سىزدەر «رۋحاني جاڭعىرۋ» كەرەك دەيسىزدەر عوي. ونىڭ جاريالانعانىنا دا 2 جىلدان استى. جاريالاعان ادامنىڭ ءوزى دە ەندىگى «ەكسكە» اينالدى. ءتىپتى، ونان سوڭ تاعايىندالىپ، ارتىنان سايلانعان پرەزيدەنت تە ءوز الدىنا جولداۋ جولداپ ۇلگەردى. بيلىكتىڭ توڭىرەگىن تورۋىلداپ جۇرگەن ايتاقتاعى ايتاشىلار مەن جالدامالى جازارماندار ايتىپ بەرمەسە، جاڭا پرەزيدەنتتىڭ جولداۋى ءدال جاڭاعى نازارباەۆتىڭ «جاڭعىرۋىنداي» دارىپتەلگەن جوق. انشەيىندە جولداۋ جاريالانعان ساتتەن باستاپ-اق، قارا پاپكىلەرىن قولتىقتاي الا، جولداۋدى جۇرتقا تاپسىرلەۋگە تۇرا جۇگىرەتىن پارلامەنتتىڭ پاتۋاگەرلەرى دە اسا بەلسەندىلىك تانىتقانىن كورمەدىك. سوندىقتان بولار، بىلايعى جۇرت بىلە بەرمەيدى. سول دۇرىس تا شىعار. جۇرتقا جولداۋدىڭ ايتىلا بەرگەنى ەمەس، ورىندالعانى كەرەك. ايتپەسە، ەكىنشى پرەزيدەنتتىڭ دە جولداۋى ەسكى پرەزيدەنتتىكىندەي، ەستافەتالىق لوزۋنگتەرگە اينالىپ كەتە مە، كىم ءبىلسىن؟..

جاڭاعى «رۋحاني جاڭعىرۋ» دەيتىن داۋدەي باعدارلامانى اۋەلى قوعامنىڭ، ادامنىڭ ساناسىن جاڭعىرتۋ دەپ دارىپتەيتىن بولساق، دۇرىس. جاڭعىرۋ كەرەك. جاڭعىرتۋ كەرەك. بىراق، وكىنىشتىسى سول – اۋقىمى مەن ميسسياسى ۇلكەن وسى باعدارلامانى ادەتتەگىدەي اتقارۋشى ورگانداردىڭ ورتاسانالى ادامدارى الاشاپقىن بولىپ ءجۇرىپ، اندا ءبىر، مىندا ەكى تىقپالاپ، ابدەن قادىرسىز قىلدى.

«رۋحاني جاڭعىرۋ اياسىندا» دەگەن دايىن شابلونعا اينالدى. كەز كەلگەن اكىمدىكتىڭ نەمەسە اكىمدىككە تاۋەلدى ۇيىمنىڭ اقپاراتىن الىپ قاراڭىزشى. العاشقى سويلەمىنەن-اق، وسى شابلوندى وقيسىز. «رۋحاني جاڭعىرۋ اياسىندا پالەن ىستەلدى، تۇگلەن ىستەلدى». ءبىر اكىم كوشەگە تال ەكسە دە «رۋحاني جاڭعىرۋ اياسىندا» ىستەيتىن بولدى. باسقاسىن ايتپاعاندا، بالاباقشاداعى اشىق ساباقتىڭ ءوزى «رۋحاني جاڭعىرۋ اياسىندا» وتەدى. تەگى كۇشتى. مۇنىڭ بارلىعى نە ءۇشىن دەيسىز بە؟ ەسەپ ءۇشىن. تومەننەن جوعارىعا قاراي ەسەپ بەرىلەدى. بالاباقشا مەكتەپكە، مەكتەپ اكىمدىككە، اكىمدىك رايونوعا، ءسويتىپ-ءسويتىپ اياعى پرەزيدەنت اكىمشىلىگىمەن تۇيىندەلەدى. سوسىن ونداعى يدەولوگتار موشەك قارىندارىن تىر-تىر قاسىپ، ءماز بولادى. «يدەولوگيا جاسالىپ جاتىر. جۇرتتار جاپپاي جاڭعىرىپ، شىركىن كەرەمەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر» دەيدى. داليتىپ، دارداي قىلىپ ايتقان الگىندەي اڭگىمەگە كىم سەنبەيدى دەيسىز، سەنەدى. سوسىن عوي، «كەرەمەتتىڭ ءبارىن جاساپ بەرسەك تە، بۇ قازاقتىڭ قاتىندارى قاناعاتتى بىلمەي، كوشەگە شىعىپ ءجۇر» دەپ ويلايدى. ەلدىڭ رۋحىن وياتىپ، ساناسىن تۇلەتەتىن داۋدەي دۇنيەنىڭ – ەش قۇنى جوق ەسەپ ەستافەتاسىنىڭ شابلونىنا اينالىپ كەتۋىنىڭ بىردەن-ءبىر سەبەبى – وسى.

