Qazaqstanda kim kimning soyylyn soghady degen súraq búryn da bolghan, qazir de bar. Búl әsirese jekelegen deputattar men aqparat qúraldaryna qatysty kóp aitylyp kelgen. Áldeqanday bir klandyq toptardyng qolshoqpary bolyp ketkenderding aty atalyp, týsi týstelip qoyatyn keyde. Sonyng arasynda taghy birqatar basylymdardy bizding sózimizdi sóilemeydi, syrt elderding sózin sóileydi dep kýstanalaytynymyz da ras. Biraq sonyng bәri emosiyamen aityla salghan kóp sózding biri siyaqty kórinetin edi. Kezekti ret «Qazaqstannyng mýddesine qarsy júmys isteytinder bar» degen әngime shyqqanda, kәdimgidey oilanyp qaldyq.
Taqyryp jankýierlerin pikirtalasqa shaqyrghan sebebimiz sol edi.  Sayasattanushy Múhit Asanbay birden:
- Qazaqstannyng mýddesine qarsy shyghatyn jurnalister de, sarapshysymaqtar da jetedi, - dep saldy. - Tipti kóp-kórim aty bar akademiyalyq úiymdar da, Preziydentting atyn jamylyp jýrgen instituttar da bar. Al ol jerde júmys isteytin adamdar kileng reseyshil, sebebi, basshylyghy reseyshil.
-    Niyeti, pighyly sondaylardy atap bere alasyz ba?
-    QR Preziydenti janyndaghy Strategiyalyq zertteuler instituty bar, Bolat Súltanov basqaratyn. Baryp túrghan reseyshil. Jylyna 100 konferensiya jasasa, sonyng 90-y Reseyge qatysty.
-    Mysaly...

Qazaqstanda kim kimning soyylyn soghady degen súraq búryn da bolghan, qazir de bar. Búl әsirese jekelegen deputattar men aqparat qúraldaryna qatysty kóp aitylyp kelgen. Áldeqanday bir klandyq toptardyng qolshoqpary bolyp ketkenderding aty atalyp, týsi týstelip qoyatyn keyde. Sonyng arasynda taghy birqatar basylymdardy bizding sózimizdi sóilemeydi, syrt elderding sózin sóileydi dep kýstanalaytynymyz da ras. Biraq sonyng bәri emosiyamen aityla salghan kóp sózding biri siyaqty kórinetin edi. Kezekti ret «Qazaqstannyng mýddesine qarsy júmys isteytinder bar» degen әngime shyqqanda, kәdimgidey oilanyp qaldyq.
Taqyryp jankýierlerin pikirtalasqa shaqyrghan sebebimiz sol edi.  Sayasattanushy Múhit Asanbay birden:
- Qazaqstannyng mýddesine qarsy shyghatyn jurnalister de, sarapshysymaqtar da jetedi, - dep saldy. - Tipti kóp-kórim aty bar akademiyalyq úiymdar da, Preziydentting atyn jamylyp jýrgen instituttar da bar. Al ol jerde júmys isteytin adamdar kileng reseyshil, sebebi, basshylyghy reseyshil.
-    Niyeti, pighyly sondaylardy atap bere alasyz ba?
-    QR Preziydenti janyndaghy Strategiyalyq zertteuler instituty bar, Bolat Súltanov basqaratyn. Baryp túrghan reseyshil. Jylyna 100 konferensiya jasasa, sonyng 90-y Reseyge qatysty.
-    Mysaly...
-    Saytyna kirip, saraptama jasap kóriniz, mysaly. Birde-bir maqala Qazaqstannyng kóp vektorly sayasatyn jaqtamaydy. Resey men Qytaygha qatysty ghana jasalady. Al bizding Preziydentting kóp vektorly sayasaty qayda? Bile bilseniz, ol sayasat bizde әli bar jәne ony ústanu kerek. Olarda isteytin qyzmetkerlerding qazaqsha sóileytinderi az. Orysy, kәrisi, úighyry, «qara orysy» da bar, tek qana qazaqtyng mýddesin qorghaytyn, qazaqsha biletin adam joqtyng qasy. Qazaqtyng sózin sóileytin adamdar joq emes bar, biraq ol jerde birdi-ekili ghana. Sebebi mýddeleri basqa. Taghy da Qazaqstan Respublikasy Túnghysh Preziydenti - Elbasy Qorynyng janyndaghy әlemdik ekonomika jәne sayasat instituty degen bar. Ony basqaratyn Bektas Múhamedjanov. Búl da kóp jaghynan reseyshil me dep qaldym. Onyng dóngelek ýsteline qatasyp kórgennen keyin aityp otyrmyn. Súltanov, Múhamedjanov sekildiler Kenes kezinde «qyrghy qabaq» soghystyng kategoriyasynda oilanyp ýirengen adamdar ghoy. Qazir әlem ózgerip ketti. Al olar sol «holodnaya voynanyn» kategoriyasymen oilaydy. Mәskeude oqyp kelgender qazaqtyng mýddesin qalay qorghaydy sonda?
-    Bәrin birdey búlaysha kinәlay beruge bolmas. Ár nәrsening shegi bar emes pe?
-    Attaryn atamay-aq qoyayyn, Mәskeuding sarapshylarynyng súrauy boyynsha ol jerden júmystan quylghan adamdar da bar. Men bilgen song aitam ghoy. Qanday súraghynyz bar taghy?
-    Shet elge júmys isteytin qazaqstandyq jurnalister bar degen әngime de shyghyp jatyr songhy kezde. Ol nelikten?
-    Jurnalister deymisin, olar da bar. Orystildi BAQ-tardaghy orystildi jurnalisterding birazy Qazaqstannyng tәuelsizdigine alandaushylyq bildirmey otyr. Búl nening belgisi? Olardyng keybiri ishterinen Reseyding mýddesin qorghap otyr dese, tanghaludyng keregi joq. Birde-bir orystildi jurnalist Kedendik odaqqa qarsy shyqqan joq, mәselen. Kedendik odaqty jaqtaytyn jurnalister de bar, týri qazaq, biraq orystildi. «...Bizge kópvektorly sayasattyng qajeti joq, onyng uaqyty ótti», - dep qoyady. Al shyn mәnisinde biz kóp vektorly sayasatty ústanuymyz kerek. Biz kóbine Qytay men Reseyding ekspansiyasyna úrynamyz da jatamyz. Sebebi AQSh pen Batystyng yqpaly joq. Olardyng tayrandap jýrgeni de sondyqtan...
IYә, búl taqyrypqa pikir bildiretinderding emosiyasyn shekteu qiyn. Artyq-kem aitylyp jatqan sózding bәri nysanagha dóp tiymeytinin ishteri sezedi. Biraq aitqan sózinen qaytpaydy. Nege?
Sebebi Qazaqstan men Resey azamattarynyng arasyndaghy ekonomikalyq, kәsipkerlik qatynas key jaghdayda sayasy astar alyp ketip jatady. Búl jóninde jaqynda «Vremya» gazeti «Bratiya Sutyaginskie nachinait krestovyy mediapohod na Kazahstan?» degen maqala jazdy. Oqyp otyrsanyz, naghyz aqparattyq qauipsizdikke qatysty material. Jogharyda sóz bolghan jayttargha tikeley qatysy bolmasa da, biraz shetin mәselening shetin týrtip shygharyp otyr.
Jurnalister odaghynyng tóraghasy Seyitqazy MATAEV:
-    Jalpy men ondaydy estigen emespin, - dedi, «syrtqa qyzmet istep jatqan jurnalister bar ma?» degen súraghymyzgha.
-    Al ekstrimistik pighyly bar dep bas prokuratura jauyp jatqan «Stan TV», «K+» internet portaldary, «Respublika», «Golos Respublikiy», «Vzglyad» gazetterining Qazaqstan aumaghynda taraluyna tyiym salyp jatqany turaly ne aitasyz?
-    Ony sot sheshu kerek...
-    Sizding pikiriniz qanday?
-    Ol endi týsinikti. Kozlov sottaldy, Londonda Ábilәzovtyng soty bolyp jatyr. Solargha jaqyn BAQ-tardy tazalap jatyr.
-    Qazaqstandyq BAQ-tardy solardyng yqpalynan tazalap jatyr deysiz ghoy...
-    IYә. Mine, mәsele qayda jatyr? Songhy kezde din salasy da kóp tazartyldy.
