جاقىندا بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو رەسەيمەن ارادا ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزۋدى جانە ورتاق ەميسسيالىق (قۇندى قاعازدار) ورتالىق قۇرۋدى قولدايتىنىن ءمالىم ەتتى. 

«قازىر بىزگە ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزۋ تۋرالى ۇسىنىس ءتۇسىپ جاتىر. ءبىز مۇنى قولدايمىز! جانە بۇل ۆاليۋتا – رۋبل بولادى»، – دەدى بەلارۋس پرەزيدەنتى. سونىمەن قاتار، لۋكاشەنكو بۇل ۆاليۋتانىڭ رەسەي رۋبلىنە دە، بەلارۋس رۋبلىنە دە قاتىسى بولمايتىنىن، بىراق ۆاليۋتانىڭ اتى – رۋبل دەپ اتالۋى كەرەك ەكەنىن ايتتى.

ءبىز بۇل جەردە ءوز ەلىمىزدەن كەمشىلىك تابا الماي، بەلارۋس بيلىگىن سىناعالى وتىرعان جوقپىز. ءبىزدى مازالايتىنى، بۇگىن بەلارۋس رەسەيمەن ورتاق اقشا ەنگىزسە، ەرتەڭ قازاق بيلىگى دە وسى قادامدى قولداپ شىعا ما دەگەن قاۋىپ. «وگىزگە تۋعان كۇن بۇزاۋعا دا تۋادى» دەگەن ماتەل بۇل جەرگە ەش جاراسپاسا دا ايتپاعىمىز وسى. كەڭەس وداعىنىڭ كونە جۇرتىندا بەرەكەسى جاراسىپ بەلارۋس، رەسەي جانە قازاقستاننىڭ وتىرعانى بارىمىزگە بەلگىلى. وشاقتىڭ ءۇش بۇتىنداي بولعان وسى ءۇش ەلدىڭ العاشقى ەكەۋى ورتاق ۆاليۋتاعا ءوتىپ كەتسە، قازاقستاننىڭ دا قاراپ قالمايتىنى ءسوزسىز. ءۇش سيراعىنىڭ بىرىنەن ايىرىلسا ورتاق قازاننىڭ قايناماسىن بىلەتىن انا ەكەۋى دە استانانى جايىنا قالدىرماس.

ا. لۋكاشەنكو، ۆ. پۋتين

ورتاق اقشا جايلى اڭگىمەنىڭ ايتىلىپ جۇرگەنى بۇگىن عانا ەمەس. ءتىپتى رەسەي مەن بەلارۋس اراسىندا عانا ەمەس، ەاەو-قا مۇشە ەلدەرگە ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزسەك دەيتىندەر دە بار. ەل پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ: «ەشقانداي ورتاق اقشا بولمايدى» دەپ اشىق ايتقانىمەن، بۇل ۇسىنىستىڭ تامىرىنا تولىق بالتا شابىلعان جوق. ەاەو ەلدەرىمەن بىردەي اقشا پايدالانساق شەكەمىز شىلقىپ ءومىر سۇرەر ەدىك دەگەن تۇسىنىك ءبىزدىڭ ەلدە دە قالىپتاسىپ ۇلگەرگەن. ءتىپتى كەيبىر دەپۋتاتتارىمىز اشىق ايتىپ تا ءجۇردى.

رەسەيدىڭ جەر بەتىندەگى جاناشىر جاقىندارى قازاقستان مەن بەلارۋس ەكەنى جاسىرىن ەمەس. باتىس جۇرتىنىڭ باس دۇشپانىنا اينالعان ماسكەۋدىڭ كۇيى ءماز ەمەس. سانسىز سانكتسيالاردىڭ سالماعى بەلىن قايىستىرىپ بارادى. رەسەي سوعان قاراماستان ماڭىنداعىلاردىڭ مازاسىن الۋدى جالعاستىرىپ جاتىر. وسى قاتاردا مينسك پەن استاناعا ماسكەۋدىڭ اسەرى مول ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون. ءتىپتى سوڭعى ۋاقىتتا كەيبىر ساراپشىلار رەسەيدىڭ بەلارۋس ەلىنە قىسىمى كۇشەيگەنىن ايتادى. سونداعى باستى ماقساتى بەلارۋستى ءوز قاتارىنا قوسىپ الۋ بولسا كەرەك.

قازىرگى تاڭدا بەلارۋس رەسەيمەن ورتاق اقشا ەنگىزگەنى بىلاي تۇرسىن، بىرىگىپ كەتۋى مۇمكىن ەكەنى جايلى ءسوز وسىدان شىعىپ وتىر. ەلدى 25 جىل بيلەپ كەلە جاتقان لۋكاشەنكونىڭ تىم رەسەيشىلدىگى وسىنداي كۇدىككە جەتەلەيدى. بىراق بۇنى بەلارۋس پرەزيدەنتىنىڭ ءوزى جوققا شىعارادى. 15 اقپاندا سوچيدە وتكەن جۋرناليستەرمەن كەزدەسۋىندە:

«بۇگىندە ەكى مەملەكەت بار. ەگەمەندىك دەگەن ۇعىم - قاسيەتتى، ال تاۋەلسىزدىك دەگەن - سالىستىرمالى ۇعىم. ەگەر ەكى ەلدىڭ ازاماتتارى قالاسا عانا رەسەيمەن بىرگە ءبىر جولدى تاڭداۋعا بولادى»، - دەدى لۋكاشەنكو.

ەندى رەسەيگە ءىلتيپاتى ەرەكشە الەكساندر گريگورەۆيچتىڭ ۇستانىپ وتىرعان ساياساتى جايلى ءبىر اۋىز ءسوز ايتايىق.

الەكساندر لۋكاشەنكو «كەڭەس وداعىنىڭ ادال قورعاۋشىسى» بولعان ادام. كسرو-نى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن بارىن سالدى. 1991 ج. 8 جەلتوقسانىندا بەلارۋس جوعارعى كەڭەسىنىڭ توراعاسى س. شۋشكەۆيچ، رەسەي باسشىسى ب. ەلتسين، ۋكراينا باسشىسى ل. كراۆچۋك قاتارلى كىسىلەر «بەلوۆەج كەلىسىمىنە» قول قويىپ، كسرو-نى تاراتۋعا شەشىم شىعارعاندا بەلارۋس تاراپىنان قارسى پىكىر بىلدىرگەن جالعىز ادام ءدال وسى لۋكاشەنكو (بەلارۋس جوعارعى كەڭەسىنىڭ وكىلى) بولاتىن. وسىدان كەيىن كوپ ادام لۋكاشەنكونىڭ كەڭەس وداعىنا دەگەن «تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە» كوز جەتكىزگەن.

ل. كراۆچۋك، س. شۋشكەۆيچ، ب. ەلتسين

قانشا قارسى بولعانىمەن، ول كەزدە اتى-ءجونى بەيمالىم لۋكاشەنكو تاريح دوڭعالاعىن توقتاتا العان جوق. بىراق كسرو-نىڭ تاراۋى ونىڭ بەلارۋس بيلىگىنە كەلۋىنە مۇمكىندىك تۋعىزدى. شۋشكەۆيچ بەلارۋس ەلىن باقىتتى ەتە العان جوق. ول بيلىكتە تۇرعان جىلدارى ەل ەكونوميكاسى قاتتى قۇلدىراپ كەتتى. وسى ورايدى مىقتى ۇستاعان لۋكاشەنكو ەل نازارىن وزىنە اۋدارىپ، بيلىككە كەلدى. 1994 جىلى پرەزيدەنت بولىپ سايلانعاننان بەرى 25 جىل بويى ەل تىزگىنىن ەشكىمگە بەرگەن جوق. 2013 جىلى شەتەل اقپارات قۇرالدارى ونىڭ جەكە بايلىعى 9 ملد. دوللارعا جەتىپ، بەلارۋستىڭ ەڭ باي ادامى اتانعانىن جازعان. الايدا لۋكاشەنكو بۇنى مويىندامادى. «ەگەر ونداي اقشانى تابا الساڭدار، 99%-ىن سەندەر الىڭدار» دەپ ازىلگە بۇرعان.

لۋكاشەنكو بيلىككە كەلگەن سوڭ ەل ەكونوميكاسىن جاقسارتىپ، تۋرا جولعا سالا الدى. جەكەشەلەندىرۋدى بارىنشا تەجەپ، كەز-كەلگەن نىساندا مەملەكەتتىڭ ۇلەسى 51%-دان كەم بولماۋىن تالاپ ەتتى. قوعام ورنىقتىلىعىن قورعاۋ ءۇشىن پرەزيدەنتتىڭ پارمەنىن بارىنشا كۇشەيتتى. العاشقى جىلدارى وپپوزيتسيانىڭ ءجيى قارسىلىعىنا ۇشىراپ وتىردى. وسىعان وراي ول قاتاڭ شارالار قولدانىپ، ساياسي قارسىلاستارىن جەڭدى. ءسويتىپ ەلدە «پرەزيدەنت ەڭ كۇشتى، پارلامەنت ءالسىز، ۇكىمەت قوراش» جاعداي قالىپتاستىردى. 2004 جىلى ەلدەگى بىرنەشە وپپوزيتسيالىق ۇيىم ليتۆا استاناسى ۆيلنيۋس قالاسىنا امالسىز قونىس اۋداردى.