ءجا، اڭگىمە ءتىپتى ول جايىندا ەمەس. «رۋحاني جاڭعىرۋ» – بۇگىنگى قوعامعا ابدەن كەرەك-اق، باعدارلاما ەدى. ونىڭ ماڭىزى مەن ءمانىن، ماعىناسىن تالاي مىقتى ايتتى. كوزىنىڭ مايىن تامىزىپ وتىرىپ تاباقتاي-تاباقتاي ماقالالار جازدى. ولاردان اسىرىپ، ءبىز نە ايتا قويايىق.

جوعارىدا جەرگىلىكتى اكىم-قارالاردىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ اياسىندا» قىرۋار شارۋا اتقارىپ، قىرىلىپ شارشاپ جۇرگەنى تۋرالى ايتتىق قوي.  سول جاڭعىرۋدىڭ كوكەسى الماتىدا بولىپ جاتىر ەكەن. دالدەپ ايتساق، الماتىنىڭ تۇركىسىب دەيتىن اۋدانىندا.

تۇركىسىب اۋدانىنا قارايتىن شولوحوۆ پەن تولستوي كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا ورنالاسقان اللەياداعى مىنا ەسكەرتكىش قايتا جوندەلىپتى. ءتۇر-ءتۇسى ارلەنىپ، ادەمىلەنىپتى. «سسسر - پوبەدا» دەيتىن ءداۋ جازۋىنا قاراپ، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ ەستەلىگىنە قويىلعان بولسا كەرەك دەپ توپشىلادىق.

بۇل تۋرالى اقپاردى اۋەلى جەلتوقسانشى نۇرلىبەك قۋانباەۆ جازدى. «اۋدان اكىمى پ.كۋلاگين سسسر-ءدى اڭساپ جۇرگەن بولۋى كەرەك. مىناداي سسسر دەگەن جازۋى بار ەسكەرتكىشتى الىپ تاستاماق تۇگىلى، قايتادان كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىپ قويىپتى»، دەپ جازدى «Facebook-تە».

ءيا، جاڭاعى تۇركىسىب اۋدانىنىڭ اكىمى كەزىندە اقمولانى باسقارعان سەرگەي كۋلاگين دەيتىن اگروماگناتتىڭ ۇلى پاۆەل كۋلاگين.

پاشانىڭ پاپاسى دا پاڭ كىسى. اكىمدەر كورپۋسىندا بىرنەشە مارتە تەنتەكتىك جاساپ، كوزگە تۇسكەن كۋلاگيننىڭ اگرو-الپاۋىت ەكەنى بارشاعا بەلگىلى. «80 مىڭ گەكتار جەرىم بار» دەپ شىرەنگەن سەرگەي مىرزا كەرەك دەسەڭىز «پايعامبارمەن دە ىستەس ادام».

رۋدنىيداعى يوانن-بوگوسلوۆ شىركەۋىندە يسا پايعامباردىڭ يەرۋساليمگە كەلگەن ءساتى بەينەلەنگەن فرەسكادا پايعامباردى كۇتىپ الۋشى يەرۋساليمدىكتەردىڭ اراسىندا كۋلاگين دە تۇرعان.

«ارامىزدا جۇرگەن  كۋلاگين 2 مىڭ جىل بۇرىنعى كونە يەرۋساليمگە قالاي بارىپ قالدى، مۇمكىن قاتەلىك شىعار»، دەسىپ ەدى جۇرت. جوق، قاتەلىك ەمەس ەكەن، بۇل سەكەڭ اكىم بولىپ تۇرعاندا، اكىمگە جاعىنۋعا تىرىسقان سۋرەتشىلەردىڭ «توسىن سىيى» بولىپ شىقتى. ال شىركەۋدەگى پوپتار «كۋلاگيننىڭ اپوستولداردىڭ اراسىنان تابىلۋى دىنىمىزگە قايشى كەلمەيدى» دەپ اقتاي جونەلگەن. ءجا، ول بولەك اڭگىمە. پاشاعا ورالايىق...

26 جاسىندا اۋدان اكىمى بولعان. وتىزعا جاسى تولعاندا ءبىزدىڭ پاشا ەرەكشە قابىلەت دارىنىمەن كوزگە ءتۇسىپ، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ ەسىگىن اتتاعان. ءپا ينسپەكتور بولعان. پەرىندىرتىپ وتىرىپ ءپا-گە بارعان پاشا وندا كوپ ايالداعان جوق.

نەگىزى كۋلاگيننىڭ بۇل بالاسى مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ ءتۇر-ءتۇرىن كورگەن. ءبىر كەزدەرى ەلوردادا اكىمنىڭ كەڭەسشىسى بولدى. سوسىن 2013-تە باس قالانىڭ «الماتى» دەيتىن اۋدانىنا اكىم بولدى. سول كەزدە پاشا 26 جاستا بولعان. جۇرت سوندا «26 جاسىندا قالاي كىم بولدى» دەسىپ شۋلاسقان.

پاشاعا پاپاسى جاقتاسىپ: «جاس بولسا نەسى بار؟ مەن دە 26-27 جاسىمدا كولحوزدى باسقارعانمىن. 26 جاسىندا باستىق بولعاندار جوق دەيسىڭدەر ما؟ نەگە تەك كۋلاگيندى بايقاپ قويدىڭدار؟ انىقتاپ كورسەڭدەر، جاسى ودان دا كىشىلەردى تاباسىڭدار» دەپ سويلەگەن.

