Seysenbi, 17 Qyrkýiek 2024
1850 30 pikir 6 Mausym, 2024 saghat 18:23

Últtyq  memleketke  ainalu biylikting sayasatyna  baylanysty

Suret: egemen.kz

  Qazir  elimizde  qazaq últynyn  sany  ósu ýstinde.  Soghan say elimizdegi qazaq tildi aqparat jýiesi damuy kerek edi. Alayda, býginde  qazaq  tilindegi  tele  arnalardyn  sany  kem  osy mejeden soghyp  jatyr.  Sondyqtan, qazaq  mәdeniyeti men ónerin,   tarihymyzdy,  әdebiyetimizdi  nasihattau  ýshin respublika  aumaghynda  tek  qazaq  tilinde  aqparat  jetkizetin  tele  arnalardyn  sanyn  qalayda  kóbeytu qajet.  Búl isti odan әrmen soza  beruge bolmaydy.  Bolmasa, ósip  kele  jatqan  jastar ózge  eldin  tili  men  mәdeniyetinin  shylauynda  ketip  bara  jatyr. Tәuelsiz elimiz ýshin Qazaq  memleketinin  aldaghy  bolashaghynyn  qauipsizdigin  qamtamasyz  etu – ýnemi   kýn  tәrtibinde  túratyn ózekti mәsele boluy tiyis.  Kýnde  «erten»  dep  jýrgende ‑ uaqytty  ótkizip  alyp ókinetin bolamyz. 

Býgingi  zamannyn  sayasi  maydany  tilge  auysyp  bara  jatyr.  Qay  memleket  kýshti  bolsa,  aldymen,  qasyndaghy  beybit elderdin  últtyq  tilderine  auyz  salu ýrdisi beleng ala bastady. Olar «kýshtinin  iydeologiyasy» atty prinsipti algha tartyp,  qúramyndaghy,  sonday – aq, ainalasyndaghy  elderdin  últtyq tilin  joysa ‑ ol  últtardyn  dәstýri  de,  salty  da ,  ata – babasynyng  tarihy  da  әdrem  qalatynyn  biledi.  Halyqtyn    últtyq  bolmysy   joghalatyn  bolsa,  ol  ekinshi  ýstem  últtyn  qúramyna  kiredi.  Biraz  uaqyt  ótken  son,  sinip  te  ketedi. Imperiyalyq basty ústanym osy!

Mysaly, Reseydin  qúramyndaghy  últtardy  (Kavkazdyqtardy  qospaghanda)  alayyq:  tatardan  bastap,  qalmaghy  da,  bashqúrty  da,  shuvashy  men  yakuty  da  jәne  ózgeleri  de  ana  tilderin  bayaghyda – aq  joghaltqan.  Olarda  qaybir  dәstur  de  qaldy  deysin?  Aldaghy   on  -  on  bes  jyldan  keyin  olardyn  últ  retinde  joyyluy  tarihy shyndyqqa ainaluy әbden  mýmkin.   Qazirdin  ózinde  olardy  últ  dep  sanaugha  da,  últ dep sanasugha  da  kelmeydi.  Al,  olardyn  atamekeni  bolyp  sanalatyn   aumaqtar  tolyqqandy  orystiki  bolyp  esepteledi.

    Sol  sekildi,  qasymyzdaghy  Úly  Qorghan  iyesinin   jýrgizip  otyrghan  sayasaty  da    osy  ispettes. Osy  ghasyrdyn  otyzynshy  jyldaryna  deyin  Shynjanda  úighyr  últynyn, sonymen qatar olarmen qatarlas ómir sýrip jatqan qazaq últy ókilderining bolmauy da  mýmkin.  Tilinen, dininen  aiyrylghan  son,  últtyn  da  qúlauy  kóp  qiyndyq  tudyrmaydy. 

Mysaly,  Týrik  elinin  qúramyndaghy  Kýrdterdin  sany (15 – 17  millionnyn  aralyghy)   kóp  bolghanymen,  olardyn  sol  elde  últ  túrmaq,  diaspora  bolyp  qaluyna  da  jaghdayy  jasalmaghan.  Barlyghy  tek   týrik  mektepterinde  oqidy.  Últtyq  baspasózi,  teatry, mәdeni  oryndary  joqtyn  qasy  jәne  bizdegidey  sany  kem  bolsa  da,  keybir  últ  ókilderine  últtyq  mektepterin,  teatrlaryn,  baspasózderin  ashyp  bermeydi.  Týrikter  múnday  әreketterdin  últtyq  memlekettin  ómir  sýruine  kedergi  keltiretinin,  Týrik memlekettiligining shanyryghyn  shayqaltatynyn  biledi.  Sondyqtan,  onday  isterge  rúqsat  etpeydi.

     Biz  osynday  sayasattan sabaq aluymyz kerek.

   Mysaly:  Qyrghyzstanda  bizdin  eldegidey  úighyrlardyn  eshqanday  últtyq  mektepteri  joq.  Tipti,  úighyr  tilinde  fakulitativtik  dәrister  de  jýrgizilmeydi  eken.  Mektepterin  ashugha  rúqsat  etilmeydi.  Ne teatry,  ne  auyz  toltyryp  aitarlyqtay  baspasózi  de  joq.  Al,  bizde  mýlde  ózgeshe.  Bizde úighyr halqynyng Últtyq teatry da, úighyr mektepteri de jetkilikti.  Búl  elimizdin  kendigi  me,  әlde  kemshiligi  me?!

Jalpy,  Últtyq  Memleket  bolu  ýshin,  ainalamyzdaghy  elderdin  jýrgizip  kele  jatqan  últtyq sayasatyna ,  olardyn  Memleket  Qúrushy  Últ  aldyndaghy   jauapkershiligine  jete  kónil  bólip,  tәjiriybe  aluymyz  qajet.

Eng bastysy – elimizdegi barlyq diasporalyq últtar Qazaq mәdeniyeti men tilinin, dәstýri men saltynyng tónireginde toptastyn, osy baghytta birigetin jaghdaydy tezdetip ornyqtyrugha Qazaqstan Respublikasynyng barlyq dengeydegi biylik jýiesi júdyryqtay júmyla júmys isteui kerek dep bilemin.

Beysenghazy  Úlyqbek

Qazaqstan  Jurnalister  Odaghynyn  mýshesi

Abai.kz

30 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2193