Basy: «Din» dep jýrgen, eki dos, úryspandar!

Dәn –  úryq, ol tastaghan jerde ósip ónedi

Bismillay Rahmany Rahiym.

Men  2019 jyly Mekkede 13-14 jastar shamasyndaghy imam Maghdidyng ruhymen tildestim. Maghdy tughan joq.  Ol sol jaratylghan jas kýii tiri qalghan jan. Ol ózgergen joq. Ol adamgha perdemen qaraghan, tikeley qaramaghan. Ólgende onyng janazasy shyqqanyn eshkim kórmegen. Arghybet perdesine ótip kete bergen. Biraq kókke ketken joq. Jerde. Ol Isa kelgen song ghana azan shaqyryp kókke ketedi.

Qúrandaghy: «Qúrandy pash etetin ruhtar tiri», – degenge naqty dәlel – osy Maghdi. Ol kóbeygen joq, sol jýrer jolymen qaldy. Ol basqa týrde kelmeydi. Sebebi, ol ilimmen jýrgen Ghyzyr emes, Ghyzyrdyng – jerdegi toghyz dosynyng biri. Ghyzyr – adam, ilim alghan payghambar.  Ghyzyrdyng kelui men Maghdiyding tileuin salystyrsang jer men kóktey. Ghyzyr tilemeydi, Allanyng Ámirin oryndaydy. Maghdy tileydi, Alladan súrap beredi. Alla ne aitady – sony qabyl alady, jetkizedi, iske asyrady.

Maghdy Allanyng әmirinsiz jerge oralmaydy. (Búny úghu ýshin «Ánbiya» sýresining 66-70 ayatyn ilimy týsinip oqu kerek). Biraq ruh retinde ahiyretke deyin óz qyzmetin atqarady. Men Maghdiyding ózi jayly jәne onyng Allanyng 99 esimining alghashqy 20 esimine baylanysty týsirgen syy Paraghyn óz auzynan jazyp alyp, baspadan shyghardym («Ghyzyrdyng jerdegi toghyz dosy», «Ýsh qiyan» baspasy, 150-162 better). Zikiriya, osy kitapty bir sholyp shyqsang Maghdy (senshe Mәdi) turaly basqa әlemde bolar edin, ózin  Maghdiymin dep jariyalaghan  Alla Tra Danilov Igori Mihaylovich turaly pikiring de basqasha ózgerer edi. Qoldan qúday jasaudyng qajeti joq, ol bәribir Ghyzyr bola almaydy. Búl – qazir Pir bolyp tanylyp jýrgen Qúrbanәli men menimshe qazirgi naghyz Iassauiytanushy Smatulla maghzúm da eskerer jayt...

Múny aityp otyrghanym men ruhtyng shaqyrtuymen ózderine jaqyn Otyrardaghy Mórli meken «Týie tartqan» degen  jerge baryp, ózime «Sary kitapty» arnattym. Sol jerde  Yәssauiyding «Babalyq sózderi» men jamaghatqa Pirlik joldy úsynghan әl-Farabiyding ilimin aldym. Faraby Pirlik joldy úsynsa, Yәssauiy әuliyelik joldy tútynghanyn ilimshi retinde úqtym. Osy jerde ilim izimen jazylghan myna әngime senderge bir silkinis әkeler degen oy kelip otyr.  

Qajy Ahmet IASSAUIY:  «...Mening topyraghym, tughan jerim, qazaghym. Qazaq – negizi búl dinge baylanysty aitylghan sóz. Adam balasy Allanyng kitaptaryn ala bastaghan kezde, Adam Ata kókten týsip, jer kókti aralap, odan taraghan úrpaq, әr taypagha bólinip, izderin jer betine sala bastaghan kezde, adam zatynyng sóilesui qazirgidey emes, birimen biri  oiymen habarlasyp otyrghan.  Olar oiymen sóileytin. Birine biri jaqyndasuda da nemese qarsylyqta da, әlgi adammen aralasatynyn ne aralaspaytynyn tez sezetin. Sol tústa Adam Ata: «Adam balasyna jaqsylyq qay jerde kóbirek?» – dep tolqyp súraghan. Sol súraghan jerge tartylghan taypalar boldy búlar.  Búl mening Arystanbabtan súraghan súraghyma alghan jauabym. Sonda sol taypalardyng basynyng birige bastau kezin «qazaq» dep ataghan. Dinge birigu. Ol kezde búl halyq dinning dingegi bolady dep eshkim bilmegen. Biraq Adam Ata óz úrpaqtaryna myna sózdi aityp ketken: «...Sol Allanyng bar ekenin moyyndap basyn qosqan úrpaghyma, taypalargha, Alla ózining kóp meyirimin tógedi...».

Sol úrpaqtan tuylyp ósken men de qazaqtyng tamyry boldym. Negizi qazaq, din Adam Atagha berilgennen bastap din daryghan taypalardan qúralghan. Qúran arabqa týskenimen, dindi bizding halyq meyirimmen qabyl alghan.  Biz – sonday úrpaqtanbyz. Adam Ata: « Qay úrpaghym bir birin Allanyng jolynda sezetin taypa bolsa, olar bir el bolady», – degen. Qazaq  dep sodan qalghan. Búl – negizi halyqqa berilgen kóktin, ghayyptyng tanbasy. Qazaq ol at emes, ol –tanba. Alla taghalanyng birikken osy taypalar men rulargha bergen tanbasy. Búl halyqta erekshelik kóp, qanynda satqynshylyq joq. Búl eldi basqa halyq esh qashan sóndire almaydy, tikeley Alladan tanbalanghan halyq. Din ústanuda dengeyi joghary bolady. Qazaqqa dindi Alla topyraqtaryna sindirip, ruhtaryna bekitip ketken.  Mine – Arystanbabtyng maghan bergen habary. Men búl súraqty qazaq mәselesinde qoyghan joqpyn, maghan ýiip tógip alyp kelgen bilim mәselesinde qoyghanmyn. Sol kezdegi bergen jauaby: «Sen siyaqty talay Yәssauiyler tuady, biraq tújyrymy – sen... Talay rular tuady, biraq ózderining bir beretin, baghyty, nýktesi bar. Áli talay ru, úrpaq bolady, sonyng biregeyi – qazaq»,  – dedi Arystanbab.

Qúdireti kýshti Qúday sol sebepti ony maghan Qúranmen berdi. Qorqyp Qúrandy ashatynmyn. Qúrandy bәring de qorqyp ashyndar...».

Qúdaydyng qúty daryghan Iassauiydin  әuliyeligine búdan da terenirek den qoyalyq. Búl rette Múhammed payghambardan jetken shyndyq, ómirge ózinen 300 jyl keyin keletin Ahmetke (Iassauiyge) qúrma dәnin  jetkizudi Arystanbab sahabagha amanattauy kimge qanday oy salady?  Dәn –  úryq, ol tastaghan jerde ósip ónedi. Payghambar amanattaghan sol qúrma dәni – aqiyretke deyin din  iyesi bolatyn qazaq  eline, sol jerde ómirge keletin úrpaq Ahmetke jetui amanattalghan. Nege?..

Qúrma jayly Yassauiyding ózi ne deydi: «Júrtyma qúrma jetkende, «Alla saghyndym», – degenim, sol qúrmanyng iysi boyymdy aldy. Ol belgi eken. Qúrmany bergeni – bilimmen Allagha bet búruym kerek eken. Sol dәm de, túz da ózimde bolypty...

... Bir dauys: «Sizdi tyndayyq, ruh», – dedi. «Kim maghan sóilegen?». Dalagha sýirelep ketti balshyghy iylengen. Qadalyp kirip jatyr tikeni jerding de qatyp qalghan. «Aytaryng bar ma, kimsing maghan sóilegen?» Júlyp aldym keudemdi, әli esimde, balamyn, kelgen adam qariya eken, qolyna ústaghan qúrmasy bar, auzynan silekeyimen demdep shygharyp, maghan dem qylyp úsynghan.

– Baba bolsang Arystanbab, kelseng maghan, qasiyeting artyq menen daryghan, keudeng sening iri ghoy, bir qoltyghynda әreng túrmyn, men bolsam kishkentay ghana bala, ne súraydy eken Alla sen arqyly menen?  – dedim oghan.

– Sen kishkentaysyn, kórip seni rahattanamyn, kózing túnyq, súlusyng ghoy, ei, balam! Myna tittey ghana dәnek, Alladan habar saghan, ony sening qasiyetti paghambaryng Alladan súrap alghan. Múny salghan rahmet ait on segiz myng ghalamgha, ana shetten, dinning núry tógilgen jerden, qarama-qarsy qara jerden seni tandap alghan. Alaqanyndy ash, shyraghym, aitaryng bar ma maghan?

– Asyghyspyn ata,  qolyma dәnindi ústata sal, sosyn qarap alarmyn. Bolsa da búl qúrma ghoy, sýiegi de qatyp qalghan eken, syrtyndaghy etin jep bitipsiz ghoy, ata, – dedim oghan.

– Sen tughanda – әkeng de әli tumaghan, búl habardy aludy úzaq kýttik, bererin, aitaryn  bar ma maghan? – dedi ol sonda. Qarap túrghan kózinde tógilgen jasy bar, meyirimdilikpen, jaqsylyqpen qaraghan.

– Barlyq nәr sende qalghan, ishinnen ósip shyqsa, dәni meniki, kóre jatarmyz, qazir ashylmaydy búl, ne aitamyn, balamyn ghoy, – dep jýgirip bara jatyp sóilegem. Sondaghy sózim jýregin onyng qaq jarghan. Pyr etip úshty ol qúsqa úqsas, qústa ta olay ózgerip ónbes, ketpes olay kózden tasa bolyp. Búrylyp men qarasam joq bolghany әlgi tau adamnyn.

Ýige dirildep jetip, ayaq qolym tartylyp auyryp jattym. Bilip alypty basqa da qasiyettiler múny, menen búryn bәri ýige jiylghan.

– Myna bala Alla habaryn alypty, elge núr jaudy, – dep jinalyp alghan. Kýlli dýnie jatty oqyp tileuin, Allagha jylaghan. Ózgerdim sodan, otyrghan jerim  mamyq siyaqty. «Odan basqa dýnie bar dostan saghan aitamyn, enirep jylar sertim bar, Alla súlu qashan da, eng jaqsysyn tandaghan, payghambarym bilgen eken, men bilsem de sol uaqytta, búiryghy býgin bolghan eken. Myna qúrmanyng dәmi tarqasyn, «Lә Ylaha Illallah» degende ónip shyghady zikiring kókke», – dedi maghan.

Sol týni, boydan qalmaghan ýlken bir qasiret, janymda jalmandaghan. «Alla, basyp jýrmin myna jerdi, biz ýshin múny ózing saylaghan. Adamdardyng әr qaysysy beker tirlikke ketude, ishkenderi sharap, aitqandary ótirik, birining dýniyesin biri tartyp alghan. Búlar ónege etip kórseter sózdi jay ghana qabyl etip jatyr. Qasiyetti qalyp etip qadashy әr qaysysyna. Otyryp men zikir salamyn...». Sol týnge salghan alghashqy osy zikirim meni myng ese ósirip, kókke aparyp qaytqan.

IYә, balam, qúlaq asyp sózimdi tynda jautandaghan, IYәssauiy beredi bilimdi jan-jaqtan kelip jatqan. Osy zikirdi estigen anau Aqsaq Temir otyra qalyp jylaghan, baladay kóz jasy aqqan.«IYәssauiy, ne deysing maghan?» – degende, ishinen shyqqan dýnie – «Lә Ilaha Illalla» bolghan...

E, Allam, keltirding sen maghan, ainalama otyrghyzghan, kýlli perishtem qoltyqtasqan, ótkizbeydi tittey de syzat sózdi, zikirim bitkende olar da quanyp qarsy alghan. Kóginde dayyndap túrghan barlyq  dýniye, syn kózimen maghan qaraghan. «Yәssauiyding zikiri kele jatyr» dep basyn iygen.

Endi úqtym qúrmanyng maghan kókten dayyndalghanyn, Allam. Onday bolmasa bolmas edi Ismayyldyng da, Isanyng da anasyna salynghan qasiyet. «Qúrmany je», – dep beker aitpapsyng sen, Allam. Búl dýnie bizge jetken anau Mekkennen qadirli. E, Allam, sýiikti payghambarlarynnyng tilegen tilegenin sen oryndaghan. «Bәrine de súrasa qúrmanyng jaqsysyn beremin», –  deysin. Mýmkin de dostym úqpay túrsyn, esindi jisang qadirmendi búl dýniye, búl Allanyng habary saghan. Sol qúrmany jegende sen: «Lә Ilaha Illallah» dep ait», – dep túrghanday, Allam. Aytatyn shygharsyn, balam: «Keudemde janym barda týsindir», – dep. Oqtay bolghan búl dýniyem, men bir habarsyz qalghan, әr qaysysy talasady, mening bet perdemdi ashqan. Sóileskisi kelmeydi әrqaysysy menimen, kózimdi shúqyp alghysy kelip túrghan. Biraqta ishterinde saqtaydy sózdi, «Sen jaqsysyn», – dep onysyn aita almaghan. «Men kýtpeymin olardyng maqtauyn, sózimdi ghana aitamyn», – deysing keyde, balam. Ótirik emes, sening sózing maghan, keltirip túrady Alla Taghalam jaqsylyqty jan-jaqtan. Boyynda bolsyn qasiyet, joghaltpa ony eshqashan, «Lә Ilaha Illallahpen» әr zikiring tamyrlanghan. Búl dýnie jer kókke tarqaghan.

«IYә, qúdireti kýshti Qúdayym, әr qaysysynyng jýregine sen núr salghan. Belgi berseng kórsetshi myna qara niyetke, jerdi qazyp kórge ketken, oilansyn dep olargha aitqam. Ishi tarlar quansa, aqymaqtar «jyndy» degen. Esi barlar enirep jylaghan; «E, Qúdayym, terendetpe meni. Kórge ketip bara jatyr myna adam, men ýshin búl qaytalap jatyr, din jaqsylyghyn Múhammedten keyin dinimen enirep jylap súraghan», – deydi.

«Ey,- deysing be sen, balam, tórine talay bardym, «Y» әripin sonda Qúday kórsetken maghan, týske kirdin», – deysin. (Mening kórgen týsimdi aityp jatyr.-B.A.). Dýniyening basy «Y»-den túrghan, ol Islam jogharygha ornalasqan, «Yә Siiyn» eken, Y әripi bolyp bas iygen saghan.  Yәssauiyden bastadym, habaryn aldym qabirin aralaghan...

– Ala almadym syryn atanyn... dedin. Aqtaramyn әr kitapty, birinen biri kóshirip alghan. «Aytar ma ekensin, baba, kýtemin әli sening sózindi», – dep kelip ketting keyde maghan. Sózim mening aitar tóbennen saghan, jer qazylyp salynghanda zikir boldy dep eskertkem. 40-tan astam adam otyrsa da, 400 adam otyryp salghanday zikir bolghan. Qoltyqtasady perishtem, jer qúnarly, Allanyng aitqanyn oryndaghan. Jer sening kózine qatyp túrghan shyghar, onda jan bar, Qúrandy qaytalaghan. Toqtamaydy, ólgening artyq – artyq kýnә jasaghannan. «Enirep jylaghannyng búl dýniyede qasiretin bosatady», bilseng úly sózimning alghashqysy saghan. E, Alla- dep dúgha qylyp súraghan, әr qaysysy syqyrlatyp ziarattap jol basqan. «Óli, múnyng kómegi joq», – deydi, әr adamgha sebep qana onyng bir úshqyny úshyp jatqan, qaghyp ketse aruaghy, qalarsyng әdirәm sen, balam. Qaqpasyn Qúdayym, qaqsa da ózgertip alasyng súrap Alladan. Al, aruaqqa berilgen bir-aq dem ótse adamgha qaterlikpen, ony eshkim qaytaryp ala-almaghan...

– Ei, Arystan, bapsyng maghan, alyp kelding dәndi, ýlken iri alaqanyna salghan. «Júldym býgin tanerteng tis arasynan, mynau qúrma saghan», – deding baladay aldap túryp, kózimdi izdedin, saghynyp sen qaraghan. «Amanatyng bar ma?» – dep aitady túnyq kózin. Súrauym sol kezde solay bolar, «Atymdy aityp súraghandargha, jetkiz Mekkege», – dep men súragham.

Sen de, (maghan aituda.-B.A.) ruh qanatyna jarmasyp bardyng Mekkege, jaryghym. Otyrdyng tórinde, ózing be, ruhyng ba seni alyp barghan. Áli de bolsa sol kezding әserin býgingimen salystyrmaghyn. «Osy ghúmyrymda Qúrandy ýiret, Alla!» – deding sen aiqaylap jylaghan. Janyna sening sol sózdi  sirkiretip salghan. E, Qúdayym, beker emes әrqaysysyna aitqan; «Paryz qyldym moynyna, sóilesemin senimen, ol sen ýshin berilgen jaqsylyghym, aitqan kýni sózinmen alyp kelgin, arqalap ketpe qaryzdy, ókinesing aldyma jetkende», – degen. Mekkege kelmey ketsen, shesher me eding sol kezde, mýmkin sol kýn dozaq bolar ma edi saghan dayarlanghan. Jetken song sheshken shyghar Qúdayym qaytadan, Jannatqa qaytadan jol salghan. Onda qaqpa  bar besik siyaqty ornalasqan, әrqaysysynyng kýnәsin tazalap terendetip, kókke aparghan. Ol jerde Alla beredi barlyq dýniyeni, balam. «Ózgertesing myna adamdy, dogharyndar», – deui mýmkin, dozaqqa dayyndalghan jazuyndy óshire salatyn bir Qúday ghana...

Sodan jettin, qargham, qabyrghang qayysqan, әr qaysysymen talasyp, dinning úshqyryn izdep jatqan. Ózing dinde otyrsyng qabyrghang býtin dәn bolyp, dindi aityp jatqan. «Sózimdi kelistire alamyn ba, qaytyp sóileymin», – deysing Alladan. Endi sýiding Qúdaydy, Alla súlu, Alla meyirimdi, qargham. Allanyng jaqsylyghy jerge, kókke, barlyq dýniyege salynghan. Qanatymen úshyp bara jatqan qústyng ózi rahattanady, auasymen tabysqan, «E, Qúdayym, «Lә Ilaha Illallah» dep olar da qanatyn qaqqan. Olar týgili basqa dýnie de bar, balam, ósip jatqan anau aghashtay tamyrlanghan. Bәri kókke qarap túrar edi jetken jerine deyin, «Sen meni toqtatqangha deyin, seni ghana madaqtaymyn», – dep aityp jatqan. Onday bolsa әr dýniyening atqaryp jatqan dýniyesi bar, qorqady olar, jan bitiredi Allam, kýlli aghashqa, óitkeni olar Qúrannan qúralghan. Sonday qasiyetti sening Qúdayyng olargha jaratqan. Topyraqqa barasyng qúndyzday bolyp qaptalghan, súlu bolyp túrar edin, egerde jastay osyny úqsan, qargham...

Úgha almasang súraydy Allam otyrghyzyp aldyna alghan, «Jering qaydan, kórmeding be sen, qasiyetti songhy payghambaryng sening atyndy aityp salghan», – dep. «Kórmedim»- dep qalay aitasyn, kózing soqyr bolghan joq, «Osy uaqytta soqyr bolyp kelding aldyma, kózing barda nege qaramadyn? Miyng barda , kitapty nege ashpadyn, әrqaysysyna ýiretilgen tilmen birge berilgen bilim bar emes pe?» – dep Alla súraydy qaytadan. «Búzdym basymdy, – deysing be, qargham. – Istemedim jolymdy jaman, jiyp alghym keldi myna tórge, jaqsylyghymdy býtin, mingim keldi jaqsysyn, jegim  keldi astyng qymbatyn, uaqytym jetpedi saghan, alysyp jýrdim әrqaysysymen», – deysing be, shyraghym. Qolyna alghan joqsyng ózindi, nәpsing seni qinaghan. Shyryldaghan janyn, shirip bara jatqan almaday úgha almadyn, qargham. Osy kýnge ókiner adamdargha aitarym sol, «Ne deysin, Yәssauiy?» – degenderge bergen jauabym solargha. «Artyq bilgende ne tabasyn, kór qazyp tiridey jerge týskendi úqpasan. Artyq sóilep ne tabarsyn, «Lә Ilahany» aitpasan, artyq alyp ne tabasyn, jetimge qol sozbasan. Ei, artyq qarap qaytesin, ainalandy kórmesen. Haqtyng sózi bylay: «Men seni jaratqan, kelmeydi qolynnan pәndem eshtene esh qashan, men seni jarattym madaqtau ýshin meni, dinindi ústa, baqytty bol», – dep aitqan. «Bererimdi salyp qoydym tilinning úshyna, úzartpaghyn, jauyp ústa auzyndy, men bilemin ne aitpaq ekenindi», – deydi Alla Taghalam, Assalamu ua aleykum.

Alla Taghalam, әr sýrede әr adam turaly aitady, jasyryn týrde de sol ózinmen halqyna barar, baryn aitqan shygharmyn, ruhtardyng sózin qolpashtap jýrgen saghan. Tirining isi әr qaysysynyki osylay bolsa, tek Allagha tabynar edinder bәrin. Maghan kelip Arystanbabym kórsetpese, alaqanyna salmasa, qoltyghyna qyspasa, ainalamdy qorshaghandar aityp túrmasa, syilar ma edim aruaqty, qorghar ma edim dinimdi, sýier me edim payghambarymdy. Kózing ashylghan shyghar. Basqalar da ashylyp qalsyn ary qaray, úqsyn, izdensin, bizdi kórip joldan taymasyn. «Nege ketti búl jer qazyp?» – dep batyl súraghan tek Temir ghana boldy. Biraq, onyng sol isin ary qaray eshkim izdep izin de qaytalamaghan. Saghan – búl bilimning azyghy, jaryghym, qazbalap sen alyp jatqan. Mýmkin de oilanarsyng búl dýnie beker berilip jatqan joq saghan...».

Qúrannyng óz qorghany bar. Dinning de

Endi  qúrandaghy «Saf» sýresine nazar audaralyq; «Sol uaqytta Mәriyam úly Ghisa (gh.s.); «Áy, Izrayyl úrpaqtary! Shyn mәninde men, senderge Allanyng Elshisimin, aldymdaghy Tәuratty rastaushy jәne menen keyin keletin Ahmet atty payghambarmenen shýiinshileymin», – degen edi. Biraq olar (ol, aitylghan) Payghambar, olargha ashyq dәleldermen kelgen kezde; «Búl ashyq jady», – dedi. Islam dinine shaqyrylghanda, Allagha qarsy ótirik jala japqannan kim zalymyraq? Sonday-aq, Alla, zalym qauymdy tura jolgha týsudi nәsip etpeydi. Olar Allanyng núryn auyzdarymen (ýrlep) sóndirgileri keledi. Alayda kәpirler qansha jerden jaqtyrmasa da, Alla óz núryn tamamdaydy. (Yaghny dinin tolyq týsirip, kýlli әlemge tegis jayady)».(6-8 ayat).

Qúrannyng óz qorghany bar, dinning de. Úqqan úghady, úqpaghangha úqtyru mindet emes. Degenmen, Isa payghambardy ómirge әkelude Alla aldymen anasy Mariyamdy  dayyndady. Mine, osy jol bizding qajy Ahmet ómirge kelerde de qaytalandy. Ony anasy Qarashashtyng myna ilimi rastaydy; «...Qarashash Ana kimdi dýniyege keltirdi?  Yassauiydi. Kishkentay ghana, kishkentay ghana beti qajyghúmyr, tughannan tyrbandap asyghystyghy men jyldamdyghyna salyp jýgirgeninde jel ayaq bolyp jete almaytynmyn. Sóilegeni balpana, asty jerge tastamaytyn. Atagha bataday qaraytyn. Elding balasy, dinning balasy ol, әr sózdi shybyqtaytyn. Tórinde otyryp sózin qylyqtaytyn. Ár dýniyening biyiginde sauabyn kóre biletin. Óle ólgenshe eki dýniyede din bar ekendigin dәleldegen. Ol bizge Alla nәsip etip bergen sonday asyl jaratylys. Onday jan dýniyege kelerde anasy erekshe boluy kerek emes pe. Analar tandalady qúdaydan. Dinin ústanatyn, ústaytyn jaqsylar tuady anadan. Allanyng azany shaqyrylyp jatqanda úiqyly oyau bas úryp jatatyn sәjdege. «Baladay bitken iman», – deytinmin men oghan.  Sol kezde kim bilgen Alla әmir etip Arystanbabty oghan ústaz etip qoyghanyn. Qatty qúshyrlanyp sýyden qorqatynmyn. Sebebi, Qúday ony jaqsy kórgen son. Men bata almaymyn. Qataldyghy әkemning – mening tazalyghymdy joghaltpaghan. Balagha degen meyirimdiligim ýlkenderding aldynda  tóselgen song ghana maghan búl daryghan. Atasy men apasy sharaday kózben qarap; «Búl bala kiyeli bala bolyp keldi», – dedi. «Halqy jylatsa da osy balanyng ruhy halqynyng tileuin tileydi», – dep atasy aityp ketken maghan. Sender oilaytyn shygharsyndar, «әulie – ana bolu ol jay ózining bilgenimen, bilimdarlyghymen» dep. Joq, ol emizip otyrghan balasy embey qoyghanda oilanyp jylaytyn – ana. Mamyqta jatsa da, jastyghy qisayyp ketse de – oilaytyn ana. Elining basyna kýn tuyp, balasy qyrylyp jatsa, týnge túryp qúdaydan jylap súraytyn da – ana. Halyqtyng anasy – әuliye. Hahtyng býgingi sózi osy saghan. IYirip sóiler Pir Ananyng bar mende ruhy.

Pir Batyma Ana keldi: «Jylady ma balan? – deydi. – Qaramaymyn artyma, ashyq dauys ananyng belgisi. Jybyrlap, jauap ber sózime?» – dep týrtip ketti iyqtan. Kózge kórinbeytin Pir – Ana batasyn kelip berdi balagha; «Jylasyn, ashsyn keudesin. Ol keude eki jaqqa ashylady. Birinshisi – Anasyna, ekinshisi – Qúdayyna.  Onday  bolsa, óte qatty myqty boluyng kerek. Qúdaygha ashyq, ózine ashyq balany, Pirine búruyng kerek. Sol sebepti – Anasyng sen. «Ákeng jaqsy ma?» degennen búryn, «qúday jaqsy ma?» – desen, «iyә», – deydi balan. Onday bolsa tirliginde sen ýlken kiltti ústap túrsyn. Maghanasyn týsinding be, «Jannattyng kilti – anada» degennin. Sebebi, sen – anasy, balana birinshi Pirdi tanytasyn. Onsyzda qúdaydy sýiip túrghan qúldy qúdayyna jaqyndattyrasyn. Sol dýniyege jetu ýshin jýreginnen meyirim mahabbatyndy, tózimdiligindi beresin. Sóitip sen dindi qúraysyn. Allanyng shapaghatyna ie bolasyn. Erkekke ony Qúday bergen joq. Erkek – әmir, ol – dingek.  Úlyng da – Pirin. Haqyng joq ony tómen salugha. Sebebi, Alla Adam Atany birinshi jaratqan. Meyli, qyryq jyl qyrghyn soghys bolyp jatsa da, yә Alla audaryp tastasyn jerdi, bәri bir ol ózgermeydi. Pir adam qalpynda bәribir alghashqy bolyp qalady.

Býgin sen jazyp jatqan asyl kitapqa Alla ne dep mór basyp berdi saghan. «Men qalaghan sheksiz mahabbatymdy Haua Anagha berdim», – dedi. Endi týsinding be ne ýshin balang Qúdaydy sýiip tuatynyn. Alla әr pendesine ózining mahabbatyn beredi. Onday bolsa, Pirding beline Allanyng núry týsedi. Anany silau kerek. Anang – aqyl oiyn. Sebebi, ol sening shyraghyn. Ol sening núr shapaghatyn. Seni tamshydan óndirgen ýsh qaranghyn. Odan basqa jaqyn joq, qúdaygha bir taban jaqyn jetkizetin sol ghana. Janbyr bolyp jauyp, tamyrlanyp ósken joqsyn, iә jer bolyp, jerding astynan shyqqan joqsyn. Búl – Alla sózi, balam. Artyq basqa sóz joq saghan. Barlyq ana osy dýniyede, núryn jiktep jetkizip, aqiyretke deyin halyqqa núr beru ýshin jaratylghan. Mening úlyma sóz taratyp retteu naghashydan kelgen.

– Anashym, sen sóz sóileseng maghan, taqpaqtap aitsam, úiqastyrsam Allanyki. Jarysamyz ba?.. – deytin maghan.

– Hahtyng sózimen jarysa almaymyn, Hah ozyp ketedi deytinmin. Hahty quyp jetken kim? Jaryssang – jarys dinde bauyrlarynmen qúdaygha jetu ýshin. Naghashysy – qojalardan, qanymyzdaghy  dinimizding tuyn kótergen arabtardan. Tiregi – qazaqtan. Bolsa, Qarashash anasy, naghashydan alghan bolsa, qasiyetin, kimge sýienipti – Allanyng әmiri kókten bergen. Songhy Qúrandy Alla payghambarymyzgha bergen. Hahtan kelse, asyl tas núryng ghana jalghasady.

Býgin týstim, dinsiz ketip jatyrsyndar birine biring qaramay. Janbay jatyp, jetpey sóngen shyraq boldy qazaghym. Zary bar mening úlymnyng aitqan óz kezinde; «Jetpeydi qúlaqtaryna, Qúdaydan basqa kim bar búlargha, jetkizshi», – dep jylaytyn maghan. Búl da – Qúdaydyng sózi. Ámiri edi Allanyng aitqan. Sondyqtan kýlli analar tilender Alladan. Jer betindegi músylman analar. Oqyndar elding tirligi ýshin «Ayatyly kýrsini» ynyldap» dedi Alla, ol dertke shipa, qaraghym. Aytarym sol. Kelemin taghy, qúlynym.  Betkey bolar bir sózin, Qúdaydyng nәri bar sende. Týr sipatyng Qúranmen ashylghan...

Alla, artyq berding dara qylyp osy kýnge, sen meni saraptap saldyn, Alla. Aq shanyraq, Aqmeshitte beremin bata, býgin ber deseng ózin. Mýmkin saqtaghan shygharsyng qasiyetin Ananyn. Aq dastarhan deydi Qúday, aqtyng qadirin bilgen aq bolady dinge. Sózinde sening bolmasyn bir irtki, Qúdaysyz ayaq basqan ana onbaydy. Dozaqqa kýrt ketedi. Bolmasyn qasiret jandarynda. Qabyl bolsyn batam...». (22.07.2020 j).

Osy ortagha salghan oidy odan әri jandandyrugha kókten týsken Paraqtar arasynan  myna  ayan ýzindilerin de qosqym keledi.

YÁSSAUIY GhÚLAMA; «...Mening jer asty meshitin saluyma, soghan týsuime, sodan qaytyp shyqpauyma, ruhtarmen sóilesuime ne yqpal boldy? Soghan kýsh berip kirgizgen qanday yqpal; ol – qanym, sýiegim, jaratylysym. Onday bolsa, mening topyraghym, mening qazaq qanym,  mening tamyrym, osyny aparyp ekti ghoy. Topyraqtan shyqqanymdy úmyttyrmaghan ata- babamnyng boyyndaghy daryghan qasiyeti Alla taghalamdy moyyndauda jenildik berdi. Olardyng daralyghy men danalyghy, olardyng maghan degen mahabbaty, anam men kórshimnin, dosymnyn, maghan ghashyq bolghandardyn, mening sózimdi sóz degen tuystardyn, olardyng әdemiligi men bergen asy; «Jep al myna qúiryq maydy», – dep salghan, beytanys babalarymnyn, atalarymnyng úrghan qamshysy emes pe meni soghan kirgizgen. Qúiynday úshyp kele jatqanda, atymnyn  túryp qalatyny, sony toqtatqan kisilerim emes pe. Sekirip týskende shaldyryp jiberetin apalar emes  pe. Ayghaylayyn deseng tanymaytyn bauyrlaryng «Kóke» dep qúshaqtaghandaghy kishkentay inilerimning maghan degen mahabbaty men úyalyp túrghan qyzdardyng ghashyqtyghy emes pe. Sonday bar dýniye, bolghan dýnie ketip qalsa ne bolasyndar? Sonday dýnie ketip bara jatqan song jalghandaghy tirlikte mening qarnym ashty. Arqam qysyldy. Kóre almaushylyq bastaldy. Jibertpeytin boldy birin biri. Jiktep bóle bastady. Jaghympazdana bastady. Kim kimdi bóle bastady, jamangha shapan kiygizdi, jaqsyny kórge tygha bastady. Solar meni Din –aqpardy saqtaugha Qúdaygha  betimdi búrghyzdy. Sózdi úqtyng ba? Oilandy ma bireui býginge deyin, oishyl adamdardyn, nege, qalay barghanymdy. Oilanghan joq. «Jauabyn ózi beredi, kórge alyp ketti», – dedi. Shygharady ghoy kórden Allam, jasyrmaydy kórdegini de Qúday, bilip túrsyn, qaraghym.

...«Sary kitap» zarlaydy, kóz jaspan kirgen... Óstip sózdi bastadym, búl mening shәkirtke bergen jauabym bolghan, balam.

– «Ey, dýniyeng týgel, neng bar edi kórge tyghylar, Alla taghala estip jatyr  ma eken osy adamdy?- dep aityp jatyr amanatyn bir atan»,  – dep jetkizdi maghan.

– Sol ata meni joghaltyp jatyr. Oilansyn  ol adam, aqylsyz bolghan song jaqsysyn kórge tyqqanyn, – dedim. Sen shal; «kózing soqyr bolyp, berer batandy bilmesen, ana aqqan jas qaydan shyqqanyn kórip túryp aitpasan, kórge ketpey qayda ketedi ol adam...–  dedim.

«Ishten shyqqan jau jaman», – dep nege sóileysin? Bile túra nege sen, qyzgha da, әpkege  de, bauyrgha da «men – dinmin» dep aita almadyn. Sosyn kettim kórge, kór – men ýshin  meshit. Búl dýniyede aruaqtar anyrap jylap jatyr. Sol kezde de jylaghan. Býgin men keshe  bolghan joq bir mezettey, shyraghym. Áli de túr zarlaghan, aqyryn jerdi tyndasang ynyrsyghan jastan basqa eshtene estimeysin. Tazalaryna: «Shyghyndar, qonyndar», –  dep jatyr, balam. Sebebi, biz Qúrandy jerding astyna alyp kettik qoparylmasyn dep, qaraghym. Ony da qoparyp jatyrsyndar. «Ne deydi Yәssauiy?» – dese, osyny aitqyn; «Sózi bar atanyng ayan bergen maghan, estip alghyn, aita berme onyng bilimin, sonday bolghyn», – de oghan. Oimen shyqqan song býgingi sóz únady deme. Osy sózben qalamyn de. Soghan úqsas bolghyn. «Allanyng jany ashysyn», – deytin Ata-baban.  Biraq, baryndy sal. Boyymdaghy qasiyet meyirimdilikten basqa bererim joq oghan.

«Sary kitaptyn» zarlaydy býgingi beti saghan. Qúdireti kýshti Qúday osy kitapty darytyp beripti, el júrtyma qabyl bolsyn, balam. Ghalymdar otyrar; «Oy, shirkin, Yәssauiyding sózi, oi, Ábu Nasyrdyng sózi, úlyqtyng sózi qanday!» – dep. Ei, shanyraq ústanghan, úlyqtyng úlyghy Qúday túr ghoy, tapqyn Qúrannan.  Men mýmkin tiri bolsam sen tyndamas pa edin, «Jyndy» der edin. Qúlynym, din tiregi – Qúday.  Óz dinine ózi tireu Allam. «Qosyl maghan», – dep sóile. «Mendey bol», – de, balam.

Osyny úmytpaghyn, shәkirtime de osy sózdi salghanmyn, Núr ma Qúdaydyng sózi, núr tek Qúdaydan. Adamdy núr demegin,  onyng núry býgin bar, erteng sónedi ústay almasa. Bitpeytin sheksiz núr tek Alladan. Ózining núryn Alla sengenine beredi. Búl saghan núr, balam. Ózgeden kórmeysing núrdy. Ózinnen alyp ketpese. Sony alugha berip qana barasyn. Onday bolsa, adam berip te jatyr, alyp ta jatyr emes pe. On tórtinshi sýrening jetishi ayatyn aitqan Qúday maghan. Ash Qúrandy. Assalamu ua aleykum,

- «Ibrahiym» sýresi. Jetinshi ayat; «Eger bergenime shýkirlik etsender ony taghy da molaytamyn. Al eger kýpirlik jasasandar tartqyzar jazam tótenshe qatang bolady». – dedi Tәniri kezinde olargha.

Jap. Maghan Tәnir ne berdi? Arystanbabtan ilim berdi. Men oghan, «Shýkirshilik» dedim. Sony aldym, jetkizdim. Mening ayatym osy – Shýkirshilik. Yәssauiyding ayaty – Shýkirshilik. Alla maghan Arystanbabty jiberdi. «Soghan shýkir demeysing be?» – dedi. «Demesen, onda alyp alamyn», – dedi. Men sony jalghastyrdym. Mine, osy ayat ómir boyy meni jolda ústady».

Búl – Iassauiyding «Sary kitapqa» engen bir ghana dәrisi, tolyq dәristerimen ústazy Arystanbabtyng Alghy sózimen jaryq kórgen sol; «Qajy Ahmet YASSAUIY; SARY KITAP» jinaghynan tanysugha bolady. («Ýsh qiyan» baspasy, 2020 jyl).

«...Yassauiy ruhpen ruhty qondyra bilgennen  keyin ghana  jerding astyna ketti. Ol Allanyng razylyghymen din ýshin ketti. Din ózine ghana emes, ózgege kerek ekendigin bilgesin, Allanyng eki dýniyede bizding janymyzda jýrgenin dәleldeu ýshin ketti. Ol jarty  ómirin jer astynda Allamen tildesuge arnady. Arnady degenmen de – Alla oghan ony arnatty.  Yassauiy Allanyng bergen uәdesi bolmaghandyqtan «Sary» qylyp sony kitap ishinde saqtap ketken. Oghan kitapty berip otyrghanda 926 ruh qonghan. Ruh shaqyryp, Allagha amanattap, sol kitappen qauyshu bizge paryz. Búl sózdi Qazyghúrttaghy  (25.10.2020 j) «Jeti kәmil Pir men Ghayyp Eren 40 shilten әuliye» mekenindegi  PIR kenjesi BEKTIN; «Búl orayda dindi Eki dýniyening tendigin kórgen Yassauiyding ruhyna amanat etinder», – degen dúghasy da bekitedi. Dindi izdegen qazaq  әl-Faraby jolyn ónege tútsa kerek. Ol din jolynda, ilim izdep jýrip alystaghy Sham shaharynda kóz júmbady ma? Ózara aitysqansha birigip tәni jandarynda jatqan Yassauiy ruhyn izdender. (Ýkimet Týrkistan qalasyna erekshe mәrtebe berdi ghoy, bәlkim qalada Iassauiy Akademiyasy ashylar, sony Faraby izdegen Danalar Ýiine ainaldyru kerek, Búl shanyraqtyng әlemdik dengeydegi oqulyghyn biz;  «ILIM – EREKShE GhYLYM». QR ÚGhA Preziydentimen bolghan kezdesuden song ghayyptan jetken «Diny ilim – erekshe ghylym» kitabyn sýiinshileu» («Tórtinshi biylik» gazeti, №10. 31.05.2017 j) dep jetkizip qoyghanbyz. Soghan múryndyq bolarsyndar).

(Jalghasy bar)

Baqtybay Aynabekov,

Ilimger – jazushy

Abai.k