى قوسىمشا  قۇجاتتاردىڭ سولقىلداقتىعى  جوعارىدا اتالعان قارسىلىق ارەكەتتەرىنە «نەگىز» بولىپ جاتادى. وتكەن جىلى جازاتايىم وقيعاعا ۇشىراپ، زارداپ شەككەن ادامدارعا قاتىستى  «قۇرعاق» مالىمەتتى بىردەن ۇسىنعىم كەلمەيدى. ماسەلە مالىمەتتە ەمەس. ەڭ باستىسى - ەڭبەك قاۋىپسىزدىگى ساقتالۋى ءتيىس. سول سەبەپتى كەز كەلگەن مەكەمە-كاسىپورىن باسشىسى ۇجىم الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن ۇنەمى جادىنان شىعارماۋى ءتيىس. ويتكەنى ەڭبەك شارتىنا وتىرعان جۇمىسشى، مامان نەمەسە قىزمەتكەر ءومىرى مەن دەنساۋلىعىن سەنىپ تاپسىرادى. قاي ەلدە بولسىن، قۇندى «كاپيتال» سانالاتىن ءار ادامنىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعى ەڭبەك قورعاۋ تۋرالى زاڭمەن قورعالادى. سول زاڭدى جۇزەگە اسىرىپ، قاداعالاپ وتىراتىن باستى تۇلعا تەك كاسىپورىن مەن مەكەمە باسشىسى عانا. ارينە، ەڭبەكتى قورعاۋ جونىندەگى ينجەنەر نەمەسە وزگە دە وسى ىسكە قاتىستى مامانداردى بىلمەي وتىرعانىم جوق. بىراق قايتالاپ ايتامىن، ەڭ نەگىزگى جاۋاپكەرشىلىك تەك باسشىدا».

ن.يمانعاليۇلىنىڭ ايتۋىنشا، كەيبىر باسشىلار وقىس جاعداياتتاردىڭ الدىن العاننان گورى، جازاتايىم  وقيعاعا كۋا بولۋعا بەيىم. دۇرىسىندا، الدىن الۋ شارالارىن جوسپارلى تۇردە جۇزەگە اسىرعان ءتيىمدى ەمەس پە؟! ماسەلەن، جۇمىس ورنىندا ەڭبەك زاڭدىلىقتارىنا سايكەس، مىندەتتى تۇردە جۇمىسشى-قىزمەتكەرلەر ارنايى نۇسقاۋلىقپەن وقىپ-تانىسىپ، ونىڭ ۇدايى جۇزەگە اسىرىلۋىن قاداعالاپ وتىرۋى ءتيىس. سونداي-اق جۇمىس ورىندارى مەن ونداعى جاعدايلار بەس جىل سايىن  ارناۋلى اتتەستاتسيادان ءوتىپ تۇرۋى كەرەك. باسشىلار مەن ەڭبەك قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن جاۋاپ بەرەتىن باسقا دا ماماندار ءۇش جىل سايىن قايتادان وقۋ دايارلىعىنان ءوتۋى ءتيىس. جازاتايىم وقيعا بولعان كاسىپورىن نەمەسە مەكەمە جىلىنا ەكى رەت ىشكى تەكسەرىستەن وتكىزىلىپ، ونىڭ ناتيجەسى  جاۋاپتى ادامدارعا جاريا ەتىلۋى قاجەت. تەكسەرىستىڭ تەك ءۇستىرتىن جۇرگىزىلمەي، ەمتيحان رەتىندە وتكەنى ءتيىمدى.

ماسەلەنىڭ ەكىنشى جاعى سول قاۋىپتى جۇمىس ورىندارىنا تىرەلەدى. ماسەلەن، اعاش نەمەسە تەمىر وڭدەۋ تسەحتارىندا ادامداردىڭ جۇمىس ىستەپ تۇرعان تەتىكتەرگە قولىن سالىپ الۋ، مۇگەدەكتىككە ۇشىراۋ جاعدايلارى بار. قازا تابۋ دا جوق ەمەس. مۇنىڭ سەبەپتەرى نەدە؟ بىرىنشىدەن، جۇمىس ورنىندا قورعانىش  اسپاپتارى بولۋى قاجەت. ەكىنشىدەن، ارناۋلى كيىمدەر مەن قۇرالدار كەرەك. ماسەلەن، اعاش جونۋ مەن تەمىر وڭدەۋدە كوزگە جاڭقا نەمەسە مەتالل ۇشقىنى تۇسپەۋ ءۇشىن ارنايى كوزىلدىرىك كيۋ شارت. جۇمىسشى-قىزمەتكەردىڭ باسىندا كاسكا بولۋى مىندەتتى. ايتىلا-ايتىلا جاۋىر بولعان ماسەلە دەسەك تە، وسى قاراپايىم تالاپتار ۇنەمى نازاردان تىس قالادى. ناتيجەسىندە جازاتايىم وقيعاعا جول اشىلادى.  وتكەن جىلى وبلىس بويىنشا 14 ادامنىڭ وقىس جاعدايعا ۇشىراۋى - سونىڭ ايعاعى.

ماسەلەن، بىلتىر قازان ايىندا الەكساندروۆ گاي-جاڭاقالا گاز قۇبىرىنىڭ بويىندا ەكى ازامات قازا تاپتى. سەبەپ - باسشىلاردىڭ قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسى تالاپتارىن دۇرىس ساقتاماۋى جانە سونىمەن بىرگە جۇمىسشىلاردىڭ اڭعالدىعى. ويتكەنى بىرەۋى گاز تۇرباسىنىڭ ىشىنە ءتۇسىپ، تەكسەرمەك بولعان. تاپ سول جەردە ول تۇنشىعىپ، كوز جۇمسا، كومەككە ۇمتىلعان سەرىگى دە قازا بولدى. ەگەر سول جەردە ولاردىڭ ساقتانۋ قۇرالدارى، ماسەلەن،  ارناۋلى بۇركەنشىگى (پروتيۆوگاز) بولسا، مۇمكىن ومىرمەن قوشتاسپاس تا ەدى. قالعاندارى ەسەڭگىرەسە دە، باقىتقا وراي، امان قالدى. تاعى ءبىر مىسال. ورال قالاسىنداعى ءبىر قۇرىلىس  كاسىپورنىندا ادام جوعارىدان قۇلاپ، قازا تاپقان.

ماماننىڭ پايىمداۋىنشا، سول ۇجىمنىڭ بايىرعى جۇمىسشىلارى 15-20 ادامنان اسپايدى. قالعاندارى قۇرىلىس ماۋسىمىنا بايلانىستى ۋاقىتشا كەلىسىمشارتقا وتىرعان جالدامالىلار. ياعني كەزدەيسوق ادامدارمەن كەلىسىم-شارتقا وتىرۋ كەزىندە ەڭبەك قاۋىپسىزدىگىنە وراي نۇسقاۋلىقتان وتكىزۋ، قاتەرلى جاعدايلاردان ساقتاندىرۋ ەرەجەلەرى ەسكەرىلمەي جاتادى. ناتيجەسى جوعارىداعىداي. ءتۇرلى تابيعي قۇبىلىس جاعدايلارىن ەسكەرمەي، ادامداردى جۇمىسقا جەگۋ دە قاتەرلى. سونىڭ سالدارىنان «گيدروماش وريون» كاسىپورنىندا قاتتى جەلدەن ءبىر قۇرىلىسشى پليتاعا سوعىلىپ، ومىردەن وزدى.

باس ەڭبەك ينسپەكتورىنىڭ دەرەگىنە قاراعاندا، بيىل دا وقىس وقيعالار ازايار ەمەس. ءۇش ايدىڭ ىشىندە 17 وقيعا تەكسەرۋدەن ءوتتى. ونىڭ ىشىندە بيىكتەن قۇلاعان ادام دا، جۇمىس كەزىندە جۇرەگى ۇستاپ، ومىردەن كەتكەنى دە، باسقالارى دا بار. اسىرەسە، كپو ب.ۆ. قاراستى نىساندا تۇنگى اۋىسىم كەزىندەگى جوندەۋ جۇمىسىندا قازا تاپقان، 1986 جىلى تۋىلعان س. ەسىمدى ازاماتتىڭ توسىن ءولىمى مەيلىنشە قايعىلى. بۇل وقيعا دا تەحنولوگيالىق جەلىلەردىڭ جۇمىس ىستەمەۋى، قاۋىپسىزدىك شارالارىنىڭ ەسكەرىلمەۋىنەن جانە تۇنگى جۇمىسقا اكىمشىلىك تاراپىنان باقىلاۋ مەن قاداعالاۋدىڭ بولماۋىنان تۋىنداعان.

- ارينە، كىنانىڭ ءبارىن بىردەي ۇنەمى باسشىلىققا جابا بەرۋگە بولمايدى، - دەيدى ناسىپقالي يمانعاليۇلى، - ومىرىنە نەمەسە دەنساۋلىعىنا قاتەرلى جەردە جۇمىس ىستەيتىن جاندار (قۇرىلىسشىلار، ەلەكتريكتەر، توكارلار، ت.ب.) ەڭبەك قاۋىپسىزدىگى جونىندەگى نۇسقاۋلىقتا بەلگىلەنگەن ەرەجەلەر مەن شارتتاردى قاتاڭ ورىنداۋى قاجەت. سالدىر-سالاقتىق، ايتقاندى تىڭداماۋ، جۇمىس ورنىندا اراق-شاراپ ءىشۋ جانە وزگە دە ورەسكەل قىلىقتار تەك قايعى-قاسىرەت پەن اجال اكەلەدى. مىسالى، جول-كولىك وقيعالارىنىڭ باسىم كوپشىلىگىنە تەك جۇرگىزۋشىلەر كىنالى. ەگەر جۇرگىزۋشى تاجىريبەلى جانە وتە ساق ادام بولسا، كەز كەلگەن اۋا رايىنىڭ «قۇيتىرقى» مىنەزىنەن امان-ەسەن قۇتىلا الادى. ارينە، ءبىز، ەڭبەك ينسپەكتورلارى جانە وسى ىسكە قاتىستى وزگە دە لاۋازىمدى تۇلعالار قاشاندا كاسىپتىك مىندەتىمىزدى جاۋاپكەرشىلىكپەن اتقارىپ كەلدىك جانە اتقارا بەرەمىز دە. بىراق باستى جاۋاپكەرشىلىكتىڭ مەكەمە-كاسىپورىن باسشىلارى مەن جۇمىس ورنىنداعى ءار ادامنىڭ ءوز موينىندا ەكەنىن ءاردايىم ەستەن شىعارمايىق.