جاقىندا رەسەيدىڭ «ەۆرازيسكي دوم» ۆەب-سايتى قازاقستانداعى ءورىستىلدى مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ اسسوتسياتسياسىنىڭ ءتورايىمى ناتاليا ۆدوۆينامەن سۇحباتىن جاريالاعان ەدى. بۇل تەك قانا ءبىر ادامنىڭ پىكىرى ەمەس، بەلگىلى ءبىر توپقا اسەرىن تيگىزىپ، ءسوزىن وتكىزىپ  وتىرعان ادامنىڭ سۇحباتى. بايقاپ وتىرساق، ەلىمىزدەگى سلاۆيان ۇيىمدارى باسشىلارىنىڭ سۇحباتتارى قازاق وقىرماندارىنا جەتە بەرمەيدى. ولاردىڭ ىشتە جۇرسە ءبىر ءسوز ايتىپ، سىرتقا شىققاندا مۇلدەم باسقا لاعىپ كەتەتىن دە جاقسى بىلەمىز. وسى سەبەپتى دە ۆدوۆينا حانىمنىڭ سۇحباتىن قىسقارتىپ بولسا دا، اۋدارىپ بەرگەندى ءجون سانادىق.

سۇراق: قازاقستانداعى ورىس مەكتەپتەرى تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى. ستاتيستيكاعا جۇگىنەتىن بولساق، وسىنداي مەكتەپتەردىڭ سانى ازايىپ، وندا وقيتىن بالالاردىڭ سانىنىڭ كۇرت تومەندەپ وتىرعانىن ورەمىز. بۇل نەگە بايلانىستى؟ بۇل مەملەكەت باسشىلىعىنىڭ ساياساتى ما؟ الدە ورىس مەكتەپتەرى حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ بارا ما؟

جاقىندا رەسەيدىڭ «ەۆرازيسكي دوم» ۆەب-سايتى قازاقستانداعى ءورىستىلدى مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ اسسوتسياتسياسىنىڭ ءتورايىمى ناتاليا ۆدوۆينامەن سۇحباتىن جاريالاعان ەدى. بۇل تەك قانا ءبىر ادامنىڭ پىكىرى ەمەس، بەلگىلى ءبىر توپقا اسەرىن تيگىزىپ، ءسوزىن وتكىزىپ  وتىرعان ادامنىڭ سۇحباتى. بايقاپ وتىرساق، ەلىمىزدەگى سلاۆيان ۇيىمدارى باسشىلارىنىڭ سۇحباتتارى قازاق وقىرماندارىنا جەتە بەرمەيدى. ولاردىڭ ىشتە جۇرسە ءبىر ءسوز ايتىپ، سىرتقا شىققاندا مۇلدەم باسقا لاعىپ كەتەتىن دە جاقسى بىلەمىز. وسى سەبەپتى دە ۆدوۆينا حانىمنىڭ سۇحباتىن قىسقارتىپ بولسا دا، اۋدارىپ بەرگەندى ءجون سانادىق.

سۇراق: قازاقستانداعى ورىس مەكتەپتەرى تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى. ستاتيستيكاعا جۇگىنەتىن بولساق، وسىنداي مەكتەپتەردىڭ سانى ازايىپ، وندا وقيتىن بالالاردىڭ سانىنىڭ كۇرت تومەندەپ وتىرعانىن ورەمىز. بۇل نەگە بايلانىستى؟ بۇل مەملەكەت باسشىلىعىنىڭ ساياساتى ما؟ الدە ورىس مەكتەپتەرى حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ بارا ما؟

جاۋاپ: بۇل سۇراققا ناقتى جاۋاپ بەرۋ قيىن ەكەن. بارلىعى دا قازاقستاننىڭ ناقتى ايماعىنا بايلانىستى دەر ەدىم. وڭتۇستىك ايماقتاردا، ارينە، جەرگىلىكتى حالىق باسىم، ورىستىلدىلەر از عانا، سوندىقتان ول جاقتاعى ورىس تىلىنە دەگەن سۇرانىس تومەن. ال ەگەر قازاقستاننىڭ سولتۇستىك ايماقتارىن الاتىن بولساق، ونداعا ءورىستىلدى ءبىلىم الۋعا دەگەن سۇرانىس ازايعان جوق. ءبىر نارسەنى انىق ايتا الام: جوعارى جاقتان ورىس تىلىندەگى ساباقتاردى قىسقارتىڭدار دەگەن تاپسىرىس جوق. نەگىزىنەن كوپ نارسە ايماقتاردىڭ وزىنە بايلانىستى.  ءورىستىلدى مەكتەپتەرگە قاتىستى ساياسات نەگىزىنەن ناقتى ايماقتاردى كىمدەر باسقارىپ وتىر، سول باسشىلاردىڭ ايماقتىڭ دامۋىنا دەگەن كوزقاراسى مەن ۇلتارالىق قاتىناستاردى قالاي تۇسىنەتىنىنە بايلانىستى. الايدا، ستاتيستيكا دەرەكتەرى كورسەتىپ وتىرعانداي، ءورىستىلدى مەكتەپتەردىڭ سانى ازايىپ كەلەدى...

باسقا جاعىنان قاراساق، مەن مىناداي ءبىر فاكتىگە نازار اۋدارۋدى ءجون كورىپ وتىرمىن. قازاقستاندا شامامەن 125-126 جەكەمەنشىك ەليتالىق مەكتەپ بار. ولاردا نەگىزىنەن ءىرى شەنەۋنىكتەر مەن بيزنەسمەندەردىڭ بالالارى ءبىلىم الادى. وسى مەكتەپتەردىڭ بارلىعىندا دەرلىك ساباقتار ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە جۇرگىزىلەدى. ياعني، ەليتا ءوز بالالارىنىڭ ورىس ءتىلىن جاقسى مەڭگەرگەنىن قالايدى.

سۇراق: ءورىستىلدى مەكتەپ تۇلەكتەرىنىڭ ومىرگە بەيىمدەلۋىنە قاتىستى قانداي پروبلەمالارى بار؟ ولاردىڭ كوبى قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن شىعار؟ ءورىستىلدى مەكتەپ تۇلەتەرىنىڭ قانداي ارتىقشىلىقتارى نە بولماسا كەمشىلىكتەرى بار؟ جالپى العاندا قازاقستانداعى ورىس مەتەپتەرىنىڭ بولاشاعى بار ما؟

جاۋاپ: ءورىستىلدى حالىق كوبىنەسە ەلدەن كەتۋگە قۇشتار بولىپ وتىر. اسىرەسە جاستار. ولار ءۇشىن ءبىلىمدى قايدا الۋ كەرەك، رەسەي مە الدە شەتەلدە مە دەگەن سۇراق جوق، باستىسى - ەلدەن كەتۋ. نەگىزىنەن شەكارالاس ءسىبىر قالالارىنا، ۋنيۆەرسيتەت ورتالىقتارىنا، رەسەيدىڭ ورتالىق ايماقتارىنا، ال، مۇمكىندىگى كەلسە، ءتىپتى شەتەل اسىپ كەتۋگە تىرىسادى.

ال ەگەر قازاقستان ىشىندەگى ءورىستىلدى وقۋ ورىندارىنىڭ تۇلەكتەرىنىڭ بولاشاعى تۋرالى ايتار بولساق، تاعى دا ستاتيستيكاعا جۇگىنۋگە تۋرا كەلەدى. مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى ورىستىلدىلەردىڭ سانى بەس پايىزدان اسپايدى. بۇل وتە از. بيزنە حاقىنا كەلسەك، مەن بۇل سالا تۋرالى ورىندى دەرەك ايتا المايمىن.

