Halyqaralyq qauymdastyq jalpy adamzattyq qúndylyqtardyng manyzdylyghyn moyyndaydy. Kez kelgen birlik pen ózara týsinistikting týp maqsaty – jer betindegi beybitshilik pen kelisim. 

Al beybitshilik – adamzattyng qajettiligi, ony ornatu, onyng sharttaryn qamtamasyz etu jәne jetistikterin qorghau ýshin kýsh saludy qajet etedi. Ol bir ghana memleketting nemese bir dinning ayasynda sheshiletin mәsele emes. Beybitshilikke qol jetkizu halyqaralyq qauymdastyqtyn, diny konfessiyalardyng bir jennen bas, bir jennen qol shygharu arqyly birlesip qol jetkizetin qúndylyghy. Búl qúndylyqqa jetu diny liyderler men diny úiymdardyng arasyndaghy dialogqa negizdelgen kelisim men ózara týsinistik arqyly ghana jýzege asyrylatyn birlesken ýderis. Dinder dialogy qoghamdar men memleketterding damuynyng manyzdy kriyteriylerining biri bolghandyqtan, býgingi kýnning ózekti mәselelerining biri konfessiyaaralyq jәne dinaralyq dialog bolyp otyr. Demek, dinaralyq dialogtyng da, órkeniyetter arasyndaghy dialogtyng da negizgi mәni de osynda jatyr. Búl rette Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylary Sezining dialog alanynyng mәni  әlemde halyqtar arasynda ózara qúrmet pen dostyqtyng tuyn jelbiretip, beybitshilik pen kelisimning ýstemdigin ornatu maqsatynda bolyp otyr.

Dinaralyq kelisim men tatulyq qazaq halqynyng ruhany dәstýrining ózegin qúraydy. Qazaqstan býginde órkeniyetaralyq jәne konfessiyaaralyq dialogtyng manyzdy halyqaralyq ortalyghy atandy. Halyqaralyq qauymdastyqpen Qazaqstannyng etnosaralyq jәne konfessiyaaralyq kelisim tәjiriybesi postkenestik kenistiktegi eng tabysty tәjiriybelerding biri retinde tanylghan. Ghasyrlar boyy týrli etnostar men konfessiyalardyng ruhany múrasymen bayyghan birtútas Qazaqstan halqy toleranttylyq, diny tózimdilik siyaqty qasiyetterdi boyyna sinirgen. 124 etnos pen 18 konfessiya ókilderi túratyn Qazaqstan ózining tәuelsizdigining 30 jyldan asa uaqyt ishinde ózining qazaqstandyq jolyn qalyptastyryp, etnosaralyq jәne konfessiyaaralyq kelisim qoghamynyng ózindik biregey modelin qúrady. Býgingi jahandanu dәuirinde qazaqstandyq qoghamnyng basty qúndylyghy bolyp tabylatyn týrli әleumettik, etnikalyq jәne diny toptardaghy azamattyq tatulyq pen últaralyq kelisimdi saqtap qalu әrbir qazaqstandyqtyng mindeti bolyp otyr.

Konfessiyaaralyq kelisim men diny tózimdilikti saqtaudyng biregey qazaqstandyq tәjiriybesi әlemdik dengeyde súranysqa ie boldy. Tózimdilik, beybitshilik, mәdeniyet, din jәne órkeniyet yntymaqtastyghy iydeyalary elimizding syrtqy sayasy bastamalaryn jýzege asyru alanyna ainaldy. Qazaqstannyng әlemdik jәne dәstýrli dinderge dialog alanyn úsynu bastamasy әlemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng tarapynan birauyzdan qoldau tauyp 21 jyl búryn Qazaqstannyng úiymdastyruymen eng alghashqy Sezd otyrysy ótken.  Ol basqosuda  әlemdik jәne dәstýrli dinder ókilderining órkeniyetter, konfessiyalar, elder men halyqtar arasyndaghy kelisimdi nyghaytyp, syndarly dialog ornatu jolynda jasalghan alghashqy qadamdary býginde Qazaqstannyng әlemdik diny jәne dinmen baylanysty mәselelerdi kóteretin jәne olardyng sheshu joldaryn úsynatyn ýlken dialog alanyna ainaldy.

Astana q. Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng kezdesui syndarly dialog ýshin keng perspektivalar men mýmkindikter ashady, zorlyq-zombylyqty, diny fanatizmdi, ekstremizm men terrorizmdi jenuge kómektesedi. Sonday-aq Sezge gumanizm, meyirimdilik, mahabbat sezimderining qoghamnyng qol jetpes qúndylyqtaryna ainalghan kýrdeli zamanda diny úiymdar men din kóshbasshylary arqyly ómirding ruhani-adamgershilik negizin qayta jandandyru missiyasy artylghan. Búl tarihy mindet birinshi kezekte diny aluandylyqty, etnikalyq ózindik erekshelikterdi, konfessiyaaralyq jәne etnosaralyq dialogty saqtau qajettiligimen baylanysty bolyp otyr.

Qazaqstan Álemdik jәne dәstýrli dinderding kezekti Sezin әrqashan taghatsyzdana kýtedi. Álemdik bedeli bar konfessiya basshylarynyng beybitshilik pen yntymaqtastyqqa shaqyrghan ýndeuleri Qazaqstannyng  últaralyq jәne dinaralyq tatulyghyna negizdelgen sayasatymen ýndestik tauyp әrbir adamnyng jýregine jol tabary anyq.

Qazaqstan Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng Astana q. dialog alanyn qúru arqyly jer betindegi mәdeniyetterding sheksiz aluandyghynyng astarynda erkindik pen tózimdilik qúndylyqtaryna negizdelgen basqa mәdeniyetterge degen tózimdilik jәne mәdeniyetterding san aluandylyghy tәn   jahandyq birtútas órkeniyetting bar ekenin pash etti. Sәikesinshe, san aluandylyq – dinder arasyndaghy dialogtyng negizi. Osylaysha, Qazaqstannyng dinder dialogyn úiymdastyra otyryp aldygha qoyghan maqsaty -  әr aluan dinder men mәdenitterdi adamzatqa ortaq qúndylyqtargha negizdelgen biregey jahandyq órkeniyetti qalyptastyru, dinine, nәsiline qaramastan barlyq adamdardy sonyng ayasynda toptastyru.

Jogharyda aitylghandardy qorytyndylay kele, Qazaqstan konfessiyaaralyq, dinaralyq jәne órkeniyetaralyq dialog pen kelisimdi damytugha zor ýles qosqanyn atap ótken jón. Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylary Sezining býkil әlem ýshin manyzy erekshe, ol tek ruhany liyderler ghana emes, sayasy jәne qogham qayratkerlerining kelisimi men dialogyna jol ashty.

Qazirgi әlemde konfessiyaaralyq jәne dinaralyq kelisim - beybitshiliktin, qauipsizdik pen kelisimnin, ýilesimdilikting negizi bolyp tabylady. Qazaqstan diny kóshbasshylar men sayasy qayratkerlerding dialogyna negizdelgen jahandyq problemalardy talqylaytyn jahandyq alangha ainaldy. Osylaysha, neshe jyldan beri Qazaqstan jerinde ótikizilip jatqan Sezder әlemdik qauymdastyqtyng mәdeny jәne diny aiyrmashylyqtargha negizdelgen órkeniyetter daghdarysy men qaqtyghystaryn enseru, tózimdi, túraqty әlem qúru jәne túraqty damugha qol jetkizu jónindegi kýsh-jigerin tolyq kórsetti. Ótken men býgingining strategiyalyq jetistigi – kópúltty jәne kópkonfessiyaly Qazaqstan halqynyng birligi bolashaqta manyzdy basymdyqa ie bolyp Álemdik jәne dәstýrli dinder Sezderi arqyly etnosaralyq jәne dinaralyq kelisimining qazaqstandyq modelin әlemge tanytyp qana qoymay sol modelidi odan әri ilgeriletu.

Diny ahualdy monitoring jәne taldau departamenti  bas sarapshy D.Jaqiyanov

Abai.kz