ءبىرىنشى ءبولىم:  الەم حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەرى

ەكىنشى ءبولىم: الەم حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەرى

ءۇشىنشى ءبولىم: الەم حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەرى

ازيا حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەرى

 (اۋعان ەرتەگىسى)

تاپا تال تۇستە ىشىندە – 100 اشرافي* بار ءبىر ساراڭنىڭ ءاميانى جوعالادى. قانشا ىزدەسە دە، قانشا تىرىسسا دا، قانشا قايعىرسا دا تابا المايدى. امالى قۇرىعان ول اينالا-ماڭعا بىلاي دەپ جار سالادى:

– ەگەر كىمدە-كىم ءاميانىمدى تاۋىپ، اقشامدى قايتارسا، قايىرىمدىلىق ەسەبىندە 10 اشرافي سىيلايمىن.

ءسويتىپ، ءبىر جاقسى كىسى الگى ءامياندى تاۋىپ، يەسىنە قايتارادى دا:

– ەندى، ۋادەلى 10 اشرافيدى بەر، – دەپ تالاپ ەتەدى.

– مىنا ءامياندا 110 اشرافي بولعان، – دەيدى ساراڭ ساڭقىلداپ. – ال، قازىر 100-ءى عانا تۇر. ويتكەنى، قالعان 10 اشرافي – سەندە. دەمەك، ۋاعدالاسقان اقشاڭدى الدىڭ! ودان ارتىق نە كەرەك، ساعان؟

سوندا جاڭاعى جاقسى جان قازىعا جۇگىنىپ، بولعان جايتتى ايتىپ، باردى-بارداي ەتىپ باياندايدى. قازى ساراڭدى شاقىرىپ، بىلاي دەيدى:

– ۋادەلى اقشاسىن نەگە بەرمەگەنسىڭ؟

– مىنا ءامياننان الارىن الدى ەمەس پە؟ – دەيدى ساراڭ نازدانىپ. – ودان باسقا نەمدى بەرەم؟

قازى ءامياندى قولىنا اپ، زەر سالا قاراپ، زەرتتەپ، ءاۋ باستاعىداي قىلىپ بۋىپ-ءتۇيىپ تاستايدى. ءسويتىپ، ءادىل قازى ساراڭعا بۇيدەيدى:

– سەندە 110 اشرافي بولىپتى، ال مۇندا تەك 100-ءى عانا بار، وندا ءاميان سەنىكى ەمەس. وزىڭدىكىن ىزدەگىن، ال بۇنى تاپقان ادامىنا قايتار. شىن يەسى تابىلعان جاعدايدا، ول ءوزى اپارىپ بەرەدى.

*اشرافي – تاياۋ شىعىس، ورتالىق جانە وڭتۇستىك ازياداعى مۇسىلماني مونارحيالاردا باسىلىپ شىعاتىن التىن تيىن.

اۋستراليا حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەرى

جىلان قالايشا ۋلى اتاندى

بۇل – كوپ اڭ ءالى دە ادامعا اينالماي تۇرعان كەزدە بولعان ۋاقيعا ەدى.

باياعى كونە زاماندا، مىنا جەردە مۋنگوون-گالي دەگەن قورقىنىشتى، ءارى ۋلى كەسىرتكە تىرشىلىك ەتىپتى. اۋزىنداعى ۋ تولى قاپ ارقىلى ادامداردى سەسپەي قاتىرىپ، ارتىنشا-اق ازىق ەتەتىن ۇقسايدى. اشكوز مۋنگوون-گالي ادام بىتكەندى قىرا بەرگەن سوڭ، ولاردىڭ سانى دا ازايۋعا تايادى!

ءسويتىپ، اڭ اتاۋلى جيىلىپ (ول مەزگىلدە اڭ مەن ادام ءبىر-بىرىنە تۋىس ەدى) ادامزاتتى قالايشا امان اپ قالساق دەپ ويعا ءتۇستى. اقىلداسا كەلە، وويۋ-بۋ-لۋي اتتى قۋ قارا جىلاندى جىبەرەتىن بوپ، ول ەلگە كەسىرى تيگەن كەسىرتكەنى الداپ، اۋزىنداعى ۋ تولى قاپتى اكەلەتىن بوپ شەشەدى.

قۋ جىلان مۇدىرمەستەن كەلىسىپ، مىناداي ءبىر زىمياندىق ويلاپ، قيالعا شومادى: «مۋنگوون-گالي اۋزىنداعى ۋ تولى قاپتى تارتىپ اپ، وزىمە قالدىرايىن. سوندا، جان-جانۋاردان، اڭ-قۇستان، ءتىپتى ادامنان دا اسىپ تۇسەم، زور شىعام. مەنەن ءبارى قايمىعىپ، قارا جىلان وويۋ-بۋ-لۋي دەپ اتايتىن بولادى».

جىلان ساقتىق جاساي جىلجىپ كەسىرتكەنىڭ اپانىنا كەلسە، الگىڭ ۇيىقتاپ جاتادى. جىلان ونى وياتىپ اپ، بىلاي دەيدى:

– اڭ مەن ادام بىرىگىپ سەنى ولتىرمەكشى، قۇرتپاقشى. مەنى دوس دەپ قابىلدا جانە ساعان ولاردىڭ جوسپارىن ايتىپ بەرەيىن. اۋەلى، ۋ تولى قاپتى ۇستاي تۇرۋعا رۇقسات ەت، ايتپەسە سەنەن سەسكەنەم!

اقىماق كەسىرتكە جىلانعا سۇراعانىن بەرە سالادى. ول بولسا قاپتى قاعىپ العان كۇيى قالىڭ ءشوپ ىشىنە ەنىپ، جىم-جىلاس، ءىزىم-قايىم جوعالادى.

مۋنگوون-گالي ارتىنان قانشا قۋعانىمەن دە، جىلپوس جىلان جەتكىزبەي كەتەدى.

مىنە، سودان بەرى كەسىرتكە ادامعا شاپپاي، تەك قۇرت-قۇمىرسقا، شىبىن-شىركەيدى عانا قورەك قىلادى.

ال، قۋ وويۋ-بۋ-لۋي اڭ مەن ادام جيىلا كۇتىپ وتىرعان وت جانىنا بارماي، قاپتى وزىنە قالدىرادى.

قانى قارايعان جۇرت جىلاندى كورسە قاشىپ يا ولتىرۋگە تىرىساتىنى سوندىقتان ەكەن.

كەسىرتكەلەر دە وويۋ-بۋ-لۋيدى الدامپازدىعى ءۇشىن اسا جاقتىرمايدى. اگاراكي، جىلان كەسىرتكەنى شاقسا، ول ولمەيدى. ويتكەنى، ۋدىڭ بەتىن قايتاراتىن عاجاپ ءشوپتى بىلەدى.

امەريكا حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەرى

كاماگۋەي كوشەلەرى جانە بۇقاشىقتار 

(كۋبا ەرتەگىسى)

كاماگۋەي* كوشەلەرىندە ابايلاپ ءجۇرىڭىز، ايتپەسە اداساسىز. ارقايسىسى جىلان ۇقساپ يرەلەڭدەپ جاتىر. ءتۇزۋ جولدى قانشا ىزدەسەڭىز دە تاپپايسىز. بۇل كونە شاھار – لابيرينت ىسپەتتەس شاتاسقان. كەز كەلگەن تۇرعىننان: «مۇنىڭ سىرى نەدە؟..» – دەپ سۇراساڭىز، ول سىزگە مىنا ۋاقيعانى بايانداپ بەرەدى...

كاماگۋەي قالانىپ جاتقان كەزدە، مالشىلىقپەن كۇنەلتىپ جۇرگەن شاھاردىڭ نەگىزىن سالۋشىلار ءبىر تابىن بۇقاشىق اكەلەدى. قالا قۇرىلىسىنا قاتىستى ويلارىن ورتاعا سالادى، تالقىلايدى. ءدال سول شاقتا جاڭبىر جاۋىپ، جەر ءجىبىپ، لايلانىپ، اينالا باتپاق-باتپاق بولادى. سوندا، ءبىر كىسى بارلىق بۇقاشىقتى الاڭقايعا جيىپ، بىرنەشە رەت مىلتىقپەن اسپانعا اتۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتادى. ولار تاپىرلاي قاشقانداعى ورنىندا ءىزى قالادى، بولاشاق كوشەلەردىڭ قاي باعىتتا سوزىلاتىندىعىن سولار كورسەتسىن دەيدى. ەل-جۇرت كوپ ويلانباستان كەلىسە كەتەدى. دۇركىن-دۇركىن اتىلعان مىلتىق دىبىسىنان شوشىعان بۇقاشىقتار جان-جاققا تاپىراقتاي قاشىپ، كاماگۋەي كوشەلەرىنىڭ ورنىن ايقىنداپ بەرەدى. سول سەبەپتى دە، ولار – قيقى-جيقى، قيسىق، رەتسىز.

ەگەر دە، ءسىز كاماگۋەيلىكتەن: «سالسيپۋەدەس كوشەسى نەلىكتەن ءبىر جارىم كۆارتال عانا جانە ءۇي قابىرعاسىنا كەپ تىرەلە تۇيىقتالادى؟» – دەپ سۇراساڭىز، وندا ول بىلاي دەپ جاۋاپ بەرەرى انىق:

– ويتكەنى، بۇقاشىقتىڭ جۇرەگى ءالسىز ەدى. الىسقا ۇزاي قويماستان بارىپ جەرگە قۇلايدى. ءسويتىپ، شارۋاسى بىتەدى!

*كاماگۋەي – ىرگەسى 1515 جىلى قالانعان، كۋبا شىعىسىنداعى سول اتاۋلاس پروۆينتسيانىڭ ورتالىعى.   

اۋدارما

الەم حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەرى

اۋدارعان: الىبەك بايبول، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ، قازاقستان اۆتورلارى قوعامىنىڭ، «قىر بالاسى» قوعامدىق قورىنىڭ مۇشەسى، جازۋشى-دراماتۋرگ، ادەبيەتتانۋشى، سىنشى، اۋدارماشى.

اۋدارما قازاقستان اۆتورلارى قوعامىنىڭ قورعاۋىندا. كوشىرىپ باسۋعا رۇقسات جوق!

Abai.kz