Elding tynyshy ketip bara jatqan son, biylik amalsyz sonday qadamgha bardy.  Basynda tirkedi, basqa baghyt alyp bara jatqan song taratty. Al ol sala men búl salanyng aiyrmasy nede? Asanbaev siyaqtylar nege alandap otyr? Jaraydy, ol ataghan mekemeler naq sonday bolmay-aq qoysyn. Oghan bizding de kýmәnimiz bar. Biraq keybir sayasattanushylarymyz tәuelsizdik mәselesi sóz bolghanda eki jaghalauda túrghanday sóilesedi. Sol siyaqty, orystildi gazetterding ishinen «Central Asia monitor» gazetining bas redaktory Biygeldi Ghabdullin siyaqty: «Qazaq gazetterinen taqyryp izdep jýrmin», - degen qaysysyn kórdiniz? Al qazaq gazetterining negizgi taqyryby kóbinese tәuelsiz elding әli de orny tolmay jatqan ústyndary ekeni aitpasa da týsinikti jayt.  
Qazaqstandaghy Búqaralyq aqparat qúraldarynyng mәselesin aitatyn bolsaq, túnghiyqqa qúldilap ketetinimiz bar óstip. Kadr mәselesinen bastap, qazaqtildi, orystildi bolyp bóline beretin, ayaday ghana elding aqparattyq kenistigin «bólip alyp, biyley almay» jýrgeninen bir-aq shyghady ekenbiz. Basqasy basqa, songhy kezde san týrli bәlege úshyraghan aqparat kenistigimiz qoghamgha kәdimgidey apat tóndirip otyr desek, eshkim «jaghyna jylan júmyrtqalasyn» dey qoymas. Óitkeni kózge kórinbeytin «myltyqsyz maydan» jýrip jatqanyn kózi ashyq jandardyng bәri biledi.
Songhy kezderi qazaqstandyq keybir jurnalister sheteldik úiymdargha júmys isteydi eken degen qauesetti estip jýrgenimizdi nesine jasyrayyq? Al ótken joly Bas prokuraturanyng jasaghan mәlimdemesi estigenimizdi dәleldegendey boldy rasynda. «K+» telearnasy, «Stan-TV», «Respublika» internet-portaldary materialdarynyn, «Respublika», «Golos Respublikiy», «Vzglyad» gazetterining tújyrymdamalyq mәtini «әleumettik arazdyq qozdyrugha baghyttalghan» dep, «K+» telearnasynyn, «Vzglyad», «Golos Respubliki» gazetterinin, «Respublika», «Stan-TV» internet-portaldary jariyalymdarynyng taldaularynda memleketting qauipsizdigine núqsan keltiretin nasihattaular bar», - dep mәlimdep, Qazaqstan aumaghynda taratyluyna tyiym salynuy mýmkin ekendigi aitylghan bolatyn. Bәrimiz olardy tәuelsiz BAQ retinde qarap, olardy syrttaghy Ábilәzov qarjylandyrady eken degen kór-jer әngimeni estip qalatynymyzgha asa mәn bermey kelgen edik. Endi kelip Bas prokuratura olardyng bet perdesin sypyryp bergendey bolyp otyr. Halyq bilgendi biylik bilmeydi emes, jaqsy biledi.
«Al sóz bostandyghy qayda sonda?» degen súraq auagha asylyp qaldy.    Sóz bostandyghyn Ábilәzovtan izdeytinder ýshin búl - tragediya. Alaqanymyzdy ysqylap, shapalaq úrayyq dep otyrghan biz joq. Biylik «ekstremistik pighyly bar, biylikti kýshpen tartyp alugha niyeti bar» dep tanyp jatsa, nege betpaqtanyp túryp aluymyz kerek? Sózding shyndyghy nege biylikti jamandap, kózin shúqumen ólshenui tiyis? Sóz bostandyghy tek biylikke ghana emes, qoghamgha da kerek ekenin nege esten shygharyp ala beremiz? Tәuelsizdikti qút emes, qúbyjyq qyp kórsetip jatsa, nege qarap otyruymyz kerek? Demokratpyn dep «kýrteshe» kiygenderding pighyly dúrys emes ekenin bile túra, nege kóz júma qarauymyz kerek? Mәsele biylikte emes, keshke deyin shoshanday bergen «tәuelsiz» basylymdarda shyghar mýmkin.

"Halyq sózi" gazeti