اقىرىندا، پال سەرگەيىچ اكىمدىكتى باسقارۋعا شاماسى جەتپەي، ءدال ايتساق، تەستىلەۋدەن وتپەي قالىپ، استانانىڭ كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق باسقارماسىن باسقارۋعا اۋىسقان. 2015 جىلى «سارىارقا» اۋدانىنىڭ اكىمى بولىپ قايتا تۇلەدى.

ءسويتىپ ءجۇرىپ ءبىزدىڭ پاشا الماتىعا كەلدى. 2017 جىلى جاڭاعى تۇركىسىب اۋدانىنا اكىم بولىپ تاعايىندالدى. الگى بىردە، وسى بالا تۇنگى كلۋبتا ءجۇر ەكەن دەگەن اڭگىمە الەۋمەتتىك جەلىدە گۋ-گۋ تالقى بولعان. پال سەرگەيىچ سول كەزدە بىلق ەتپەي قويعان.

حوش، استانادا ءجۇرىپ بىرنەشە كابينەت اۋىستىرعان پاشا الماتىعا كەلگەندە دە جۇرت ءبىراز شۋلاعان ەدى. وباي، بۇل بالا نە تىندىرادى ەكەن دەگەن. تىندىرىپتى، انە. «سسسر-پوبەداسىن» جاڭالاپتى. راس، بۇل پال سەرگەيىچ ەسكەرتكىشتى «رۋحاني جاڭعىرۋ» اياسىندا جوندەدى دەگەن ءسوز ەمەس. بىزدىكى بولجام عانا. ناقتىسىن اكىمدىك ايتا جاتار.

ازىرگە ايتپاعىمىز، بۇل پاۆەل كۋلاگين باسقاراتىن اۋدانداعى جالعىز ەسكەرتكىش ەمەس.

شولوحوۆ پەن زاۆەتنايا كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا ەدس اياقتالعانىنا (وزدەرىنىڭ ايتۋىنشا جەڭىستىڭ 30 جىلدىعىنا) ارنالىپ قويىلعان تاعى ءبىر ەسكەرتكىش بار.

سوسىن وگارەۆ كوشەسىنىڭ بويىندا «ۇلى وتان سوعىسىندا قۇربان بولعان جاۋىنگەرلەرگە ماڭگىلىك قۇرمەت» دەپ جازىلعان تاعى ءبىر مونۋمەنت تۇر.

جاڭاعى شولوحوۆ پەن سەيفۋللين كوشەلەرىنىڭ قيىلىساتىن تۇسىندا لەنين اتىنداعى الاڭشا بار. وندا پرولەتاريات كوسەمىنە ارنالعان ەسكەرتكىش تاعى بار.

جوعارىداعى «سسسر-پوبادانى» جاڭارتۋىنا ءھام جوعارىداعى ەسكەرتكىشتەرگە قاراعاندا، ءبىزدىڭ پال سەرگەيىچ ءالى ءبىراز «جاڭعىراتىن» كورىنەدى.

حوش دەدىك. تۇركىسىب اۋدانى – الماتىنىڭ كىرىبەرىس قاقپاسى. بۇل ءبىزدىڭ ءسوز ەمەس. پاشا اكىمدىگىنىڭ ءوز ءسوزى. مۇندا الماتى حالىقارالىق اۋەجايى ورنالاسقان. الماتىعا كەلەتىن، ءتىپتى قازاقستانعا كەلەتىن كەز كەلگەن شەتەلدىكتىڭ العاش تابانى تيەتىن اۋدان.

2,5 ميلليوننان اسا ادامى بار الماتىدا ءاليحان بوكەيحاننىڭ ەسكەرتكىشى جوق دەپ جازدىق كەشە. ەسەسىنە، كەڭەستىك كەزەڭنىڭ ەلەسىندەي بولىپ لەنين، كالينيندەردىڭ ەسكەرتكىشتەرى قاپتاپ تۇر. لەنيننىڭ تاس ءمۇسىنىنىڭ بىرەۋى جاڭاعى تۇركىسىب اۋدانىندا ورنالاسقان ەكەن.

شىركىن، جاڭاعى اۋەجايدىڭ ءدال الدىنا ۇلت كوسەمى ءاليحان بوكەيحاننىڭ نەمەسە قازاق حاندارىنىڭ الىپ ەسكەرتكىشى ورناتىلسا، «رۋحاني جاڭعىرۋ» دەگەن سول ەمەس پە ەدى؟! شىرتتاي بولىپ كەلگەن شەتەلدىكتەرگە، اسىرەسە «قازاقتا بۇرىن-سوڭدى مەملەكەت بولماعان» دەپ كوكيتىن كوككوز كەلىمسەكتەرگە ەلدىكتى تانىتۋ دەگەن سول ەمەس پە؟!

ءاي، بىراق، قايدام. بۇعان پال سەرگەيچتىڭ اقىلى جەتسە دە، باتىلى جەتە قويار ما؟..

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz