- ەدىگە مۇحتارۇلى، حالىقارالىق دەڭگەيدە قىزمەت ىستەپ جۇرگەن رە­داكتسيا مەنەدجەرى ءارى جۋرناليست رەتىندە سىزگە جۇكتەلەر جاۋاپكەرشى­لىك قانداي؟ باق سالاسىنىڭ ما­مان­دارى «ۇلتتىق دەڭگەيدەگى، جاھان­دىق دەڭگەيدەگى اقپارات» دەپ جاتادى، سو­نىڭ ايىرماشىلىعى نەدە؟

- ەدىگە مۇحتارۇلى، حالىقارالىق دەڭگەيدە قىزمەت ىستەپ جۇرگەن رە­داكتسيا مەنەدجەرى ءارى جۋرناليست رەتىندە سىزگە جۇكتەلەر جاۋاپكەرشى­لىك قانداي؟ باق سالاسىنىڭ ما­مان­دارى «ۇلتتىق دەڭگەيدەگى، جاھان­دىق دەڭگەيدەگى اقپارات» دەپ جاتادى، سو­نىڭ ايىرماشىلىعى نەدە؟

- قازىرگى تاڭدا اقپارتتى «ۇلتتىق» نە «جاھاندىق» دەپ ءبولۋدى ءوز باسىم قولدامايمىن. ءوز ەلىمىزدە، نە شەتەلدە جۇرسەك تە اقپارات تاراتۋدىڭ جاۋاپ­كەرشىلىگى بولاتىنى راس. ءوزىمىزدىڭ نىساناعا العان اۋديتوريامىز بار. حابار جاساعان كەزدە ءوزىڭ نىساناعا العان اۋديتوريانىڭ مۇقتاجىنا، سولاردىڭ مۇددەسىنە، سولاردىڭ پايىم­دارىنا ساي حابار قۇرۋ دەگەن ول باسقا ماسەلە. بىراق ونى ۇلتتىق تۇرعىدا ءبولۋ، مەملەكەتتىك تۇرعىدا ءبولۋ، جاھاندىق تۇرعىدا ءبولۋ دەگەنگە ءوز باسىم اسا كەلىسپەيمىن.
- ءدال قازىرگى ءداۋىردى «اقپارات عاسىرى» دەيمىز. وسى ءداۋىردىڭ وزىنە ساي تەرميندەرى پايدا بولدى. مىسا­لى، ەلەكتروندى دەموكراتيا، تەلە­كراتيا سەكىلدى ۇعىمدار دەموكرا­تيا­مەن قاتار ءوربىپ وتىر. سونداي-اق كوممۋنيكاتسيا تەورياسىن زەرتتەۋ­شى عالىمدار «دەموكراتيانىڭ مانىنەن گورى، تەلەكراتيانىڭ ءمانى باسىم» دەگەن پىكىر دە قالىپتاستىرۋدا. تەلە­كراتيا، ياعني تەلەۆيزيا مەن تەلە­كوممۋنيكاتسيالىق جەلىلەردەگى، ۆي­زۋالدىق قۇرىلعىلارداعى اقپارات­تارعا ازاماتتاردىڭ سەنىمى ارتىپ وتىرعانىن قالاي باعالايسىز؟
- ماسەلە، تاعى سول اقپاراتقا كە­لىپ تىرەلەدى. ازاماتتاردىڭ اقپاراتتى ەركىن الۋعا قاقىسى بار. دەموكرا­تيا­نىڭ باستى قۇندىلىقتارى دا - ءسوز ەركىندىگى، ءباسپاسوز ەركىندىگى. بۇل اتالعان دۇنيەلەردى تالقىلاۋدىڭ ءوزى ارتىق. جاڭاعى ايتىلعان جەلىلەر سونى جەتكىزۋدىڭ قۇرالى عانا. كەشەگى كۇنى ءبىز ات ۇستىندە، نە ارباعا ءمىنىپ جۇرگەن بولساق، كەيىن شەتەلدىك جەڭىل كولىكتەرگە مىندىك. مەنىڭشە، اتالعان كولىكتىڭ بار ايىرماسى - ونىڭ قۇ­رىلىمىندا. البەتتە، بۇگىنگى ادام­نىڭ ءومىر ءسۇرۋى، ءجۇرىس-تۇرىسى، تالعامى تۇرعىسىنان العاندا، تولىپ جاتقان وزگەرىستەر بار. بىراق قۇندىلىقتار تۇرعىسىنان العاندا، باياعى قۇندى­لىقتار بۇگىنگى كۇننىڭ سول قۇندى­لىقتارى بولىپ قالا بەرەدى. ول ادام­نىڭ ەركىن اقپارات الۋىنا، ەركىن ءپى­كىر بولىسۋىنە جانە باسقالاردىڭ پىكىرىن الۋىنا تولىقتاي قۇقىلى بولۋى. ولار بۇل ورايدا الەمدەگى بولىپ جاتقان وقيعالارعا قاتىستى كوزقاراستارمەن تانىسۋى جانە سودان وقشاۋلانباۋى ءتيىس. تاپ وسى جەردە جاھاندانۋ ۇعىمىنىڭ جاعىمدى تۇسىن ايتۋعا