كەيىنگى بىرەر جۇمانىڭ ىشىندە ەلىمىزدەگى  ءباسپاسوز بىتكەن ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى «قاراجانباسمۇناي» كەنىشىندەگى جۇمىسشىلاردىڭ جىك-جىككە ءبولىنىپ، تەكەتىرەسكە ءتۇسىپ جاتقانى تۋرالى جارىسا جازىپ جاتىر. كەنىشكە بارىپ، ءمان-جايدى ءوز كوزىمەن كورگەن كىسى بولماسا، مۇنايشىلاردىڭ نە ءۇشىن ەرەۋىلدەتىپ، نە ءۇشىن اس-سۋدى جيىپ قويىپ، اشتىق جاريالاپ جاتقانىن انىق اڭعارۋ قيىن. بار ماسەلە، وسى مەكەمەدەگى كاسىپوداق ۇيىمى توراعاسىنىڭ ورىنتاعىندا  سەكىلدى. ياعني، داۋدىڭ باسى -  «قاراجانباس جۇمىسشىلارى كاسىپوداعىنىڭ» توراعاسى ەربوسىن قوسارحانوۆ پەن وسى ۇيىمنىڭ زاڭگەرى ناتاليا سوكولوۆانىڭ اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىكتەن باستالعانعا ۇقسايدى. بۇعان دەيىن سۇتتەي ۇيىعان ۇجىمدى ەكى جاق «سەنىكى، مەنىكى» دەپ ءبولىپ الىپ، اركىم ءوز ءسوزىن تىڭداعاندارعا «ايدى اپەرەم» دەگەندەي ۋادەنى ءۇيىپ-توگۋدە. ماسەلەن، سوكولوۆا حانىم مۇنايشىلار ءۇشىن كوپ جىلدان بەرى ارمان بولعان   1,7 اۋداندىق جانە 1,8 سالالىق كوەففيتسيەنتتەردى قايتسەم دە قايتارتام دەيدى. ال ەندى، ءبىر ۇيىمدا ەكى باسشى قالايشا پايدا بولدى، بۇعان  كۇندەلىكتى قىزمەتىن ءبىلىپ قانا جۇرگەن قوسارحانوۆ كىمگە ۇناماي  قالدى؟  بۇل سۇراقتاردىڭ جاۋابىنا سالدەن كەيىن ورالامىز.

جالاقى كوتەرىلسە دە جاعۋ قيىن...

كەيىنگى بىرەر جۇمانىڭ ىشىندە ەلىمىزدەگى  ءباسپاسوز بىتكەن ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى «قاراجانباسمۇناي» كەنىشىندەگى جۇمىسشىلاردىڭ جىك-جىككە ءبولىنىپ، تەكەتىرەسكە ءتۇسىپ جاتقانى تۋرالى جارىسا جازىپ جاتىر. كەنىشكە بارىپ، ءمان-جايدى ءوز كوزىمەن كورگەن كىسى بولماسا، مۇنايشىلاردىڭ نە ءۇشىن ەرەۋىلدەتىپ، نە ءۇشىن اس-سۋدى جيىپ قويىپ، اشتىق جاريالاپ جاتقانىن انىق اڭعارۋ قيىن. بار ماسەلە، وسى مەكەمەدەگى كاسىپوداق ۇيىمى توراعاسىنىڭ ورىنتاعىندا  سەكىلدى. ياعني، داۋدىڭ باسى -  «قاراجانباس جۇمىسشىلارى كاسىپوداعىنىڭ» توراعاسى ەربوسىن قوسارحانوۆ پەن وسى ۇيىمنىڭ زاڭگەرى ناتاليا سوكولوۆانىڭ اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىكتەن باستالعانعا ۇقسايدى. بۇعان دەيىن سۇتتەي ۇيىعان ۇجىمدى ەكى جاق «سەنىكى، مەنىكى» دەپ ءبولىپ الىپ، اركىم ءوز ءسوزىن تىڭداعاندارعا «ايدى اپەرەم» دەگەندەي ۋادەنى ءۇيىپ-توگۋدە. ماسەلەن، سوكولوۆا حانىم مۇنايشىلار ءۇشىن كوپ جىلدان بەرى ارمان بولعان   1,7 اۋداندىق جانە 1,8 سالالىق كوەففيتسيەنتتەردى قايتسەم دە قايتارتام دەيدى. ال ەندى، ءبىر ۇيىمدا ەكى باسشى قالايشا پايدا بولدى، بۇعان  كۇندەلىكتى قىزمەتىن ءبىلىپ قانا جۇرگەن قوسارحانوۆ كىمگە ۇناماي  قالدى؟  بۇل سۇراقتاردىڭ جاۋابىنا سالدەن كەيىن ورالامىز.