كەڭەس وداعىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن لۋكاشەنكو تاۋەلسىز ەل باسشىسى كەزىندە دە ەش جاسىرعان جوق. ەلدە كسرو كەزىنە ءتان سيپات جالعاسىپ جاتتى. رەسەيمەن بىرگە NATO ىقپالىنىڭ شىعىسقا قاراي كەڭەيۋىنە قارسى تۇردى. اقش پەن ەۋرووداق نازارىندا لۋكاشەنكو جاعىمسىز وبراز سانالادى. ءتىپتى كەيبىر باتىس ەلدەرى ۋكراينا مەن گرۋزياداعى جاعدايدى بەلارۋس ەلىندە دە ىسكە اسىرماقشى بولعان كورىنەدى. الايدا رەسەيگە شەكسىز ادال لۋكاشەنكو تاراپىنان مۇنداي قادام كۇتۋ مۇلدە ورىنسىز ەدى.

ۋاقىت وتكەن سايىن بەلارۋس رەسەيدىڭ قولتىعىنا كىرىپ بارا جاتقانى بايقالدى. ەلدىڭ ەنەرگيا كوزى رەسەيگە تاۋەلدى دەۋگە بولادى. 80% ءونىم رەسەيدەن الىنادى. وسىنداي جىپشە شىرمالعان ساياسي-ەكونوميكالىق بايلانىستار بەلارۋس ەلىن رەسەيدەن ايىرىلا المايتىن كۇيگە كەلتىرگەن. وسىنى انىق بىلەتىن ماسكەۋ تاراپى مينسك باسشىلارىنا اركەز قاباق ءتۇيىپ تۇرادى. كەيدە ءتىپتى مۇناي مەن تابيعي گازىن حالىقارالىق باعادان الدەقايدا قىمباتقا ساتىپ الۋعا ماجبۇرلەيدى. وسىنداي كەزدە لۋكاشەنكو پۋتينعا «وكپەلەپ» قالاتىنى بار. ماسەلەن بىلتىر 10 تامىز «گومسەلماش» اۋىلشارۋاشىلىعى كومپانياسىن تەكسەرۋ بارىسىندا رەسەيدىڭ پوزيتسياسىن سىناپ، «بەلارۋستى بەينە رەسەيدىڭ وتارى سەكىلدى كورەدى» دەپ بۇلقان-تالقان بولعان. نەگىزى لۋكاشەنكونىڭ ارعى اتالارى ۋكراينالىق. وسىعان بايلانىستى 2014 جىلى ۋكراينا-رەسەي قاقتىعىسىندا كىم جاعىنا شىعارىن بىلمەي، ەكى ويلى بولعان دەسەدى. «ۋكراين بىرلىگىن» قولدايتىنىن دا بىرنەشە مارتە بىلدىرگەن. الەكساندر لۋكاشەنكو وتكەن ايدا شەتەلدىك دەرجاۆا تاراپىنان اگرەسسيا كۇشەيگەنىن ايتقان. بىراق ناقتى قاي ەل ەكەنىن اتاعان جوق.

تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، 2018 جىلى 18 تامىزدا لۋكاشەنكو ەل پرەمەر ءمينيسترى، ۆيتسە-پرەمەر جانە مينيسترلەرى اراسىندا اۋىس-تۇيىستەر جاسادى. بەلارۋس پرەزيدەنتى بۇل قادام ەل ەكونوميكاسىن وڭاۋ ءۇشىن جاسالعانىن ايتتى. بەلارۋس باسشىسى مۇنداي شەشىمگە ۆىتسەبسكايا وبلىسى ۆورشا رايونىن تەكسەرۋ بارىسىندا كەلگەن. اتالعان ءوڭىردىڭ ەكونوميكالىق احۋالى وتە ناشار بولعاندىقتان، مينيسترلەردىڭ قىزمەتىن اۋىستىرۋ كەرەك دەپ شەشكەن.

