TIL TÚJYRYMDAMASYNAN MEMLEKETTIK TIL TURALY ZANDY ÝKIMET NEGE ALYP TASTADY?!

2023 jyly 20 sәuirde QR Ghylym jәne joghary bilim ministrligi Til komiytetining «Til sayasatyn damytudyng 2023-2029 jyldargha arnalghan tújyrymdama jobasyn bekitu turaly» QR Ýkimetining qauly jobasynan «Memlekettik til turaly» arnayy Zang әzirleu manyzdy mәsele», degen eng basty tújyrym alynyp tastaldy!

Til Tújyrymdamasy 2023 jylghy 11 sәuirde ashyq normativtik qúqyqtyq aktiler portalynda (Ashyq NQA portaly) jariyalanghan.

Sonymen qatar QR Preziydentining janyndaghy Memlekettik basqaru akademiyasyna sybaylas jemqorlyqqa qarsy ghylymy saraptamagha jәne Ghylym jәne joghary bilim mәseleleri jónindegi qoghamdyq keneske, «Atameken» Últtyq kәsipkerler palatasyna jәne QR Joghary oqu oryndarynyng qauymdastyghyna saraptamagha joldandy.

Qogham tarapynan 11-24 sәuir aralyghynda ashyq portalda Tújyrymdama jobasyna 4103 qaralym jasalynyp, 126 pikir týsti. Barlyghyna jauap berildi.

Pikirler negizinen memlekettik til turaly zang qabyldau, til oqytu ortalyqtary oqytushylarynyng mәrtebesin aiqyndau, jalaqylaryn kóteru, latyn әlipbiyine kóshu mәselelerin qoldaghan.

Eshqanday týbegeyli qarsy pikirler jazylmaghan. 4103 qaralymnyng barlyghy qoldap, eshkim qarsy shyqpaghan. Tek 11 dizlayk qana bar.

QR Ýkimetining qaulysy jobasynda:

«Tildik, etnodemografiyalyq jәne sayasy jaghdaylardy eskere kele, qazaqstandyq qoghamnyng biregeyligin nyghaytu faktory bolyp tabylatyn «Memlekettik til turaly» arnayy Zang әzirleu manyzdy mәsele.

Múnday Zang memlekettik til retinde qazaq tilining mәrtebesin naqty belgileuge, ony paydalanu salasyn aiqyndaugha, qoldanys mәdeniyetin arttyrugha zor mýmkindikter beredi. Atalghan Zandy qabyldaudyng alghysharttaryn qalyptastyru júmystary kezen-kezenimen jýrgiziletin bolady», -dep taygha tanba basqanday aiqyn jazylghan bolatyn!

Osy «Memlekettik til turaly» arnayy Zang әzirleu manyzdy mәsele», - dep bastalatyn eng basty tújyrym  Jobanyng «Til sayasatyn damytudyng negizgi qaghidattary men tәsilderi» degen 5-bólimining «Tildik ortagha negizdelgen til sayasatyn jýrgizu» atty 1-tarauynyng «Memlekettik til jәne qoghamdyq salalar» degen 3-paragrafynan alynyp tastalyp otyr!?.

Tújyrymdama jobasynyng alghashqy dúrys núsqasy Ashyq NQA portalyna 11 sәuir kýni ornalastyryldy. Al memlekettik til turaly zang qabyldau qajet degen talapty alyp tastap, ózgertilgen búrys núsqasy 20 sәuir kýni qayta ornalastyryldy.

Ýkimet ne ýshin alyp tastady Tújyrymdamadaghy Memlekettik til turaly zang qabyldau kerek degen talapty?!

Tújyrymdamadaghy «Memlekettik til turaly» arnayy Zang әzirleu manyzdy mәsele», - degen eng basty talapty elding bәri talqylap, qoldap jatyr ghoy?

1.Sonda Ýkimet halyq talabyna qarsy ma?

2.Álde, Tәuelsizdigine 32 jyldan assa da, kólenkesinen qorqatyn bizding biylik Tújyrymdamany qarap, qoldaghan 4103 adamnyng 4092 adamyn  eseptemey, qarsy basylghan 11 dizlayktan shoshyp otyr ma?

3.Joq, qazaq qazynasynan tender alyp otyrsa da, Qazaq tiline qarsy shyghudy әdetke ainaldyrghan, jalpy últ mýddesine qarsy júmys isteytin 3 sayttyng synynan qorqyp otyrsyndar ma?

Onda, búl masqara әshkerelengen song bas kóteretin qazaqtildi jýzdegen BAQ pen milliondaghan narazylyq tanytushylargha ne deysizder erten, Kólginov myrza men Balaeva hanym?!

Biz búl mәseleni tekke aityp otyrghan joqpyz. Óitkeni, bizding Qazaq biyligining Qazaq tiline - Memleketting Memlekettik tiline qarsy shyghyp otyrghany bir búl emes!