جالاقى كوتەرىلسە دە جاعۋ قيىن...

16 مامىر كۇنگى وقيعانى، ناقتىراق ايتقاندا، «قاراجانباسمۇناي» اق-نىڭ 700-دەن اسا جۇمىسشىسىنىڭ جۇمىس ورنىن تاستاپ، ەرەۋىلگە شىعۋىن كومپانيا باسشىلىعى زاڭسىز دەپ باعالايدى. ويتكەنى، ەڭبەك كودەكسى  بويىنشا ەڭبەك ۇجىمىنداعى كەلىسپەۋشىلىكتى رەتتەۋ تالاپتارى ورىندالماعان.

وسى جەردە ايتا كەتۋىمىز كەرەك، ەرەۋىلگە شىعۋشىلاردىڭ تالاپتارىن مەملەكەتتىك قۇزىرلى مەكەمەلەر ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت قارادى. باس پروكۋراتۋرا مەن ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ تەرىستەۋ قورىتىندىسى  «قاراجانباسمۇناي» كومپانياسىنىڭ قورجىنىندا جوق ەمەس، بار. بۇعان قوسا، مۇناي كومپانياسىندا قىزمەتتىك جالاقى مەن تاريفتىك كورسەتكىشتەر جىل سايىن كوتەرىلەدى. تەك داعدارىس قاتتى دەندەگەن  2009 جىلى عانا جالاقى كوتەرىلمەي قالدى. دەگەنمەن، 2010 جىلدىڭ سوڭىندا بىتىمگەرلىك كوميسسيانىڭ شەشىمىمەن 2009 جىلدىڭ جالاقىسى دا  كوتەرىلىپ، ەڭبەكاقىعا قوسىلىپ  تولەندى. 2010 جىلعا دەيىن جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىسى جىل ورتاسىندا (شىلدەدە) كوتەرىلسە، 2010 جىلدان باستاپ جىل باسىندا قوسىلىپ كەلەدى. قر ۇلتتىق بانكتىڭ مالىمەتى بويىنشا، 2007-2011 جىل ارالىعىندا، 2011 جىلدىڭ بولجالدى ينفلياتسياسىن (7%) قوسا ەسەپتەگەندە، كورسەتكىش 52,7 پايىز بولعان، ال وسى كەزدە «قاراجانباسمۇناي» كومپانياسى جۇمىسشىلارىنىڭ جالاقىسى 59,5%-دان  90,1%-عا دەيىن كوتەرىلگەن.

