باسقا قالالاردى ايتپاعاننىڭ وزىندە الماتى قالاسىنىڭ ميگراتسيالىق پوليتسيا ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرلەرى جىل سايىن «ميگرانت»، «نەلەگال» وپەراتسيالارى ناتيجەسىندە 100-دەگەن زاڭسىز جۇرگەن تۇرىك جۇمىسشىلارىن ۇستاپ الىپ، دەپورتاتسيالاپ جاتقاندىقتارى تۋرالى باق ارقىلى حاباردارمىز.

بۇل سۇراقتى قاتارداعى قاراپايىم الماتىلىقتار ءبىر-بىرىنە ءجيى قوياتىن بولىپ ءجۇر. سەبەبى قالانىڭ كوشەلەرىندە، بازارلاردا، دۇكەندەردە، قۇرىلىس سالىنىپ جاتقان جەرلەردە تۇرىك ازاماتتارىمەن بەتپە-بەت ءجيى كەزدەسەتىن بولىپ ءجۇرمىز. قايدا بارساڭ تۇرىك، نەمەنە وسىلاردان باسقا جۇمىس ىستەيتىن ادام تابىلماي قالدى ما دەپ كەيىپ، نارازى بولىپ جۇرگەن تالاي قاراپايىم جۇمىسشى قازاق بالاسىن كوزىمىز كوردى. الماتى قالاسىنىڭ ميگراتسيالىق پوليتسيا باستىعى ايكەلدى اسانوۆتىڭ مالىمدەۋىنشە المااتىدا قازىرگى تاڭدا 134 مىڭ جۇمىسشى ميگرانتتار جۇمىس ىستەپ ءجۇر. ءىىم ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ حابارلاۋى بويىنشا ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 11-13 ماي ارالىعىندا وتكىزىلگەن «نەلەگال-2011» وپەراتسياسى بويىنشا 3 كۇندە 12 659 زاڭسىز جۇرگەن شەتەلدىك ۇستالعان.

باسقا قالالاردى ايتپاعاننىڭ وزىندە الماتى قالاسىنىڭ ميگراتسيالىق پوليتسيا ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرلەرى جىل سايىن «ميگرانت»، «نەلەگال» وپەراتسيالارى ناتيجەسىندە 100-دەگەن زاڭسىز جۇرگەن تۇرىك جۇمىسشىلارىن ۇستاپ الىپ، دەپورتاتسيالاپ جاتقاندىقتارى تۋرالى باق ارقىلى حاباردارمىز.

بۇل سۇراقتى قاتارداعى قاراپايىم الماتىلىقتار ءبىر-بىرىنە ءجيى قوياتىن بولىپ ءجۇر. سەبەبى قالانىڭ كوشەلەرىندە، بازارلاردا، دۇكەندەردە، قۇرىلىس سالىنىپ جاتقان جەرلەردە تۇرىك ازاماتتارىمەن بەتپە-بەت ءجيى كەزدەسەتىن بولىپ ءجۇرمىز. قايدا بارساڭ تۇرىك، نەمەنە وسىلاردان باسقا جۇمىس ىستەيتىن ادام تابىلماي قالدى ما دەپ كەيىپ، نارازى بولىپ جۇرگەن تالاي قاراپايىم جۇمىسشى قازاق بالاسىن كوزىمىز كوردى. الماتى قالاسىنىڭ ميگراتسيالىق پوليتسيا باستىعى ايكەلدى اسانوۆتىڭ مالىمدەۋىنشە المااتىدا قازىرگى تاڭدا 134 مىڭ جۇمىسشى ميگرانتتار جۇمىس ىستەپ ءجۇر. ءىىم ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ حابارلاۋى بويىنشا ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 11-13 ماي ارالىعىندا وتكىزىلگەن «نەلەگال-2011» وپەراتسياسى بويىنشا 3 كۇندە 12 659 زاڭسىز جۇرگەن شەتەلدىك ۇستالعان.

تۇركيادان كەلگەن زاڭسىز جۇمىسشىلار رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ زاڭىن بۇزىپ وتىر. بيىل رەسەي فەدەراتسياسى مەن تۇركيا رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى مەملەكەتارالىق كەلىسىمنىڭ نەگىزىندە ۆيزانىڭ الىنىپ تاستالۋىنان كەيىن جۇمىسسىز قالعان تۇرىكتەر موسكۆاعا ءتىپتى اعىلىپ كەلە باستادى. بۇل تۋرالى www.turkrus.com جانە www.turkkazak.com اقپاراتتىق سايتتارىنىڭ تىلشىلەرى وسى ۆيزا الىنىپ تاستالعاننان كەيىنگى موسكۆاعا الىپ ۇشىپ كەلگەن ءبىر تۇرىك وتباسىنىڭ جاعدايىن بىلاي باياندايدى:

-          ءبىزدىڭ تىلشىلەر تاڭەرتەڭ موسكۆاداعى 7-روستوۆسكي پەرەۋلوكتاعى تۇركيا ەلشىلىگىنىڭ الدىنا كەلگەندە ەسىكتىڭ الدىندا شاباداندارىنىڭ ۇستىندە ۇيىقتاپ جاتقان ءبىر جانۇيانىڭ ادامدارىن كوردى....(سۋرەتتەگى كىسىلەر)

