«ىرىگەننىڭ اۋزىنان شىرىگەن ءسوز شىعادى» دەگەننىڭ كەرىن رەسەيلىك ەكونوميست جانە پۋبليتسيست ميحايل حازين «گوۆوريت موسكۆا» راديوستانتسياسىنىڭ ەفيرىندە قازاقستاننىڭ تاعدىرىنا قاتىستى ايتقان بولجامىمەن كەلتىردى بولدى دەسەك ارتىق ايتپايمىز.

كەرەۋىز نەمە قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ ىدىراۋىنا باستاپ اپاراتىن ايتەۋىر ءبىر سەبەپ بار ەكەنىنە نىق سەنىمدى.

«گوۆوريت موسكۆا» راديوستانتسياسىنىڭ ەفيرىندە سويلەگەن سوزىندە حازين قازاقستاندا كوبىنەسە «تىلدىك پاترۋلدەر» دەپ اتالاتىن جەرگىلىكتى ۇلتشىلدار ىقپال ەتەتىن ەتنوسارالىق قاقتىعىستار پروبلەماسىنىڭ ءپىسىپ-جەتىلگەنىنە نازار اۋدارىپ: «الگى اتاڭانالەتتەر ءتۇرلى دامحانالارعا بارىپ، قىزمەتكەرلەردىڭ قازاق ءتىلىن ءبىلۋىن تەكسەرىپ, جۇرتتىڭ زىقىسىن شىعاردى»، - دەپ ءبىر كوسىلىپ الدى.

«ولار «ءتىل بىلمەيسىڭ» دەپ كەز كەلگەن ورىس ءتىلدى ادامدى جاعادان الادى»، - دەپ كوسەمسىدى. «دياس كۋزايروۆ دەگەن پالەكەت ءتىل بىلمەگەندەردى ۇيالى تەلەفونعا ءتۇسىرىپ، ويىنا كەلگەندى ىستەيدى ەكەن، ناعىز رۋcوفوب بولىپ تابىلاتىن باسقا ۇلتشىلدار دا وڭىپ تۇرعان جوق. ولار رەسەي تاراپى ەش ارەكەت قىلماعاندىقتان يسانىڭ قازاق ەكەنىن، ال «اشتىقتى» ورىستار حالىقتان قۇتىلۋ ءۇشىن ويلاپ تاپقان دەپ ءبارىن سەندىرەتىن دارەجە جەتە الدى»، - دەپ كوكيدى.

ءحازيننىڭ پىكىرىنشە، قازاقستان بيلىگى مۇنداي كەيىپكەرلەرگە كەلگەندە ءۇنىن ەش شىعارمايدى-مىس. الايدا قازاقستاندا اركىمنىڭ ورىس تىلىندە سويلەۋگە قۇقىعى بار، سەبەبى ونىڭ رەسمي مارتەبەسى بار.

ەكونوميست سونداي-اق، مەملەكەت قازاق ءتىلىن قالاعانشا ىلگەرىلەتە الادى، بىراق بۇل ورىستاردى قورلاۋىمەن ەشقانداي بايلانىستى بولماۋى ءتيىس دەپ سانايدى.

ءحازيننىڭ سوزىنشە، قازاقستان پارلامەنتى دە ورىس تىلىنە قاۋىپ توندىرەدى ەكەن. ءماجىلىس دەپۋتاتى رينات زايتوۆ وتكەن جىلى ءوزى جانە ونىڭ ارىپتەستەرىنىڭ جارتىسى الداعى جىلدارى ورىس ءتىلىن رەسمي مارتەبەسىنەن ايىرۋعا نيەتتى ەكەنىن مالىمدەگەن. ماسكەۋ ءۇشىن قازاق بيلىگىندەگى ۇلتتىق يدەيانىڭ كەڭ قۇلاش سەرمەۋى – ايتارلىقتاي الاڭداۋشىلىق تۋعىزىپ وتىر. ال قازاقستاندا رەسەيدەن الشاقتاۋعا ىقپال ەتۋ كەرەك دەپ سانايتىن ادامدار از ەمەس ەكەن.

«گيتلەرگە ءىشى بۇراتىن، رۋcوفوب مارال جالەلوۆانىڭ تىرلىگىنە ەشكىم نازار اۋدارمايدى. ۇلتارالىق ارازدىقتى قوزدىرۋشىلاردىڭ ۇستىنەن ءىس سيرەك قوزعالادى»، - دەيدى رەسەي بىلگىشى.

ءحازيننىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان وسال، سەبەبى وندا «ءتۇرلى ەليتالىق توپتاردىڭ اراسىندا ۇلكەن ىشكى شيەلەنىس بار». ونىڭ پىكىرىنشە، بۇل 2022 جىلعى قاڭتارداعى قاندى وقيعالارعا سەبەپ بولدى.