2007 جىلعى جالاقى دەڭگەيىن الىپ قارايتىن بولساق، وسى جىلدان باستاپ كومپانيا جۇمىسشىلارىنىڭ جالاقىسى 75, ال كەيبىر ساناتتار بويىنشا 90 پايىزعا كوتەرلگەنى بەلگىلى بولىپ وتىر. ماماندار جالاقىنىڭ ەكى ەسە جوعارىلاعانىن ايتادى. جالاقىمەن بىرگە جۇمىسشىلاردىڭ دا لەگى كوبەيە ءتۇستى. بۇگىندەرى «قاراجانباسمۇناي» اق-دا ەڭ تومەنگى تاريفتىك كورسەتكىش (164,67 ساعات ايلىق ەسەپ بويىنشا) 70 038 تەڭگە، ەڭ جوعارعىسى - 181 822 تەڭگە. ال جۇمىسشى مامانداردىڭ ورتاشا جالاقىسى - 125 637 تەڭگە. بۇعان قوسىمشا رەتىندە تۇنگى جۇمىسقا، دەمالىس جانە مەيرام كۇندەرىنە ارنايى قاراجات تولەنەدى. ويتكەنى، ءوندىرىس ۇزدىكسىز  جۇمىس ىستەيدى. بۇعان قوسا، توقسان سايىن سىياقى بەرىلسە، اتاۋلى كۇندەرى ءبىر رەتتىك سىياقى ءتۇرى دە قاراستىرىلعان.

«قاراجانباسمۇناي» كومپانياسىنىڭ باسشىلىعى ورىن العان كەلىسپەۋشىلىكتى، جۇمىسشىلاردىڭ ارىز-تالابىن زاڭ شەڭبەرى اياسىندا قاراستىرۋعا ءازىر. وسى ورايدا مۇناي كومپانياسى  بىتىمگەرلىك شاراسىن جۇرگىزەتىن كوميسسياعا ءوز وكىلدەرىن سايلاپ تا قويدى. ەندى جۇمىسشى تارابى ءوز وكىلدەرىن سايلاۋى قاجەت. كومپانيا زاڭ شەڭبەرىندە ءادىل جالاقى تولەۋگە، ەڭبەكاقى تولەۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋگە، ەڭبەك ۇجىمىنداعى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى بىرىگىپ شەشۋگە دايىن ەكەنىن مالىمدەيدى.

بۇل قاي سەكىرىس: تويىپ پا، توڭىپ پا؟

«قازمۇنايگاز» ءبو كومپانياسىندا الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىككە باسا نازار اۋدارىلادى.  ەڭبەك قاۋىپسىزدىگى مەن جۇمىسشىلاردىڭ جانە ولاردىڭ وتباسىنا الەۋمەتتىك قولداۋ كورسەتۋ جولعا قويىلعان. جۇمىسشى ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگىنە ساي مانسابىن دا كوتەرە الادى.

2007 جىلى ەلىمىزدە ەڭبەك كودەكسى قابىلدانعاننان كەيىن «قازمۇنايگاز» كومپانياسى ءبىرىنشى بولىپ  الەۋمەتتىك قولداۋدى جان-جاقتى قاراستىرعان جوعارعى دەڭگەيدەگى ۇجىمدىق كەلىسىمشارت جاساستى. 2008 جىلى بۇل قۇجات بيزنەستىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگىنە ارنالعان «پارىز» سىيلىعىن جەڭىپ العانىن ەستەرىڭىزگە سالامىز. مەرزىمى اياقتالعاننان كەيىن بۇل كەلىسىمشارت تولىقتىرىلىپ، قايتا جاسالعان. جۇمىس بەرۋشى، كاسىپوداق جانە وندىرىستىك فيليال جۇمىسشىلارىنىڭ ۇجىمدىق كەلىسسوزدەر اياسىندا كەلىسىمشارتقا وزدەرىنىڭ ۇسىنىستارى مەن تولىقتىرۋلارىن ەنگىزۋ مۇمكىنشىلىگى بولدى. ودان كەيىن ۇسىنىستار جۇمىس توبىنىڭ جيىنىندا تالقىلاندى. 2011 جىلدىڭ اقپانىندا ۇشجاقتى شەشىم شىققاننان كەيىن 2011-2013 جىلدارعا جاسالعان  كەلىسىمشارت جوباسى وقىپ-تالقىلاۋ ءۇشىن ەڭبەك ۇجىمدارىنا تاراتىلدى. سودان سوڭ «ەمبىمۇنايگاز» جانە «وزەنمۇنايگاز» وندىرىستىك فيليالدارىنىڭ ەڭبەك ۇجىمدارىمەن كەلىسىمگە كەلدى. وندا كەپىل بەرۋ جانە وتەماقى تولەۋ جولدارى ناقتى كورسەتىلگەن. ونىڭ ىشىندە كومپانيانىڭ فيليالدارى قىزمەتكەرلەرىنىڭ جانە ولاردىڭ وتباسىنا ەم-دوم الۋعا جانە دەنساۋلىقتى تۇزەۋگە بەرىلەتىن شىعىندار بار.

سوڭعى ءتورت جىلدا وندىرىستىك فيليالدار قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى 3 ەسە ءوستى. وتكەن جىلدىڭ شىلدەسىنەن باستاپ «قازمۇنايگاز» ءبو جالاقى تولەۋ جاڭا جۇيە بويىنشا جۇزەگە اسۋدا. جالاقى ءوسىرۋ 1,8 سالالىق كوەففيتسيەنتتى كوبەيتۋ جانە اۋماقتىق (اۋداندىق) 1,7 كوەففيتسيەنتى ساقتالدى. ماسەلەن، اي سايىن ءتۇرلى قوسىمشالار قوسىلعاندا، 220-280 مىڭ تەڭگە جالاقى الادى. بۇل رەسەي مۇنايشىلارىنىڭ جالاقىسىمەن سالىستىرعاندا، كوپ. بۇل جايت قازاقستاندىق كەنىشتەرگە ۇقساس ايماقتى يگەرىپ وتىرعان رەسەيلىك ءتورت كومپانيانىڭ ەڭبەكاقىسىنا مونيتورينگ جاسالعاننان كەيىن بەلگىلى بولدى.

سوكولوۆا كەلدى دە سالدى بۇلىك

ءسويتىپ، «ەكى تۇيە سۇيكەنسە، ورتاسىندا شىبىن ولەدىنىڭ كەرى» بولىپ تۇر. ماسەلەن، قوسارحانوۆتى جاقتايتىنداردىڭ ايتۋىنشا، ول ن.سوكولوۆا حانىمدى ۇيىمنىڭ زاڭگەرلىك قىزمەتىنە شاقىرىپ، ساۋ باسىنا ساقينا تىلەپ العان.  بۇعان دەيىن «قاراجانباس» اق-نىڭ ماماندار بولىمىنەن قىزمەتتەن شەتتەتىلگەن ناتالياعا بۇل ۇسىنىس وتە جاقسى بولدى. بۇعان دەيىن كومپانياعا تەك  سىرتتاي ءتىس قايراپ كەلگەن وعان  ەندى كەك الاتىن ءسات تۋعان سەكىلدى. ءسويتىپ ول از كۇندە اينالاسىنا قوسارحانوۆقا نارازى ادامداردى جيناپ ۇلگەردى. ارينە، جۇمىسشىلارعا ءۇيىپ-توگىپ ۋادە بەرۋدى دە قالىس قالدىرمادى، كوزدەگەنى ۇيىمنىڭ توراعالىعى مەن ءمورى بولدى. كوپ ۇزاماي ناتاليانىڭ مۇنايشىلار جالاقىسىن كوەففيتسەنتتەر ەسەبىنەن كوتەرەم دەگەن ارمانى ادىرا قالدى.

ەرەۋىل مە، ەرىگۋ مە؟

وسى تۇستا  ناتاليا سوكولوۆانى جاقتايتىندار دا اي قاراپ جاتپادى.  اشتىق جاريالاپ، جاپپاي جۇمىسقا شىقپاي جاتىپ الدى.  بۇل جەردە دە ناتاليا حانىم ايتار ءسوزىن جۇپ-جۇمساق قىلىپ جۇيەلەپ الىپتى. ەرەۋىلدەتىپ جاتقاندار «جاپپاي جۇمىسقا شىقپاي جاتقان جوق، جۇمىس جاساۋعا ءال-دارمەنى ازدىقتان، اشتىق جاريالاۋعا ءماجبۇر بولىپتى»-مىس. ال، ءتۇسىنىپ كورىڭىز!