يزميردەن ستامبۋلعا پەرەسادكا جاساۋ ارقىلى موسكۆاعا جولاۋشى ۇشاعىمەن ۇشىپ كەلگەن ءبىر ءۇيدىڭ 4 ادامى: جاسى 60-قا تاياعان ءبىر كەيۋانا، ونىڭ 40 جاستاعى جەسىر قىزى جانە سول ايەلدىڭ 19 جانە 4 جاستاعى ەكى ۇل بالاسى. نە بولىپ قالدى، قانداي جاعدايعا دۋشار بولدىڭىز؟ - دەگەن تىلشىلەردىڭ سۇراعىنا، الگىلەر ادام سەنەر-سەنبەستەي مىناداي ءبىر قىزىق باستان كەشكەن حيكايالارىن ايتا جونەلەدى.

كۇيەۋىنەن اجىراسىپ كەتكەن شەنيز سەۆينچ دەگەن يزميرلىك ايەل، نەرمين ۋفۋك دەگەن قارت اناسى جانە مۇستافا (19 جاستا) مەن وسمان (4 جاسار) اتتى ەكى ۇلىمەن بىرگە «جۇمىس ىزدەپ، جاڭا ءومىردى  جاڭا جەردە باستاۋ ءۇشىن موسكۆاعا كەلىپتى»!

مۇستافا دەگەن ۇلدارى كاسىپتىك ليتسەيدى موتوريست ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەن ەكەن، زاۋىتتا سلەسار بولىپ جۇمىس ىستەپ جۇرگەندە قىسقارتۋعا ىلىككەن. اجەسى نەرمين ۋفۋك قارتتاۋ بولسا دا، جاس كەزىندە تالايدى كورگەن اككى، گەرمانيادان باستاپ فرانتسياعا دەيىن ءبىراز ەلدەردە گاستاربايتەر بولىپ جۇمىس ىستەپ قايتقان، ماماندىعى بويىنشا بوياۋ تسەحىنىڭ ماليارى ەكەن.

يزمير قالاسىندا جاعدايلارى ناشار ەدى. مۇستافا ۇلى جۇمىسسىز قالعاننان سوڭ ءتىپتى جاعدايلارى اۋىرلاپ كەتكەن. تۇركيدان ۇمىتتەرىن ءۇزىپ، شەتەلگە كەتەمىز دەپ شەشىم قابىلداعان. سول كەزدەرى رەسەيمەن اراداعى ۆيزانىڭ الىنىپ تاستالعانىن ەستىگەن. انكاراداعى رەسەي ەلشىلىگىنە قوڭىراۋ شالىپ سۇراسا، رەسەي ەلشلىگىندەگىلەر تۋريست رەتىندە ۆيزاسىز بارۋعا بولادى، بىراق جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن بارار بولساڭىز جۇمىسشى ۆيمزاسىن الۋىڭىز كەرەك دەپ ەسكەرتەدى.

بىراق يزميردەن شىققان بۇل كىسىلەر ايتقانىنان قايتپادى. نەگە رەسەيگە تارتىپ تۇرعىلارىڭىز كەلدى؟ دەگەن سۇراققا، قارت انا نەرمين ۋفۋك : - «نەگىزى ءبىز ەڭ اۋەلى افريكا ەلدەرىنە بارۋدى قالادىق. بىراق ول جەردە تۇرىك فيرمالارى كوپ ەمەس قوي. رەسەيگە بارساق ونداعى تۇرىكتەر ءبىزدىڭ جۇمىس تاۋىپ الۋىمىزعا كومەكتەسەر دەپ ويلاعانبىز... »

سودان سوڭ ۆيزاسىز رەجيمدى پايدالانىپ موسكۆاعا كەلىپ العاننان سوڭعى باسىنان وتكەندەرىن ايتىپ بەردى: «اۋەجايدا ءبىر تاكسيگە وتىردىق. ءبىزدى ءبىر قوناقۇيگە اپارىڭىز دەدىك. 50 دوللار سۇرادى. بەردىك. ءبىزدى اۋەجايدىڭ اۋدانىندا ءبىراز اينالدىرىپ الىپ ءجۇرىپ، اقىرى سول ماڭداعى ءبىر جەرگە اكەلىپ تاستاپتى. الدانعانىمىزدى بىلگەن سوڭ تۇرىك ەلشىلىگىنە بارايىق دەپ ويلادىق.. سودان تاعى ءبىر تاكسيگە ءمىنىپ اۋپىرىممەن تاڭ اتار اتپاس وسى ەلشىلىكتىڭ الدىنا كەلدىك. شاباداندارىمىزدىڭ ۇستىندە ۇيىقتاپ ەلىشىلىكتىڭ اشىلۋىن كۇتىپ جاتقان ەدىك. قالتامىزدا 3 مىڭ رۋبل (شامامەن 110 دوللار) عانا اقشامىز قالدى. نە قىلارىمىزدى بىلمەيمىز. ايتەۋىر ەلشىلىكتىڭ جاردەمىمەن يزميردەگى تۋىسقاندارىمىزعا قوڭىراۋ شالدىق. ويتكەنى قايتار جولعا بيلەت الاتىن اقشامىز دا جوق. بيلەتىمىزدى الا الساق كەرى قايتامىز....» وقيعالاردان بەيعام، الاڭسىز ويناپ وتىرعان 4 جاسار ۇلدارى عانا.

