Jeksenbi, 8 Qyrkýiek 2024
Aqmyltyq 2205 31 pikir 9 Shilde, 2024 saghat 14:58

Paryqsyz populizm pәlesi

Suret avtordyng jeke múraghatynan

nemese ekonomika men iydeologiyanyng sәikessizdigi turaly

Nesin aitasyz, kýndelikti hayp zamany bolyp ketti ghoy. Qoghamdyq pikir әleumettik jelide kóterilgen shuly (kóp jaghdayda dýdәmal) bir oqighanyng sonyna týsip alady da, sony apta boyyna qyzu talqylap, keyin... ony úmytyp ketedi. Óitkeni kelesi bir hayp payda bolady.

Osylay jýrip biraz uaqytymyzdy ótkizip aldyq. Qoghamda, ekonomika men әleumettik salada, ishki jәne syrtqy sayasatta bolyp jatqan kýrdeli prosester men oqighalargha tereng boylap, olardyng sebepteri men saldaryn jiliktep beru degen atymen joq!

Osy orayda Jana Qazaqstannyng alghashqy kezenindegi resmy aqparat sayasatynyng mýshkil jaghdayyna qatysty bir oy keledi.

Meninshe, býgingi kýnning basty diagnozy sol: memlekettik sayasat jәne soghan tәueldi qoghamdyq oy oqighalardyng sonynda keledi!

Memleket tarapynan kýn tәrtibin anyqtau joq (әriyne, key sәtteri jogharydan retteletin sayasy tehnologiyalar sezilip qalatyny ras, biraq ol tehnologiyalar basty taqyryptardy qamtymay, ósek pen tósekten, kәkir-shýkirden asa almay jatady).

Boluy yqtimal tendensiyalar men oqighalardyng aldyn-alu turaly aitudyng ózi úyat, ol jaghy tym-tyrys.

Keyde biylikting ózi әleumettik jelilerdegi jenil taqyryptar men túrpayy populizmning yghynan shygha almay jatady.

Mәselen, býgingi kýnning eng basty qarama-qayshylyghyn alayyq. Onyng mәnisi mynada.

Otyz jyl boyyna talan-tarajgha týsken el ekonomikasyn qalpyna keltiru isi birqatar qatang sharalardy qolgha aludy qajet etedi. Basqasha aitqanda, kópshilikke jagha bermeytin qiyn sheshimder qabyldaytyn kez keldi. Ol – ekonomikanyng qatang zandary men zandylyqtaryna say qadamdar, alayda múnday reformalar haypshylar men populisterding aqparattyq qarsylyghyn tughyzary sózsiz. Nәtiyjesinde, ekonomika zandarynan beyhabar azamattar sol toptyng sonyna erip ketui әbden mýmkin.

Múnday sayasy sharasyzdyq pen beyqamdyqty memleketting berekesin ketirgisi keletin ishki jәne syrtqy kýshter paydalanyp ketse, ne isteymiz?!

Osy orayda Ákejan Qajygeldin basqarghan 90-jyldardyng ortasyndaghy ýkimetting júmysyn eske alamyn. Ózim sol kezde ýkimet baspasóz qyzmetining jetekshisi bolatynmyn.

Sovet dәuirinde bәri tegin nemese arzan bolatyn. Mәselen, túrghyndar kommunaldyq qyzmet ýshin jalaqysynyng 1-2 prosentin ghana tóleytin, qalghanyn memleket rettep otyratyn. Al naryq talabyna say qyzmetting tolyq aqysy tólenui tiyis edi: Adam Smit zamanynan shart sonday.

Mine, sol jyldary ekonomikanyng naryq zandaryna kóshui osynday qiyn qadamdardy qajet etti.

Oghan tegindik pen arzandyqqa ýirenip qalghan kópshilik qarsy bolghany aitpasa da týsinikti.

Biz bolsaq, kýni-týni teleekrannan týspey, múnday reformanyng qajettigin dәleldeuge tyrysyp jattyq. Bizdi balaghattap, jamandap, synaghandar da tabylyp jatty. Biraq biz óz sózimizge jәne ózimizge sendik.

Áriyne, ol kezdegi reformalardyng kólenkeli tústary da boldy, mәselen, jappay jekeshelendiru kezindegi jónsizdikter. Alayda, onday jayt býkil adamzat moyyndaghan, ózining órkeniyettik joly dep tandaghan naryqtyq reformalardyng qajettigin joqqa shyghara almaydy.

90-shy jyldarghy ekonomikalyq reformalar Qazaqstannyng naryq jolyna týsuining negizin qalap bergenin býginde bәri moyyndaydy.

Meninshe, Jana Qazaqstan dәl sonday ekonomikalyq jәne iydeologiyalyq jolayyryqtyng aldynda túr.

Olay bolsa, el bolashaghyna kesirin tiygizetin qauipti haypshyldyq pen paryqsyz populizmning pәlesinen týbegeyli aiyghyp, el bolashaghy turaly keleli әri býkpesiz әngime bastau kerek!

Týiin: Mening búl sózim memleketting ekonomikalyq retteu roli men әleumettik jaghynan qorghalmaghan toptargha mindetti týrde kómek berui kerek degen talapty joqqa shygharu emes. Ol aksioma! Men tek aldaghy kezende qabyldanuy yqtimal qiyn sheshimderdi qalyng júrtqa aldyn-ala jәne jóndi týsindiru turaly aityp otyrmyn. 

Ámirjan Qosan

Abai.kz

31 pikir