Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Ádebiyet 2813 0 pikir 26 Qyrkýiek, 2022 saghat 14:04

Ádil qazy

Birinshi bólim:  Álem halyqtarynyng ertegileri

Ekinshi bólim: Álem halyqtarynyng ertegileri

Ýshinshi bólim: Álem halyqtarynyng ertegileri

Aziya halyqtarynyng ertegileri

 (aughan ertegisi)

Tapa tal týste ishinde – 100 ashrafi* bar bir sarannyng әmiyany joghalady. Qansha izdese de, qansha tyryssa da, qansha qayghyrsa da taba almaydy. Amaly qúryghan ol ainala-mangha bylay dep jar salady:

– Eger kimde-kim әmiyanymdy tauyp, aqshamdy qaytarsa, qayyrymdylyq esebinde 10 ashrafy syilaymyn.

Sóitip, bir jaqsy kisi әlgi әmiyandy tauyp, iyesine qaytarady da:

– Endi, uәdeli 10 ashrafidy ber, – dep talap etedi.

– Myna әmiyanda 110 ashrafy bolghan, – deydi sarang sanqyldap. – Al, qazir 100-i ghana túr. Óitkeni, qalghan 10 ashrafy – sende. Demek, uaghdalasqan aqshandy aldyn! Odan artyq ne kerek, saghan?

Sonda janaghy jaqsy jan qazygha jýginip, bolghan jaytty aityp, bardy-barday etip bayandaydy. Qazy sarandy shaqyryp, bylay deydi:

– Uәdeli aqshasyn nege bermegensin?

– Myna әmiyannan alaryn aldy emes pe? – deydi sarang nazdanyp. – Odan basqa nemdi berem?

Qazy әmiyandy qolyna ap, zer sala qarap, zerttep, әu bastaghyday qylyp buyp-týiip tastaydy. Sóitip, әdil qazy sarangha býideydi:

– Sende 110 ashrafy bolypty, al múnda tek 100-i ghana bar, onda әmiyan seniki emes. Ózindikin izdegin, al búny tapqan adamyna qaytar. Shyn iyesi tabylghan jaghdayda, ol ózi aparyp beredi.

*Ashrafy – Tayau Shyghys, Ortalyq jәne Ontýstik Aziyadaghy músylmany monarhiyalarda basylyp shyghatyn altyn tiyn.


Australiya halyqtarynyng ertegileri

JYLAN QALAYShA ULY ATANDY

Búl – kóp ang әli de adamgha ainalmay túrghan kezde bolghan uaqigha edi.

Bayaghy kóne zamanda, myna jerde Mungoon-Galy degen qorqynyshty, әri uly kesirtke tirshilik etipti. Auzyndaghy u toly qap arqyly adamdardy sespey qatyryp, artynsha-aq azyq etetin úqsaydy. Ashkóz Mungoon-Galy adam bitkendi qyra bergen son, olardyng sany da azanggha tayady!

Sóitip, ang atauly jiylyp (ol mezgilde ang men adam bir-birine tuys edi) adamzatty qalaysha aman ap qalsaq dep oigha týsti. Aqyldasa kele, Ooyy-bu-luy atty qu qara jylandy jiberetin bop, ol elge kesiri tiygen kesirtkeni aldap, auzyndaghy u toly qapty әkeletin bop sheshedi.

Qu jylan mýdirmesten kelisip, mynaday bir zymiyandyq oilap, qiyalgha shomady: «Mungoon-Galy auzyndaghy u toly qapty tartyp ap, ózime qaldyrayyn. Sonda, jan-januardan, an-qústan, tipti adamnan da asyp týsem, zor shygham. Menen bәri qaymyghyp, qara jylan Ooyy-bu-luy dep ataytyn bolady».

Jylan saqtyq jasay jyljyp kesirtkening apanyna kelse, әlging úiyqtap jatady. Jylan ony oyatyp ap, bylay deydi:

– Ang men adam birigip seni óltirmekshi, qúrtpaqshy. Meni dos dep qabylda jәne saghan olardyng josparyn aityp bereyin. Áueli, u toly qapty ústay túrugha rúqsat et, әitpese senen seskenem!

Aqymaq kesirtke jylangha súraghanyn bere salady. Ol bolsa qapty qaghyp alghan kýii qalyng shóp ishine enip, jym-jylas, izim-qayym joghalady.

Mungoon-Galy artynan qansha qughanymen de, jylpos jylan jetkizbey ketedi.

Mine, sodan beri kesirtke adamgha shappay, tek qúrt-qúmyrsqa, shybyn-shirkeydi ghana qorek qylady.

Al, qu Ooyy-bu-luy ang men adam jiyla kýtip otyrghan ot janyna barmay, qapty ózine qaldyrady.

Qany qarayghan júrt jylandy kórse qashyp ya óltiruge tyrysatyny sondyqtan eken.

Kesirtkeler de Ooyy-bu-luidy aldampazdyghy ýshin asa jaqtyrmaydy. Ágәrәki, jylan kesirtkeni shaqsa, ol ólmeydi. Óitkeni, udyng betin qaytaratyn ghajap shópti biledi.


Amerika halyqtarynyng ertegileri

KAMAGUEY KÓShELERI JÁNE BÚQAShYQTAR 

(kuba ertegisi)

Kamaguey* kóshelerinde abaylap jýriniz, әitpese adasasyz. Árqaysysy jylan úqsap iyrelendep jatyr. Týzu joldy qansha izdeseniz de tappaysyz. Búl kóne shahar – labirint ispettes shatasqan. Kez kelgen túrghynnan: «Múnyng syry nede?..» – dep súrasanyz, ol sizge myna uaqighany bayandap beredi...

Kamaguey qalanyp jatqan kezde, malshylyqpen kýneltip jýrgen shahardyng negizin salushylar bir tabyn búqashyq әkeledi. Qala qúrylysyna qatysty oilaryn ortagha salady, talqylaydy. Dәl sol shaqta janbyr jauyp, jer jibip, laylanyp, ainala batpaq-batpaq bolady. Sonda, bir kisi barlyq búqashyqty alanqaygha jiyp, birneshe ret myltyqpen aspangha atu turaly úsynys aitady. Olar tapyrlay qashqandaghy ornynda izi qalady, bolashaq kóshelerding qay baghytta sozylatyndyghyn solar kórsetsin deydi. El-júrt kóp oilanbastan kelise ketedi. Dýrkin-dýrkin atylghan myltyq dybysynan shoshyghan búqashyqtar jan-jaqqa tapyraqtay qashyp, Kamaguey kóshelerining ornyn aiqyndap beredi. Sol sebepti de, olar – qiqy-jiqy, qisyq, retsiz.

Eger de, siz kamagueylikten: «Salisipuedes kóshesi nelikten bir jarym kvartal ghana jәne ýy qabyrghasyna kep tirele túiyqtalady?» – dep súrasanyz, onda ol bylay dep jauap bereri anyq:

– Óitkeni, búqashyqtyng jýregi әlsiz edi. Alysqa úzay qoymastan baryp jerge qúlaydy. Sóitip, sharuasy bitedi!

*Kamaguey – irgesi 1515 jyly qalanghan, Kuba shyghysyndaghy sol ataulas provinsiyanyng ortalyghy.   

AUDARMA

ÁLEM HALYQTARYNYNG ERTEGILERI

Audarghan: Álibek BAYBOL, Qazaqstan Jazushylar odaghynyn, Qazaqstan avtorlary qoghamynyn, «Qyr balasy» qoghamdyq qorynyng mýshesi, jazushy-dramaturg, әdebiyettanushy, synshy, audarmashy.

Audarma Qazaqstan avtorlary qoghamynyng qorghauynda. Kóshirip basugha rúqsat joq!

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2256
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3530