بولار. الەمدە نە بولىپ جاتقانىن ءبىلۋ ارقىلى كەز كەلگەن ازامات ءوز ەلىندەگى جاعدايعا شىنايى تۇردە باعا بەرە الادى. ءوز ەلىندەگى بەلگىلى ءبىر وقي­عاعا وراي ءتۇرلى كوزقاراستى ءبىلۋ ار­قىلى سول وقيعانىڭ ءۇردىسىن وزىنشە دۇرىس باعامداي الادى. ەگەر ازامات رەتىندە مۇددەلى ادام بولسا، سوعان ساي ەرتەڭگى كۇنى ءوزى ءومىر سۇرەتىن، ەرتەڭگى ۇرپاعى ءومىر سۇرەتىن قوعامنىڭ دۇرىس دامۋىنا ۇلەسىن قوسا الادى. جۋر­ناليستەردىڭ بۇل رەتتە اتقاراتىن قىزمەتى - ادامداردىڭ وسى تۇرعىدا جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنۋىنە ىقپال ەتۋ، قىزمەت ەتۋ.
- ياعني ءاربىر ازامات اقپاراتتى الۋشى ەمەس، سوعان قاتىسۋشى رەتىندە تانىلۋى ءتيىس دەيسىز عوي.
- بالكىم، سالىستىرۋىم تۇر­پايى­لاۋ شىعار. الگىدەگى كيىم ۇلگىسىندەگى وزگەرىس دەگەن سياقتى بۇگىنگى كۇندەگى جۋرناليستيكاداعى وزگەرىستىڭ ءبىرى - وقىرمانىن بارىنشا ىشكە قاراي تارتۋ. وقىرمان - تەك قانا سىرتتان باقىلاۋشى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار بولىپ جاتقان وقيعاعا تىكەلەي بار ادام رەتىندە ءوزىنىڭ پىكىر ايتۋى، ءتىپتى كەي جاعدايدا بولىپ جاتقان وقي­عالاردى جۋرناليستەن بۇرىن بايقاپ، سونى ءوزى سەكىلدى ادامدارعا نەمەسە وسى جايتتى تەرەڭىرەك زەرتتەپ جازا الاتىن جۋرناليستەرگە حابارلاۋ. وسى تۇرعى­دان العاندا، اۋديتوريانى سىرتتان باقىلايتىن توپ قانا ەمەس، بولىپ جاتقان ۇدەرىستەرگە تىكەلەي ارالاسا­تىن بەلسەندى قاۋىمعا اينالدىرۋ.
- قازىر قوعامنىڭ رۋحاني ءومىرىن­دە، مەديامادەنيەت، مەدياوركە­نيەت سەكىلدى ۇعىمدار پايدا بولىپ، ول عى­لىمنىڭ جاڭا باعىتى رەتىندە زەرتتەلە باستادى. وسى مەديا­مادە­نيەتتى قالىپتاستىراتىندار دا، مە­دياوركەنيەتتى قوعامعا اپاراتىن ىق­پالدى كۇش - جۋرناليستەر قا­ۋىمى. وسى تۇرعىدان العاندا قازاق قوعامىنداعى مەديامادەنيەتتىڭ قانداي باعىتتارىن اتار ەدىڭىز؟
- شىنىن ايتاتىن بولساق، قا­زاقستانداعى اقپارات قۇرالدارى­نىڭ ءالى الدا اتقارار قىزمەتى وراسان زور. ماسەلەن، اقپارات قۇرالدارى دامىپ كەلە جاتىر. بىراق ءتيىستى دارەجەدە ءوزىنىڭ قوعامداعى قىزمەتىن اتقا­رىپ وتىر دەپ ايتا المايمىز. ونىڭ تولىپ جاتقان سەبەپتەرى بار شىعار. بىراق قالاي بولعاندا دا ءبىرىنشى كەزەكتە جۋرناليستەردىڭ كاسىبي قىزمەتىندە جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنۋى ءتيىس دەگىم كەلەدى. مەديامادەنيەت ماسەلەسىنە كەلگەندە، قازىرگى كۇندە اقپاراتتى تا­راتۋ مەن الۋدىڭ، جاريالاۋ مەن جەت­كىزۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالار دامىعان زاماندا جۋرناليستىك ەتيكا ماسەلەسى كۇن تارتىبىنە شىعىپ وتىر. ماسەلەن، جۋرناليستەر اراسىنداعى كاسىبي ەتي­كالىق تالاپتار قازاقستاندا كوپ جاع­دايدا ساقتالا بەرمەيدى. قاراپايىم مىسال كەلتىرسەم. ءبىزدىڭ ۆەب-سايتى­مىزدا شىققان سۋرەتتى «ەگەمەن قا­زاقستان» گازەتىندەگىلەر الادى دا جا­ريالاي سالادى. باتىستا مۇنى كا­دىم­گىدەي بارىمتا، ۇرلىق دەپ ەسەپتەي­دى. بىراق قازاقستانداعى جاعداي جا­يىن قانشا جۋرناليستەرمەن سويلەستىك. ولار ءۇشىن بۇل قالىپتى، قاتارداعى جاعداي رەتىندە قابىلدانادى. قا­زاقستاندا جۋرناليستەر قاۋىمى ەتيكا ماسەلەسىنە كەلگەندە، ءوزارا تۇسىنىك پەن قالىپتاسقان نورمالار بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. ويتكەنى ءبىزدىڭ تاراتىپ وتىرعان حاباردى ءوز تاراپىمىزدان سۇراتىپ وتىرۋ ءۇشىن جاساپ جاتقان جوقپىز. ونىڭ بارىنشا تارالعانىن قالايمىز. بىزدەگى ماقسات - الگى ايتىپ وتىرعان قۇندىلىقتاردى قاراپا­يىم حالىققا جەتكىزۋ. ەگەر قازاقستان­دا­عى باسقا اقپارات قۇرالدارىن وسى ءبىزدىڭ حابارىمىزدى، ءبىز كوتەرگەن جۇگىمىزدى بىزبەن بىرگە كوتەرىسۋگە، اۋديتورياعا جەتكىزۋگە تىرىساتىن بولسا، وندا تەك قانا كەلىسەمىز، قولدايمىز. دەگەن­مەن كەز كەلگەن كاسىپتىڭ ەرەجەلەرى بار. ءبىز دە باسقا اقپارات قۇرالدارىنىڭ ماتەريالدارىن پايدالانبايدى ەمەسپىز، پايدالانامىز. سوعان ساي وعان ءسىل­­تەمە جاسايمىز. مەديامادەنيەت ءما­سە­لە­سىنە كەلەسى قىرىنان كەلەتىن بولساق، قازاقستانداعى اقپارات قۇرال­دارىندا بىردەن كوزگە تۇسەتىنى - وسى. بىزدەگى مەديامادەنيەتتى قالىپ­تاس­تىرۋشى قۇندىلىقتاردىڭ جەتىمسىز­دىگى. ءبىر-بىرىنەن بارىمتالاۋ وتە كوپ. ءبىرىنىڭ ماتەريالىنا ءبىرى سىلتەمە جا­ساۋدان قالعان. ءبىر-ءبىرىنىڭ ەڭبەگىن سىيلاۋ، ءبىر-ءبىرىنىڭ زياتكەرلىك مۇلكىن قۇرمەتتەۋ تۇرعىسىنداعى ۇعىم ءالى قالىپتاسا قويمادى. وسىعان، مەنىڭ­شە، ءبىرىنشى كەزەكتە نازار اۋدارعان ءجون. البەتتە، اقپارات قۇرالدارىنا بي­لىكتىڭ ارالاسۋى بەلگىلى دارەجەدە ءسوز بوستاندىعىنىڭ تيەسىلى تۇردە دامي الماۋىنا سەبەپكەر. وعان بەلگىلى ءدا­رەجەدە شەكتەۋ قويىپ وتىرعانى انىق. ويتكەنى اقپارات قۇرالدارى بيلىك­تەن تولىق تاۋەلسىز بولۋى كەرەك. ماسەلەن، دەموكراتياسى دامىعان كەز كەلگەن ەلدى الىڭىز. كەز كەلگەن ۇكىمەت ءباسپاسوز قۇرالدارىن باقىلاعىسى كەلەدى. كەز كەلگەن ۇكىمەت بيلىكتە ۇزاعىراق وتىر­عىسى كەلەدى. بىراق بۇل جەردەگى ەڭ نە­گىزگى باقىلاۋشى قىزمەتىن عانا ەمەس، قاداعالۋشى قىزمەتىن اتقاراتىن اق­پارات قۇرالدارى. سوندىقتان دا اقپا­رات قۇرالدارىن بيلىكتىڭ كەلەسى ءبىر تارماعى دەپ اتاپ جاتادى. ويتكەنى اقپارات قۇرالى بيلىكتىڭ كەز كەلگەن كەمشىلىگىن بەتىنە باسا الاتىنداي، ونى اشىق كورسەتىپ، قوعامعا جەتكىزە الا­تىن­داي جانە بيلىككە سول كەمشىلىكتى شەشۋ جولىندا قوزعالۋىنا تۇرتكى بو­لاتىنداي جاعداي جاساۋ كەرەك. سونداي جاعداي جاساعان ساتتە اقپارات قوعام­دىق قىزمەتىن اتقارا العانى. مۇنداي جاعداي جاسالماسا، اقپارات قۇرالدارى باسقانىڭ جەتەگىندە كەت­كەنى.