«قازاق ەليتاسىنداعى تەرەڭ قايشىلىقتار ەشقاشان شەشىلمەگەن جانە جويىلماعان. ەگەر ەلدە كەز-كەلگەن كۇرت ساياسي وزگەرىستەر ورىن السا، بۇل ءارتۇرلى توپتاردىڭ جينالىپ، قالعان اشۋىنىڭ سىرتقا شىعۋىنا، قارسىلاسۋىنا اكەلىپ سوعادى»، - دەدى ساراپشى.

ەكونوميست ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى تاريحىنداعى وقيعالار تۋرالى ايتا كەلە: «مەكتەپ قابىرعاسىنان باستاپ بالالاردى «رەسەيدى وتارشىل» دەپ تانىتىپ، اشىعىن ايتساق، رۋسوفوبيالىق يدەيالار ساناسىنا سىڭىرىلەدى. مۇعالىمدەر دە ساۋ سيىردىڭ بوعى ەمەس، ولاردىڭ اراسىندا دا ۇلتشىلدار بار»، - دەپ تىپتەن ەكىلەنىپ الدى.

«قازاقستان مەكتەپتەرىندەگى جاپپاي رۋسوفوبيالىق ناسيحات وتباسىدا داۋ-دامايدىڭ باستالۋىنا الىپ كەلەدى. ەكى جىل بۇرىن ۇقشۇ اسكەرلەرى قازاقستانعا كىرگەندە، وتباسىنداعى اعا-ىنىلەر، اقىر سوڭىندا «بىزدىكىلەر كەلگەنىن» ايتسا، كىشىلەرى: «قارعىس باسقان باسقىنشىلار، ولاردى جويىپ جىبەرۋ كەرەك» دەپ ايقايلادى. ال ولاردىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق 15 جىل. مۇنىڭ ءبارى ەلدىڭ ىدىراۋىمەن، ازاماتتىق سوعىسپەن اياقتالۋى مۇمكىن»، - دەپ سويلەيدى.

وسىلايشا رەسەي ساراپشىسى ميحايل حازين ەلدى ىدىراۋعا اپاراتىن باستى سەبەپ رۋسوفوبيا دەپ ەسەپتەيدى. سونداي-اق سىرتقى كۇشتەر قازاقستاننىڭ رەسەيمەن ىنتىماقتاستىعىنىڭ بەدەلىن تۇسىرۋگە مۇددەلى-مىس. «اسىرەسە، قىسىمىمەن استانا رەسەيگە كەيبىر تاۋارلاردى جەتكىزۋدى توقتاتقان اقش. ارينە، مۇنى دوستىق قادام دەپ باعالاۋعا بولمايدى».

حازين رەسەي ءۇشىن تاعى ءبىر قىزىقتى نارسەنى بايقاپتى. «كەڭەس زامانىندا قازاقستاندا ورىستار ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋمەن بەلسەندى اينالىسىپ، قالالار سالىپ، عىلىمعا ۇلەس قوسقاندا، قازاقتار بۇعان ريزا بولعان. ال ەندى ورىستار ولار ءۇشىن نەگە ەكەنى بەلگىسىز جامان اتتى بولا باستادى. بۇل يدەيانى كوبىنەسە حالىققا سوروسشىل بلوگەرلەر جەتكىزەدى»، - دەيدى رەسەيلىك ايتقىش.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، كسرو ىدىراعانعا دەيىن قازاقستاندا 6 ملن ورىس تۇردى، بىراق جىل سايىن ولاردىڭ سانى ازايىپ كەلەدى. ولاردىڭ كوپشىلىگى رەسەيگە كوشۋدى قالايدى. قازىر رەسپۋبليكادا ولاردىڭ سانى شامامەن 3 ملن عانا قالدى دەگەن سارىۋايىمشىل ءپۋتينشىل سۇحباتسىماعىنا نۇكتە قويىپتى.

ءحازيننىڭ بىزگە دە، ءوز ەلىنە دە قۇلاققاعىس قىلىپ ايتپاق بولعانى ءبىر نارسە: ول – جاڭا جاھاندىق ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ باستالۋى بۇرىنعى كەڭەستىك رەسپۋبليكالارعا رەسەيدىڭ جاڭارتىلعان وداعىنا بىرىگۋىنەن باسقا تاڭداۋ قالدىرمايدى. ءتىپتى ۆلاديمير پۋتين مۇنى بۇرىننان بولجاپ، 2015 جىلى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتى قۇرعان.

ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، ەندى بۇل الاڭ، رەسەيلىك تمد-نىڭ بارلىق ەلدەرىن بىرىكتىرۋى كەرەك. ەگەر ءبارى جوسپار بويىنشا جۇرسە، بولاشاقتا ەاەو تولىققاندى ۆاليۋتا ايماعىنا اينالىپ، رەسەي ونىڭ ورتالىعىندا بولادى-مىس.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz