Dýisenbi, 16 Qyrkýiek 2024
Sanlaq 1734 0 pikir 3 Mausym, 2024 saghat 14:37

VII chempionat. 1984. Miysheli Platiny festivali

Kollaj: Abai.kz

Basy: Keshigip tughan keremet

Jalghasy: I Chempionat. 1960. Kenes futbolynyng altyn dәuiri

Jalghasy: II Chempionat. 1964. «Qyzyl furiyanyn» túnghysh tabysy

Jalghasy: III chempionat. 1968. Teris týsken «tenge»

Jalghasy: IV chempionat. 1972. Almansha arman-komanda

Jalghasy: V chempionat. 1976. Segiz saghatqa sozylghan turniyr

Jalghasy: VI chempionat. 1980. Nemisterding ekinshi altyny

Ghalamat oiynymen jankýier janyn rahatqa bólegen fransuz futbolynyng D’Artaniyany hәm onyng seriktes «noyandary» túnghysh ret «Kýmis amforany» qanjyghagha bókterdi.

Reformanyng jenisi jәne rekord

Finaldyq turnirge qatysatyn komandalardyng sany eki esege kóbeye sala, qaytyp azaya jazdady. 1981 jyldyng mausym aiynda Shveysariyanyng Surih qalasynda bas qosqan UEFA-nyng iygi jaqsylary sodan bir jyl búryn ótken Europa chempionatynyng nәtiyjelerin qorytyndylaghan bolatyn. Túnghysh ret 8 qúrama qatysqan dodanyng asa qyzyqty bolmaghanyn tilge tiyek etken key mamandar jana formulanyng tiyimsizdigin dәleldeuge tyrysty. Bir qaraghanda, olardyng sózinde de jan bar deuge bolady: 1976 jylghy chempionatpen salystyrghanda Italiyadaghy oiyndar jankýierlik-kórermendik túrghydan tartymsyzdau kóringeni ras, onyng ýstine nәtiyjelilik te kýrt tómendedi (aldynghy turnirde qaqpagha bir oiynda orta eseppen 4,75 dop ense, 1980 jylghy dodada búl kórsetkish 1,93-ke bir-aq týsti). Osynyng bәrin jipke tizgendey sanap shyqqan olar bayaghy 4-aq oiynnan túratyn «finaldyq turnirge» qayta oraludy dauysqa saldy. Abyroy bolghanda, jana formulanyng jaqtastary kóbirek dauys jinap, Artemio Frankiyding bastamasy әri qaray jalghasyn tapty.

Rasynda da, toptyq turnirding strategiyasy ózinshe bólek bolatyndyqtan, ony búrynghy olimpiyalyq jýiening ólispey berispes psihologiyasymen jarystyrudyng jóni joq edi. Búl pikirding dúrystyghyn kelesi qúrlyq dodasy tolyghymen dәleldedi: Fransiyada úiymdastyrylghan futbol merekesi óte joghary dengeyde ótti. Ókinishke qaray, Europa chempionattaryna tyng serpilis әkelgen UEFA-nyng reformator preziydenti ony kóre alghan joq – 1983 jyldyng tamyz aiynda Artemio Franky jol apatynan qaytys boldy. Onyng ornyn basqan fransuz Jak Jorj ústazynyng isin irkiltpey alyp jýrer adal shәkirt ekenin tanytty. Jana preziydent jarys erejesine eki-aq ózgeris engizdi: birinshisi – endi finaldyq syndaghy eki toptyng jenimpazdary ghana emes, ekinshi oryn alghan komandalar da altyn jýldeden ýmitin ýzbeytin boldy, óitkeni olar sheshushi matchta shekiser qos ýzdikti jartylay final satysynda anyqtaugha mýmkindik aldy; ekinshisi – jerebe aldynda komandalar keyingi eki (әlem jәne qúrlyq chempionattarynyn) irikteu turniyrindegi kórsetkishteri qosa eseptelip, sol boyynsha 5 qorjyngha jikteletin boldy.

1984 jylghy chempionat úiymdastyrylu dengeyi jaghynan ghana emes, qatysushylardyng sany (33) jóninen de rekord jasaghan turnir boldy. Olar, әdettegidey, 7 topqa bólinip syngha týsti. Top jenimpazdary dop dodasynyng qojasy Fransiyamen birge sheshushi synda kýsh synasar ýzdik segizdik týzdi.

