«Irigenning auzynan shirigen sóz shyghady» degenning kerin reseylik ekonomist jәne publisist Mihail Hazin «Govorit Moskva» radiostansiyasynyng efiyrinde Qazaqstannyng taghdyryna qatysty aitqan boljamymen keltirdi boldy desek artyq aitpaymyz.

Kereuyz neme Qazaq respublikasynyng ydyrauyna bastap aparatyn әiteuir bir sebep bar ekenine nyq senimdi.

«Govorit Moskva» radiostansiyasynyng efiyrinde sóilegen sózinde Hazin Qazaqstanda kóbinese «tildik patrulider» dep atalatyn jergilikti últshyldar yqpal etetin etnosaralyq qaqtyghystar problemasynyng pisip-jetilgenine nazar audaryp: «Álgi atananәletter týrli dәmhanalargha baryp, qyzmetkerlerding qazaq tilin biluin tekserip, júrttyng zyqysyn shyghardy», - dep bir kósilip aldy.

«Olar «til bilmeysin» dep kez kelgen orys tildi adamdy jaghadan alady», - dep kósemsidi. «Dias Kuzairov degen pәleket til bilmegenderdi úyaly telefongha týsirip, oiyna kelgendi isteydi eken, naghyz rucofob bolyp tabylatyn basqa últshyldar da onyp túrghan joq. Olar Resey tarapy esh әreket qylmaghandyqtan Isanyng qazaq ekenin, al «ashtyqty» orystar halyqtan qútylu ýshin oilap tapqan dep bәrin sendiretin dәreje jete aldy», - dep kókiydi.

Hazinning pikirinshe, Qazaqstan biyligi múnday keyipkerlerge kelgende ýnin esh shygharmaydy-mys. Alayda Qazaqstanda әrkimning orys tilinde sóileuge qúqyghy bar, sebebi onyng resmy mәrtebesi bar.

Ekonomist sonday-aq, memleket qazaq tilin qalaghansha ilgerilete alady, biraq búl orystardy qorlauymen eshqanday baylanysty bolmauy tiyis dep sanaydy.

Hazinning sózinshe, Qazaqstan Parlamenti de orys tiline qauip tóndiredi eken. Mәjilis deputaty Rinat Zaitov ótken jyly ózi jәne onyng әriptesterining jartysy aldaghy jyldary orys tilin resmy mәrtebesinen aiyrugha niyetti ekenin mәlimdegen. Mәskeu ýshin Qazaq biyligindegi últtyq iydeyanyng keng qúlash sermeui – aitarlyqtay alandaushylyq tughyzyp otyr. Al Qazaqstanda Reseyden alshaqtaugha yqpal etu kerek dep sanaytyn adamdar az emes eken.

«Gitlerge ishi búratyn, rucofob Maral Jalelovanyng tirligine eshkim nazar audarmaydy. Últaralyq arazdyqty qozdyrushylardyng ýstinen is siyrek qozghalady», - deydi Resey bilgishi.

Hazinning aituynsha, Qazaqstan osal, sebebi onda «týrli elitalyq toptardyng arasynda ýlken ishki shiyelenis bar». Onyng pikirinshe, búl 2022 jylghy qantardaghy qandy oqighalargha sebep boldy.

«Qazaq elitasyndaghy tereng qayshylyqtar eshqashan sheshilmegen jәne joyylmaghan. Eger elde kez-kelgen kýrt sayasy ózgerister oryn alsa, búl әrtýrli toptardyng jinalyp, qalghan ashuynyng syrtqa shyghuyna, qarsylasuyna әkelip soghady», - dedi sarapshy.

Ekonomist elimizding tәuelsizdik jyldaryndaghy tarihyndaghy oqighalar turaly aita kele: «Mektep qabyrghasynan bastap balalardy «Reseydi otarshyl» dep tanytyp, ashyghyn aitsaq, rusofobiyalyq iydeyalar sanasyna siniriledi. Múghalimder de sau siyrdyng boghy emes, olardyng arasynda da últshyldar bar», - dep tipten ekilenip aldy.

«Qazaqstan mektepterindegi jappay rusofobiyalyq nasihat otbasyda dau-damaydyng bastaluyna alyp keledi. Eki jyl búryn ÚQShÚ әskerleri Qazaqstangha kirgende, otbasyndaghy agha-iniler, aqyr sonynda «bizdikiler kelgenin» aitsa, kishileri: «Qarghys basqan basqynshylar, olardy joyyp jiberu kerek» dep aiqaylady. Al olardyng arasyndaghy aiyrmashylyq 15 jyl. Múnyng bәri elding ydyrauymen, azamattyq soghyspen ayaqtaluy mýmkin», - dep sóileydi.

Osylaysha Resey sarapshysy Mihail Hazin eldi ydyraugha aparatyn basty sebep rusofobiya dep esepteydi. Sonday-aq syrtqy kýshter Qazaqstannyng Reseymen yntymaqtastyghynyng bedelin týsiruge mýddeli-mys. «Ásirese, qysymymen Astana Reseyge keybir tauarlardy jetkizudi toqtatqan AQSh. Áriyne, múny dostyq qadam dep baghalaugha bolmaydy».

Hazin Resey ýshin taghy bir qyzyqty nәrseni bayqapty. «Kenes zamanynda Qazaqstanda orystar infraqúrylymdy damytumen belsendi ainalysyp, qalalar salyp, ghylymgha ýles qosqanda, qazaqtar búghan riza bolghan. Al endi orystar olar ýshin nege ekeni belgisiz jaman atty bola bastady. Búl iydeyany kóbinese halyqqa sorosshyl blogerler jetkizedi», - deydi Reseylik aitqysh.

Esterinizge sala keteyik, KSRO ydyraghangha deyin Qazaqstanda 6 mln orys túrdy, biraq jyl sayyn olardyng sany azayyp keledi. Olardyng kópshiligi Reseyge kóshudi qalaydy. Qazir respublikada olardyng sany shamamen 3 mln ghana qaldy degen saryuayymshyl putinshil súhbatsymaghyna nýkte qoyypty.

Hazinning bizge de, óz eline de qúlaqqaghys qylyp aitpaq bolghany bir nәrse: ol – jana jahandyq ekonomikalyq daghdarystyng bastaluy búrynghy kenestik respublikalargha Reseyding janartylghan odaghyna biriguinen basqa tandau qaldyrmaydy. Tipti Vladimir Putin múny búrynnan boljap, 2015 jyly Euraziyalyq ekonomikalyq odaqty qúrghan.

Sarapshynyng pikirinshe, endi búl alan, reseylik TMD-nyng barlyq elderin biriktirui kerek. Eger bәri jospar boyynsha jýrse, bolashaqta EAEO tolyqqandy valuta aimaghyna ainalyp, Resey onyng ortalyghynda bolady-mys.

Ábil-Serik Áliakbar

Abai.kz