لۋكاشەنكو رەسەيگە شەكسىز جاقىندىعىن ساقتاي وتىرىپ، وزگە وداقتاس ىزدەۋدى دە ۇمىت قالدىرعان ەمەس. اسىرەسە قىتايعا قۇشاق اشا جاقىنداپ بارا جاتقانىن بايقاۋعا بولادى. لۋكاشەنكو قىتايدى ەكونوميكالىق قولداۋ كورسەتەتىن ءارى ءىرى ەلدەر اراسىنداعى بايلانىستا تەپە-تەڭدىكتى ساقتايتىن كىلت دەپ سانايدى. بىلتىر 6 ءساۋىر قىتاي قورعانىس مينيسترىمەن كەزەسۋدە لۋكاشەنكو قىتاي تاراپىنىڭ ەكونوميكالىق كومەگىنە العىس ءبىلدىردى. سونىمەن قاتار قىتايدى بەلارۋتىڭ ەڭ جاقىن دوسى دەپ اتادى.

نيكولاي لۋكاشەنكو، الەكساندر لۋكاشەنكو

الەكساندر لۋكاشەنكونىڭ ءۇش بالاسى بار. ۇلكەن ۇلدارى ساياسات سالاسىندا ءتاپ-ءتاۋىر ءوسىپ كەلەدى. ەڭ ۇلكەنى ۆيكتور لۋكاشەنكو قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ مۇشەسى. ەكىنشى ۇلى دميتري لۋكاشەنكو شەكارا قورعانىس قىزمەتىندە. ال ەڭ كىشىسى نيكولاي لۋكاشەنكو. بەلارۋس باسشىسى وسى ۇلىن قاسىنان تاستامايدى. باسقالاردان ارتىق كورەتىن سەكىلدى. لۋكاشەنكو كىشى ۇلىنىڭ اناسى كىم ەكەنىن بارىنشا جاسىرادى. الايدا انگليا اقپارات قۇرالدارى نيكولايدىڭ اناسى پرەزيدەنتتىڭ جەكە دارىگەرى يرينا ابەلسكايا دەپ بىلەدى.

لۋكاشەنكو 14 جاستاعى نيكولايدى ءوزىنىڭ ءىزباسارى سانايتىنىن اشىق ايتقان. الايدا ونىڭ تاق مۇراگەرى ەكەنىن جوققا شىعارادى. ەلدى 25 جىل بيلەسە دە، ءوزىن ءالى جاس (64 جاستا) سەزىنەتىن الەكساندر گريگورەۆيچ تاعى بىرنەشە مارتە پرەزيدەنت بولۋدان ءۇمىتتى. انگليالىق «گارديان» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا لۋكاشەنكو «ەلىمە كوپ كوپ ەڭبەك ءسىڭىردىم» دەپ مالىمدەگەن بولاتىن. ساراپشىلار قازىرشە دەنساۋلىعىنان الاڭدامايتىن لۋكاشەنكو كەم دەگەندە ەكى مارتە قايتا سايلانا الادى دەيدى. ەگەر بۇلاي بولسا ونىڭ كىشى ۇلى بولماسا دا، ۇلكەن بالالارىنىڭ ءبىرى تاق مۇراگەرى اتانۋعا مۇمكىندىك الادى.

باستا ايتقانىمىزداي، بەلارۋس پەن قازاقستان رەسەيدىڭ ەڭ سەنىمدى سەرىگى سانالادى. كەزىندەگى وداقستان ون بەس ەلدىڭ ىشىندە ماسكەۋگە شەكسىز ادالدىق تانىتىپ وتىرعان وسى ەكى ەل عانا. رەسەي مەن بەلارۋس بۇرىننان باۋىرلاس ەل. ال قازاققا نە جوق؟!  ماسكەۋدى قولداۋدان الدىمىزعا جان سالمايمىز. حالىقارادا رەسەيدىڭ ءسوزىن سويلەيمىز. بيلىك وكىلدەرى مەملەكەتتىك تىلگە قاراعاندا رەسەي ەلىنىڭ تىلىنە بەيىم. بايقوڭىر مەن سارىشاعاننان رەسەيدىڭ راكەتاسى ۇشىپ، اسكەري سىناقتارى ءوتىپ جاتىر. رەسەيدىڭ ىقپالىنان شىعا الماعان اقورىستاردىڭ قانداي كۇيگە تاپ بولعانىن جوعارىدا جازدىق. ەندەشە ءبىزدىڭ دە قاۋىپ ويلاماسقا قاقىمىز جوق...

قۋانىش قاپپاس

Abai.kz