بۇل جەردە قۇرمەتتى وقىرمان، الدىمەن الپىس ايلالى سوكولوۆانى جاقتايتىنداردىڭ مىنانداي ءبىر قۋلىعىن ءتۇسىنىپ العانى ءجون. ولار قارسىلىق ءبىلدىرۋدىڭ تەك ءىشىنارا اشتىق  جاريالاۋ ءتاسىلىن تاڭداپ العان كورىنەدى. ياعني جۇمىسشىلار كەنىشتەگى اسحانادان ادەتتەگىدەي كۇنىنە ءۇش رەت تاماقتانبايدى، بار-جوعى ەكى-اق رەت اس-سۋ ىشەدى. مىسالى، تاڭعى اسىن ءىشىپ، تۇستىگىنە تويىپ العان سوڭ، ەرەۋىلدەتىپ كەشكى اسقا بارماي قويادى.  نەمەسە  ايداي الەمگە اشتىق جاريالادىق دەگەندەر تاڭعى، كەشكى استارىن ءىشىپ، تۇستىكتەرىن ادەيى ىشپەي كەتەدى. ءسوزىمىز قۇرعاق بولماۋى ءۇشىن كەنىشتەگى «بەرەكە»، «داستارحان» اسحانالارىنىڭ مالىمەتىنە جۇگىنەلىك. ماسەلەن، 10 مامىر كۇنى اسحانالارعا كەلۋى ءتيىس  807   مۇنايشىنىڭ   477-ءى تاڭعى اسىن ءىشىپ، 330 ادام اشقۇرساق قالعان.   315 ادام تويىپ تۇستىك ءىشىپ السا، 681 قىزمەتكەر «اۋىز بەكىتكەن».  ەسەسىنە،  681 ادام كەشكى استى قارىنعا قوندىرىپ، 126 مۇنايشى كەلمەي قالىپتى.  سول كۇنى 286 ادام قارىن جۇباتار قۇرعاق تاماق الۋدى ۇمىتپاعان كورىنەدى.

ال، 11 مامىر كۇنى  ۆاحتامەن جۇمىس ىستەيتىن  811 ادامنىڭ 802-ءسى تاڭعى اسىن قارىنعا قونجيتسا، بار-جوعى 9 ادام «تاڭعى اس تاڭىردەن» دەگەن ماقالدى توق تۇتىپتى. سول كۇنى 467 جۇمىسشى  تۇستىككە كەلسە، 344 ادام تاماق ىشپەگەن، كەشكى اسقا 732  مۇنايشى كەلىپ، 79-ى ات ءىزىن سالماعان. بۇل كۇنى دە 344 ادام ايران، پەچەنە سىندى قۇرعاق تاماق الۋعا ىنتا ءبىلدىرىپتى. مىنە، «قاراجانباسمۇناي» اق جۇمىسشىلارىنىڭ اشتىق جاريالاپ جاتقانداعى  سيقى وسى.

ءبىر ەسكە سالاتىنى، زاڭسىز ەرەۋىلگە شىعىپ، ەلىرگننەن گورى ەرتەڭگى كۇندى ويلاعان ابزال. سەبەبى، بۇگىن كوشەگە شىققان مۇنايشىلار ەرتەڭ جۇمىسىنان ايىرىلىپ قالۋى ابدەن ىقتيمال. ويتكەنى، وڭىرىمىزدە كاسىبي بىلىكتى مۇنايشىلار جەتىپ-ارتىلادى. ال نارىق زامانىندا جۇمىسسىز قالۋ قانداي ەكەنىن بىزدەن جاقسى بىلەسىزدەر.

ماڭعىستاۋ وبلىسى

سۋرەتتەردە:

1.   ەرەۋىلشىلەردىڭ قارنى توق، ال جۇمىس بولسا قاڭتارىلىپ قالعان.

2.   كەنىشكە كەلە سالىسىمەن كەك الۋعا ۇمىتلعان سوكولوۆا دەگەن كىسىڭىز - وسى.