قازاقستانداعى ءباسپاسوز قۇرال­دارىن الىپ قاراساق، كوبىنە ءباسپاسوز اركىمنىڭ جەتەگىندە جۇرگەن سياقتى. ءباسپاسوز ءوزىنىڭ، قوعامنىڭ دۇرىس، وڭ باعىتتا دامۋىنا قوسار ۇلەسىن ءالى تو­لىق سەزىنبەي وتىر.
- بۇل جاعداي - الەم ەلدەرىنىڭ بارىندە ەڭ تۇيتكىلدى ماسەلە. سول باق پەن بۇقارانىڭ بيلىكتەن تاۋەلسىز قا­رىم-قاتىناسىنىڭ ۇزدىك ءادىسى رەتىن­-دە قوعامدىق ارنا قىزمەتىن اتاۋعا بولادى. بولاشاقتا ەلىمىزدە قو­عام­دىق ارنانىڭ قۇرىلۋى، اشىلۋى ءمۇم­كىن جاعدايدا سىزدەر قانداي كوز­قا­راستى ۇستانىپ، پىكىر تانىتار نە قولداۋ كورسەتەر ەدىڭىزدەر؟
- ءبىز كەز كەلگەن بايلانىسقا، ىن­تىماقتاستىققا ءازىرمىز. مىسالى، بۇ­رىنىراقتا «ازاتتىق» دەسە، اتىنان شو­شيتىن، ات-تونىن الا قاشاتىن جاع­دايلار بولدى. بۇگىن­گى كۇنى قۇدايعا ءشۇ­كىر، بۇل جاعداي ءوز­گەر­دى دەپ وتىر­مىز. ءالى دە سەسكەنىپ قا­رايتىندار دا تابىلادى. ءبىزدىڭ تارا­پىمىزدان ەلىمىزدىڭ اقپارات قۇرال­دارىنىڭ دا­مۋىنا، قوعامدىق قىزمەتىن اتقارۋى­نا بارىنشا قولداۋعا دا­يىنبىز. جاڭا­عى سۋرەتتەردى پايدا­لانۋعا شەكتەۋ قويۋ ماقساتىندا ايت­قانىم ەمەس. تەك قانا بۇل سالادا بەل­گىلى ەتيكالىق نورما­لار قالىپتاسسا ەكەن دەپ ويلايمىن. سون­داي-اق جۋر­ناليستەر ءومىرىنىڭ قاۋىپ­سىزدىگى ماسەلەسىنە تىرەلەتىن جاعداي­لار ءجيى ورىن الادى. جاسىراتىنى جوق، بىزدە اۋعان راديوسى بار، يراك راديو­سى بار. سوندىقتان ءبىز وتىرعان جەر - تەر­روريستەردىڭ نىساناسىنا الىپ وتىر­عان عيمارات. سول تۇرعىدان جا­سالعان عيماراتتاعى قاۋىپسىزدىك شا­رالاردىڭ قاتاڭدىعى بولماسا، ءبىز قا­شاندا اشىق­پىز. ۆەب-سايتىمىزداعى فو­رۋمنىڭ ەرەجەسىندە جازىلعان ميس­سيالاردى ءبىز تەك قانا ماقالا جازعاندا ەمەس، قىزمەتىمىزدى اتقارعاندا، ءارىپ­تەستەرىمىزدىڭ اراسىنداعى قارىم-قا­تىناستاردا سول تۇرعىدا، سول اۋقىمدا جۇرۋگە تىرىسامىز. ءبىز ارۋاقىتتا شىعارماشىلىق ىنتىماقتاستىقتى قولدايمىز.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت.
سۇحباتتاسقان
گۇلميرا سۇلتانباەۆا

سۋرەت "ازاتتىق" راديوسىنىڭ سايتىنان الىندى (baq.kz)

http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=8550&Itemid=2