Joldamalar taghdyry songhy sәtte sheshildi

Irikteu kezenindegi qyzyqtargha toqtalsaq, әueli 1-topta eshqanday «qyzyq» bolmaghanyn, alghashqy 4 oiynnyng bәrinde de jeniske jetken Beligiyanyng qarsylastarynyng eshqaysysyn shanyna da ilestirmegenin aitugha tiyispiz. Al basqa toptyng bәrinde jalghyz joldama ýshin jan alysyp, jan beriser aiqas songhy turgha deyin sozyldy.

2-toptyn kóshbasshylary aqyrghy turda Lissabonda toqaylasty. Marqúm Valeriy Lobanovskiyding jetekshiligindegi KSRO qúramasyna teng oiyn da jetkilikti bolghanymen, olar búl maqsatyna jete almady. Ras, portugaldyqtar soqqan jalghyz golgha baylanysty kýmәn jasamystau jankýierler arasynda әli kýnge әngimege arqau bolyp keledi. 44-minutta alang iyelerining shabuylshysy Shalanany qorghaushy Borovskiy aiyp alanyna bir metrdey qalghanda shalyp jyqqanymen, fransuz tóreshisi Konrat 11 metrlik nýkteni núsqaghan bolatyn (Jordao penalitiyden mýlt ketken joq). Jarysty óte sәtti bastap, Mәskeude Portugaliyany 5:0 esebimen talqandaghan KSRO komandasy, sóitip, ekinshi orynda qalyp qoydy.

Degenmen naghyz sensasiya 3-topta boldy: qarsylastarynyng bәrin bet qaratpay útqan Daniya qúramasy birinshi oryndy aiqyn basymdyqpen jenip aldy. Komanda tizginin 1979 jyly qolyna alghan batysgermandyq bapker Zepp Piontek eshkimning aldynda tizesi dirildemeytin, erik-jigeri óte myqty újym jasap shyghardy. Onyng 1983 jyly aghylshynnyng «Uorld sokker» jurnaly ótkizgen saualnama nәtiyjesinde әlemning ýzdik jattyqtyrushysy atanuy tegin emes-ti. Shynyn aitu kerek, «qúlannyng qasuyna myltyqtyng basuy» degendey, bapkerding baghyna oray, tap osy kezende dat futbolynda birinen-biri ótken biregey oiynshylar buyny ósip-jetilgen bolatyn: Allan Simonsen, Preben Elikyaer, Yesper Olisen, Morten Olisen, Soren Lerbu jәne basqalardyng esimi ýnemi elding auzynda jýrdi. «Dat dinamiyti» atanghan Piontekting (bapkerding ózine «Pirotehniyk» degen aidar taghyldy) shәkirtteri «Uembliydin» tórinde de oinaq salyp, Angliyany 1:0 esebimen útyp ketti.

igoslavtar 4-topta óte qiyn jaghdaydan sytylyp shyqty. Negizgi qarsylasy – Uelispen eki oiynda da teng týsken olar songhy matchta óz alanynda Bolgariyany qabyldady. Match teng ayaqtalsa, birinshi oryndy uelistikter alar edi, al eger yugoslavtar men bolgarlardyng biri útsa, joldama sol jenimpazdyng qanjyghasyna bókteriletin. Sondyqtan qos qomanda da alma-kezek shabuyldaumen boldy. Tablodaghy esep songhy sәtke sheyin 2:2 bop siresip túrdy. 89-minutta ghana qorghaushy Radanovich qaptaldan әuelep kelgen dopty torgha dәl týsirip, komandasyn finaldyq turnirge alyp shyqty!

Júrt 5-toptan sol kezdegi әlem chempiony asa qinalmay ozyp shyghar dep kýtken edi, biraq Italiya qúramasynyng búl joly óte solghyn oinaghany sonday, finaldyq turnirge beriler joldama ýshin kýrespek týgili, qarsylasyn tize býktiruding ózi oghan qol jetpes armangha ainaldy. «Skuadra adzurra» toptaghy 8 matchtyng tek eng songhysynda – Perudjada ótken Kiprmen oiynda ghana jalghyz jenisine qol jetkizdi (3:1). Sodan bir jarym jyl búryn ghana altynnan alqa taqqan komandagha ne kóringeni týsiniksiz. Búl topta rumyndar men shvedter óte jinaqy oiyn kórsetti. Songhy turda Bratislavada chehoslovaktardan bir úpay jyryp alghan Rumyniya qúramasy óz tarihynda túnghysh ret Europa chempionatynyng sheshushi synyna joldama aldy.

6-toptyn kóshbasshysy da joldamagha songhy turda әreng qol jetkizdi. Búl jerde GFR (Germaniya Federativtik Respublikasy) qúramasynyng Soltýstik Irlandiyagha syrt alanda da, óz stadionynda da ese jibergeni (ekeuinde de esep 0:1) el-júrtty erekshe tang qaldyrdy. Alayda turnir sonyndaghy GFR – Albaniya matchy aldynda joldama soltýstik irlandiyalyqtardyng qolynan susyp ketken bolatyn. Óitkeni olar 11 úpaymen jarysty ayaqtap qoyghan-dy, al 9 úpayy bar batysgermandyqtar óz alanynda albandardy kez kelgen eseppen jense bitti (búghan eshkim kýmәndanghan joq), birinshi oryngha qonjiyar edi. Sebebi, ol kezde birdey úpay jinaghan komandalardyng ýzdigin ózara kezdesulerining nәtiyjesine emes, dop aiyrmasyna qarap anyqtaytyn. Alayda Albaniya futbolshylary nemisterge asa qajet eki úpaydy izetpen úsyna qoyghan joq. Ol az bolsa, oiynnyng 22-minutynda Gens Tomory esep ashyp, alang iyelerining ahualyn odan beter qiyndatyp jiberdi. Endi teleekran aldyndaghy Soltýstik Irlandiya jankýierlerining jýzi bal-búl janyp, jýreginde ýmit oty tútandy. Olardyng ensesin birinshi taymda-aq tarazy basyn tenestirgen Karl-Hayns Rummeniggening goly da týsire alghan joq. Alayda talay adamnyng jýikesin jýndey týtken match aqyry erik-jigeri erekshe myqty GFR qúramasynyng jenisimen ayaqtaldy. 80-minutta bas bapker Yupp Dervaliding abyroyyn ómiri gol soghyp kórmegen ortalyq qorghaushy Gerhard Shtrak saqtap qaldy.

Ispaniya myqty ma, Malita әlsiz be?

Bir qaraghanda, 7-topta eshqanday sensasiya bolugha tiyis emes-ti. Birinshi oryn ýshin talas ispandyqtar men gollandyqtar arasynda órbip, qalghan ýsh komanda osylardyng ortasynda qaqpaqyl bolady dep kýtken mamandar, jalpy alghanda, qatelesken joq. Jarys sonynda qos jýirik birdey úpay jinap, turnir kestesinde qatar túrdy. Endi ekeuining de bir-birden oiyny qaldy, qyzyq bolghanda, ekeui de Malitany qabyldaydy. Júrttyng bәrine úpay ýlestirip jýrgen shaghyn aral-memleketting futbolshylary 1983 jylghy jeltoqsannyng 17-sinde Rotterdamda qonaqta bolyp, 0:5 esebimen útyldy. Búdan song osy aidyng 21-inde Seviliyada ótetin songhy match aldynda Ispaniya qúramasynyng jaghdayy tipten qiyndap ketti. Jo-joq, Malitany jenu olar ýshin týk emes qoy, qiyny – asa iri eseppen útu. Óitkeni 13 úpay jinaghan Gollandiyanyng dop aiyrmasy – 22:6, al 11 úpayy bar ispandyqtarda ol kórsetkish әldeqayda nashar – 12:7. Demek, úpay teng bolghan jaghdayda, dop aiyrmasy jaghynan Gollandiya basym bolghaly túr. Ony basyp ozu ýshin búlar Malitany 11 dop aiyrmasymen talqandau kerek. Múnday «qiyal-ghajayyp ertegige» senbegen gollandyqtar nәtiyjege onsha alandamay, finaldyq turnirding jerebesine dayyndala bastady.

Biraq... Seviliyadan jetken sensasiyalyq aqparat olardy ghana emes, býkil Europany esinen tandyra jazdady: Ispaniya – Malita – 12:1!

Bir qaraghanda, mәn beruge de túrmaytyn osy matchtyng túla boyy – túnghan drama! Ispandyqtar salghan jerden algha úmtylghan. 2-minutta shabuylshy Fransisko Karrasko qarsylas qaqpasyna tayay berip, qorghaushylargha soqtyghyp jyghyldy. Teleqaytalauda oiyn erejesining aiyp alanyna «kireberiste», yaghny onyng syrtynda búzylghany angharylady, biraq týrik tóreshisi Erkan Góksel oilanbastan 11 metrlik nýkteni núsqady. Alayda Huan Antonio Senior alang iyeleri ýshin asa qymbat penalitiydi tura baghanagha sart etkizdi! 7-minutta malitalyq qaqpashynyng qateligin paydalanghan Manueli Sarabiyanyng soqqysyn qaqpa syzyghynda túrghan qorghaushy keri qaytaryp jiberdi. 8-minutta qaqpashymen jekpe-jek shyqqan Viktor Munios basqa baghanany «dәl kózdedi»: alghashqy on minutta-aq ispandyqtar ýsh gol soghuy kerek edi!

Aqyry jankýierler taghatsyzdana kýtip otyrghan alghashqy gol 16-minutta torgha endi (Karlos Santiliyana baspen dәl soqty) – 1:0. Ispan futbolshylary dopty tezdetip alang ortasyna jetkizu ýshin bir-birimen talasyp jatty. Osy qarbalasta bireuding shyntaghy malitalyq qorghaushy Saymon Tortelldyng túmsyghyna tiyip ketip, oghan dәrigerlik kómek kórsetildi. Tóreshi búzaqynyng kim ekenin bayqamay qaldy ma, әiteuir eshkimge sary qaghaz kórsetken joq. Oiyn eki minuttan song әzer jalghasty. 24-minutta qonaqtar ózderining osy oiyndaghy jalghyz qauipti shabuylyn úiymdastyrdy – Silivio Demanueliding 25 metrden dalbasalap tebe salghan doby Antonio Masedanyn... jambasyna tiyip, baghytyn ózgertti de, basqa búryshqa qúlaghan qaqpashy Fransisko Buyonyng kózin baqyraytyp qoyyp, torgha kýmp berdi – 1:1! Oiyn bituge 65 minut qaldy, al ispandyqtargha әli de sol 11 goldy soghu kerek!

Osyny týsindi me, әiteuir Miygeli Muniostyng shәkirtteri iske erekshe erik-jigermen kiristi. 26 jәne 29-minuttarda Santiliyana qos dop soqty. Ekinshi taymdy Ispaniya futbolshylary tipti qarqyndy bastady. 48 jәne 57-minuttarda Ipolito Rinkon, 61 jәne 63-minuttarda Maseda eki-ekiden kózge týsti – 7:1. Ýzilisten keyin malitalyqtardyng ayaghyna mýlde dop tiygen joq. 64-minutta Rinkon osy oiyndaghy ekinshi het-trikke qol jetkizdi – keyingi 135 sekundta bayghús Djon Bonello tordan ýsh dop alyp shyqty! 76-minutta Santiliyana jәne bir gol soghyp, әriptesinen taghy ozyp edi, ýsh minuttan song qaptaldan әueletip tastalghan «mynynshy pasqa» Rinkon búryn jetip, «Real» shabuylshysynyng kórsetkishin qaytalady – bir oiynda qos «poker», al esep bolsa 10:1! Ispan telekommentatorlary soghylghan goldardy emes, endi neshesi qaqpagha enui qajet ekenin eseptep, esteri shyghyp jatyr – tórt, ýsh, eki... 80-minutta Senior alystan teuip edi, әlsizdeu shyqqan soqqy qaqpa aldynda túrghan Sarabiyagha taptyrmas pas bolyp shyqty – 11:1!

