Audiokitaptar: Tyndarman men uaqyt talaby...

(Ádebiyettanushy, synshy ghalym Amangeldi Kenshilikúlynyng Facebook-tegi jazbasyna avtorlyq pikir)
Songhy jyldary әlemdik dengeyde audiokitap tyndau mәdeniyeti qarqyn alyp keledi. Kitapty kózben oqyp qana emes, qúlaqpen tyndau – әsirese uaqyt tapshylyghyn sezinetin, biraq ruhany dýniyeden alystamaugha tyrysatyn zamanauy adamnyng jana әdetine ainaldy.
...Men de osy ýrdiske zer salyp, óz tәjiriybemde bayqap kórdim. Bastapqyda tyndau qiyn kóringenimen, birte-birte audiokitaptyng da ózindik artyqshyqtaryn sezine bastadym. Ásirese, jolda kele jatqanda, ýy sharuasymen ainalysqanda nemese kóz sharshaghanda – tyndau qolayly tәsilge ainaldy.
Alayda, mәselening ekinshi jaghy da bar... Qazaq tilindegi audiokitaptardyng sapasy men qoljetimdiligi – әli kýnge deyin kónil tolarlyq dengeyde emes. Búl salada belgili bir talpynystar bolghanymen, jýieli әri kәsiby damymaghany anyq bayqalady. Mysaly, klassikalyq shygharmalardy kәsiby diktorlar emes, jay ghana mәtindi oqyp shyqqan adamdar dybystap jýr. Dauystyng intonasiyasy, mәtinge say sezimmen oqu, keyipkerlerding bolmysyn jetkizu – búnyng barlyghy kórkem әdebiyetke tәn talaptar. Al olar oryndalmasa, tyndaushy shygharmanyng shynayy әserin sezine almaydy.
Ádebiyettanushy, synshy ghalym Amangeldi Kenshilikúlynyng Facebook-tegi paraqshasynda, qysqasha týrde qozghalghan búl taqyryp jónindegi pikirimen tolyq kelisemin. Onyng naqty mysaldar keltirip, «Abay joly» romanyn sapaly oqylghan tuyndy retinde, al Maghauinning «Áyel mahabbaty» shygharmasyn er adamnyng oquyn sәtsiz sheshim dep baghalauy – óte oryndy. Sebebi әr shygharma óz ýni men mәnerin talap etedi. Áyel bolmysy, әielding ishki әlemi jayly jazylghan tuyndyny әiel dauysy arqyly jetkizu – mәtinning emosionaldyq astaryn asha týsedi.
Qazaq audiokitaptary tyndarman súranysyna say bolu ýshin birneshe manyzdy talaptardy eskeruimiz kerek. Birinshiden, shygharmalardy kәsiby diktorlar, akterler oqu kerek. Ekinshiden, dybystyq sapa, montaj, muzykalyq sýiemeldeu – tyndarmannyng estetikalyq әserine yqpal etedi. Ýshinshiden, jasóspirimder men balalargha arnalghan audiokitaptar bólek baghytta damyghany jón. Ókinishke qaray, búl baghyt mýlde kenje qalghan.
Audiokitap – jay ghana mәtindi oqu emes, ol – óner. Ol tyndaushyny baurap aluy tiyis, sezindirui, oilandyruy, tipti shabyttandyruy kerek. Qazaq tilindegi osynday ruhany ónimder neghúrlym kóp bolsa, әdebiyetimiz de soghúrlym keng auqymdy auditoriyagha jol tartady.
Sondyqtan, mening jeke pikirim: qazaq audiokitaptary – tek tehnikalyq emes, ruhani, kórkemdik túrghydan da kәsiby dengeyge kóterilui tiyis. Búl – әdebiyetti janasha úsynudyng zamanauy joly, al biz ony óz tilimizde, óz ýnimizben jetkizuge mindettimiz. Til – dybys, ýn – sezim. Al búl sezimdi jetkize almasaq, әdebiyet tyndarmanyn taba almaydy.
Erik Qayratbekúly,
Qúnanbay qajy atyndaghy "Alash audarmashylar Odaghynyn" Tóraghasy
Abai.kz