مىنە ۆيزاسىز رەسەيدىڭ العاشقى تۇتقىندارىنىڭ حيكاياسى وسىلاي. «ايدالادا باتپان قۇيرىق، ول نە قىلىپ جاتقان قۇيرىق؟» دەمەكشى، جۇمىسسىز گاستاربايتەر تۇرىك ازاماتتارى وسىلايشا الەم ەلدەرىنە جاپا-تارماعاي كەتىپ جاتىر. بۇل ءبىر عانا مىسال، باق نازارىنا ىلىككەن ءبىر عانا جاعداي. بىراق مۇنداي  وقيعالار تولىپ جاتىر. قازاقستاندا، ونىڭ ىشىندە الماتى قالاسىندا جىل سايىن ميگراتسيالىق پوليتسيا ءبولىمىنىڭ ەسەپتەرىندە كوپتەگەن تۇرىك ازاماتتارىنىڭ ۆيزاسىز جۇمىس ىستەپ جۇرگەندىگى، ۇستالىپ ەلىنە قايتارىلعانى جازىلىپ تا، ايتىلىپ تا ءجۇر.

تۇرىك ازاماتتارىنىڭ قازاقستان مەن رەسەيگە توپ توبىمەن، تايلى تۇياعىمەن اعىلۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟ ارينە ءبىرىنشى جانە باستى سەبەبى تۇركياداعى جۇمىسسىزدىق ماسەلەسى. بۇل وسى ەلدىڭ ۇكىمەتىنىڭ ەڭ ءبىر باس اۋىرتاتىن شارۋاسى. تۇرىك ستاتيستيكالىق كوميتەتىنىڭ اقپاراتىنا 2010 ج. جىل سوڭىنداعى قورتىندىسى بويىنشا قاراعاندا بۇل ەلدەگى جۇمىسسىزداردىڭ سانى 3 ميلليون 46 مىڭ  ادام (!), ياعني جالپى پايىزدىق كورسەتكىشى 11,9 بولدى.  بۇل قايتا 2009 جىلعى كورسەتكىشكە قاراعاندا ازايعان ءتۇرى، 2009 ج. قورتىندىسى بويىنشا جۇمىسسىزدىق 14 پايىز بولعان. ەلدەگى ونسىز دا تۇرمىسى اۋىر وتباسىلار تاماق تابۋ قامىمەن ەڭ اۋىر جانە ەڭ لاس جۇمىستاردى اتقارۋعا دايىن. جۇمىسسىزدىق پايىزى جوعارى ەلدەردە الەۋمەتتىك جاعداي تۇتانىپ كەتكەلى تۇرعان ورتتەي بولاتىنى بەلگىلى. جۇمىسسىزدار ەل ۇكىمەتىنە ءۇمىت ارتۋدان كۇدەر ۇزگەن، شەتەلدەن جۇمىس تاۋىپ بەرەمىن دەگەن فيرمالارعا جالدانىپ جەردىڭ ءتۇبى بولسا دا افريكا مەن امەريكاعا كەتۋگە دايىن. ەلدەگى جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىن شەشۋگە رەدجەپ تايپ ەردوعان ۇكىمەتى بارلىق شارالاردى قاراستىرۋدا. بۇل شارالار قايتا وقىتۋ كۋرستارىن اشۋعا، جاڭا جۇمىسقا ورنالاستىرۋعا، سونىمەن بىرگە ارينە شەتەلگە بارىپ جۇمىس ىستەگىسى كەلەتىن ازاماتتاردىڭ بەتىن قايتارماۋعا، قايدا بارامىن دەسە دە ەركىنە قويۋعا باعىتتالعان. مەملەكەتارالىق كەلىسىمدەر ارقىلى الىس-جاقىن شەتەلدەرمەن ۆيزاسىز رەجيمدەرگە ءوتۋ تۇركيانىڭ قازىرگى ۇكىمەتى ءۇشىن وتە ىڭعايلى. بۇل ءبىر جاعىنان تۇرىك بيزنەسىنە جول اشادى، ەكىنشى جاعىنان ەلدەگى باسى ارتىق جۇمىسسىزداردىڭ سول ەلدەرگە بارىپ تابىس تابۋىنا جول اشادى. ەردوعان ۇكىمەتىنىڭ بيلىك باسىندا قالۋى ءۇشىن العا قويعان ماقساتىنىڭ ءبىرى ەلدەگى جۇمىسسىزدىق پايىزىن ازايتۋ بولىپ وتىر.

«اباي-اقپارات»