84-minut. Dýniyening jartysyn dýr silkindirgen ispan spektaklining sharyqtau shegi! Jәne qanday simvolizmge bay sәt desenizshi! 3-minutta penality sogha almaghan sormanday Seniordyng óz aiybyn juyp-shaymaq bolghan kezekti soqqysy basqa emes, tura Malitanyng jalghyz sensasiya-golynyng avtory Demanuelige tiyip baryp, tordan tynyshtyq tapty – 12:1!!! Baqyttan bastary ainalghan ispan futbolshylary Seviliyanyng «Benito Viliyamariyn» stadionynyng jasyl alanyna spektakliding bas rejisseri Miygeli Muniosty alaqandaryna salyp alyp shyqty. Ispaniya basty qarsylasyn dop aiyrmasy jaghynan ghana emes, onyng jalpy sany jóninen de basyp ozdy – 24:8 (al gollandyqtarda 22:6).

Ashugha bulyqqan golland atqaminerleri UEFA-gha qarsylyq hat joldap, búl oiynnyng «ózara kelisilgenin» dәleldeudi, sosyn «sport etikasyna jat әreketke barghan» Ispaniyany barynsha qatang jazalaudy ótindi. Biraq Europa futbolynyng basshylary matchty әri zerttep, beri zerttep, «әi, osynyng týbi shiyki-au» deytindey eshqanday kiltipan taba almady. Ústap alar bir ilik joq! Sóitip, ispandyqtar finaldyq turnirge joldama aldy, al gollandyqtar chempionatty teledidardan ghana kóretin boldy.

Arkonadanyng erligi men ...qateligi

Jogharyda aityp ótkenimizdey, búl – Europa chempionattarynyng ishindegi eng tartymdysy boldy. Ásirese «A» tobyna týsken Fransiya men Daniyanyng ayaq alysy airyqsha kórindi. Fransuzdardyng kapitany Miysheli Platiny osy dop dodasyndaghy bes oiynda da alannan golsyz ketken joq. Sonday-aq ol – bir finaldyq turnirde eki het-trik jasaghan birden-bir oiynshy. Onyng osy bir ghana chempionatta soqqan 9 goly kóp jyl rekord bop túrdy, ony keyin bes turnirge qatysqan Krishtianu Ronaldu ghana әreng basyp ozdy (14 gol). 1984 jylghy «Eurony» jurnalister «Miysheli Platiny festivali» dep atady. Búl toptaghy Beligiya men Yugoslaviya alang iyeleri men dat komandasyna layyqty qarsylas bola almady.

«V» tobynda ózara dengeyles qúramalar kýsh synasyp, jartylay finalgha GFR men Rumyniyany joldan yghystyrghan ispandar men portugaldar shyqty.

Birinshi jartylay finalda Portugaliya qúramasy turnirdegi eng ýzdik komanda – Fransiyagha kәdimgidey tótep berdi. Esepti aiyp dobyn dәl soqqan fransuz qorghaushysy Jan-Fransua Domerg ashqanymen, negizgi uaqyt bituge on bes minuttay qalghanda Jordao tarazy basyn tenestirip ýlgerdi. Qosymsha uaqyttyng 8-minutynda portugaldyq «qaramarjan» әdemi soqqysymen óz komandasyn algha shyghardy. Alang iyelerining kóz aldyna osydan eki jyl búrynghy «Seviliya tragediyasy» elestep (1982 jylghy әigili Fransiya – GFR matchy esinizde bolar?), jan úshyra algha úmtyldy da... óz qaqpasyna ýshinshi goldy jiberip ala jazdady: abyroy bolghanda, qaqpashy Joeli Bats qyraghylyq tanytyp, Fernandu Gomishting soqqysyn nysanagha darytpady. 115-minutta Domerg qaqpany taghy bir dәl kózdep, bir kýnde Fransiyanyng qútqarushysyna ainaldy. Degenmen naghyz qútqarushy Platiniyding ózi edi. Qosymsha uaqyttyng songhy sekundtarynda ol Jan Tigananyng tamasha pasyn útymdy paydalanyp, komandasyn finalgha alyp shyqty.

Osy chempionattaghy airyqsha әdemi oiynymen býkil jankýier qauymnyng jýregin jaulaghan dat komandasy ekinshi jartylay finaldyng alghashqy bóliginde ispandardy taptap kete jazdady. 6-minutta Lerbu esep ashty, qalghan uaqytta da olardyng gol soghugha birneshe mýmkindikteri boldy. Biraq Ispaniya qúramasynyng qaqpashysy Luis Arkonada óte sheber oinady. Daniyaday dara qoltanbasy bar komandany finalda oinau qúqynan aiyrghan osy jigit desek, artyq bolmas. Ekinshi taymda eptep esin jighan Miygeli Muniostyng shәkirtteri birte-birte oiyn tizginin óz qoldaryna alyp, shabuyldy ýdete týsti. Aqyrynda úzyn boyly qorghaushy Maseda baspen dәl soghyp, 67-minutta esepti tenestirip tyndy. Qosymsha uaqytta-aq dat futbolshylarynyng jýikesi syr bere bastady. Nәtiyjede Klaus Berggreen alannan quyldy, al Elikyaer oiynnan songhy penalitiydi aspangha tepti.

Finalda fransuzdardyng jenetinine júrttyng bәri sendi. Degenmen Platiniyding aiyp dobyn keremet soghatyny belgili bolsa da, 57-minutta gol bolady dep eshkim oilaghan joq. Óitkeni 17 metrdey jerden baghyttalghan onyng soqqysy tura qaqpashygha dóp kelgen bolatyn. Biraq... qoltyghynyng astyna kep kidirgendey bolghan ala dopqa Arkonada ie bola almay qaldy: dop qaqpa syzyghynan jaylap ótip baryp damyl tapty. Osyghan deyin qorghanystan qoly bosamaghan ispandyqtar endi tayly-tayaghy qalmay shabuylgha shyqty. Esil-derti esepti tenestiruge ketken olar aqyry art jaqqa qaraylaudy mýlde úmytyp, songhy sekundtarda Bruno Bellonnyng qaqpagha qaray dara shapqanyn bayqamay qaldy – 2:0.

Fransuzdar Europa chempiony atandy.

VII EUROPA ChEMPIONATY

(1984 jyl, Fransiya)

Finaldyq turnirde 15 match ótkizilip, 41 dop soghyldy (bir oiynda orta eseppen – 2,73). Mergen futbolshy: Platiny (Fransiya) – 9 dop.

«A» toby

Fransiya – Daniya – 1:0, Beligiya – Yugoslaviya – 2:0, Fransiya – Beligiya – 5:0, Daniya – Yugoslaviya – 5:0, Fransiya – Yugoslaviya – 3:2, Daniya – Beligiya – 3:2.

  1. Fransiya 3 9:2    6
  2. Daniya 3 8:3    4
  3. Beligiya 3 4:8    2
  4. igoslaviya 3 2:10  0

«V» toby

GFR – Portugaliya – 0:0, Rumyniya – Ispaniya – 1:1, GFR – Rumyniya – 2:1, Portugaliya – Ispaniya – 1:1, GFR – Ispaniya – 0:1, Portugaliya – Rumyniya – 1:0.

  1. Ispaniya 3 3:2    4
  2. Portugaliya 3 2:1    4
  3. GFR 3 2:2    3
  4. Rumyniya 3 2:4    1 

Jartylay final

Fransiya – Portugaliya – 3:2 (qosymsha uaqytta), Ispaniya – Daniya – 1:1 (penality boyynsha 5:4). 

FINAL

FRANSIYa IYSPANIYa 2:0

27 mausym. Pariyj. «Park de Prens» stadiony. 47 368 kórermen. Tóreshi Hristov (Chehoslovakiya).

Fransiya: Bats, Le Ru, Bossi, Battiston (Amoros, 72), Domerg, Fernandes, Tigana, Jiyress, Platini, Lyakomb (Jengini, 80), Bellon.

Ispaniya: Arkonada, Hulio Aliberto (Sarabiya, 77), Urkiaga, Saliva (Roberto, 85), Kamacho, Senior, Galiego, Viktor Munios, Fransisko, Karrasko, Santiliyana.

Goldar: Platini, 57 (1:0), Bellon, 90 (2:0).

Eskertu alghandar: Le Ru, Fernandes, Galiego, Karrasko.

85-minutta Le Ru alannan quyldy.

Sәken Sybanbay

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2185