1.Búrynghylardy aitpaghanda, ber jaghynan bastasaq, 2011 jyly elde qoghamdyq rezonans tudyrghan, Memlekettik til turaly zang qabyldaudy talap etip, Preziydentke jazylghan әigili 138-ding haty jazyluyna da, tura osy Ýkimetting tura osynday ózining 2010-2020 jylgha arnalghan Til turaly memlekettik baghdarlamasynan ózderi úsynghan talapty alyp tastauy bolatyn. Til baghdarlamasyndaghy «2013 jyldan bastap halyqpen, kópshilikpen tyghyz júmys isteytin mekemelerding barlyghy tek memlekettik tilde júmys isteydi», - degen talapty orystildi trolldardyng synynan qorqyp alyp tastady. Al orystildilerding qarsylyghyn onshaqty ese kóp basym dauyspen basyp tastaghan qazaq tildi qauymgha qaraghan joq! Óitkeni bizding biylik o bastan býginge deyin tek orys tilindegi kontentti ghana oqidy. Sol kezde biz Ashyq hat jazyp, Múqtar Shahanov bastaghan últ janashyrlary mitingige shyqqan bolatynbyz. Bes myngha juyq halyq «Saryarqa» kinoteatrynyng artyndaghy alanda biylikke el talabyn jetkizdi. Búl ashyq hatty myngha juyq el qoldady.

2.2017 jyly bastalyp, 2018 jyly jәne 2020 jyly jalghasqan Memlekettik til turaly zang qabyldaudy talap etip Preziydentke jazylghan Ashyq hatqa jýzdegen әlemge әigili últ ziyalylary bastap, býginde 130 myngha juyq adam qol qoydy. búrynghy mejelerden 1000 esedey kóp tarihy rekordtyq dengeyge jetip otyr. Últ mýddesi ýshin búryn múnshalyqty qalyng qol jinalghan emes. Búlar tek internetke qoly jetkender ghana. Búl birjarym aida ghana 122 myngha jetken El patriottary artynda smartfon paydalana almaytyn milliondaghan halyq túrghany aiqyn. Búl qalyng qol ishinde tek qazaqtar ghana emes, әrtýrli últ ókilderi de (50-ge juyq) jetkilikti.  Belgili jurnalist, qogham qayratkeri Maksim Rojin bastaghan kóptegen orys últy ókilderi de Memlekettik tildi talap etken Ashyq hatty qoldap, qol qoyyp, naghyz otanshyl patriottyqtaryn kórsetti.

Yaghni, Memlekettik til turaly zang qabyldau kýn tәrtibindegi kýnnen-kýnge kýsheyip kele jatqan eng ózekti mәsele bolyp túr. Sondyqtan da «Qazaq ýni» portalynda 1 milliongha juyq adam oqyp, 1 myngha juyq pikir jazylyp qoldau bildirude. Áleumettik jelilerdegi qaptaghan qoldaushylardyng sanyn esepteu mýlde mýmkin emes.

Dәl býgin qol qongshylar sany 129 602 adam qol qoydy.

Al byltyr 2022 jylghy 27 sәuirde Memlekettik til turaly zandy talap etken «Aq jol» fraksiyasynyng deputattyq saualyn Mәjilistegi 4 fraksiyanyng 41 deputaty qoldap qol qoydy. Al osy deputattyq saualda kóterilgen Memlekettik til turaly zang qabyldaudy talap etken egovtaghy petisiyany qoldaushylar bir aida 500 mynnan, yaghny jarty millionnan asyp ketti.

Al endi salystyryndar biyliktegi myrzalar, 3 sayt, 11 dizlayk pen 130 mynnan - 500 myngha deyin qol qoyshylardyng qaysysy basym ekenin?!

Búl turaly ótkende Parlamentke jana ýkimet qúramyna bekitiluge kelgende Ýkimetting viyse-premieri Altay Kólginovke de, QR Ghylym jәne joghary bilim ministri Sayasat Núrbekke de aityldy.

Osy Til tújyrymdamasy jobasynda biz talay mysal etken Malayziyanyng memlekettik tildi damytuy jaqsy keltirilgen.

«Alys shetelderden til sayasatyndaghy nәtiyjeli tәjiriybeni Malayziya ýlgisinen kóremiz. Tәuelsizdigin alghan malaylar 1963 jyly 30 %-ti qúrasa, qytaylar 60 %-ke juyq bolghan. «Malayziya tili men әdebiyeti boyynsha kenes» atty ghylymiy-zertteu jәne baspa ortalyghy qúrylyp, eldegi til sayasatyn jýzege asyru, ghylymi, әdistemelik jәne úiymdastyru júmystary osy mekemege jýktelgen. Kenesting tiyimdi júmysynyng nәtiyjesinde memlekettik til dep jariyalaghan malay tili qoghamnyng barlyq salasynda jetekshi tilge ainalghan. Malayziyada tek malay tili memlekettik mәrtebege iye. Qazirgi kezde malaylar jalpy halyqtyng 60 %-in, qytaylar 22,6 %-in, al ondaghan últtar qalghan bóligin qúraydy.

Malay tilin damytudyng tәjiriybesin Qazaqstanda qoldanugha bolady», - deydi. Al Qazaqstanda qazir qazaqtardyng sany 70 payyzdan asyp ketti.

Bizding talap: Til tújyrymdamasy 2023 jylghy 11 sәuirdegi bastapqy núsqasy qayta qoyylyp, tútastay qabyldanuy tiyis!

QR Parlamenti Mәjilisi deputattary:

Qazybek ISA,

Maksim ROJIYN,

Ermúrat BÁPIY,

Samat MÚSABAEV,

Rinat ZAYTOV,

Edil JANBYRShIYN,

Nartay SÁRSENGhALIYEV,

Asqar SADYQOV,

Erjan BEYSENBAEV,

Núrlan ÁUESBAEV.

Abai.kz