ايتا كەتەيىن، قازاقستاندا بىلىكتى ماماندارعا دەگەن سۇرانىس وتە جوعارى. مىسالى، بۇگىنگى كۇنى بىزدەرگە پەداگوگتار، وقىتۋشىلار جەتىسپەي جاتىر. ماسەلە بۇگىننىڭ وزىندە ۋشىعىپ تۇر، ال ون جىلدان كەيىن جاعداي اپات جاعدايىنا جەتۋى ىقتيمال. سەبەبى ورىس تىلىندە ساباق بەرەتىن ادامدار قالمايتىن سياقتى. شىن مانىندەگى بىلىكتى مۇعالىمدەردىڭ كوبىسى ەلدەن باياعىدا كەتىپ قالعان، قالعاندارىنىڭ كوبىسى زەينەت جاسىنان جاقىنداعاندار. ولار بىرنەشە جىلدان كەيىن زەينەتكە شىعادى، ال ولاردىڭ ورنىن تولتىرار ەشكىم جوق...

سۇراق: جاڭا ءسىز ايتىپ قالدىڭىز، ءبىلىم العىسى كەلەتىندەردىڭ كوبىسى رەسەي ەمەس، شەتەلگە بارىپ وقىعىسى كەلەدى دەپ. سوندا رەسەي ولار ءۇشىن قىزىقتى ەمەس پە؟

جاۋاپ: قيىن سۇراق. مىسالى، رەسەيلىكتەردىڭ ءوزى نەگە انگلياعا، اقش-قا نە بولماسا فرانتسياعا بارىپ وقىعاندى قالايدى؟.. قازاقستاندىقتار دا سول سياقتى. قولىنان كەلگەندەر شەتەلگە بارىپ وقيدى. بۇگىنگى تاڭدا قىتايعا بارىپ وقۋشىلاردىڭ سانى ارتىپ ەلەدى. بالكىم، وسى باعىتتىڭ بولاشاعى بار دەيتىن شىعار. قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردىڭ قارقىنى كەرەمەت. سوندىقتان بولار ستۋدەنتتەردىڭ ءبىرازى تىكەلەي پەكينگە بارىپ وقىپ ءجۇر...

سۇراق: قازاقستانداعى جاستاردىڭ ىشىندە قازاق ءتىلىن بىلمەيتىندەر بار ما؟

قازاق ءتىلىن تەك قانا تۇرمىستىق، ءتىپتى تۇرپايى تىلدە مەڭگەرگەن جاستار كوپ. جالپى العاندا، بالالاردى مەملەكەتتىك ستاندارتتار بويىنشا ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ وقىتادى. ونى ۇيرەنۋگە بولىنگەن ساعاتتار سانى دا جامان ەمەس. بەسىنشى سىنىپتان باستاپ قازاق ادەبيەتى قازاق تىلىندە ۇيرەتىلەدى. دەگەنمەن باسقا تۇگىل، جاستار اراسىنداعى قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋ قارقىنى ناشار. بۇنى نەمەن ءتۇسىندىرۋ كەرەك ەكەنىن مەن بىلە الماي وتىرمىن، مۇمكىن جاقسى وقۋلىقتار، ادىستەمەلىك قۇرالدار از شىعار.

سۇراق: قازاق ءتىلىن بىلمەيتىندەن بەلگىلى ءبىر قيىندىقتارعا تاپ بولا ما؟ ول قيىندىقتار قانداي؟

جاۋاپ: ەگەر، بۇگىنگى كۇنى ايتىلىپ جاتقانداي، ەلدەگى ءىس قاعازداردى جۇرگىزۋ تولىعىمەن قازاق تىلىنە كوشىرىلسە، وندا ءسىز ايتىپ وتىرعان قيىندىقتار بار سالادا ورىن الادى. قازاق ءتىلىن مەڭگەرمەگەندەر ەلدەن كەتەتىن شىعار. ونى ولاردىڭ وزدەرى دە جاقسى تۇسىنەدى. ەگەر ستاتيستيكا دەرەكتەرىنە كوز سالساق، 1990-شى جىلدارى ورىن العان قازاقستاننان جاپپاي كوشى 2000-شى جىلدارى باسەڭدەگەنىن كورەمىز. بۇگىنگى كۇنى بۇل ۇردىستەر قايتا باستالىپ، كوشى-قون كورسەتكىشتەرى ارتىپ كەلەدى.

«اباي-ينفورم»